আঁৰত লুকাই থকা মুখ

অৰ্পণ হাজৰিকা

বন্যা কেতিয়াবা কেৱল পানীত ডুবাই নিয়ে, লৈ যায় অলেখ অশান্ত স্মৃতি, নামহীন আতংক আৰু কিছু মুখ—যিবোৰ মূৰ্তি হৈ পৰা স্মৃতিত আটকে থাকে। দৰঙৰ উত্তৰ প্ৰান্তৰ গাঁৱটোত তিনিদিন ধৰি অচিন্তনীয় বৰষুণ হোৱাৰ পিছত খৰস্ৰোতা নদীখন তিৰবিৰাই উঠিছিল। পুৰণি ঘৰবোৰ তলত সোমাই গ’ল, ৰাস্তা বিলীন হ’ল, আৰু বাতাসত মাটিৰ গোন্ধত মিশ্ৰিত হৈ থাকিল মৰা মাছ, সজি থকা কেঁচা-গলগলীয়া কুঁহিপাত আৰু গজগজীয়া বোকা। ঠিক সেই সময়তে গাঁওখনলৈ ঘূৰি আহিল সুপ্ৰিয়া—তৃষ্ণাৰ ঘনিষ্ঠ বান্ধৱী। তিনিবছৰ আগতে শেষবাৰৰ বাবে তৃষ্ণাক এই বানৰেই মাজত হে দেখা গৈছিল—নৈত পৰি গ’ল, আৰু তাৰ পাছত কোনো সন্ধান পোৱা নগ’ল। লোকজন কয়, সি সময়ত তৃষ্ণা শোকে ভাঙি পৰিছিল; স্কুলত কিজানি ৰেজাল্টৰ কিবা সমস্যা, ঘৰত কিবা মনোমালিন্য—ঠিকেই কোৱা নাযায়, কিয়নো তেওঁ কথা সুমুৱা আছিল। সুপ্ৰিয়া বোম্বে গ’লে, যোগাযোগ কিছুমান সময়ৰ পাছত নোহোৱা হ’ল। কিন্তু এতিয়া, সুপ্ৰিয়াই নিজে কয়—“তৃষ্ণাই মোক মেছেজ দিছিল”—এই ভয়ানক বন্যাৰ মাজতেই।

“মেছেজ?”—অনুৰাগে কুঁচকি থকা কণ্ঠত সুধিলে, তৃষ্ণাৰ অনান্য বন্ধুবোৰৰ ভিতৰত সৰ্বাধিক চিন্তাশীলজন। খুন্দিয়াত ওলমি থকা টিনৰ চালৰ পৰা পানী সোঁতাই থাকিলেও তেওঁ সুপ্ৰিয়াৰ চকুত ভীতিতকৈ বেছি নিশ্চয়তা চাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। সুপ্ৰিয়াৰ মুখখনে এন্ধাৰৰ পোহৰতে গম্ভীৰ ঠেকিছিল। “হয়। মেছেজ। হোৱাটছএপত। আজি পুৱাই। মাত্ৰ এটা শব্দ—‘স্মৃতি’। আৰু মই জানো, ই মোৰ ফোন নম্বৰত সংৰক্ষিত সেই তৃষ্ণাৰ আইডিৰ পৰা আহিছিল।” আন বন্ধুবোৰ চুপ। ৰিমজিমে বৰষুণ বোৰাই থকা ছাদৰ ওচৰত মইনুলে অলপ পিছফালৰ পৰা ক’ব খুজিলে, “তৃষ্ণাৰ নম্বৰ বন্ধ হৈ গ’ল বুলি কৈছিলা, নহয়নে?” “নম্বৰ বন্ধ আছিল। কিন্তু পুনৰ চালু হয় কেতিয়াবা? হয়তো নতুন কোনো ডিভাইচত লগ-ইন?”—সুপ্ৰিয়া স্বাভাৱিকভাবে যুক্তি দিছিল, যদিও তেওঁৰ কণ্ঠত থকাৰ কথা আছিল দৃঢ়তা, কিন্তু শুনা গৈছিল এটা অচিন ভৰসাহীনতা। “তেওঁ যদি আজিও থাকে…”—এই শব্দটোৱে বাতাসত এটা অদৃশ্য কম্পন সৃষ্টি কৰিছিল। কাষৰ বগা বাঁহ গছত এটা বোকা পাখি সৰি পৰিল—জানিব নোৱাৰি এই কথাবোৰ শোৱাৰ পাছত, না নিৰাপত্তাৰ স্থান বিচাৰি।

সন্ধিয়াৰ পৰা বৃষ্টি বজ্ৰপাতত পৰিণত হ’ল। গাঁওখনৰ মানুহে ৰেডিঅ’ আৰু মোবাইলৰ বাতৰিত শুনিছে—নৈৰ পানী ৪.৫ মিটাৰ উজাই উঠিছে। সেই নৈয়েই—যিয়ে তিনিবছৰ আগতে তৃষ্ণাক গিলিছিল। কিন্তু সুপ্ৰিয়া ইয়াত, নিজৰ মাজতে এবিধ অচিন অনুভৱৰ সৈতে, যেন সকলো পুনৰ আৰম্ভ হৈছে। তেওঁৰ বুকুৰ মাজত এটা শব্দ বজ্ৰপাতৰ দৰে খুন্দি খাইছে—“স্মৃতি।” এই শব্দে তেওঁক পিছে লৈ যায়—তৃষ্ণাৰ গ্ৰীষ্মকালীন হেঁপাহবোৰ, নদীৰ পাৰতে বহি কোৱা কবিতা, আৰু শেষত সেই ভয়ংকৰ দিনটো। কিন্তু তেও জানে—আজি পুৱাই, যি সময়ত বন্যাৰ ফোঁটাবোৰে ঘৰৰ কাচৰ বেৰি দপদপাইছিল, মোবাইল স্ক্ৰীণত পুৱা ৪:৩৭ত তৃষ্ণাৰ নামেই দেখা গৈছিল। নামৰ সৈতে এখন প্ৰ’ফাইল ফটো—জোনালি চুলিৰ ছাঁত গধূলিৰ পোহৰ। কোনো হোৱাটছএপ হেক? না সুপ্ৰিয়াৰ মানসিক বিভ্ৰান্তি? অথচ তেওঁৰ চকুযোৰে নিশ্চিত—এই প্ৰেম, এই দোষবোধ, আৰু এই মুখ—তৃষ্ণা নিশ্চয় বাচি আছে। ক’ত জানো নে নহয়, কিন্তু তেওঁৰ আঁৰত, কোনো এটা শূন্যতাত, এখন মুখ লুকাই আছে—যি অচিন বানে পুনৰ বুকুত ধৰি লৈ আহিছে।

