মাজুলীৰ শেষ নাও

মৌলী বৰুৱা

অধ্যায় ১ – মাজুলীৰ প্ৰভাত

প্ৰভাতৰ সৰু-সৰু ধ্বনিয়ে মাজুলীৰ গাঁওখনক জগাই তোলে। নদীৰ ওপৰত পৰি থকা পাতল কুহেলিয়ে সূৰ্যৰ প্ৰথম ৰশ্মি জাকক অদ্ভুত ভাৱে নৰম কৰি তোলে। ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ সেউজীয়া দুধিয়াকৈ ধূসৰ পানীত ধীৰে ধীৰে ঢৌ উঠি গৈছে, যেন নদী নিজেই ঘুমন্ত মানুহক সাৱধানেৰে সপোনৰ পৰা উজাগৰ কৰিবলৈ চেষ্টা কৰি আছে। গছৰ পাতে পাতে শিশিৰবিন্দু, চৰাইৰ হেঁপাহজনক গান আৰু দূৰত গাহৰীৰ ঘণ্টাৰ টংটং শব্দ—এই সকলো একেলগে মিলি মাজুলীৰ প্ৰভাতৰ জীৱন সংগীতৰ মাধুৰ্য গঢ়ি তোলে। পৰিয়ালটোৰ সৰু ঘৰটো বাঁহ আৰু মাটিৰ গাঁথনিৰে নিৰ্মিত, কিন্তু সেই ঘৰৰ সলনিৰ ছাঁতিতেই শান্তিৰ এটা অদ্ভুত স্পৰ্শ আছে। মাটিৰ মাটি গন্ধ আৰু ৰন্ধনঘৰৰ চুলোত দাহি থকা পাটখেতিৰ কুঁহিৰে ভৰা ধোঁৱাই ঘৰৰ পৰিসৰৰ ভিতৰ-বাহিৰত এক অনন্য স্নিগ্ধতা আনিছে। সংসাৰৰ মলিনতাৰ মাজতো জীৱনৰ আশ্চৰ্য্য সুৰভি সেই গাঁওখনত গন্ধীয়াই থাকে, যেন মাজুলীৰ প্ৰভাতে সকলো দুখ-দুৰ্দশাকো সাময়িক ভাবে পাহৰি থওঁতে বাধ্য কৰে।

এই পৰিয়ালটোৰ জীৱন সৰু কিন্তু আছুতীয়া। দেউতাই পুখুৰী আৰু ক্ষেতিখন সামৰিবলৈ ভোৰতেই ওলাই যায়, কাষৰ কুঁহিৰ সাপ-উলুঠা পাৰ কৰি গাঁওখনৰ ক্ষেতিপথত গৈ উপস্থিত হয়। তেখেতৰ গৰমেৰে ভৰা হাত, ঘামজৰা মূৰ আৰু কালি লগা গাৰটোতে দুখৰ কাহিনী নথকা সত্ত্বেও, দৈনন্দিন পৰিশ্ৰমৰ ধ্বনি ফুটিছে। মায়ে ঘৰৰ ভিতৰ-বাহিৰ সামৰিছে—কাজিৰ ধান পিঠি, শাকপাতি বিচৰা, কপাহৰ মচা বুনা—এই সকলোতে তেওঁৰ মনোৰম গতি। সন্তানবোৰৰ মিঠা হাঁহি, ঘৰৰ চৌহদত খেলি থকা দৃশ্য যেন সংসাৰৰ গুণী কবিতাৰ পংক্তি। গাঁওখনৰ মানুহে একেলগে কাম কৰে, একেলগে ভাগ কৰে সুখ-দুখ; সিহঁতৰ মাজত কোনো অতিমূল্য সম্পত্তি নাই, কিন্তু হৃদয়ৰ সম্পদৰ অভাৱো নাই। মাজুলীৰ প্ৰভাতৰ আঁচলত এই পৰিয়ালটোৰ জীৱন যেন মাটিৰ মাটি গন্ধৰ দৰে—সৰল, খাঁটি আৰু অমূল্য।

