লিপিকা বৰা
পৰ্ব ১: প্ৰথম দেখা, প্ৰথম ধেমালি
অসমৰ এখন সৰু চহৰ—নলবাৰী। এচাটিৰ ওপৰত ৰঙা বেলিৰ পোহৰ পৰিছে, আৰু এটা স্কুটিৰ শব্দেৰে শুব পৰা কলেজ ৰোডটো সঘন হৈ পৰিছে। কলেজৰ প্ৰথম বছৰ, আৰু আজিৰ দিনটো বিশেষ—নৱাগন্তুকবোৰৰ বাবে “ওৰিয়েণ্টেশ্বন”।
নীলা শৰ্মা, ডিব্ৰুগড়ৰ পৰা অহা এখন মিচিকীয়া হাঁহিৰ লৰা ছোৱালী। তেওঁৰ চকুত এখন নতুন জগত—নতুন কলেজ, নতুন বন্ধুবান্ধৱী, আৰু সকলোবোৰত এটা আশাৰ ৰঙ। তেওঁ ইংৰাজী বিভাগত নাম ভৰ্তি কৰিছে, আৰু তেওঁৰ হাতত এটা ডায়েৰী, যেন তেওঁ সকলো কথা লিখি ৰাখিব খোজে।
আনফালে, অভি ডেকা ছাত্ৰ। স্থানীয় ছোৱালীবিলাকৰ মাজত অলপ জনপ্ৰিয়। তেওঁ সমাজ বিজ্ঞানত পাঠ লৈছে, আৰু কলেজৰ নাটকৰ দলৰ অন্যতম মুখ। অভিৰ চুলি অলপ লাম ডাঙৰ, পিঠিলৈ পৰি আছে, আৰু তেওঁৰ কণ্ঠত একধৰণৰ আত্মবিশ্বাস।
ওৰিয়েণ্টেশ্বন ডেৰ ঘন্টাৰ পিছত, কলেজৰ বাগিছাৰ ওচৰত এটা বসাৰ ঠাই। নীলা তাত বহি আছে, ডায়েৰীখনত কিবা লিখি আছে। অভি ওচৰেদি গৈ থমকি যায়, কিয়নো তেওঁ ডায়েৰীখনৰ কভারত ৰৱীন্দ্ৰনাথৰ এটা উদ্ধৃতি পঢ়ে—“ভালপোৱা মানে মাথোঁ লগ পোৱা নহয়, সময়ক লগে লগে জীয়াই থোৱা।”
“বাহ,” অভিৰ মুখৰ পৰা ওলাই যায়, অলপ উচ্চস্বৰে।
নীলা চকু তুলিলে, অলপ আচৰিত।
“সত্যকৈ, এইটো উক্তি মোৰ প্ৰিয়। তুমিও ৰবীন্দ্ৰনাথ পছন্দ কৰা?” অভিয়ে সুধিলে।
নীলা অলপ লাজেৰে ক’লে, “অৱশ্যে। মোৰ মাকেই প্ৰথমে শুনাইছিল তেওঁৰ কবিতা।”
“মোৰো, দেউতাই। মই নাটক কৰোঁ, আৰু ‘চিঠি’ নাটকখনত অভিনয় কৰিছিলো গৈ যোৱা বৰ্ষত,” অভি হাঁহিলে।
দুয়োৰে মাজত অলপ নীৰৱতা। তাৰ পিছতেই একোমুহূৰ্তৰ বাবে সময় যেন থমকি ৰ’ল।
“তুমি নতুন বুলি অনুভৱ কৰিছা?” অভিয়ে অলপ দীঘলকৈ চাই সুধিলে।
“হয়, অলপ। নতুন বন্ধু নাপায় যেন হ’বলৈ ধৰিছে। সকলো জোৰজবৰদস্ত গোট গোট কৰি ঘূৰি ফুৰে।”
“বন্ধু নহ’ব কিয়? মই আছোঁ নেকি। মোৰ নাম অভিজিৎ, অভি বুলি কয়। তোমাৰ?”
“নীলা। নীলা শৰ্মা।”
“নীলা। চাৰিত্ৰিক নাম। ক’লা নৈৰ মাজত এখন নীলা আকাশৰ দৰে।”
নীলা হাঁহিলে, আৰু অভিয়ে মনত ৰাখিলে—এই হাঁহিটো কোনো এটা গোপন সংগীতৰ দৰে।
দিনবোৰ ক’লেৰে বাগিছা লৈ যায়। দুইজনৰ দেখা হওঁতে ধৰিলে কলেজৰ বেলিত, লাইব্ৰেৰীত, কফি ষ্টলত। কথাবোৰ প্ৰথমতে সাধাৰণ আছিল—ক্লাছ, পঢ়া, নাটকৰ কথা। কিন্তু সময়ৰ লগে লগে কথাবোৰ ব্যক্তিগত হৈ পৰিলে।
“তুমি ডায়েৰীখনত কি লিখা?” এটা দিন অভিয়ে সুধিলে।
নীলা অলপ চুপ থাকি কলে, “প্ৰতিদিনৰ কথা। কি অনুভৱ কৰোঁ, কিবা দেখে লওঁ। সকলো লিখো। আজিও লিখিম, আজি এটা বিশেষ দিন।”
“বিশেষ কিয়?”