–

পৰদিনা পুৱা বৃষ্টি অলপ কমিছিল যদিও গাঁৱৰ পথবোৰ কেঁচা আৰু পিছল। সুপ্ৰিয়া নিজেই জোৰ কৰি অনুৰাগক লগ লৈ গ’ল—তৃষ্ণাৰ পুৰণি স্কুললৈ। দৰঙৰ এই গাঁৱৰ শেষপ্রান্তৰ এখন অর্ধ-ভগ্ন বিদ্যালয়, য’ত এতিয়া কেৱল প্ৰাইমেৰী শ্ৰেণী কেইটা চলি থাকে। ঘাঁহনিবোৰত গজিয়াই ওলোৱা গছ-বিলাকত ধুমুহাৰ ছাঁ, আৰু ছাদৰ টিনবোৰ বৰষুণত হেজাৰি ধ্বনি কৰি থাকে। স্কুলৰ মূল ফটকখন আধা খোলা। ভিতৰলৈ সোমাই সুপ্ৰিয়াৰ চকুত কিছুমান পৰিচিত দৃশ্য উজাই আহে—ডাঙৰ বটগছটো, ক্ৰীড়াভূমিত থকা ৰঙীন চক আঁকা দ-চক্ৰ, আৰু পাঠাগাৰৰ বন্ধ কোঠা। “এই খনেই সেই স্কুল”—চকু মেলি তেওঁ ক’লে—“আৰু মই কালি সেই চকুযোৰ পলাই থকা দেখিছিলোঁ। সেয়া তৃষ্ণাৰেই চকু আছিল।” অনুৰাগ চুপচাপ শুনি থাকে; তেওঁৰ মতে সুপ্ৰিয়াৰ কথাবোৰ দিনক দিনে হেলুসিনেশ্যনত পৰিণত হৈছে। কিন্তু তেঁও ভালেৰে জানে—এই ছোৱালীজনী ভয়ঙ্কৰ ধৈৰ্যশীল আৰু মনস্থিৰ। ভিতৰলৈ গৈ তেওঁলোকে শুনে—এজন পুৰণি শিক্ষক এতিয়াও কাম কৰে, মাষ্টাৰ অজিত বৰুৱা। যেতিয়া তেওঁলোক তেওঁক লগ পায়, তেওঁ কয়, “হয়, মই কালি ৰাতিপুৱা পিছফালৰ ৰুমত এগৰাকী ছোৱালীক দেখিছিলোঁ। সি কেতিয়াবা পাঠাগাৰলৈ সোমাই গৈছিল, মই ভাবিছিলোঁ হয়তো নতুন কোনো ছাত্ৰী। কিন্তু চুলি, হেঁপাহ… কিবা যেন চেনেহৰ মুখ। তৃষ্ণা যেন।” কথাখিনি শুনি সুপ্ৰিয়াৰ শৰীৰত কাঁইট উঠি আহে।

তেওঁলোকে পাঠাগাৰৰ দৰজাটো খুলিবলৈ যায়—পিছফালৰ খিৰিকীত ধুলি ধুলি হৈ থকা কাঁচৰ পাৰেদি এখন ছাঁ যেন সোমাই আছে। পাঠাগাৰৰ মাজত থকা চাকি এখনক জ্বলাই চালে, কিন্তু অজান শীতলতা বুকুত পৰে। কিতাপবোৰ ছিঙা, অতিৰিক্ত ন’টিচবোৰে ঢকা ডায়েৰীৰ দৰে পৃষ্ঠা, কিন্তু কোনোমানো হাজৰ হয়েই আছে যেন। হঠাৎ সুপ্ৰিয়াই দেখিলে—এটা পৃষ্ঠা খুলি থকা এক মুঠি কিতাপত ছোৱালী এজনীৰ নাম সৰু অক্ষৰত লিখা: “তৃষ্ণা হাজৰিকা”। তাৰ পৰা আঁচ পোৱা নাযায়—এই লেখা বৰ্তমানৰ, না তিনিবছৰ আগৰ। পিছফালৰ জানালিখনত হাতৰ আঙুলিৰে কোনোবা আঁচ কাঢ়ি লৈছে যেন। “এই ঠাইতে তেওঁ আছিল”—সুপ্ৰিয়াৰ বিশ্বাসে আচল ৰূপ ধৰে। অনুৰাগ কোনো মন্তব্য নকৰে, কেৱল সুধে—“তই নিশ্চিত তৃষ্ণাই আহিছিল এই ঠাইলৈ?” “নিশ্চিত”—তেওঁৰ কণ্ঠ যেন বতাহকো বিছিন্ন কৰি পাৰ হয়। স্কুলৰ এচুকত কাষৰ পিণ্ডত এটি কাগজ পত্ৰ, তাত কেৱল এটা শব্দ লেখা—”চাবানে”। তৃষ্ণা কলেজৰ সময়ত সদায় এনেকুৱা শব্দৰে সুপ্ৰিয়াক সংকেত দিয়ে। “চাবানে”—মানে সেই ঠাই, য’ত দুভগা পুংগিতে তেওঁলোকে বান বান্ধিছিল, জীৱনত বান্ধনি বান্ধিছিল।

অনুৰাগো বুজি পায়, এই সংকেত মিছা নহ’ব পাৰে। তেওঁক চকুত সলনি দেখা যায়—এতিয়ালৈকে সুপ্ৰিয়াৰ কথাবোৰক বিভ্ৰম বুলি ধৰা মানুহজন মনে মনে গম্ভীৰ হ’ল। তেওঁ কয়—“যদি তৃষ্ণাই সত্যই আহিছে, তেন্তে তেওঁ কিবা কৈ যাব খুজিছে। আৰু যদি এই সকলো এটা খেলা হয়—তেন্তে এই খেলা অতি গভীৰ, অতীতৰ ওপৰতে বোৱা।” সেই দিনৰ সন্ধিয়া সুপ্ৰিয়া আৰু অনুৰাগে মিলি সেই “চাবানে” নামৰ পিণ্ডটোলৈ যাবৰ সিদ্ধান্ত লয়। তেওঁলোকে ঠিক কৰে—যি নহওক, এই খণ্ড-বিখণ্ড স্মৃতিৰ পিছে লুকাই থকা মুখটো তেওঁলোকে উন্মোচন কৰিবই। আৰু তাৰ বাবে তেওঁলোকে যি কৰিব লাগিব—সেইটো হৈছে ভয়ক অগ্ৰাহ কৰি বানৰ বুকুত সোমোৱা, কাৰণ হয়তো তৃষ্ণা তাতেই অপেক্ষা কৰি আছে।

–

পৰদিনা ৰাতিপুৱা, পুৱাৰ অলপ আগত, সুপ্ৰিয়া এটা অদ্ভুত শব্দত আকস্মিক ভাবে জগাই উঠিল। পিছে কিবা অস্বাভাৱিক নাছিল—কেঁচা মাটিৰ গোন্ধ, বৰষুণৰ চেঁচা পৰ্দা, আৰু বাহিৰত টপটপ ধ্বনি। কিন্তু তেও ঠিকেই অনুভৱ কৰিলে—আজি কিবা ভয়ংকৰ হ’বলৈ ওলাইছে। মোবাইলটো অলপ আঁকোৱালি লৈ স্ক্ৰীণত চাই চুপ মাৰি থাকিল। সময়: ৫:১১ বজাত। ওপৰত এটা নোটিফিকেশ্যন—Incoming Call: Trrishnaa 📱। চকু ডাঙৰ হ’লেও আঙুলি সেই নামটোত থিত লাগি ৰ’ল। তৃষ্ণা! সেয়া সেই নম্বৰ—যিটো তিনিবছৰ আগতে বন্ধ হৈছিল। সুপ্ৰিয়াই নিজেই সেই নম্বৰ সংৰক্ষণ কৰি ৰাখিছিল, যদিও জানিছিল—ইফালে বহুদিন ধৰি ছচিয়েল মিডিয়াত নাছিল তৃষ্ণা, আৰু মোবাইল অপাৰেটৰে ‘invalid’ বুলি দেখুওৱা হৈছিল। তেতিয়াও নম্বৰটো চঞ্চল, কাৰণ… এতিয়া সেই নম্বৰৰ পৰা ফোন আহিছে।