প্ৰকৃতি আৰু জীৱনৰ এই সমন্বয়ত পৰিয়ালটোৱে জীৱনৰ এক ভিন্ন আনন্দ পায়। নদীৰ শব্দ যেন সিহঁতৰ হৃদয়ৰ সংগীত, পখিলাবোৰৰ উৰণ যেন সপোনৰ অনন্ত যাত্ৰা। বাচ্চাবোৰ বিদ্যালয়লৈ সাজি থকা দৃশ্য, খালি খোজেৰে দৌৰি থকা, ৰঙা-নীলা পেঞ্চিলৰ বাকচ আঁকোৱালি ধৰা দৃশ্য যেন মাজুলীৰ মাটিত গঢ়ি উঠা জীৱনৰ এক চিৰন্তন চিত্র। দেউতাই কামলৈ গৰম সূৰ্যত গাঁওখনৰ পথত গৈ থকা সময়ত মায়ে তেওঁক তেজপত্ৰ, কেঁচা লুইৰ শাক আৰু এটা পানিৰ লোটাত জীয়াই থোৱা আশা দি পঠিয়াই দিয়ে। ই কোনো ধনী জীৱনৰ ভৱ্যতা নহয়, কিন্তু শান্তিৰ জীৱন, য’ত প্ৰতিদিনৰ ক্ষুদ্ৰ মুহূৰ্তই সপোনৰ আঁচলত গাথি যায়। মাজুলীৰ প্ৰভাতে সেই আছুতীয়া সংসাৰৰ জীৱনৰ মহিমা প্ৰকাশ কৰে—য’ত ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ ঢৌ, ক্ষেতিৰ গন্ধ আৰু গাঁওবাসীৰ ঐক্যত মানুহে নিজৰ জীৱনৰ মানে বিচাৰি পায়।

অধ্যায় ২ – নদীৰ ডাৱৰ

ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ শান্ত ঢৌবোৰ কেতিয়াবা হঠাৎ অশান্ত হৈ উঠে। মৃদু মৃদু সুৰৰ দৰে বাজি থকা নদীখন এক মুহূৰ্ততে ৰুদ্র ৰূপ ধৰিলে গাঁওখনৰ সৰু-সুৰি পথবোৰ কঁপিবলৈ আৰম্ভ কৰে। আকাশত মেঘে আন্ধাৰৰ আঁচল মেলিলে, নদীৰ বুকুৰ পৰা এক প্ৰচণ্ড গর্জন শুনা যায়। গাঁওবাসীয়ে বহু দিনতে দেখিছিল নদীৰ ধাৰ ধৰি মাটিখন খহি খহি পৰিছে, গছপুলি ভাঙি পৰিছে; কিন্তু এইবাৰ তাৰ ৰুদ্রতা যেন সীমাহীন। মাটিৰ দেৱাল ভাঙি পৰি নীচলৈ গৈ পানীত মিশে, ক্ষেতিপথৰ শস্য ধীৰে ধীৰে পানীৰ বুকুত ডুবিবলৈ ধৰে। দূৰত উঠা পানীৰ ঘুৰ্ণিবতাহে মানুহৰ বুকুত অনিৰ্দেশ্য ভয় ভৰাই তোলে। যি ব্ৰহ্মপুত্ৰক সিহঁতে মৰমতে মাতি “মায়ে নদী” বুলি আখ্যা দিছিল, সেই নদী আজি ক্ৰোধত দেউলীয়া দানৱৰ দৰে গাঁওখনৰ বুকু ছিঁড়ি খাইছে। শিশুৰ কান্দোন, মহিলাৰ চিঞৰ, আৰু মানুহৰ অস্থিৰ ভয় নদীৰ গর্জনত মিশি এক ভয়ংকৰ সংগীত সৃষ্টি কৰে। যেন প্রকৃতি নিজেই প্ৰশ্ন কৰিছে—মানুহৰ ঘৰ, সুখ, সংসাৰ, সকলো কি নদীৰ শক্তিৰ সন্মুখত নিতান্ত ক্ষুদ্ৰ নহয় নেকি?