“বেলিৰ পোহৰটো আজি অলপ অধিক উজ্জ্বল। কোনোবা এজনৰ বাবে।”
অভিৰ মুখখন ৰঙা হ’ল, কিন্তু সেয়া গোপন ৰাখিলে। তেওঁ নীলা ফালে চাই থাকিল, আৰু অনুভৱ কৰিলে—চহৰৰ বেলি, কণমানি বতাহ, আৰু নীলা শৰ্মা—এইবোৰে জীৱনত নতুন কিবা আৰম্ভ কৰা বুলি ক’ব বিচাৰিছে।
সেই সন্ধিয়া, অভি তেওঁৰ নাট্যগোষ্ঠীৰ সৈতে ৰিহাৰ্ছেলত আছিল। চোন, তেওঁ যেতিয়া সংলাপ দিছিল, চকুত নীলা আছিল। প্ৰতিটো শব্দ, যেন নীলাৰ বাবে।
“ভালপোৱা মানে মাথোঁ লগ পোৱা নহয়, সময়ক লগে লগে জীয়াই থোৱা”—সেই উদ্ধৃতিটো তেওঁৰ মনৰ মাজত বাজি আছিল।
আনফালে, নীলা তেওঁৰ ডায়েৰীখন মেলি লিখি আছিল—
“প্ৰথম দেখা, প্ৰথম কথাবাৰ্তা। তেওঁ অলপ জেদি, অলপ বেয়া। কিন্তু তেওঁৰ চকুত এটা সেউজীয়া নির্ভৰযোগ্যতা। মই নাজানো, এই বুজা আৰু মৰমৰ মাজত কি নাম দিব পাৰি। কিন্তু এইটো জানো, আজি মোৰ হাঁহিটো নিসন্দেহে তেওঁৰ বাবে।”
ৰাতি নলবাৰীৰ ওপৰত বেলি নামিল। ৰঙা আকাশত নীলা আৰু অভিৰ নাম অলপকৈ হালধীয়া হৈ ভাসি থাকিল।
পৰ্ব ২: কুঁহিপাতে লিখা চিঠি
সপ্তাহটো অলপেৰে ওলাই গ’ল। কলেজৰ আঙণত বৰষুণৰ আগতীয়া জুৰি জুৰি বতাহ। পাতবোৰে গা কঁপাই কঁপাই যেন কিবা ক’ব খুজিছে। এনেকুৱা এখন পুৱাৰ দিনত, লাইব্ৰেৰীৰ সৰু কোণাটোৰ ওচৰত বসি আছিল নীলা। তেওঁৰ কাষতে কাপোৰেৰে মোৰা এখন খাম, ভিতৰত এটা হালধীয়া কাগজৰ পাতে লিখা চিঠি—অভিৰ চিঠি।
কেইদিনমান আগতে, অভিয়ে এই চিঠিখন তেওঁক দি ক’ছিল—
“সরাসৰি ক’ব নোৱাৰোঁ। চিঠিৰে ভাল লাগে। পঢ়ি চাবা। সোঁৱৰণি বুলি ধৰা।”
নীলাৰ বুকু দুলিছিল।
চিঠিখন খুলি তেওঁ পঢ়িবলৈ ধৰিলে—
“নীলাৰ বাবে—
হয়, মই নামৰে আৰম্ভ কৰিছোঁ। কাৰণ শব্দবোৰ কেতিয়াবা আপোনাৰ নামেই ধৰি ৰাখে সকলো অনুভৱ।
তোমাৰ হাঁহিটো দেখিলেই মোৰ মনত তৰা পোহৰ হয়। মই জানো এইবোৰ সিনেমাৰ দৰে শুনা যায়, কিন্তু বিশ্বাস কৰা, এই যিমান দিনত তোমাক জানো, তাত কিবা এটা ‘বেলি পাহাৰ’ উঠিছে।
কলেজৰ বাটে তোমাৰ চুলিটো হাওত উঠি মোৰ মন উৰুৱাই লয়। তোমাৰ ডায়েৰীৰ বচনবোৰ মোৰ নাটকৰ সংলাপ হৈ পৰে। তুমি মোৰ লিখা কবিতাৰ ৰঙ।
তুমি যদি এই সকলো শুনি হাহাঁ, ঠিক আছে। কিন্তু মই চাহোঁ—তুমি জানো যে মোৰ বাবে তুমি বিশেষ।
আকৌ দেখা হ’ব। আজি, কফি ষ্টলত।
অভি”
নীলাৰ ওঁঠত এটা অলপ হাঁহি আহিল। সেই হাঁহি কোনেও দেখা নেপায়, মাথোঁ অনুভৱ কৰিব পাৰে। তেওঁৰ মুখত উশাহ—যেন এক গোপন কুঁহিপাতত টিপি ৰখা বেলি।
তেওঁ চিঠিখন ডায়েৰীৰ মাজত থই দিলে, আৰু সময়মতে কফি ষ্টললৈ গ’ল। আজি স্কুটিৰ শব্দ কম, বতৰ সুশীতল, যেন সকলো অভি আৰু নীলাৰ লগপোৱাৰ বাবে সাজু।
অভি অলপ আগত উপস্থিত। তেওঁৰ আগত এখন কাগজত কিবা লিখা। নীলা ওলাই অহা দেখি তেওঁ সোনকালে সেই কাগজটো মুদি দিলে।
“চিঠিখন পঢ়া?” অভিয়ে সুধিলে।
নীলাই মাথোঁ চকু গোজালে।
“মনত থাকিব?”—অভিৰ মুখত হাঁহি।
“আহিছোঁ মানেই কিয়, মনত নাথাকিলে?” নীলাৰ মাত অলপ গম্ভীৰ।
“তুমিও অলপ নাটকীয়া হৈ গ’লা। কিন্তু মানি ল’ব লাগিব—তোমাক দেখি মোৰ নাটকৰ শেষ দৃশ্যবোৰ অচিন চিন লাগে।”
“তুমি সদায় এইদৰে কও নে?”—নীলা অলপ মিচিকীয়াকৈ সুধিলে।
“না। মাথোঁ যাৰ বাবে হিয়া দৌৰে, মাথোঁ তেওঁৰ বাবে।”
এই কথাটোৰ পিছত এক নীৰৱতা—বহুত বুজাব নোৱাৰা, কিন্তু অনুভৱ কৰিব পৰা।
“তুমি এতিয়া কিবা কবা?” অভিয়ে সুধিলে।
নীলা অলপ চুপ থাকি কলে—
“মই শব্দেৰে মন দিওঁ। মই তোমাক বুজিছোঁ। সেইটোয় যথেষ্ট।”
অভিৰ চকুত এটি দীঘল উশাহ। এই কথাৰ অৰ্থ, এই নীৰৱ গৃহস্থালি, তেওঁৰ বাবে প্ৰেমৰ সকলো প্ৰাৰম্ভ।
তেওঁ কফিৰ কাপ দুটা আগবঢ়াই দিলে—
“ইয়াতকৈ সৰল প্ৰেমৰ আৰম্ভণি হ’ব নোৱাৰে। কফিৰ কপালত হ’লে চুম্বনৰ সাধ নাই, কিন্তু কথাবোৰ গাঢ় হৈ পৰে।”
“চুম্বনৰ কথা ক’লে নেকি?”—নীলা চকু সান্দৰি সুধিলে।
অভি অলপ লাজেৰে হঁহালে।
“না, মানে… চুম্বন নহয়… চুম্বনৰ আশ্বাস।”
“মোৰ বিশ্বাস এই কথাবোৰ ডায়েৰীত লিখা হ’ব।”
“তুমি মোৰ বিষয়ে লিখা নেকি?”—অভিৰ চকু উদ্দীপ্ত।
“হয়। প্ৰত্যেক দিনত লিখা হয়। তুমি তাত থকাকৈয়ে মোৰ দিন আৰম্ভ হয়।”
কথাবোৰেই যেন এখন কবিতা। এপিনে পুৱা বতৰ, আনপিনে দুটি হীয়া, আৰু মাজত কফিৰ কাঁহৰ কাপ।
তেওঁলোকে কিছুমান সাধাৰণ কথা পাতি থাকিল—পঢ়া, ক্লাছ, পৰীক্ষা। কথাবোৰ নীতিৰ নহয়, প্ৰেমৰ নহয়, কিন্তু প্ৰতি বাক্যত একোটা বুজাব নোৱাৰা সংকেত।
বিদায় লোৱাৰ সময়ত অভিয়ে ক’লে—
“তুমি আবেলি জিলা পাঠাগাৰত যামানে? মই আৰু কিছুমান কবিতা ল’বলে গৈছিলোঁ।”
নীলা মাথোঁ হেলুৱালে।
পাঠাগাৰৰ গেটত দেখা। এইবাৰ তেওঁলোকে হাতত হাত দিছিল, অলপ সময়ৰ বাবে, যেন দুই হিয়াৰ মাজত এক সঁপনিৰ সুতো গাঁঠ খাই আছিল।
সেই সন্ধিয়াৰ পৰা, নীলা তেওঁৰ ডায়েৰীত লিখিলে—
“সেয়া প্ৰেম ক’ব পাৰি, নে মাথোঁ এটি বুজাব নোৱাৰা সংলাপ? মই জানো, অভিৰ সৈতে থাকিলে মোৰ বুকুৰ ভিতৰত কিবা এটি ফুল ফুটে। আমি সময়ক চুমা দিছোঁ। সেয়া প্ৰেম নহয় নেকি?”