উঠা-পৰা ভাব ভাবি মোবাইলটো কাণলৈ লৈ গ’ল সুপ্ৰিয়া। ওপৰৰ পৰা ওলাই অহা শব্দবোৰ, যেন দূৰৈৰ ফুঁটিকাৰ মতো, হালধীয়া, বিছিন্ন। কেৱল একোটা শব্দ স্পষ্ট আছিল—“মই ভালেই আছোঁ, সু…প্ৰি…য়া।” বাক্যটো শেষ নোহোৱা আগতেই কলটো কাটি গ’ল। বুকু ঢৌ খাই উঠিল। তৃষ্ণাৰ কণ্ঠৰ একেবাৰে শেষ ফ্ৰেম যেন উজাই আহিল মনত। কি হ’ল এতিয়া? ফোন এটা আহিল, তৃষ্ণাৰ নাম, নম্বৰ, আৰু সেই কণ্ঠ। আতংক আৰু বিস্ময় মিলি গ’ল বুকুত। সুপ্ৰিয়াই তৎক্ষণাৎ স্ক্ৰীণশ্বট ল’লে—নাম, সময়, আৰু ক’ল লগ পইছ। পিছলৈ কিবা প্ৰমাণ থকাটো প্ৰয়োজন। অনুৰাগক ফোন কৰিলে, প্ৰথমে তেওঁ বিশ্বস নকৰিলে। “হয়তো কিবা হেক হ’ব পাৰে, বা কোনো ফ্ৰড—এইবোৰ এতিয়া সাধাৰণ।” কিন্তু সুপ্ৰিয়াই কয়, “সেই কণ্ঠটো… ই ঠিক একে… তৃষ্ণাৰ শেষবাৰৰ কণ্ঠ—যেতিয়া নৈৰ পাৰত পাগলী হৈ ক’লে আছিল—‘তই মোৰ পৰা নৌলগা!’” ফোনৰ লাইন দুয়োফালে নিশ্চুপ। এইবাৰ অনুৰাগো বিশ্বাস কৰে—কিবা অলৌকিক, বা মনৰ গভীৰ খোপৰ পৰা ওলোৱা কাষ চাপি আহিছে।

দিনটোৰ বাকী সময়টো সুপ্ৰিয়াৰ বাবে ভয়ৰ ঠাণ্ডা ঘৰৰ দৰে কটিলে। তেওঁ মোবাইলটো চাব নোৱাৰিলে—পিছে চাবলৈ বাধ্যও হ’ল। মেছেজটো নাই। কল-লগত নাম আছে, কিন্তু ডিটেইলছ খোলা নহয়। এই নম্বৰত পুনৰ কল কৰাৰ চেষ্টা কৰিলে—‘this number does not exist’ বুলি কণ্ঠ শুনা গ’ল। সুপ্ৰিয়াই ফোনটো লুকুৱাই থলে, নিজকে নিজে কৈ—“মই পাগল নহয়, মই বিভ্ৰম নেদেখিছোঁ, মই সত্য শুনিছোঁ।” আৰু অন্তৰগতভাৱে তেওঁ জানে—তৃষ্ণা কেবাখনাই থকাটো বিচাৰে। এই কল এটা মিছা আশা নহয়, এক অজান সংকেত। সন্ধিয়াৰ পোহৰত জানালিৰ ওচৰৰ পৰা গছত বগলী এখন উৰি গ’ল—সেই মুখ, যি সুপ্ৰিয়াৰ চকুত দেখিছিল তৃষ্ণাৰ হাঁহি, যেন ছাঁ হ’ল, ওলাই গ’ল। তেন্তে সত্য ক’ত? হয়তো সেই ছাঁতে। হয়তো সেই কলত। হয়তো কোনো মুখ আঁৰত নিজৰেই মুখ লুকাই থাকে।

–

পৰদিনা, জুই পোহৰৰ উজাৰি হালধীয়া সৰলতা আকাশত থাকিলেও সুপ্ৰিয়াৰ বুকুত ওলোটা ওলোটা ছাঁ। কলটোৰপৰা মানসিকভাবে অলপো আঁতৰত যাব পৰা নাছিল তেওঁ। কিন্তু মোহনাই ঘাটলৈ যাওঁতে তেওঁৰ চকুত পৰিল এটা চিনাকি পথ—তৃষ্ণাৰ পুৰণি ঘৰটোলৈ যোৱা পথ, যিটো বহুদিন যাব নফুৰা হৈছিল। ঘৰটো এতিয়া পৰিত্যক্ত; কাষত উৰি পৰা বাটৰ চকুত শুকান ফুলপাত, চহি যোৱা সিঁড়িৰ ধূলিৰ মাজত অৱহেলিত কোনো কাহিনীৰ শেষ পৃষ্ঠা যেন। কিন্তু সুপ্ৰিয়া জানে—এই ঘৰেই তেঁওক ডাঙৰ রহস্যৰ ওচৰলৈ টানি আনিছে। দুৱাৰ খোলাৰ পিন্ধি চিঞৰ মাৰি উঠিল, যেন বহুদিনৰ পইচা বেদনাই সঁফুৰা খুলি চিঞৰি উঠিছে। ভিতৰটো নিস্তব্ধ, অকনো শব্দহীন, কেৱল দৰ্জাৰ কিছুমান খোলা-বন্ধ অবস্থা। তেঁও পা মেলি ঢাপৰ দৰে ঘৰৰ ভিতৰত সোমাই গ’ল, যেন কোনো অচিন শক্তিৰে টানি লৈ গৈছে। ঘৰৰ পশ্চিম দিকৰ কোঠাটো—তৃষ্ণাৰ ঘৰতেই—তাত যাব নোৱাৰি থাকি তেওঁ শেষত সাহস কৰিলে। আৰু এই ঘৰৰ ধূলি-মলিন দেৰাজ এখন খুলি তেঁও পালে এখন পুৰণি, হালধীয়া, পানীত চপা ডায়েৰী।

ডায়েৰীখনৰ প্ৰথম পাততে নীল কালিৰে লেখা—“যদি মোৰ কণ্ঠ গিলি নাযায়, মই নিজৰ হাতৰেই ক’ব।” এই বাক্যই যেন তেঁওক স্পন্দনহীন কৰি তুলিলে। পৃষ্ঠাবোৰ ওলটাই চাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে—কেতিয়াবা কঁপনি ধৰা আঙুলিত তেঁও বিচাৰি পালে সুপ্ত অনুভৱৰ মেটামোৰফচিছ। এখন পৃষ্ঠাত স্পষ্ট দেখা পায়:
“সুপ্ৰিয়া, মই জানো—তই মোক গধূলি বেলিকা নদীৰ দাঁতিৰ পৰা আঁতৰাই দিলি। কিন্তু মই নাথাকিলেও, মই তোৰ পৰা আঁতৰত থাকিবলৈ সাজু নহওঁ।”
ডায়েৰীৰ আন এটা পৃষ্ঠাত লেখা: “তোৰ চকুত তই কেতিয়াও নিজকে চাইছ নে? যদি চাইছিলি, তেন্তে মোৰ মৃত্যুৰ পিছে তোৰ মুখ থাকিব নোৱাৰিলেহেঁতেন।” এই শব্দবোৰে বুকুত ঠেহ লৈ গ’ল। সত্যই কি এই ডায়েৰী তৃষ্ণাই লিখিছিল? নে এইটো কেৱল সুপ্ৰিয়াৰ অবচেতন মনৰ নিৰ্মাণ? তেঁও জানে—এই ডায়েৰী কোনো অলৌকিক নিদৰ্শন নহয়; ই হয়তো এক ছাঁ, যি তেঁওৰ মনৰ ভিতৰত জন্ম লৈছিল তৃষ্ণাৰ অভাৱত। কিন্তু কেতিয়াবা মনৰ গোপনতম অংশও বাস্তৱ হোৱাৰ সংকেত দিয়ে—বিশ্বাস আৰু সংশয়ৰ সৰু পাটিত।