এদিনৰ ভিতৰতে গাঁওখনৰ একাংশ সম্পূৰ্ণ ৰূপে পানীত হেৰাই যায়। মাটিৰে নিৰ্মিত ঘৰবোৰ মচি নদীৰ বুকুত মিলি যায়, বাঁহেৰে গাঁথা দেউলবোৰও হেঁচা-খোচা ঢৌৰ সন্মুখত উশাহেৰে ভাঙি পৰে। গাঁওবাসীয়ে চায়—যি ঘৰখনত কিছুমাহ আগতে বিয়াৰ হুলস্থুল আছিল, আজি সেই ঘৰখনে মাটি গিল। যি খেতিখন চাউলত ভৰপূৰ আছিল, সেই খেতিখন পানীৰ তলত হেৰাই গৈছে। মানুহে ভাৰি বেলেগ বেলেগ সুৰত চিঞৰে—“আতুৰ হওঁক!”, “নাও লৈ আহক!”, “বাচাও!”—কিন্তু নদী কোনো কথা নুশুনে, কেৱল নিজৰ বেগত গঢ়াই লৈ যায় সকলো। শিশু আৰু বৃদ্ধক বোকা মাটিত টানি লৈ যাবলৈ নদীয়ে যেন বঢ়ীয়া চেষ্টা কৰে, আৰু মানুহৰ কঁপা হাতত তেওঁলোকক আঁকোৱালি ধৰিবলৈ শক্তি কমি আহে। যি নদীৰ কাষতে এদিন বেলিভূমিত কুঁহি খেলি থকাৰ কাহিনী আছিল, আজি সেই একেই ঠাই মৃত্যু আৰু হতাশাৰ প্রতীক। নদীৰ ডাৱৰ একেবাৰে গাঁওখনৰ জীৱনক নতুন ৰূপ দিয়ে—আশঙ্কা, আতঙ্ক আৰু অস্থিৰতাৰ ৰূপ।

এই পৰিয়ালটোৱে নিজৰ চকুতেই এই ভয়ংকৰ পৰিৱৰ্তন চালে। দেউতাই ক্ষেতিখনৰ চাৰিওফালে উৰুৱা পানীৰ ঢৌ চাই হতবাক হৈ যায়। তেওঁ জানে—এই খেতিয়েই তেওঁলোকৰ জীৱন চলাইছিল, এই মাটিয়েই সংসাৰৰ ভাত-পানী যুগাইছিল; এতিয়া সেই খেতি যদি নদীয়ে গিল, তেতিয়া সংসাৰ কেনেকৈ বাঁচিব? মায়ে সন্তানক আঁকোৱালি ধৰিছে, যেন মাটিৰ বুকুৰ পৰা উচপাই নিয়া নদীয়ে সন্তানটোও গিল নেকি এই ভয়ত। বাচ্চাবোৰো অশান্ত হৈ কঁপিছে, তেওঁলোকৰ চকুত নদীৰ প্ৰচণ্ড শক্তিৰ প্ৰতিচ্ছবি। এই ভয়ৰ মুহূৰ্তত মানুহে উপলব্ধি কৰে—প্ৰকৃতিত মানুহৰ সকলো বুদ্ধি, ধন-সম্পত্তি আৰু শক্তিৰ তুলনাত নদীৰ এক ঢৌয়ে একেবাৰে অকেজা কৰি তোলে। মাজুলীৰ গাঁওখনৰ বুকুত নদীৰ ডাৱৰ কেৱল মাটি-ঘৰ গিলেই নহয়, মানুহৰ হিয়াৰ শান্তিও গিল। আৰু সেই বেলেগ ধ্বংসৰ চিত্ৰই সিহঁতৰ জীৱনৰ ইতিহাসত এক অমোচনীয় দাগ দিয়ে।

অধ্যায় ৩ – ঘৰটোৰ ভাঙন

নিশাৰ অন্ধকাৰত মাজুলীৰ গাঁওখনত নিস্তব্ধতা নামি আহিছিল, কিন্তু সেই শান্তিৰ মাজত নদীয়ে নিজৰ গোপন গর্জন আগবঢ়াইছিল। ঢৌবোৰ ক্ৰমে বেছি বেছি কৰি তীব্ৰ হৈ উঠিছিল, যেন কোনো অদৃশ্য শক্তিয়ে গাঁওখনৰ বুকুৰ পৰা কিবা উচপাই ল’ব খুজিছে। পৰিয়ালটোৰ পুৰণি ঘৰখন, কাঠ আৰু বাঁহেৰে নিৰ্মিত, বহু প্ৰজন্মৰ স্মৃতিৰে ভৰা আছিল। এই ঘৰৰ সৰু চৌহদতেই শিশুবোৰ জন্ম গ্ৰহণ কৰিছিল, উৎসৱৰ গীত ধ্বনিত হৈছিল, দেউতাই হাৰমোনিয়াম বজাইছিল, আৰু মায়ে ঘৰৰ আঙনতে অন্ন দেৱী পূজা কৰিছিল। সেই ঘৰখন যেন শুধুমাত্র কাঠৰ দেউল নাছিল, ই আছিল তেওঁলোকৰ অতীত, পৰম্পৰা আৰু জীৱনৰ মূল আঁচল। কিন্তু সেই ৰাতি নদীয়ে যেন নিৰ্দয় ভাৱে ঘোষণা কৰিলে—মানুহৰ নিজৰ বুলি ধৰা সকলো সম্পদ কেৱল ক্ষণস্থায়ী। নদীৰ বুকুৰ পৰা উঠা গর্জন আৰু ঢৌৰ জোৰেৰে মাটি ক্ষয় হৈ পৰিল, আৰু হঠাৎ কৰিলে গৰ্জনীয়ে ঘৰৰ চৌহদত খহি খহি পৰিবলৈ ধৰিলে।