পৰ্ব ৩: বসন্ত আহিল, কিন্তু মনত কিয় বিষ
ফাগুনৰ সেউজ সেউজ পাতত গন্ধ লাগিছে। কলেজৰ বাগিছাৰ কাষত বকুল আৰু কৃষ্ণচূড়াৰ মাজত ওলাই আহিছে বসন্তৰ প্ৰথম পুৱাৰ বতাহ। পটপটি উৰিছে সৰু সৰু কুঁহিপাত। কিন্তু এই ৰঙীন দৃশ্যৰ মাজতো নীলা শৰ্মাৰ মনৰ আকাশৰ কোণ একোডাল ক’লা মেঘে ঢাকি ৰাখিছে।
কেইদিন ধৰি অভি অলপ সৰি গ’ল যেন। ক্লাছত দেখা পোৱা যায়, কিন্তু চিঞৰি হাঁহি, জোকাৰি মাত, কফিৰ নিমন্ত্ৰণ—সেইবোৰ কমি গৈছে। নাট্যগোষ্ঠীৰ ক’ৰ নাটক, ক’ৰ লিখা-পঢ়া—তেওঁ যেন ব্যস্ত, আৰু সেই ব্যস্ততাৰ মাজত নীলাৰ অৱস্থান এক ৰহস্য হৈ পৰিছে।
নীলা সৰু সৰু ইঙ্গিতবোৰ ধৰি ৰাখে।
অভিৰ চকুত সৰহ কথা নাথাকে।
অভিৰ হাঁহিত আকৌ আগৰ উষ্ণতা নাই।
একেদৰে বহি থাকোতে, তেওঁ আগৰ দৰে প্ৰশ্ন নকৰে—“তুমি আজি ক’ত মোৰ বিষয়ে লিখিছা?”
বাহিৰে বসন্ত, ভিতৰত এক অচিন জুৰি।
আজিৰ দিনটো হ’লে বিশেষ। কলেজত বসন্ত উৎসৱ। সকলো ল’ৰা-ছোৱালীয়ে গাত পাগলুং ৰঙ, কাপোৰত ফুলৰ টিপ, মুখত হাঁহি। নীলা জুইৰঙা চুৰিদাৰত আহিছে, বুকুত অলপ কঁপনি। অভিৰ কথা ক’বলৈ তেওঁ নিজৰ ভিতৰত সাহস খুজিছে।
নাট্যগোষ্ঠীৰ মঞ্চৰ কাষত অভি। আজি তেওঁ গাইছে, নাটক পঢ়িছে, আৰু বেছি বেছি হাঁহিছে। যেন তেওঁ নিজৰ মাজত থকা বিষটো আড়াল কৰিবলৈ সকলো কৰি আছে।
নীলা ওলাই আহিল, সোঁৱৰণিৰ দৰে হাঁহি ক’লে—
“আজিৰ কবিতাটো বহুত ভাল লাগিল। কিন্তু… তুমি অলপ সৰি গ’লা যেন।”
অভি এক মুহূৰ্তৰ বাবে চুপ। তাৰপিছতেই সঁচাকৈ হাঁহিলে—
“নহয়, নীলা। মাত্ৰ অলপ ব্যস্ত… নাটক, পৰীক্ষা…”
“ব্যস্ততা বুলি ভাবিলেই সকলো ঠিক হ’ব নে? মই ক’ব পাৰো যে মই ভাঙি পৰিছোঁ?” নীলা একেদৰে সিধা চালে।
অভি চকু জিনিলে।
“মই ভাবিছিলোঁ তোমাৰ মনত হ’ব… আমি এতিয়া অলপ অলপ পাৰ্থক্যক অনুমতি দিয়াঁ…”
“পার্থক্য? মানে তুমি ভাবিছা আমি আগতকৈ বেলেগ হ’ব লাগিব?”
“নীলা, মই ভয় খাওঁ। মই নিজকে বুজি নাপাওঁ কেতিয়াবা। মোৰ ভিতৰত যি অসম্পূৰ্ণতা, মই কেতিয়াবা ভাবোঁ, মই তোমাক ঠগা… তুমি মোৰ সৈতে থাকি… হেৰুৱি যোৱা নেকি…”
“অভি, প্ৰেম মানে কি? মাথোঁ সোনালী দিনবোৰ নহয়। কেতিয়াবা ক’লা পৃষ্ঠা, অলপ ভাঙি পৰা, অলপ নিৰৱতা। কিন্তু মই ভাবিছিলোঁ আমি সেইবোৰো ভাগ ল’ম।”
অভিৰ চকুত পানী।
“মই অপাৰ্থিব প্ৰেম খুজিছোঁ। কিন্তু বাস্তৱত নিজক কোনো দিনো যথেষ্ট বুলি অনুভৱ কৰা নাই।”
“আৰু মই? মই কিমান খোজ বগাই আহিছোঁ? কিমান ৰাতি তোমাৰ বিষয়ে লিখি ডায়েৰীৰ পানীত উজালি দিছোঁ?”