সন্ধিয়াৰ গধূলি বৰষুণে পাৰৰ বতাহত কঁপনি ধৰা সময়, আৰু বুকুত বোকা বোৱতী অনুভৱ। সুপ্ৰিয়াই ডায়েৰীখন পিঠিত বান্ধি, ওলাই আহে ঘৰৰ পৰা। জানে—তেওঁ কিবা এটা গভীৰ সত্যৰ ওচৰত আহিছে। হয়তো ইহঁতৰ বন্ধুত্বৰ মাজত কেতিয়াবা গোপন ধ্বংস আছিল। হয়তো সেই মৃত্যু, যাক সকলো বুজিছিল দুঘটনা বুলি—সেইটো আছিল এজন মানসিক চাপত থকা বন্ধু-বান্ধবীৰ বিচ্ছিন্নতাৰ প্ৰতিক্ৰিয়া। হয়তো তৃষ্ণা তেঁওক ক্ষমা নকৰিলে, বা হয়তো ডায়েৰীখনেই এক অভিশপ্ত আভাস। যি নহওক, সুপ্ৰিয়া এতিয়া জানে—তৃষ্ণাৰ মুখ কেৱল অতীতত নাছিল, সি আঁৰত আছিল। আৰু সেই মুখ এতিয়া ওলাই আহিছে। ওলাই আহিছে ডায়েৰীৰ অক্ষৰত, কলৰ শব্দত, আৰু নিজৰেই মনৰ অতল গলিত। সেই ৰাতি তেঁও শুই থাকিলেও, তেওঁৰ মন শুই নাথাকিল। কাষৰ শুৱনি খিৰিকীত বতাহৰ সৈতে ওলাই আহিছিল মৃদু হাঁহি—চেনা, কিন্তু মৃত এক মুখৰ।

–

সুপ্ৰিয়া যেতিয়া ডায়েৰীৰ পৃষ্ঠাবোৰ উলটাই গৈছিল, তেওঁৰ মনত এটা প্ৰশ্ন স্থায়ীভাৱে থিতাপি মাৰি আছিল—তৃষ্ণা বাচি থাকিলেও, মই যি দেখিছোঁ, শুনিছোঁ, অনুভৱ কৰিছোঁ সেয়া কি সত্য নে মানসিক বিকৃতি? কিবা অলৌকিক এক শক্তি তেওঁৰ মনক গিলি পেলাইছে নে এই সকলোবোৰ এজন মানসিকভাৱে বিপৰ্যস্ত বন্ধুৰ অন্তৰ্নিহিত দোষবোধৰ বহিঃপ্রকাশ? তেওঁ সিদ্ধান্ত ললে—এই প্রশ্নৰ অন্তত যি মুখ আছে, তাক মুখামুখি হ’ব লাগিব। সেয়েহে তেওঁ গ’ল দৰঙৰ চহৰৰ এজন নামজাদা মনোবিজ্ঞানী ডাঃ সুমিত মজুমদাৰৰ ওচৰলৈ। মনৰ অভ্যন্তৰৰ ছাঁবোৰক চাবলৈ এইবাৰ তেওঁক লাগে এটা বৈজ্ঞানিক আয়না, য’ত নিজৰ চিনাকি মুখটো, যেন মাটি মৰা তৃষ্ণাৰ মুখটোৰ দৰে, স্পষ্ট হ’ব। ক্লিনিকটো শীতল, নিৰৱ, কিন্তু ডাঃ সুমিতৰ চকুত এটা স্থিত বুদ্ধিমত্তা আছিল। কথোপকথন আৰম্ভ হ’ল: “আপুনি কয় তৃষ্ণা মৃত। তেন্তে আপুনি কাক দেখিছে?”—ডাঃ সুমিত সুধিলে। সুপ্ৰিয়া অলপ থমকি ক’লে, “হয়তো তেওঁকেই, কিন্তু যেন মোৰ ভিতৰতেই উঠি অহা। ডায়েৰীত তেওঁৰ লেখা, হাঁহিটো, গন্ধটো… মই জানো সেয়া তৃষ্ণাই।”

ডাঃ সুমিতে কিছুমান নোট ল’লে। তেওঁৰ মাত স্বচ্ছ: “সুপ্ৰিয়া, আপুনি মানসিকভাবে post-traumatic guilt syndrom আৰু grief-induced visual hallucination-ৰ মাজত উভতি-পঁচাই হৈছে।” তেওঁ অলপ থমকি চালে সুপ্ৰিয়াৰ মুখফালে। “এইবোৰ সহজ শব্দত কৈলে—আপুনি যি দেখা পাচে, সেয়া আপোনাৰ মনৰ সৃষ্টি। মৰম, দোষবোধ, বন্ধুত্ব আৰু আত্মগ্লানিৰ এক কঠিন ৰসায়ন।” সুপ্ৰিয়াই চুপেৰে ক’লে, “ডায়েৰীখন মই হাতত লৈছোঁ। লিখা আছে—তৃষ্ণাই মোক উদ্দেশ্য কৰি কৈছে।” ডাঃ সুমিতে মুখ শক্ত কৰি ক’লে, “আপুনি জানে—মন সচেতন নহ’লেও অবচেতন মন কেতিয়াবা হাতৰ জৰিয়তে কথা কয়। হয়তো আপুনি নিজে সেই লেখাত আত্ম-সাক্ষাৎ কৰিছে। আপোনাৰ ভিতৰত তৃষ্ণাৰ প্ৰতিচ্ছবি আছে—সেয়া আপোনাৰ সৃষ্টিকেই নহয়, আপোনাৰ শাস্তিও। কিন্তু সেই মুখক যদি আপুনি বহিৰ্বিশ্বত বিচাৰে, আপুনি ভুল পথত।” কোৱা কথাবোৰে সুপ্ৰিয়াৰ বুকুত কঁপনি দিয়ে—কাৰণ এই কথা বিজ্ঞানৰ হলেও, হৃদয়ে মানিব খুজে নালাগে। তেওঁ যি দেখিছে, তাৰ অনুভূতি স্পষ্ট—সেয়া কল্পনা হ’ব নোৱাৰে। কিন্তু এতিয়া তেওঁ জানে, হয়তো এই কাহিনী দুয়োটা—বাস্তৱ আৰু মানসিক—এগৰাকী মানসিক ছাঁতকৈ বেছি।