দেউতাই প্ৰথমে গোটেই পৰিয়ালক বাহিৰলৈ ওলাবলৈ মাত দিলে, কিন্তু তেওঁলোকৰ চকুত এতিয়াও আশা আছিল—ঘৰখন হয়তো টিকি থাকিব। কিন্তু সেয়া কেবল মানৱীয় সান্ত্বনা আছিল। কিছুক্ষণের ভিতৰতে বাঁহেৰে নিৰ্মিত ভঁৰালখন ভাঙি পানীত পৰিল, পিছত কোঠাৰ একাংশ মাটি গিল। পানীৰ শব্দেৰে শিশুবোৰ কঁপি উঠিল, মায়ে কান্দোনত উচপি গ’ল। তেওঁ সন্তান দুজনক আঁকোৱালি ধৰিলে, যেন বুকুৰ ভাঁজত ৰাখিলে নদীয়ে তেওঁলোকক স্পৰ্শ কৰিব নোৱাৰে। দেউতাই প্ৰচণ্ড শক্তিৰে গৰজিলে, ঘৰৰ দেউলত হাত দি টানিবলৈ ধৰিলে, কিন্তু তেওঁৰ শক্তি নদীৰ তীব্ৰতাৰ সন্মুখত একেবাৰে তুচ্ছ হৈ পৰিল। মুহূৰ্ততে চৌচালা ভাঙি পৰিল, কাঠৰ ফলা-ফলি পানীৰ ঢৌত মিলি গ’লে, আৰু গোটেই ঘৰখন নদীৰ গৰ্ভত ধীৰে ধীৰে ডুবিবলৈ ধৰিলে। কান্দোন আৰু চিঞৰৰ মাজত পৰিয়ালটোৱে নিজৰ চকুতেই দেখিলে—যি ঘৰখনত বহু বছৰ ধৰি সুখ-দুখ ভাগ কৰা হৈছিল, সেয়া এতিয়া নদীৰ বুকুত মিছা সপোনৰ দৰে হেৰাই গ’ল।

তেওঁলোক বাহিৰলৈ উলিয়াই আহিল বেছি কেইটা কাপোৰ আৰু সামানৰ সৈতে, কিন্তু মাটিৰ গন্ধ, আঙনটোৰ স্মৃতি, আৰু ঘৰৰ উষ্ণতা নদীৰ বুকুত বিলীন হৈ গ’ল। সেই মুহূৰ্তত গোটেই পৰিয়াল স্তব্ধ হৈ পৰিল—কোনো শব্দ নোহোৱা, কেৱল চকুৰ পানী। দেউতাই মাটিৰ ওপৰত হাঁটু গুঁই দি আকাশলৈ চাই ৰৈ গ’ল, যেন কোনো দেৱতাক প্ৰশ্ন কৰিছে—“আমাৰ দোষ কি আছিল?” মায়ে সন্তানক চুপচাপ আঁকোৱালি ধৰি, চকুত এক অসহায়তাৰ দীঘল দাগ লৈ গ’ল। বাচ্চাবোৰে সুধিছিল—“আই, আমাৰ ঘৰ ক’ত গ’ল?” কিন্তু সেই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ দিবলৈ মায়ে কোনো শব্দ বিচাৰি নাপালেহি। নদীৰ ঢৌৰ শব্দেই যেন উত্তৰ দিলে—মানুহৰ ঘৰ, মাটি, আছুতীয়া সংসাৰ—সকলোই ক্ষণস্থায়ী; প্ৰকৃতিৰ বেগৰ সন্মুখত কোনোয়ে কিবা ৰাখিব নোৱাৰে। এই স্তব্ধতাৰ ভিতৰেই পৰিয়ালটোৱে নিজৰ জীৱনৰ এক দুখৰ অধ্যায় আৰম্ভ কৰিলে—ঘৰৰ ভাঙন, যি কেৱল কাঠৰ দেউলৰ পতন নহয়, এটা পৰিয়ালৰ বিশ্বাস আৰু আশা ভাঙি পৰাৰ মুহূৰ্ত।