সিহঁতৰ মাজত যেন কোনো অদৃশ্য হাওঁৰত বিভাজন। বসন্তৰ উৎসৱত ফুল উৰিছে, কিন্তু এই দুই টা হৃদয়ৰ মাজত পঁজাৰে পৰা গুচি গৈছে শব্দৰ সংগতি।
সন্ধিয়া ওলাই আহিল। বেলিৰ ৰঙ ধূসৰ হ’ল। নীলা হাঁহি হাঁহি বন্ধু-বান্ধৱীৰ সৈতে ফটো তুলিছে, কিন্তু অভি আগৰ দৰে ওলাই আহে নে নাই। মঞ্চৰ কাষত বহি, তেওঁৰ পুৰণি সংলাপবোৰেৰে নিজকে ব্যস্ত কৰি ৰাখে।
নীলা ডায়েৰীখন উলিয়াই লিখিলে—
“বসন্ত আহে, কিন্তু মোৰ মনত কিয় ক’লা ৰঙ? প্ৰেম সপোনৰ দৰে আৰম্ভ হৈছিল, কিন্তু এতিয়া সেই সপোনৰ মাজত এক আগচৰোৱা শব্দ। অভি অলপ অলপ সৰি গৈছে, আৰু মই বোলো—পিচল খাই নোপোৱাঁ। কিন্তু মই ধৰি ৰাখিছোঁ কিমানদিন?”
আৰু ৰাতিপুৱাত, নলবাৰী চহৰৰ আকাশত সোণালী জ্যোতি, কিন্তু কোনোবা এজনীৰ বুকুৰ মাজত বিষৰ পাহাৰ।
পৰ্ব ৪: ডায়েৰীৰ ওঁঠত এখন বেয়া শব্দ
কলেজৰ সেমেষ্টাৰ পৰীক্ষাৰ দিন। সকলোৰে চকুত টেনচন, মুখত বিস্তৰ পঢ়া পঢ়া বুলি চিঞৰি ফুৰা কথা। লাইব্ৰেৰীৰ ওচৰলৈ একেটা বাটেৰে সোমাই যায় দুজন—নীলা আৰু অভি। কিন্তু এই সময়ত সিহঁতৰ মাজত সেইদিনৰ বসন্ত উৎসৱৰ সংলাপবোৰ সেমিছেমি পেট্ৰোলৰ দৰে পৰি আছে—অদৃশ্য, কিন্তু গন্ধময়।
নীলা আজি এবাৰো অভিৰ চকুত চাই নাচলে। অভি যদিও দেখা পাই হাঁহিব খুজিছিল, নীলা মুৰ দিঘল কৰি গ’লে। অভিৰ ভিতৰত উশাহত হেৰাই যোৱা এটা শব্দ উকলি আহিল—”সঁচাকৈয়ে মই তেওঁৰ পৰা আঁতৰি গ’লো নেকি?”
পৰীক্ষা শেষ হ’ল। আৰু সেই সন্ধিয়াই, ডায়েৰীৰ ভিতৰত উকলি উঠিল এখন শব্দ—“বিদায়”।
নীলা লিখিলে—
“মই বুজিছোঁ প্ৰেম মাথোঁ হিয়া উজালি ফুৰা নহয়। ই হয়তো দুটা পৃথক মানসিকতাক এৰাই নাযোৱা যুঁজ। অভি হয়তো ভাল, কিন্তু মই চাইছিলোঁ তেওঁ মোক ধৰি ৰাখক, মোক সান্ত্বনা দিওক, মোক স্পষ্টকৈ ক’ক—তুমি মোৰ। কিন্তু তেওঁ মাথোঁ চকু জিনিলে। হয়তো এইটাই শেষ পাত।”
ডায়েৰীৰ ওঁঠত ‘বিদায়’ শব্দটো লিখি নীলা চুপ হৈ থাকিল। তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত যেন এটা শব্দ ৰাওনা দি গ’ল, “অভি—তুমি কিয় মোক নধৰিলা?”
সেই ৰাতি, আকৌ এটা চিঠি আহিল। এবাৰ অভিৰ পৰা নহয়—নীলাই নিজে লিখিছে।
“অভিৰ বাবে—
তুমি মোক ভালপোৱা নে ভালপোৱা বুলি ভাবিছিলোঁ—অৱশেষত মই নিজেই হেৰাই পেলালোঁ।
তুমি ক’লে– মই যথেষ্ট নহয়। কিন্তু জানানো, তোমাৰ সেই ভয়টোৱেই মোৰ ভিতৰত শূন্যতা সিঁচি গ’ল।
মই বুজিছোঁ, তুমি কেতিয়াবা নিজকে বিচাৰি পোৱা নাই। কিন্তু মই তেতিয়াও তোমাৰ সন্মুখত ৰৈ আছিলোঁ, বগা বগা শব্দ লৈ।
আজিকালি মই আপোনাৰ নাটক দেখি নাপাওঁ, মাথোঁ নিজে এটি নাটকত অভিনয় কৰিছোঁ।
সেই নাটকৰ নাম: বিদায়।”
চিঠিখন লিখি, এখন নতুন খামত ভৰাই, নীলা অভিৰ নাট্যগোষ্ঠীৰ মেম্বাৰ এজনৰ হাতত দিলেহি।
“তেওঁক দিছা। ক’বা—এইটো তেওঁৰ নাটকৰ অন্তিম দৃশ্য।”
পৰদিনা, অভিয়ে সেই চিঠিখন ল’লে। প্ৰথমে তেখেত অলপ চুপ থাকিল। তাৰপিছত চিঠিখন খুলি পঢ়িল। প্রতিটো শব্দ যেন ধুপ ধুপ কৰি বুকুৰ মাজত পৰি আছে। বিদায়? সেয়া কি সত্যিকাৰ শেষ?
তেওঁ মনত পেলালে, যেতিয়া নীলাই তেওঁৰ হাতত হাত দিছিল, তেওঁ ভাবিছিল এইটোৱেই সকলো। সেই মুঠিত থকা সৰগত আজিৰ একেলগে নাথাকিব খবৰ আছিল নেকি?
অভি তাৰ লগত থকা কবিতাৰ খাতা খুলি লিখিলে—
“প্ৰেম মাথোঁ লগ হৈ ফুৰা নহয়
ই কেতিয়াবা ভুল বুজাবোৰ সামৰি
কান্দি পোৱাও।
নীলা, তুমি বিদায় লিখা,
মই কিন্তু পৃষ্ঠাটো মেলি ৰাখিছোঁ।
হয়তো তুমি ঘূৰি আহিবা—
এই নাটকৰ অন্তিম দৃশ্যত নহয়,
বাঁহীৰ লগত ফুৰা সন্ধিয়াত।”
কিন্তু সেই সন্ধিয়াত, নীলা ঘূৰি আহিলে নে?