ক্লিনিকৰ পৰা ওলাই আহি, সুপ্ৰিয়াই বহু দীৰ্ঘ হাঁহি মাৰিলে। ডাঃ সুমিতে হয়তো যুক্তিৰে বিশ্লেষণ কৰিছে, কিন্তু তেঁও অনুভৱ কৰে—তৃষ্ণা মাত্ৰ এখন স্মৃতি নহয়, মাত্ৰ দোষবোধৰ সৃষ্টি নহয়, তৃষ্ণা এখন মুখ—যিটো মুঠেও আঁৰত থাকিব খুজে নে? যদি সকলো বিভ্ৰম, তেন্তে কিয় মোহনাই তেঁওক মেছেজ পঠিয়ালে? কিয় নদীৰ পাৰতে এখন হাঁহি-মৰা মুখ দেখি তেঁও কঁপিবলৈ ধৰিলে? কিয় ডায়েৰীৰ প্ৰতিটো পৃষ্ঠাত লাগে যেন তৃষ্ণাই বুকুৰ শিল হেঁচি লিখিছে? হয়তো সেয়া “মানসিক বিকৃতি”—কিন্তু কেতিয়াবা বিকৃতিও বাস্তৱ হয়, বিশেষকৈ যেতিয়া সেই বিকৃতি কোনো পাপৰ পৰা জন্ম লৈ আত্মগ্লানিৰে পৰিপুষ্ট হয়। এতিয়া সুপ্ৰিয়া জানে—ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত সঁচা মুখ দেখা দিব, হয়তো মুখৰ নিচেই নিচিনা। সেয়া তৃষ্ণা হ’ব নে তেওঁ নিজে—সেই সিদ্ধান্ত হ’ব চূড়ান্ত মুক্তিৰ, নে চূড়ান্ত সন্ধানৰ। হয়তো চিগনেচাৰ নথকা এখন মনৰ ডায়েৰীত এখন সত্যৰ ছবি পিন্ধি ওলাই আহিছে, যাৰ নাম হ’ল—”আঁৰত লুকাই থকা মুখ”।

–

নৈ—যিটো তিনিবছৰ আগতে তৃষ্ণাক গিলিছিল, আজি তাৰেই দাঁতিত দাঁড়ায় সুপ্ৰিয়া। লগত অনুৰাগ, চকুত সন্দেহৰ ছাঁ আৰু ওঁঠত নিৰৱ উশাহ। ডাঃ সুমিতৰ লগত দেখা-পৰালৰ পিছতো সুপ্ৰিয়াৰ মনত সন্দেহ আঁতৰ নোহোৱা। মনোবিজ্ঞানীৰ মতে, ই “Survivor’s guilt” বা “Projection disorder”—কিন্তু হৃদয় আৰু অনুভৱৰ ভাষা চিকিৎসাশাস্ত্ৰৰ ভাষা নহয়। আনকি সুপ্ৰিয়াৰ হৃদয়ে কৈ আছে—তৃষ্ণা বাচি আছে, হয়তো এপিনে ক’তবাই এই নৈৰ পাৰতেই। বেলি ওলাবলৈ চাইছে, কিন্তু এক উজান ধোঁৱাৰ দৰে আকাশে কোনো নিৰ্মলতা নিবলৈ দিছে নে? বালি ভাঙি তেওঁলোকে তৃষ্ণাৰ কিশোৰ বয়সৰ প্রিয় স্থানটিত উপনীত হ’ল—সেই গছৰ তলত, য’ত দুইজনীয়ে কলমেৰে নাম লিখিছিল, আৰু ঘঁহিয়েই মচি পেলাইছিল সেই চিহ্ন। হঠাৎ সুপ্ৰিয়া থমকি ৰ’ল—“সেইটো তই দেখি পাইলি?”—তেওঁৰ গলাটো নিচেই সোঁতাজোঁহা। অনুৰাগ চালে, আৰু চকুৰ ঠাৰেই বোলে—“হয়।” নৈৰ বাঁকত, বহুত দূৰত কিন্তু একেবাৰে স্পষ্টভাৱে, এজনী ছোৱালী—চুলি জোপোহা, সাদা ওঢ়নি, আৰু কঁকাললৈ গোটোৱা পোছাক। তেঁও নৈৰ পানীত হাত ডুবাই, যেন কিবা খুজি আছে।

অনুৰাগে কেমেৰা উলিয়ালে—“মই ইয়াক ছবি লৈ লওঁ, পিছত বুজি ল’ম এইটো কেনেকৈ হ’ল।” ক্লিক, ক্লিক, আৰু আকৌ ক্লিক। তিনিটা ছবি। ছোৱালীজনী সিহঁতৰ ফালে চালে, হাঁহি মাৰিলে—এখন মৃদু, অথচ ৰক্ত হিম কৰোৱা হাঁহি। তাৰ পিছতেই গছবোৰৰ মাজত অদৃশ্য হ’ল। সুপ্ৰিয়াই পিছে পিছে দৌৰিলে, কিন্তু ক’তো নাই, কেৱল শূন্যতা, আৰু এখন ফটা ওচকাওঁ কেঁচা পাতত পুৰণি চেনা সুবাস—তৃষ্ণাৰ এটা পৰিচিত আতৰতৰ গোন্ধ। “সি আছিল”—সুপ্ৰিয়া ক’লে। “হয়তো”—অনুৰাগে সলনি সুৰে ক’লে—“কিন্তু তই জানিস, এই ছবিবোৰত যদি কিবা থাকে, তেন্তে মই বিশ্বাস কৰিম।” গাঁৱলৈ উভতি অহা বাটতে, দুয়োজনৰ মুখেৰে কোনো শব্দ ওলাল নাছিল। কেৱল গধূলি বেলিৰ হালধীয়া ৰশ্মিৰে তেওঁলোকৰ ছাঁ যি সলাই দিছিল, সেয়া যেন কোনো তৃতীয় ছাঁৰ সৈতে মিশ্ৰিত হৈছিল।

ঘৰত পালেহে অনুৰাগে মোবাইলৰ গ্যালাৰী খুলি ছবি চাবলৈ গ’ল। কিন্তু—এখনো নাই। ক্লিক কৰা তিনিটা ফটো, কিছুমান এক্সপোজাৰ সেভো, সকলো নাই। স্ক্ৰীণখনত দেখুওৱা হয়: “Image not found or file corrupted.” অনুৰাগৰ মুখ শুকাই গ’ল। তেওঁৰ মত অনুসৰি ই কোনো ছাধাৰণ হ্যাণ্ডসেট সমস্যা নহয়। এক প্ৰকাণ্ড অস্তিত্বই যেন প্ৰমাণ মচি পেলালে। “তৃষ্ণা… না… কিবা ছায়া”—সুপ্ৰিয়া ক’লে—“যিয়ে চায়, সি দেখা দিয়েই, কিন্তু ধৰা নিদিয়ে।” দুয়োজন চুপচাপ হৈ পৰে। কেৱল জানালিৰ বাহিৰত এখন পাখি চিঞৰ মাৰি উৰি যায়—গাঁওখনৰ পাহাৰীয়া সন্ধিয়া যেন কিবা ক’লে। সেই হাঁহিখন, সেই চকুহাল, আৰু সেই অদৃশ্যতা—একেই সময়তে মাধুৰ্য আৰু আতংক। আৰু সুপ্ৰিয়া জানে—এই খেলা এতিয়াও আৰম্ভ হ’লহে। হয়তো তেওঁ যাক চাইছে, সেয়া কেৱল স্মৃতি নহয়, নহয় মনৰ প্ৰতিচ্ছবি—সেয়া হয়তো কোনো প্ৰশ্নৰ উত্তৰ, যাৰ আঁৰত লুকাই থকা মুখ খুলি যাব কেবল এজনী ছোৱালীৰ অনুপস্থিতিৰ মাজত।