অধ্যায় ৪ – আশাৰ জুই

ঘৰখন নদীৰ বুকুত বিলীন হোৱা পিছত পৰিয়ালটোৰ জীৱন যেন থমকি পৰিছিল, কিন্তু ধ্বংসৰ সেই আঁচলতেও মানুহৰ বুকুত আশা নামৰ জুইখন হেজা নোহোৱা। গাঁওখনৰ মানুহে দুখত চিঞৰিছিল, কোনোবাই কান্দিছিল, কোনোবাই নদীৰ গৰ্জনত স্তব্ধ হৈ আছিল; কিন্তু এই পৰিয়ালটোৰ হৃদয়ত সৰু এবিধ আলোকত ইমানেও নিভিব পৰা নাছিল। সেয়া আছিল তেওঁলোকৰ পুৰণি নাওখন। এপাৰ মাটিৰ কাষত বহুদিন ধৰি বাঁধি ৰখা এই নাওখন আছিল যেন পৰিয়ালটোৰ দ্বিতীয় ঘৰ। নাওখনৰ কাঠত ক্ৰমশঃ বয়সৰ ৰেখা পৰিছিল, কাষে কাষে কিবা ভাঙি গৈছিল, কিন্তু দেউতাই সদায় সাৱধানেৰে তেল মাৰি, দড়ি মাৰি সলনি কৰি, তাৰ জীৱন দীর্ঘায়িত কৰিছিল। যেতিয়া ঘৰৰ চৌহদ নদীয়ে গিল, দেউতাৰ চকুত তেতিয়াই ভাঁহি উঠিল—“এতিয়াও আমাৰ হাতত এই নাও আছে।” নাওখনৰ ফটা কাঠৰ মাজেৰে নতুন আশা উঠিছিল, যেন নদীৰ গৰ্জনতো সেয়া নিভাই দিব পৰা নাই। মায়েও সন্তানক আঁকোৱালি ধৰি চুপচাপ কৈছিল—“যেতিয়ালৈকে নাও আছে, আমি পথ বিচাৰি পাব পাৰিম।” সেই নাওখনেই পৰিয়ালটোৰ বুকুত আশাৰ জুই পুনৰ জ্বলাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে।

সেই নিশাই, দেউতাই লোতাকেৰে নাওখনৰ ভিতৰ বাহিৰ পৰিষ্কাৰ কৰিলে। সৰু-সৰু ফাঁকবোৰে মাটিৰে পুৰি দিছিল, বাঁধন দড়িখন চিৰকি পৰি থকাৰ ঠাইত নতুন দড়ি জোৰ কৰিলে। মায়ে ঘৰৰ পৰা বাচি থকা সামানবোৰ—কিছুটা কাপোৰ, অন্নৰ সৰু ঝোলাটো, আৰু দেউতাৰ হাৰমোনিয়াম—নাওখনত সাৱধানেৰে ৰাখিলে। বাচ্চাবোৰে আগ্ৰহ আৰু ভয়ৰ মাজত নাওখনত উঠি চাইছিল, যেন সেয়া কোনো নতুন অভিযানৰ আৰম্ভণি। পৰিয়ালটোৰ চকুত তেতিয়াই সপোনেৰে ভৰা নৱীনতা জ্বলিছিল—হয়তো এই নাওখনেই তেওঁলোকক এটা নতুন ঠাইলৈ লৈ যাব, য’ত মাটি নখহে, য’ত ঘৰ নিৰাপদ। নদীৰ সেউজীয়া বতাহত নাওখনৰ কাঠত হাত থৈ দেউতাই মোনতকৈ মোনকৈ ভাবিছিল—“এই নাওত আমি পুনৰ জীৱন খুজিব পাৰিম।” শিশুবোৰৰ হাঁহিত সেই আশা প্ৰতিফলিত হৈছিল, যদিও নদীৰ গভীৰ ঢৌত একধৰণৰ ভয়েও লুকাই আছিল। তথাপি, নাওখনৰ বুকুত উঠা সেই প্ৰচণ্ড ঢৌ যেন পৰিয়ালটোক সদায় কৈছিল—জীৱন খোজা মানুহে নদীৰ মাজতো বাট বিচাৰিবই।