না। সেই দিনটো আৰু কেতিয়াও আগৰ দৰে নহ’ল।
পৰ্ব ৫: নতুন বন্ধুৰ ওঁঠত একেধৰণৰ হাঁহি
নীলা এতিয়া কলেজৰ আঙণটো অলপ বেলেগকৈ চাই। অভিৰ কণ্ঠ, অভিৰ হাঁহি, সেই পুৰণি কফিৰ কাপ আৰু নাট্য মঞ্চত থকা সেই আলো—সব আজিৰ বাবে ব্যাকগ্ৰাউণ্ড মিউজিক। জীৱন আগুৱাই যায়, আৰু তেওঁও নিজকে আগবঢ়াব লাগিছে।
এটা নতুন ছেমিষ্টাৰ আৰম্ভ হৈছে। ডিপাৰ্টমেণ্টত নতুন ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰ সৈতে সোলোক-সালোক হৈছে। কিছুমানৰ মূৰত বোকা ৰঙৰ চুলি, আন কিছুমানে সাহিত্যৰ পৃষ্ঠাৰ মাজত বেয়া বেয়া মন্তব্য। কিন্তু সেইসকলৰ মাজতে এজন আছিল—ঋত্বিক।
ঋত্বিক আহিছে যোৰহাটৰ পৰা। সাহিত্য বিভাগত স্নাতকোত্তৰ। চিৰসৌম্য হাঁহি, চকুত স্থিৰতা, আৰু কণ্ঠত কিছুমান বুজাব নোৱাৰা গল্প। প্রথমেই তেওঁ নীলাৰ ফালে চাই ক’লে—
“আৰ তুমি সেই, কবিতাৰ ডায়েৰী নীলা নহয় নেকি?”
নীলা আচৰিত।
“তুমি মোক চিনি পেলাইছা?”
“সন্ধিয়া সাহিত্য উৎসৱত দেখিছিলোঁ, তুমি যে কবিতা পঢ়িছিলা ‘সেউজীয়া নামৰ এজাক বতাহ’—মই লিখা বুলি ভাবিছিলোঁ।”
নীলা অলপ লাজেৰে হাঁহিলে।
“সেয়া মোৰ ডায়েৰীৰ পৰা। তুমি সাহিত্য পছন্দ কৰা নে?”
“জীৱনত কেতিয়াবা আত্মীয় নাই, কবিতা থাকিলেই হয়। মই ভাবোঁ, শব্দবোৰ মানুহৰ অন্তৰঙ্গ।”
এই কথাটো যেন অলপ অভিৰ লগত মিলে, কিন্তু তাৰ মাজত কোনো কম্পিটিশ্বন নাই। এই ছোৱালীয়েই আচল—ঋত্বিকৰ লগত কথা পাতি শান্তি লাগে, অভিৰ লগত কথা পাতি উন্মাদনা লাগিছিল।
দিনবোৰ আগুৱাই যায়। ঋত্বিক আৰু নীলাৰ মাজত প্ৰতি দিনত অলপকৈ কথা, অলপকৈ হাঁহি, আৰু অলপকৈ বুজাব নোৱাৰা সলনি হয়। নীলা ভাবি থাকিল—এইখিনিও প্ৰেমৰ প্ৰাৰম্ভ নেকি?
এদিন কলেজ কফি ষ্টলত বসি আছিল দুজন। ঋত্বিকে ক’লে—
“তুমি এতিয়া কিবা লিখা?”
“অভিৰ বিষয়ে অলপ লিখা বন্ধ কৰিছোঁ। এতিয়া ডায়েৰীত মই নিজকে লিখা শিকিছোঁ।”
“ভাল কথা। কাৰণ কোনোবা এজন তোমাৰ হৃদয় ভাঙিলে, তাতেই নতুন পদ্য সৃষ্টি হয়। কিন্তু তুমি জানানো, মনৰ গৰ্ভত আশাৰ ফুল থাকে।”
নীলা চকুত চাই থাকিল।
“তুমি জানানো, মোৰ ভিতৰত সেই আশাৰ ফুল আৰু ফুটে নে নাই?”
ঋত্বিক অলপ চুপ থাকি মিচিকিয়াকৈ হাঁহিলে—
“ফুটে। মই দেখিছোঁ। তুমি হাঁহি দেখুৱাই লৰা, কিন্তু মোৰ দৰে মানুহ জানে—এই হাঁহিৰ পিছে কিমান শব্দ থকে।”
ঋত্বিকৰ মাত অলপ অভিৰ দৰে কবিসুলভ, কিন্তু তেওঁৰ কথাত অধিক স্থিৰতা। তেওঁ প্ৰেমৰ নায়কৰ দৰে নহয়, বন্ধু-দৰ্শকৰ দৰে লাগে।
নীলাৰ ডায়েৰীত সেইদিনা লিখা হ’ল—
“আজিকালি মই অভিৰ কথা কম ভাবোঁ। মই শিকিছোঁ—প্ৰেম মাথোঁ এটা নাম নহয়, এটা সময়। সেই সময় পাৰ হ’লে… মন এক নীল সোঁতত বৈ যায়।
ঋত্বিক মোৰ বাবে বতাহ নহয়, মাটি। মই হ’ব পাৰোঁ। মই ভাঙি নপৰোঁ।
কিন্তু মই ভাবোঁ—আকৌ যদি অভি আগবাঢ়ে, মই কি কৰিম?”
পাৰ হ’ল কিছু দিন। নীলা আৰু ঋত্বিক এখন সাহিত্য বিতণ্ডাত অংশ ল’লে। এন.ই.ইউ. ত অনুষ্ঠিত হোৱা সেই অনুষ্ঠানত দুয়োটা সহ-বক্তা। অনুষ্ঠানৰ দিনা, অভিও উপস্থিত আছিল নাট্য গোষ্ঠীৰ লগত।
বক্তৃতাৰ শেষত অভিয়ে দেখা পালে—নীলা মঞ্চত, হাঁহি হাঁহি কথা পাতিছে, আৰু তাৰ কাষতে ঋত্বিক। সিহঁতৰ মাজত সেই একেধৰণৰ হাঁহি—যি কেতিয়াবা নীলাই তেওঁৰ সৈতে কৰিছিল।
অভিৰ বুকুত এক মুহূৰ্তৰ বাবে কি ক’ব নোৱাৰা অনুভূতি। ঈৰ্ষা নহয়, হয়তো অৱশিষ্ট মৰম। সেইটোৱেই তাকে ভিতৰ ভেদ কৰি গ’ল।
ঋত্বিকে ওলাই আহি অভিক আগবঢ়াই ক’লে—
“আপোনাৰ নাটকৰ সংলাপবোৰ আগতেই শুনিছোঁ। বৰ ভাল লাগে।”
অভি হাঁহিলে—
“তুমি নীলাৰ বন্ধু?”