–

তৃষ্ণাৰ মৃত্যুৰ তিনিবছৰ—আৰু এতিয়ালৈকে সেই দিনটো যেন সুপ্ৰিয়াৰ মগজুৰ ভৰিৰে ঘূৰি ঘূৰি ফুৰে। অনুৰাগৰ মুখত ডাঙৰ কথা নাথাকিলেও, তেওঁ জানে—কিবা এটা সত্য ওলাই আহিব বিচাৰে। কিন্তু এই গাঁৱৰ অচিন জানপথত হাঁহি-মিচিকিয়াই থকা মুখবোৰৰ মাজত কেইটামান অন্ধ গলি থাকে, য’ত বন্ধুত্বৰ নামত কিছুমান দাগ চিৰকাল পিন্ধি থাকে। তৃষ্ণা আৰু সুপ্ৰিয়া—এজনী প্ৰচণ্ড আত্মবিশ্বাসী, আনজনী অলপ স্থিৰ, অলপ সহনশীল, কিন্তু ভিতৰতে আগ্নিগিৰি। কলেজৰ শেষ বছৰত, যেতিয়া তৃষ্ণাৰ প্ৰেমিকজন তাতেই থাকি সুপ্ৰিয়াৰ ওচৰত আগবঢ়িছিল, সেই দিনটো দুয়োজনীৰ মাজত যেন কিবা এক অদৃশ্য সীমানা গঢ়ি উঠিছিল। সুপ্ৰিয়াই সেই সময়ত কোৱা কথাষাৰ আজি ওলাই আহে ডায়েৰীৰ পৃষ্ঠাৰ দৰে—“তই যদি মোক বিশ্বাস নকৰ, মই যদি তোৰ শেষজনো হ’ম নোৱাৰো, তেন্তে মই হ’ব নোৱাৰো কাকো।” এই বাক্য তৃষ্ণাৰ মূৰৰ ভিতৰত বাজি আছিল। তাৰপাছত ৰাতিপুৱা নৈৰ পাৰতে সেই ভয়ংকৰ মুহূৰ্ত—দুয়ো এচুকলৈ গৈ, অলপ উচপিচীয়া তৰ্ক—চেঁচা-চিঞৰি। আৰু ঠিক তেতিয়াহে, সুপ্ৰিয়াৰ আঙুলিয়ে অলপ ঠেলা দিছিল, হ’লহেতেন অসাৱধানতাই, হয়তো এক অচিন ৰাগেৰে… আৰু তৃষ্ণা! গতি, ছাঁ, জোখ, শব্দ—আৰু পিছত শূন্যতা। তাৰপিছত কোনোবাই তেওঁক উদ্ধাৰ কৰা নাছিল। কেৱল এটা নাম বানৰ বুকুত হেৰাই গ’ল।

আজি, ত্ৰিসপ্তাহীয়া সন্ধিয়াৰ পৰা চাৰিওফালে গন্ধায়ো সোৱাদ নোহোৱা ভয়। সুপ্ৰিয়া জানে, তেওঁ যিদিনা ডায়েৰীখন উলিয়ালে, সেইদিনাৰ পৰা তৃষ্ণাৰ মুখ যেন আঁৰৰ পৰা ওলাই আহিছে—নহয় কেৱল এক আত্মিক উপস্থিতি হিচাপে, বৰঞ্চ যেন আঙুলিৰে চকু দেখুৱাব পৰা ৰূপত। তেওঁ মন কৰিব ধৰিলে—তৃষ্ণাৰ নাম লিখা কাগজবোৰ উৰুৱা নাথাকে, গছত আঁকি থোৱা মুৰব্বী চকু চকুত পৰে, আৰু মোবাইলত দেখিবলৈ পোৱা সংযোগবোৰো যেন হঠাৎ হঠাৎ তৃষ্ণাৰ নম্বৰৰ লগত মিল খায়। এইবোৰ কিবা অলৌকিক নে মানসিক বিকৃতি—তেওঁ নিজেও নিশ্চিত নহয়। কিন্তু একেটা কথাতে চকু টকটক কৰে—তেওঁ দায়ী। হয়তো ভৰষাহীনতাৰ হেঁচা, বা আনক সম্পত্তি বুলি ভবা এক অন্ধ ইচ্ছা—কিন্তু তেওঁ জানে, সেই ঠেলা এজনী ছোৱালীক নৈৰ বুকুত পেলাইছিল, আৰু সেই দোষ বোকা হৈ মনৰ ভিতৰত আটকা আছিল। অনুৰাগে চেঁচি ক’লে, “তই মুখেৰে নাক’লে, তই মুক্ত নহ’বি। এই মুখৰ পিচত কেৱল তৃষ্ণা নহয়, তই নিজেও লুকাই আছিস।”

সেই ৰাতি, সুপ্ৰিয়াই সিদিনা ঘটে যোৱা ঘটনাবোৰ কাগজৰ ওপৰত লিখিবলৈ ধৰিলে। পৃষ্ঠাৰ ওপৰত চকুপানীৰ দাগ পৰি থাকে, শব্দবোৰ কঁপে, আৰু কলমে যেন পাহৰি যায় বানান। “মই তোৰ মৃত্যুৰ বাবে দায়ী, তৃষ্ণা”—এই কথাটো লিখি শেষ কৰোঁতে যেন বুকু খালী হ’ল। কিন্তু তাৰ পাছত এখন অচিন হোৱাটছএপ মেছেজ আহিল—“তই মোক কোৱা বুলি ভাবিছ। কিন্তু মই তোলে ক’লৈ গ’লো?” — এইটো কি মানসিক বিভ্ৰম? নে কেৱল অন্তৰৰ প্ৰতিফলন? কিন্তু যি নহওক, সুপ্ৰিয়াৰ ওপৰত আঁৰত থকা মুখটো সৰিবলৈ ধৰিলে। আৰু তেঁও জানে—এই মুখ যদি মোক ক্ষমা নিদিয়ে, মই নিজেই ক্ষমা কৰিব নোৱাৰিম। হয়তো বন্ধুত্বৰ গলিত অন্ধত্ব আছিল। হয়তো সেই ঠেলা, সেই শব্দ, আৰু সেই দৃষ্টিপাত—তৃষ্ণাৰ পতনৰ আগতে—সেইবোৰে তেওঁক অচিন পাপৰ বাবে প্ৰস্তুত কৰি ৰাখিছিল। আৰু এতিয়া, এই গলিৰ শেষত দেখা দিব—সেই মুখ, যি ৰক্ষা কৰিব নোৱাৰিলে, বা হয়তো ক্ষমা কৰিব নিদিব।