পৰিয়ালটোৰ জীৱনৰ এই নতুন অধ্যায়ত নাওখন কেৱল যাতায়াতৰ সামগ্ৰী নাছিল, সেয়া আছিল প্ৰতীক। সপোনৰ প্ৰতীক, আশা আৰু পুনৰুত্থানৰ প্ৰতীক। ঘৰৰ ভাঙন সিহঁতৰ জীৱনৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি পেলাইছিল, কিন্তু নাওখন তেওঁলোকক সেই ভাঙনিৰ মাজতও গোট খাই ৰাখিছিল। নদীৰ বুকুত সৰু নাওখনত বহি পৰিয়ালটোৱে যেন এক নতুন জীৱনৰ কল্পনা কৰিলে—হয়তো নতুন গাঁও, নতুন ঘৰ, নতুন ভৱিষ্যত। যদিও ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ শক্তি সিহঁতৰ চকুত এতিয়াও প্ৰচণ্ড, তথাপি এই নাওত থকা সময়ত সিহঁত অনুভৱ কৰিছিল—প্ৰকৃতিৰ সৈতে যুদ্ধ কৰিবলৈ মানুহৰ সাহসৰ জুই সদায় জীৱন্ত। সেই নাওখনৰ কাঠৰ মাজত, দড়িৰ গাঁঠত, আৰু পানীৰ ওপৰত ভাঁহি থকা প্ৰতিটো ঢৌত পৰিয়ালটোৰ আশা জ্বলিছিল। ই আছিল এক দুখৰ অন্ধকাৰৰ মাজত জন্ম লোৱা সৰু আশাৰ জুই, যি ধ্বংসৰ মাজতকৈও দীপ্তি ছটিয়াই আছিল।

অধ্যায় ৫ – যাত্ৰাৰ আৰম্ভণি

নতুন প্ৰভাতে পৰিয়ালটোৱে ধীৰে ধীৰে নিজৰ জীৱনৰ নতুন পথৰ বাবে সাজু হ’ল। নদীৰ গৰ্জন আৰু ধ্বংসৰ ভয় এতিয়াও বুকুৰ গভীৰতাত থিয় আছিল, কিন্তু তাৰ মাজত জীৱন বচাবলৈ বাট বিচাৰিবলৈ তেওঁলোকৰ দৃঢ় সংকল্পে আগবাঢ়িবলৈ বাধ্য কৰিছিল। দেউতাই গাঁওখনৰ আন কেইজন মানুহৰ সহায়ত নাওখন নদীৰ সোঁতত নামালে। নাওখনৰ ভিতৰত সাৱধানেৰে ৰাখা হৈছিল বাচি থকা সামান—কিছু খাদ্য-শস্যৰ গামোচাত মোড়ি থোৱা ভাগ, কাপোৰৰ এখনী বান্ধা পুটলি, পানীৰ এটা লোটা আৰু সৰ্বাধিক মূল্যবান দেউতাৰ হাৰমোনিয়াম। সেই হাৰমোনিয়ামটোৱে দেউতাৰ জীৱনৰ বহু সময় জুৰি তেওঁৰ সঙ্গী হৈ আছিল, উল্লাসৰ সন্ধিয়াত গাঁওখনৰ মানুহ একেলগে হৈ গীত গাইছিল। এতিয়া সেই সুৰযন্ত্ৰই ধ্বংসৰ মাজতো আশা আৰু বিশ্বাসৰ এক চিহ্ন হৈ নাওখনৰ এক ফালে স্থান ল’লে। সন্তানদুজনৰ চকুত ভয় আৰু উত্তেজনা মিশ্ৰিত—একেদৰে নদীৰ ঢৌৰ মাজেৰে বেছি দূৰলৈ ক’ত যাত্ৰা কৰিব, কি পোৱাব, কোনঠাওত আশ্রয় পাব, সেই সন্দেহ আৰু কৌতূহলৰে সিহঁতৰ হিয়াখন বেজাৰ আৰু উৎকণ্ঠাত ভৰা। মায়ে চকুৰ পানী দুচাৰিজনক লুকুৱাই সাৱধানেৰে সন্তানৰ কঁকালত হাত থৈ বুজাই দিছিল—“এতিয়াও আমি একেলগে আছোঁ, যেতিয়ালৈকে একেলগে আছোঁ, কোনো ভয় নাই।”