“হয়। আৰু যদি আপুনি অনুমতি দিয়ে, মই আশা কৰোঁ—চিৰকাল বন্ধু হৈ থাকিম।”
অভিৰ চকুত পুৰণি শব্দবোৰ উজলি উঠিল—
“তেওঁৰ সঁচাকৈয়ে লগ পাবলগীয়া এজন হয়তো তুমি।”
সন্ধিয়াত, নীলা তেওঁৰ ডায়েৰীৰ শেষ পৃষ্ঠাত লিখিলে—
“জীৱন প্ৰতিদিন নাটক। অভি আছিল প্ৰথম দৃষ্টিৰ কবি, ঋত্বিক হ’ব পাৰে প্ৰতিদিনৰ প্ৰেমৰ ছাঁ।
কিন্তু মই আজিকালি একো নাবুজিও সুখী।
এইটো হয়তো হ’ল—নিজক ভালপোৱাৰ প্ৰথম পাঠ।”
পৰ্ব ৬: অভিৰ চিঠি, এটি অসমাপ্ত সংলাপ
জ্যৈষ্ঠ মাহৰ এক আধা-ঘম ধৰা দিন। কলেজৰ শেষ বৰ্ষৰ পৰীক্ষা মাত্ৰ কেইদিনমান আঁতৰত। আগন্তুক বিস্ববিদ্যলয়, নতুন পথ, নতুন সপোন—সকলো যেন ওচৰলৈ আহি আছে। এনে সময়ত নীলাৰ বুকুত আকস্মিকভাৱে এটা গৰম পুৰণি অনুভৱ উকলি উঠিল।
ডিপাৰ্টমেণ্টৰ মেইল বক্সত এটা সৰু খাম। ওপৰত চিৰপৰিচিত হাতৰ লেখা—“নীলাৰ বাবে”। আৰু ভিতৰত, এপৃষ্ঠাৰ চিঠি। অভিৰ হাতৰ কাগজ, অভিৰ গন্ধ, অভিৰ শব্দৰ ছাঁ। তেতিয়াৰ দৰে, এইবাৰো চিঠিটো আৰম্ভ হৈছে নামৰে।
“নীলা,
এইটো হয়তো শেষ চিঠি নহয়, কিন্তু প্ৰথম চিঠিৰ দৰে নিষ্পাপ হ’ব নোৱাৰে।
তোমাৰ ‘বিদায়’ শব্দটো মই অতি বেছি বেয়া পাইছিলোঁ, কিন্তু বেয়া পাইছোঁ মানেই তোমাক দোষ দিছোঁ—এইটো নহয়। মই জানোঁ, মই তোমাক বৰষুণৰ দিনত ভিজা দিছিলোঁ, কিন্তু নিজেই ছাতিখন বগাই দিছোঁ।
তুমি হয়তো ভাবিছা, মই ভয় পালোঁ—হয়, মোৰ প্ৰেমত আত্মবিশ্বাস কম আছিল। মই ভাবিছিলোঁ মই তুমাৰ বাবে যথেষ্ট নহ’ব, কেতিয়াবা মই তোমাৰ পথ আটকাই থ’ম।
কিন্তু, যেতিয়া দেখা পালোঁ—তুমি আৰু ঋত্বিক, এটা কথা বুজিলোঁ—তুমি হাঁহি হাঁহি আগবাঢ়িছা। আৰু সেয়া দেখে মোৰ হিয়া ভাল পালে।
নহয়, ঈর্ষা নহয়, হিংসা নহয়। কেবল অনুভৱ—তুমি সুখী হওঁতে মোৰো ওঁঠ হাঁহি হাঁহে।
মই ক’ব খোজো, মই তোমাক এতিয়াও ভাল পাওঁ।
কিন্তু এই ভালপোৱা তোমাৰ স্বাধীনতা, তোমাৰ নিৰ্বাচনৰ আগত নীৰৱ হৈ থাকিব।
তুমি যদি কেতিয়াবা আকৌ মোৰ নাটক চাই, তাতে যদি কোনো সংলাপ তোমাৰ ওঁঠৰ শব্দৰ দৰে বাজে—তেওঁ জানিবা, মই নোপোৱা কথাবোৰ সংলাপত ৰাখিছোঁ।
ভাল থাকিবা,
অভি”**
নীলা চিঠিখন বহু সময় ধৰি হাতত লৈ থাকিল। শব্দবোৰ কপালত নহয়, বুকুৰ মাজত বাজি থাকিল। অভি পাহৰি গ’ল বুলি ভাবিছিল। কিন্তু চিঠিৰ কাগজখনে সেই বিশ্বাস ভাঙিলে।
তেওঁ ডায়েৰীখন মেলি লিখিলে—
“অভি, তুমি যি সময়ত গ’লা, মই ভাঙি পৰিছিলোঁ। কিন্তু আজিৰ চিঠিখনে দেখুৱালে—তুমি গ’লা নে পিছুৱা? তুমি পিছুৱা নে মোক আগবঢ়াই দিলে?
ঋত্বিক মোৰ বন্ধু। সেয়া হয়তো প্ৰেম নহয়। কিন্তু তোমাৰ চিঠিৰ শব্দবোৰে যেন আকৌ সেই পুৰণি বকুল বাগিচা ফুৰাই দিলে।
মই জানো তুমি নপঢ়িবা, তবুও লিখিছোঁ—
‘তুমি মোৰ প্ৰথম পাঠ, যিখন চিৰদিন অপঠিত হৈ থাকিব।’”
সন্ধিয়া, নাট্য গোষ্ঠীৰ শেষ নাটকৰ মঞ্চ। ‘অসমাপ্ত সংলাপ’ নামৰ নাটকখনৰ অন্তিম দৃশ্য—অভি অভিনয় কৰিছে। মঞ্চত তেওঁৰ সংলাপ—
“আমি যেতিয়া একেলগ আছিলোঁ, শব্দবোৰ কেতিয়াবা চুপ আছিল। আৰু আজিৰ দূৰত্বত, শব্দবোৰ হাঁহি হাঁহি ক’ব খুজে—
‘সঁচাকৈয়ে মই তোমাক ভাল পাইছিলোঁ।’”
নীলা দূৰৰ আসনখনত বহি আছিল। ভিৰৰ মাজত গোপনে। মঞ্চৰ পোহৰত অভিৰ চকুত চকু পৰিছিল যেন, আৰু তেওঁ হাঁহিলে—এটা নিৰৱ হাঁহি। নাটক শেষ হ’ল। তালি বাজিল।
কিন্তু মাজতে যেন মঞ্চৰ তলত এটা অসমাপ্ত সংলাপ ৰৈ গ’ল।
সন্ধিয়াৰ পোহৰৰ মাজেৰে নীলা ওলাই আহিল, আৰু অভি আঁতৰ গল। কোনো শব্দ, কোনো নমস্কাৰ, কোনো বিদায় নাছিল।
তেওঁলোকৰ মাজত আছিল—একটি চিঠি, এটি নাটক, আৰু বহুদিনৰ পৰা উচুপি থকা শব্দ—“হয়, মই তোমাক এতিয়াও ভাল পাওঁ।”
পৰ্ব ৭: ঋত্বিকৰ প্ৰস্তাব, আৰু নীলাৰ চুপশব্দ
জুন মাহ। কলেজৰ পৰীক্ষাবোৰ শেষ হোৱাৰ পাছত অলপ হালকা সময়। নতুন কোনো তাড়না নাই, কেৱল মনৰ ভিতৰত অলপ ধূসৰতা। লাইব্ৰেৰীৰ জানালিৰ ওচৰত বহি আছিল নীলা, তেওঁৰ আগত ‘দ্য লিটল প্ৰিন্স’ৰ এখন পাত খোলা। কিন্তু তেওঁৰ চকু পৃষ্ঠাত নহয়, ভিতৰত এখন নাটকৰ দৃশ্যত।
অভিৰ চিঠিখন, সেই নাটকৰ সংলাপ, আৰু তেওঁৰ মুখত পোহৰৰ দৰে বাজি থকা সেই “সঁচাকৈয়ে মই তোমাক এতিয়াও ভাল পাওঁ”—এইবোৰ শব্দৰ লগত তেওঁৰ বুৰঞ্জীৰ দৰে সংযোগ।
আকৌ সেই সময়তে আহিল ঋত্বিক। হাতত এখন নোটবুক আৰু এখন সৰু বাকচ।
“তুমি এতিয়া কিবা লিখিছা?”—তেওঁ সোনকালে সুধিলে।
নীলা চকু তুলিলে, হাঁহিলেও অলপ বেয়া-ভঙিত।
“বস্তুত, মই পঢ়া বুলি ভাবি বহি আছোঁ। কিন্তু মনতো চলি আছে নাটক।”
“নাটক মানে, তুমি আৰু অভি?”—ঋত্বিকৰ মুখত কঁপনি আছিল।
নীলা সঁচাকৈয়ে আচৰিত হ’ল।
“তুমি জানা?”
