নীল বৰুৱাৰ বিন্দুপাত

প্ৰজ্ঞা শইকীয়া

শূন্যতা আৰু সুৰৰ মাজত

নীল বৰুৱাই আজি বাৰিষাৰ প্ৰথম পাতে নষ্টালজিয়াত ভৰা এটা বেলিকা অনুভৱ কৰিলে। কলেজৰ পৰা ঘূৰি আহি টেবুলখনৰ দাঁতিত বহি থাকোতেই বতাহজাকে জানে জানে কাণে কাণে কিবা এটা ক’লে। সোঁৱৰণিৰ দৰে। পুৰণি সুৰৰ দৰে। ৰাতিপুৱাৰ চাহ কাপটোৰ কাষতে থোৱা অমৰীয়া ৰেকৰ্ডিং টেপখনেও যেন চকুৰ সন্মুখত সেই মুখখন তুলি ধৰিলে—ৰাশ্মী।

“সেইখিনি দিন ক’লৈ গ’ল?” নীলৰ মনত আকৌ এটা সুধনি।

তেজপুৰ কলেজত লিটাৰেচাৰ পড়োৱা ৩৫ বছৰীয়া নীল, বৰ্তমান এটা সৰল জীৱন যাপন কৰে। কিন্তু তেওঁৰ ভিতৰতে এটা বিশাল শূন্যতা। কলেজৰ সময়খিনিত তেওঁ আছিল এগৰাকী চুটিং তাৰকা—গীটাৰ, কবিতা আৰু স্বপ্নৰে ভৰা জীৱন। আৰু সেই সময়খিনিতেই আহিছিল ৰাশ্মী ফুকন—এজনী ক্লাছিকেল সংগীত শিক্ষার্থী। এজন পপ-ফোক গায়কৰ লগতে এজনী শাস্ত্ৰীয় গায়িকা। যেন দিন আৰু ৰাতি। তথাপিও, এই দুয়োটি বিপৰীত সত্তাই একেলগে সৃষ্টি কৰিছিল এক বিশেষ সংগীত—আকৌ হয়তো এটি বিশেষ সম্পৰ্ক।

তেওঁলোকে বহু কনচাৰ্টত একেলগে গাইছিল, বহু বতাহ, বহু ৰাতি, বহু হাহাঁকাৰ। কিন্তু তেনেতে এটি দিন ৰাশ্মী হঠাৎ গৈ গ’ল—একো নজনাই, একো নক’ই। কেৱল এটা চিঠি—‘গুডবাই নীল’। আৰু তাৰ পাছত নীল গীত গোৱা এৰি দিলে। টেপৰ ৰেলচ’ৰা শব্দৰ মাজতেই যেন তেওঁৰ সংগীত থমকি ৰ’ল।

আজি সেই ৰাশ্মীৰ পৰা আহিছে এখন নিমন্ত্ৰণ—”শ্বিলঙৰ সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানত আহিবানে? মই মূল গায়িকা।”
চিঠিখন একেবাৰে সাধাৰণ, কিন্তু ভিতৰত থকা শব্দবোৰ যেন বিদ্যুতৰ দৰে।
১৫ বছৰৰ অন্তৰাল। এতিয়া হঠাৎ কিয়?

নীলে চিঠিখন কেঁচি পেলাই নেদেখিল। সাৱধানে সাঁচি ৰাখিলে। যেন ভিতৰৰ কিবা এটা কৈছে—”যোৱা, শেষ পৃষ্ঠাখন এতিয়াও লিখা বাকী।”

এদিন পিছত…

শ্বিলঙলৈ যাত্ৰা আৰম্ভ হ’ল। ডিব্ৰুগড় এক্সপ্ৰেছৰ খিৰিকিৰে বাট চাই থাকিল নীল। কুঁৱলীৰ মাজেৰে গ’লগৈ গধূলি বেলি, আৰু তেওঁ ভাবিলে—”মই পুনৰ গান গাই পাৰিম নে?”

শ্বিলঙত ৰেইন ড্ৰপ কেফে’টোৰ পৰা মৃদু ৰাগ ভগেশ্ৰীৰ ধ্বনি আহি আছিল। ইটোফালে ৰাশ্মীৰ ৰিহাৰ্ছেল। সুৰবোৰে যেন জানে জানে নীলক টানি আনিলে। ৰাশ্মীয়ে সুধিলে, “তুমি আইছিলা?”