নাওখন ধীৰে ধীৰে পানীৰ বুকুত ভাঁহিবলৈ ধৰিলে। ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ সোঁতত বহি গৈ থকা সৰু নাওখন যেন অনন্ত নদীৰ মাজত ক্ষুদ্ৰ শলকা। কিন্তু সেই ক্ষুদ্ৰ নাওতেই পৰিয়ালটোৰ গোটেই জীৱন গুচি আছিল। নদীৰ ঢৌবিলাকৰ মাজেৰে যাত্ৰাৰ আৰম্ভণি একেবাৰে নিঃশব্দ নহয়—চৰাইবোৰে গগনৰ আঁচলত সুৰ তুলিছিল, দূৰত গছবোৰে বতাহত গুণগুণ কৰি কিছুমান গোপন বাণী কৈছিল, আৰু পানীৰ ওপৰত সূৰ্যৰ প্ৰভা যেন সোনালী পাথৰৰ দৰে ঝলমলাই উঠিছিল। দেউতাই নাওখনৰ দাঁড়ি দৃঢ়তাৰে ধৰি সোঁতৰ দিশত মাৰি গৈছিল। তেওঁৰ চকুত দৃঢ়তা আছিল—যেতিয়াই আগতে সকলো হেৰাল, এতিয়া পিছুতি হোৱাৰ কোনো পথ নাই। মায়ে নাওখনৰ মাজত সৰু চাউলৰ বস্তা আৰু কাপোৰবোৰ ঢাকিবলৈ চেষ্টা কৰি আছিল যাতে পানীৰ ছাঁট নপৰিব। বাচ্চাবোৰে প্ৰথমে ভয়তে আঁকোৱালি ধৰিছিল, কিন্তু কিছু সময়ৰ পিছত সিহঁতৰ চকুত এক ধৰণৰ উল্লাসো জ্বলিবলৈ ধৰিলে। সিহঁতে অনুভৱ কৰিছিল—এয়া কোনো গাঁও-ঘৰৰ সীমাৰেখা নহয়, এয়া এটা নতুন অভিযান, জীৱনৰ নতুন কাহিনী।

পিছত, নদীৰ বুকুত গহীনলৈ গৈ নাওখনৰ ভাঁহি চলা সেই ক্ষণবোৰে পৰিয়ালটোক গভীৰ আত্মচিন্তাত নিমগ্ন কৰিলে। ঘৰৰ ধ্বংস আৰু ভয়ৰ স্মৃতি চকুত ভাঁহি উঠিছিল, কিন্তু তাৰ সৈতে নতুন আশা আৰু স্বপ্নো জ্বলিছিল। দেউতাই হাঁফ লৈ পানীৰ ওপৰত দৃঢ় দৃষ্টিৰে চাইছিল, যেন নদীৰ বুকুৰ পৰা নতুন জীৱনৰ সুত্ৰ বিচাৰি আছে। মায়ে শিশুবোৰক চকুত সান্ত্বনা দি নিজেই চকুত সপোন ধৰি আছিল—হয়তো নতুন গাঁওত সিহঁতে এটা সৰু ঘৰ পাইব, নতুন বন্ধু পাইব, আৰু পুনৰ কোনোদিন নদীয়ে সেয়া গিল নোৱাৰে। হাৰমোনিয়ামটোৰ মৃদু স্পৰ্শে দেউতাৰ আঙুলিত এক ধৰণৰ প্ৰৱল আকাঙ্খা জন্মাইছিল—এদিন নিশ্চয় নতুন ঠাইত তেওঁ পুনৰ সুৰ তুলিব, আৰু সেই সুৰে নতুন জীৱনৰ প্ৰতিশ্ৰুতি দিব। নাওখনৰ বুকুত আৰম্ভ হোৱা এই দীঘল যাত্ৰাই পৰিয়ালটোৰ জীৱনক এক নতুন অধ্যায়ৰ প্ৰৱেশদ্বাৰত লৈ গ’ল—য’ত প্ৰকৃতিৰ প্ৰচণ্ড শক্তিৰ লগত মানৱীয় আশা আৰু স্থিতিশীলতাৰ এক বিৰামহীন সংগ্রাম আৰম্ভ হ’ল।