“তোমালোকৰ কাহিনী কলেজত বহুতে জানে, নীলা। কিন্তু মই জানো এইবোৰ কোনো কাহিনী নহয়—স্মৃতিৰ মেলা। আৰু মই ভাবিছোঁ—তুমি কিমান আগবাঢ়িছা সেই স্মৃতিৰ পৰা।”
“স্মৃতি কোনোবাৰেই আঁতৰ নহয়, ঋত্বিক। সেইবোৰ মাথোঁ অলপ অলপ আগলৈ ঠেলা খায়। কিন্তু চকুত পৰে।”
ঋত্বিক অলপ চুপ থাকি, বাকচখন ওলাই আনিলে।
“এইটো তোমাৰ বাবে। খুলি চোৱা।”
নীলা বাকচখন খুলি দেখিলে—এটা কলম। তাৰ ওপৰত খোদাই কৰা “নীলা—শব্দৰ অন্তৰঙ্গ।”
“এইটো মই দিছোঁ কাৰণ, মই জানো—তুমি লেখা নহ’লে, তুমি সম্পূৰ্ণ হোৱা নাই। মই চাওঁ, তুমি লিখা অব্যাহত ৰাখা, আৰু তাত যদি মই কোনো দিন ঠাই পাওঁ, সেইটো মোৰ সৌভাগ্য।”
নীলা চুপে চাওঁতেই থাকিল।
ঋত্বিকে অলপ উশাহ লৈ ক’লে—
“নীলা, মই তোমাৰ সৈতে অধিক সময় কটাব খুজোঁ। মই চাওঁ—তুমি মোৰ দিনবোৰত থকা হওঁ।
মই জানো, মই অভি নহয়। মই কবি নহয়, মই নাট্যকাৰ নহয়।
কিন্তু মই থাকিম, তুমি জীউতেই।
তুমি যদি চাওঁ, আমি একেলগে চাহ খাব পাৰোঁ, কফি পান নকৰিলেও।
তুমি যদি অনুমতি দিয়া, মই তোমাৰ হৃদয়ৰ বাগিছাখনত এটা ফুল হৈ উলিও যাব খুজোঁ।”
নীলাৰ চকু পূৰ্ণ হৈ আহিল। শব্দবোৰ চকুত পৰি থাকে, কিন্তু ওঁঠেৰে ওলাব নোৱাৰে।
“ঋত্বিক… মই জানো, তুমি এক অবিশ্বাস্য বন্ধু। তোমাৰ কথা… মোৰ হিয়াত লাগে।
কিন্তু… মই এতিয়াও নিজকে বুজা শেষ কৰা নাই।
অভিৰ সৈতে যা হৈছিল, সেইবোৰ মোৰ ভিতৰত বহু কণমানি অভিমানৰ দল।
তুমি যদি সদায় বন্ধু হৈ থাকিবা—মই সৌভাগ্যৱান।
কিন্তু যদি মোৰ চুপ শব্দক প্ৰস্তাৱৰ উত্তৰ বুলি নলবা, মই কৃতজ্ঞ থাকিম।”
ঋত্বিক হাঁহিল, যদিও সেই হাঁহিত এটা বিষ আছিল।
“মই তোমাৰ মনত স্থান বিচাৰিছিলোঁ, দৰকাৰ নহয় নাম।
তুমি সদায় মোৰ অনুপ্ৰেৰণা হৈ থাকিবা, নীলা।”
দুয়োজন চুপচাপ বহি আছিল। জানালিৰ সন্মুখত বতাহ, বাহিৰত বৰষুণৰ গন্ধ, আৰু ভিতৰত এক ভাঙি নোপৰা নিৰৱতা।
ঋত্বিকে যাবলৈ ওলাল, আৰু যোৱাৰ আগতে ক’লে—
“যদি কোনো দিন অভিৰ কথাত হৃদয় গলি যায়, তেতিয়া ভাবিবা—এজন ঋত্বিক আছিল, যিয়ে নোপোৱা মৰম সযতনে সংগ্ৰহ কৰি ৰাখিছিল।”
ঋত্বিক গ’ল। নীলা জানালা ফালে চাই থাকিল, আৰু তেওঁৰ ডায়েৰীখন খুলিল।
“ঋত্বিক মোৰ প্ৰেম নোৱাৰে। কিয়নো মই এতিয়াও ভিতৰত অভিৰ নাটকৰ অন্তিম সংলাপটো লিখি পোৱা নাই।
যেতিয়া পাম, তেতিয়া হয়তো মই প্ৰেমলৈ সাজু হ’ম।
আজিলৈকে মই চুপ শব্দত উত্তৰ দিছোঁ—কাৰণ কোনো শব্দ অকল কথাৰ বাবে নহয়, কেতিয়াবা ত্যাগৰো ভাষা।”
সন্ধিয়াৰ আকাশত সোণালী পোহৰ আছিল, কিন্তু নীলাৰ ওঁঠত তেতিয়া কেবল এটি অশব্দ প্ৰশ্ন—
“মই কেতিয়াবা আকৌ প্ৰেম কৰিব পাৰিম নে?”