–

সুপ্ৰিয়াৰ বাবে এতিয়া দিনবোৰ কেতিয়াবা অতীতৰ পুনৰাবৃত্তি, কেতিয়াবা একেবাৰে নতুন। যি পাপ তেওঁ বোৱাই আনিছিল, যিটো মুখ আঁৰত ক্ৰন্দন কৰিছিল, সেই মুখৰ এখন পৃষ্ঠা যেন দিনে দিনে ওলালৈ ধৰিছে। এতিয়া কেবল অনুভৱৰ পৰা নহয়—তথ্যবোৰো সুস্পষ্ট ৰূপে ওপঙি আহে। হোৱাটছএপৰ সেই অদ্ভুত মেছেজৰ পিছতেই তেওঁ চাইছিল, লগৰ এটা পুৰণি বন্ধু—ৰিঙ্কু—তৃষ্ণাৰ শ্ৰাদ্ধৰ পিছত চুপচাপ হৈ পৰিছিল। সেই বন্ধুটোক খুজি গ’ল, আৰু শুই পৰা অৱস্থাত ৰিঙ্কু ক’লে, “তৃষ্ণা যেতিয়া তই ক’লে যে আমি বন্ধুত্ব শেষ কৰোঁ, তাৰ পাছদিনা মোৰ ওচৰত আহি হাঁহি হাঁহি কৈছিল—‘মই একেবাৰে শেষ হ’ম।’ মই ভাবিছিলোঁ সেইটো কবিতাৰ ভাষা, কিন্তু… সেই হাঁহিখনত কিবা আছিল।” সুপ্ৰিয়াৰ চকুত চকুপানী, যেন বহুবছৰৰ গোপন সত্যে এতিয়া ওলাই আহিব খুজিছে। তেঁও জানে—যদি কোনোবাই ইমান বেছি দুখ পাই আত্মাহুতি দিয়ে, তেন্তে তাৰ ছাঁ কোনোবাই বহুবছৰলৈ বহন কৰে। আৰু হয়তো সেই ছাঁয়ে এতিয়া নিজেই ওলাই আহিছে—পৃষ্ঠাৰ আৰে আৰে, কণ্ঠৰ আৰে আৰে, স্মৃতিৰ ভাৰবহন কৰি।

ঘূৰি আহি সুপ্ৰিয়াই পুনৰ ডায়েৰীখন মেলিলে। এইবাৰ তেওঁৰ চকুত পৰে এটা কদম পাতৰ মাজত সাঁজু কৰা পাত—নৈৰ কাষৰ ঘাঁহেৰে লিখা, অলপ ভিজা, অলপ উজুলি থকা। তাত লিখা আছে—
“যদি মই উভতিও আহো, মই নাথাকিম আগৰ দৰে।
যদি তই মোক চাবিও, তই পাম নে নিজক?”
এই কবিতাৰ দৰে বাক্যত যেন এটা অভিযোগ আছে, যেন এটা প্ৰতিশোধ। আৰু ঠিক তেতিয়াহে, ঘৰৰ খিৰিকীত এটা শব্দ। জানালিৰ সজা কাঁচৰ পাৰেদি এখন মুখ—সাদা ওঢ়নিত চুলি ঢাকি থকা, সিমানদূৰ হ’ব নোৱাৰি। সুপ্ৰিয়া দৌৰি গৈ খোলে—কোনো নাই। কেৱল খিৰিকীৰ কাষৰ বোকা পথাৰত লিখা এটা শব্দ: “ক্ষমা”।
ইমান বছৰৰ পিছত এইটোেই কি তৃষ্ণাৰ সঁচা বক্তব্য? নে ই কেৱল এক প্ৰস্তুতি—শেষ কাষত মুখ খুলি দিবলৈ, বা চাবলৈ যে বন্ধুত্বৰ আঁৰত কেৱল মৰম নহয়, থাকে স্পৰ্শ, থাকে দোষবোধ, থাকে শুদ্ধতালিপ্সা।

তেঁও এতিয়া অনুভৱ কৰে—প্ৰত্যেক পৃষ্ঠাই এক একটা মুখ। তৃষ্ণাৰ মুখ, সুপ্ৰিয়াৰ মুখ, আৰু বন্ধুত্বৰ সেই অন্ধ মুখ যাক কোনোদিনে সম্পূৰ্ণ বুজা নাযায়। এতিয়া, তেঁও সেই নৈৰ পাৰলৈ যাবলৈ মনস্থিৰ কৰে—পুৰণি ঘাঁহেৰে লিখা ডায়েৰীৰ শেষ পৃষ্ঠা লৈ। তেওঁ জানে, তৃষ্ণা হয়তো তাতে থাকিব, হয়তো ছাঁ ৰূপে, না হয় কণ্ঠৰ কম্পনেৰে। কিন্তু তেঁও গম পাইছে—এই মুখ আঁৰত থাকিবলৈ জন্ম লৈ নাছিল। ই ওলাই আহিবই লাগিব। ক্ষমাৰ বাবে নহয়, আত্মমুক্তিৰ বাবে। আৰু সেই মুক্তিৰ শেষ সঁক্ৰান্ত, হয়তো কিবা এক বিস্ময়ৰে লিখা আছে… ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত।

–

ৰাতিৰ ঘন আঁধাৰে গাঁৱৰ নৈৰ পাৰখন ঢাকি পেলাইছে, যেন কোনো অচিন প্ৰেতলোকৰ দৰজা খুলিব খুজিছে। সুপ্ৰিয়াই ডায়েৰীৰ শেষ পৃষ্ঠাটো হাতত লৈ, একেবাৰে চকুৰ পাত সুমুৱাই নৈৰ দাঁতিলৈ গৈ আছে। লগত অনুৰাগো আছে, কিন্তু এতিয়া তেওঁ মাথোঁ নীৰৱ সাক্ষী—সুপ্ৰিয়াৰ মনৰ ভিতৰৰ এই প্ৰায় অলৌকিক যুদ্ধৰ। তৃষ্ণাৰ মৃত্যুৰ সেই তিনিবছৰ আগৰ দিনখন আজিও যেন ঠিক এই বেলিকেই আছিল—ধোঁৱা-সৰুকণা-পাক-পোনহিয়াল বতাহ। ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত মাথোঁ এটা বাক্য: “মই অহা নাই, তই মোক থিয় কৰাইছ।” বাক্যটো যেন মগজুৰ মাজত এক শব্দহীন বিস্ফোৰণৰ দৰে বাজে। কেৱল তৃষ্ণাৰ আত্মা নহয়, সুপ্ৰিয়াৰ মনেই যেন এই ছাঁ সৃষ্টি কৰিছে—তৃষ্ণা আজিও বাচি আছে, হয়তো তেওঁলোকৰ অন্তৰচক্ষুৰ মাজেৰে। সেয়া বিভ্ৰম হ’ব পাৰে, কিন্তু তাৰ মানে এই নহয় যে ই অসম্ভৱ।