অধ্যায় ৬ – পানীৰ পথাৰ

ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ আকাশচুম্বী পথাৰত নাওখন বেছি দূৰলৈ বোৱাৰ আৰম্ভ কৰাত পৰিয়ালটোৰ জীৱন যেন এক নতুন অধ্যায়লৈ আগুৱাই গ’ল। পানীৰ অসীম বিস্তাৰলৈ চাই ল’ৰা-ছোৱালীবোৰে বিস্ময়েৰে চোৱা নাছৰালে। নীলা আকাশৰ তলত ব্ৰহ্মপুত্ৰ যেন এটা অসীম পথাৰ, য’ত শূন্যতা আৰু সৌন্দৰ্য দুয়ো একেলগে মিলি গৈছে। গাঁৱৰ মানুহৰ কণ্ঠত আহি থকা নামঘৰৰ কীৰ্তন, দূৰত ফুঁটো বাঁহীৰ সুৰ, আৰু ঢোলৰ গম্ভীৰ ধ্বনি—এই সকলোবোৰ পানীৰ ওপৰেৰে প্ৰতিধ্বনি হৈ পৰিয়ালটোৰ মনত আশা জাগাই দিছিল। কিন্তু সেই আশাৰ মাজতেই নদীৰ ক’লা গৰ্জন, ঢৌৰ ঠকঠক ধ্বনি, আৰু ভিজা বতাহৰ ছাঁয়ে এক বিশেষ ভয়ৰ সঞ্চাৰ কৰিছিল। পিতৃৰ চকুত এক দৃঢ়তা আছিল—যেন তেওঁ জানে যে এই নাওখনে বাচি থকা এজনা মানুহৰ দৰে নিজৰ ঘৰখন উভতি লৈ যাব, যদিও কোথাও এক নতুন পথত।

পথাৰৰ মাজত তেওঁলোকৰ নাওখন একমাত্ৰ নহয়, আন বহু নাওও একেলগে ভেসি ফুৰিছিল। কোনোখন নাওত পুৰণি মানুহ, কোনোখনত নৱ বিবাহিতা দম্পতি, আৰু কোনোখনত শিশু আৰু পশু-চৰাই। সকলোৰে মুখত একে ধৰণৰ চিন্তা—নতুন ঠাইত কিবা পাব নে? খেতি কৰিব পাৰিব নে? নিজৰ ঘৰখন পুনৰ গঢ়িব পাৰিব নে? ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পৰা সৰু-সৰু দ্বীপ উঠি থকা দেখা গ’ল, য’ত গাঁওবিলাকৰ খেতি আৰু মাটিৰ গন্ধ ছাতিয়াই আছিল। কিন্তু সেই দ্বীপবোৰও কিমান দিন টিকি থাকিব, কিমান দিন মানৱজীৱনৰ ভৰসা দিব, সেইটো কেৱল নদীয়ে জানে। পানীৰ মাজত ডাঙৰ মাটিৰ খণ্ডবোৰ ঢৌত গড়ি-পড়ি গৈছিল, আৰু কাষৰ নাওবোৰত থকা মানুহৰ মুখত সেই দৃশ্য দেখিও একো শব্দ নথকা স্তব্ধতা।

যাত্ৰাত থকা পৰিয়ালটোৰ সৰু ল’ৰা জনে মাকক সুধিলে—“আই, এতিয়া আমাৰ ঘৰ ক’ত?” মাকৰ চকুত পানী আহিল, কিন্তু ওলাই নাথাকিল। তেওঁ কেৱল কণমান জনাক বুকুত তুলি ধৰিলে, যেন বুকুৰ উমতেই হ’ব সেই নতুন ঘৰ। দেউতাই হাৰমোনিয়ামৰ সুৰেৰে ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ সোঁতত এক অনিৰ্বচনীয় শান্তিৰ ভাঁহ আনি দিছিল। পানীৰ পথাৰত সেই সুৰ যেন সকলোৰে বুকুত জুই জ্বলাই দিল—হয়তো মানুহে আশা আৰু সংগীতৰ দ্বাৰাই সকলো শোক-পীড়া সামৰি ৰাখিব পাৰে। ঢৌৰ মাজেৰে, পানীৰ বাটেৰে, মানুহৰ ভয় আৰু আশাৰ মাজেৰে নাওখন আগুৱাই গৈ আছিল—এটা নতুন জীৱনৰ সন্ধানত, অনিশ্চিত কিন্তু শক্তিশালী সপোনৰ দিশে।