পৰ্ব ৮ (শেষ): তোমাৰ নামত লিখা শেষ কবিতা
অগষ্ট মাহৰ শেষ। কলেজৰ গেটত বিদায়ী বাৰ্তা লেখা ব্যানাৰ ওলায়—“বিদায়, মোৰ প্ৰিয় অধ্যয়ন”। নিঃশব্দে ৰজনীগন্ধা উমি আছে লবণাক্ত হাওঁৰত। বিদায়ৰ আবেগেৰে ভৰি আছে হেনো সকলো। লাইব্ৰেৰীৰ সেই সৰু কোণটোত, য’ত একদিন অভিৰ চিঠিখন পঢ়ি নীলা চুপকৈ হাঁহিছিল, আজি সেই নীলা বহি আছে তেওঁৰ ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাখন মেলি। কলমটো—ঋত্বিকে দিয়া সেই খোদাইকৃত কলম, আজিও চালি আছে।
তেওঁ লিখিছে—
“শেষ অধ্যায় লিখিবলৈ বহিছোঁ। এই পাঁচ বছৰৰ কলেজ জীৱনৰ অন্তিম দিন। যি জীৱনত আৰম্ভ হৈছিল এটা উদ্ধৃতিৰে—‘ভালপোৱা মানে মাথোঁ লগ পোৱা নহয়’—সেই ভালপোৱাটোৰ মাজেৰে বহু পৃথক লগপোৱাৰ সন্ধান গৈছিল।
অভি, তুমি মোৰ নাট্যৰ প্ৰথম সংলাপ।
ঋত্বিক, তুমি মোৰ ডায়েৰীৰ শেষ পৃষ্ঠাৰ সজাগ পাঠক।
মই নিজে মোৰ কথাৰ অন্তৰ্ভাগ।”
সেই দিনা কলেজত বিদায় অনুষ্ঠান। কাষতে নাট্যগোষ্ঠীৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীসকলৰ মাজত আলহী হিচাপে আহিছিল অভি। স্নাতকোত্তৰ শেষ কৰি কেমব্ৰিজৰ নাট্য গৱেষণাত যোগদান কৰিবলৈ ওলাই যাব লাগিছে তেওঁ। ইজনে সিজনক শেষবাৰৰ বাবে চাওঁ বুলি সাজু।
নীলা ছাদৰ পাৰত বহি আছিল একান্তে, বিদায়ৰ হাঁহিৰ মাজত এক গভীৰ চুপেৰে। অভি খোজে খোজে ওলাই আহিল।
“এদিন তুমি ক’লে—প্ৰেম মানে মাথোঁ লগ পোৱা নহয়। কিন্তু মই জানো—আজিও যদি লগ পোৱা যায়, সেইটো প্ৰেমৰ দ্বিতীয় অধ্যায়। তুমি কোৱা—মই তোমাৰ পথ আটকাই থ’ম। কিন্তু তুমি আছিলা মোৰ পথৰ সিমান মিঠা উজালি, যি জীৱনৰ নাট্যত শব্দ দিছিল। আজিও যদি মই মোৰ নাটকৰ অন্তিম সংলাপ লিখো, তাতে হ’ব—‘নীলা, তুমি মোৰ নাট্যপট।’”
নীলা চকু জিনিলে, আৰু ক’লে—
“তুমি জানানো, মই কেতিয়াও তোমাক ভুলা নাই? মই মাথোঁ অপেক্ষা কৰিছিলোঁ—তুমি মোক বুজি ল’ব।
ঋত্বিক আছিলো, তেও আছিল যেন শান্তিৰ বুকু। কিন্তু তেওঁৰ আগত মই কেতিয়াও নিজকে সম্পূৰ্ণ ৰূপত মেলিব পৰা নাছিলোঁ।
তোমাৰ লগত মই ভাঙিছিলোঁ, আৰু তোমাৰ লগতেই মই আকৌ গঢ়িব পাৰোঁ।”
অভিয়ে হাতখন আগবঢ়ালে।
“এইবাৰ ধৰি ৰাখিম, যদি তুমি অনুমতি দিয়া।”
নীলাই চকু মেলি চাই থাকিল, তাৰপিছতেই হাতটো ধৰি ক’লে—
“এইবাৰ মই ক’ম—ধৰি ৰাখা। কিয়নো মই হাঁহি হাঁহি ক্লান্ত। মই এতিয়া ক’ৰবাত থমকি থকাৰ ইচ্ছা ৰাখোঁ।”
সন্ধিয়াৰ আকাশত সূৰুযটো দিগন্তৰ পৰা ওলাই গ’ল। ৰজনীগন্ধাৰ সুবাসে ঘূৰি ঘূৰি এটা অসমাপ্ত সংলাপক সম্পূৰ্ণ কৰিলে।
তেওঁলোকে বিদায় সমাৰোহৰ শেষ মুহূর্তত মঞ্চত উঠিল। ডায়েৰীৰ পাত খুলি নীলাই আবৃত্তি কৰিলে—
“তোমাৰ নামত লিখা শেষ কবিতা
তুমি আছিলা আৰম্ভণিৰ পাত,
যিখনত কলময়ে কঁপিও লিখিছিল—‘ভালপোৱা মানে বুজি লোৱা।’
তুমি আছিলা সন্ধিয়াৰ পোহৰ,
আৰু মই, এখন নিৰৱ বাগিছা।
আজিও যদি সেউজীয়া ফুল ফুটে মোৰ হাতত,
তাতে আছিল তোমাৰ স্বাক্ষৰ।
এইটো শেষ কবিতা,
কিন্তু এতিয়া,
মই কব—‘এই শেষ নহয়।’”
অভিৰ চকু ওঁঠত হাঁহি, আৰু কণ্ঠত স্পষ্ট উচ্চাৰণ—
“নীলা, তুমি মোৰ শেষ চিঠি নহয়, তুমি মোৰ ভাষা।”
সেইদিনাৰ পিছত, দুয়োজনৰ গল্প বহু খোজ আগবাঢ়িল। গুৱাহাটী, দিল্লী, লণ্ডনৰ মাজত ইমেইল আৰু কবিতাৰ ভাষাৰ সংযোগ। ঋত্বিক বিদেশলৈ গ’ল সাহিত্য পঢ়িবলৈ। তেওঁৰ দিয়া কলমেৰে নীলা লখিমপুৰৰ এখন কলেজত সাহিত্য পঢ়াইছে।
সময় বহুত পাৰ হ’ল। কিন্তু নীলাৰ ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত লিখা সেই চুম্বনৰ দৰে শব্দবোৰ আজি যিকোনো এটি নাট্য মঞ্চত বাজে—
“তোমাৰ নামত লিখা শেষ কবিতা, মোৰ জীৱনৰ আৰম্ভণি।”
সমাপ্ত