সেই মুহূর্তত, অচিন ফালে গছৰ পাতজোপাৰ মাজেৰে অদ্ভুত শব্দ ওলায়। সুপ্ৰিয়া চকু মেলে—তেওঁ দেখে এখন ছাঁ, যিটো ধীৰে ধীৰে ওলাই আহে। গা-ধৰা সাদা কাপোৰ, ঢলঢল বগা চুলি, আৰু যি মুখ—তেওঁ নিজেই বান্ধি বান্ধি ভাবিছিল—তৃষ্ণা! কিন্তু এই ছাঁয়ে হাঁহে—একোৱেই নকৰে। হাঁহিখন মিঠা, কিন্তু তাৰ তলত আছে অৱশেষ, গভীৰ দুখ, আৰু প্ৰশ্ন। ছাঁখনো ধীৰে ধীৰে ওলাই আহে, চোঁচা চাই থাকে সুপ্ৰিয়াৰ চকুলৈ। আৰু ঠিক তেতিয়াহে, সুপ্ৰিয়া হাঁহি মাৰি কয়—”মই ক্ষমা খুজিবলৈ নাহিছোঁ, মই সঁচা স্বীকাৰ কৰিবলৈ আহিছোঁ।” বতাহ টান মাৰে, যেন নিজৰেই প্ৰমাণ চাব খুজে। ছাঁখন ধীৰে মিচিকিয়াই চাবা, আৰু চুপে চুপে ওলাই যায়—জানালিৰ দৰে এখন ঢাপ খুলি, নিজৰেই আঁৰলৈ। সেই ছাঁ তৃষ্ণাৰ আছিলনে, না সুপ্ৰিয়াৰ মূৰৰ কোনো কল্পচিন্তা—সেয়া অজান। কিন্তু একেটা কথা নিশ্চিত—এই মুখ, যি আঁৰত লুকাই আছিল, আজিৰ পোহৰত দাঙি উঠিল। হয়তো সেয়া কৈ গ’ল—”মই তোলো ক্ষমা কৰিলোঁ, কিন্তু তই নিজে নিজক ক্ষমা কৰিব পাৰিবি নে?”

অনুৰাগ এই দৃশ্যত চুপচাপ—তেঁও কোনো কথা নকয়। কেৱল কাঁধত হাত দিয়ে কয়—“চলি যা, এই ছাঁৰ বেছিকৈ পাছে থাকিলে নিজেই ছাঁ হৈ পৰিস।” সুপ্ৰিয়া হাঁহি মাৰে—এটা মৰ্মান্তিক হাঁহি, কিন্তু মুক্তিৰ। তেওঁ জানে—কিছু মুখ আঁৰত থাকিবলৈ নকৰে, কিছু মুখৰো সময় আহে উন্মোচিত হোৱাৰ। আৰু তৃষ্ণা… তেওঁ হয়তো সঁচাকৈ বাচি আছিল, অথবা হয়তো মাত্ৰ এক চিৰস্থায়ী বোধ, এক দৃষ্টিৰেখা—যিয়ে বন্ধুত্বৰ ভুল বুজাবোৰ উন্মোচিত কৰি দিয়ে। এখন মাটিৰ, বোকাৰ, ভিজা পথেদি ঘূৰি আহে দুয়ো। কিন্তু সুপ্ৰিয়াৰ মনত জানো কি? এক উশাহ—যি হয়তো তৃষ্ণাৰ শেষ উশাহ, বা হয়তো তেওঁৰ নিজৰ, যে… এইবাৰ ডায়েৰীখন বন্ধ হ’ল, কিন্তু অন্তৰখন খুলি ৰ’ল।

–

তৃষ্ণাৰ মৃত্যুৰ তিনিবছৰ পিছত, বহু ৰূপে দেখা অহা মুখটো অবশেষত সুপ্ৰিয়াৰ মানসপটত ধৰি পৰে। তেঁও জানে—সেয়া কেৱল তৃষ্ণাৰ মুখ নহয়, ই এক শূন্যতাৰ প্ৰতিচ্ছবি, এক অতীতৰ আত্মগ্লানিৰ দণ্ড। ডায়েৰীখন, ছবিৰ অদৃশ্যতা, কল লগা মৃত নম্বৰ, হাঁহি দি ছাঁ হৈ যোৱা ছায়া—এইবোৰ সকলো মিলি যেন এটি ৰহস্যময় নাট্যৰ দৃশ্য পৰিকল্পনা। আৰু সেই নাট্যত তেওঁ আছিল একলমান অভিনেত্ৰী, যিয়ে নিজৰ ভুলক বুজিবলৈ তিনিবছর সময় ল’লে। সেইদিনা নৈৰ পাৰতে যি ঠেলা, যি ক্ষোভ… হয়তো সেয়া এটি অনিচ্ছা, কিন্তু ফলত মৃত্যুক লৈ আহিছিল। এতিয়া ঘূৰি চালে, সুপ্ৰিয়াই বুজি পায়—তৃষ্ণাৰ মুখ তেওঁ দেখিছিল বহু ঠাইত, কেতিয়াবা কাঁচৰ পাৰেদি, কেতিয়াবা বন্ধ ঘৰৰ জানালিৰ ছাঁত, কিন্তু সেয়া সঁচা মুখ নাছিল। সেয়া আছিল নিজৰেই ভয়ৰ মুখ, নিজৰেই দোষবোধৰ ছাঁ। হয়তো এজনী বান্ধবীক খোৱাই থোৱা ক্ষোভ, আৰু হঠাৎ এটা আচৰণ, যি জন্ম দিয়ে চিৰস্থায়ী ছাঁ।

সুপ্ৰিয়া ডায়েৰীখন বন্ধ কৰি এটা সৰু খামত পেলাই মাটিত পুঁতি দিয়ে। সেই খামত তেওঁ লেখে—”এইটো মোৰ নহয়, মোৰ দৰে সকলোৰে। যিয়ে মুখ আঁৰত ৰাখে, তাকেই তীব্ৰ ৰূপে মুখ দিবলৈ বাধ্য হয় সময়।” হয়তো এইখিনিত মুক্তি। হয়তো এই পিনে ফুৰে এক নতুন ৰাতিৰ আৰম্ভণি। অনুৰাগৰো চকুত শান্তি, যদিও তেওঁৰো মনৰ মাজত বহুদিন ধৰি থকা সোঁৱৰণি আছিল—যি কাহিনী এতিয়া সম্পূৰ্ণ হৈছে। গাঁওখনৰ মানুহে বৰ্তমানে তৃষ্ণাৰ কথাবোৰো পাহৰিছে—তেওঁলোকৰ বাবে সেয়া এগৰাকী ডুবি যোৱা ছোৱালী। কিন্তু সুপ্ৰিয়াৰ বাবে, তৃষ্ণা হৈছে এক ছায়া—এজনী মৃত বান্ধবীৰ নয়, নিজেই এক সময়ত আছিল যি সুপ্ত, বিভ্ৰান্ত, আৰু কৈ নোপোৱাৰ ভিতৰত আঁতৰুৱা হৈ থকা মুখ।

সন্ধিয়া, একেলগে খোজ পেলাই গৈ থাকে সুপ্ৰিয়া আৰু অনুৰাগ। আকাশ উজলি উঠিছে নতুন জোনাকিতে, যেন নৈৰ ওপৰৰ ছাঁবোৰ আজি অলপ অলপ পিচ গৈছে। সুপ্ৰিয়া অলপ হাঁহি মাৰে—এইবাৰ খাটি, মুক্তিৰ হাঁহি। আৰু ঠিক তেতিয়াহে—তেওঁ চালে, এখন বগা কাপোৰপিন্ধা ছায়া গছৰ তলত ৰৈ আছে। চকু মেলে, কিন্তু এইবাৰ ভয় নোহয়, মাথোঁ স্নিগ্ধতা। ছায়াটো যেন হাঁহি মাৰি এবাৰ মাথোঁ চালে আৰু গছৰ পাতবোৰৰ মাজেৰে গ’ল। সুপ্ৰিয়াই থেমে নে? নহয়। তেওঁ বুজিছে—এই মুখটো এতিয়া আঁৰত নহয়। ই থিয় হৈছে সময়ৰ সমুখত। আৰু আজিৰ পৰা, তেওঁ জানে, ভয় নোহোৱা জীৱনটোয়েই সঁচা জীৱন।

—