নীলে চকু তুলি চাই থাকিল। ১৫ বছৰৰ শূন্যতাৰ আঁৰৰ পৰা এখন মুখ—অলপ বেছি গম্ভীৰ, অলপ বেছি নীৰৱ।
“হয়,” নীলে মাত্ৰ ক’লে, “মই এতিয়াও শুনো সেই গান।”

সুৰত সংলাপ

শ্বিলঙৰ পাহাৰী বতাহ যেন নীলৰ বুকুখন ভিতৰলৈ গুটি ধৰিলে। ৰাশ্মীৰ উপস্থিতি যেন সময়ক উল্টাই পেলালে—কিন্তু সেই উলটা সময়ত কোনো উত্তেজনা নাছিল, আছিল মাথোঁ চুপচাপ অভিমান, অলেখ নোহোৱা কোৱা কথা।

“তুমি এতিয়াও গাইছা?” ৰাশ্মীয়ে সুধিলে। তেও টেবুলৰ ওপৰত থকা ক’ফি কাপটো ফুৰাই থাকিল।

“গান শুনো, গাই নুশুনো,” নীলে একোটা আধা-উত্তৰ দিলগৈ। “তুমি জানা, মোৰ ভিতৰত গীত আছিল। তুমি গুচি যোৱাৰ পাছত, গীতবোৰো গুচি গ’ল।”

ৰাশ্মীয়ে চকুত একো নেদেখুৱাই, মাথোঁ অলপ অলপ হাঁহিল। “সেই সময়ত মই নোৱাৰিলোঁ… নিজকে, তোমাক, সংগীতক। মই ভয় পাইছিলোঁ।”

নীলে কিছু সময় চুপচাপ থাকি সুধিলে, “তুমি সেই চিঠিখনত কিয় কেৱল ‘গুডবাই’ লিখিছিলা? এটা শব্দ… কিমান কথাই যে ক’ব পাৰিছিল।”

ৰাশ্মীৰ মূৰত ওলমি থকা দীঘল কেঁচা কেশৰ পৰা পানীজাক জাপিছে। তেও যেন নিজেই মনত পৰা কেতবোৰ শব্দৰ ওজন টানিবলৈ ব্যস্ত। “তেতিয়াৰ মই, এতিয়াৰ মই নহয়। কেতিয়াবা কিবা এৰি দিব লাগিছিল—নিজকে বাচাবলৈ। মই বাচিলোঁ সংগীত। আৰু সঁচা কথা, মই ভাবিছিলোঁ তুমি কেতিয়াবা খঙত গান গাই উঠিবা, মোৰ নাম লৈ…”

নীলে গম্ভীৰ ভাবে ক’লে, “আঁচলতে মই তোমাৰ নাম লৈ গীত ৰচিছিলোঁ। কিন্তু কেতিয়াও গাই উঠিব পৰা নাছিলোঁ।”

চকু দুটা একেলগে ঠেকিল। যেন শব্দৰ প্রয়োজন নাছিল। সুৰবোৰে নিজে নিজেই কথা পাতি লৈছিল।

পিছদিনা — সাংস্কৃতিক অনুষ্ঠানৰ দিন

নীলে দর্শকসাৰীৰ শেষ শাৰীত বহি ৰৈছিল। ৰাশ্মীৰ নাম ঘোষণা হ’ল। গগনচুম্বী তালি। কিন্তু তেওঁৰ চকুযুৰি এটাই খুজি আছিল — সেই মুখখন, যি ১৫ বছৰৰ আগতে তেওঁক এৰি গৈছিল, আৰু আজিও এনেদৰে অন্তৰৰ ভিতৰলৈ গৈ উঠে।

ৰাশ্মীৰ গলা বাজি উঠিল — এক নতুন ৰচনাৰ ৰাগেৰে, কিন্তু তাত আছিল নীলৰ কথাৰে ভৰা ছাঁ।
“তুমি আছিলা মোৰ নীৰৱ কাব্য
নথকা পৃষ্ঠাৰ পৰা ওলোৱা সুৰ…”

নীলে অনুভৱ কৰিলে — এই গানটো তেওঁৰ বাবেই। এদিন যি কথা কোৱা নাছিল, আজি ৰাগ আৰু তালৰ মাজেৰে কোৱা হ’ল।

তাৰপিছত, অনুষ্ঠান শেষ। মানুহবোৰ ওলাই গ’ল। আলো-বাতিৰ ছাঁ পাতি নথকা মঞ্চখনৰ কাষত ৰাশ্মীয়ে চাই থাকিল।

নীলে আগবাঢ়ি আহি ক’লে — “তুমি এতিয়াও মোৰ কথা গোৱা, নে মই ভাবি লওঁ?”

ৰাশ্মীয়ে অলপ হেঁপাহৰে ক’লে, “তুমি ভাবা—কাৰণ মোৰ গান এতিয়াও তুমিৰে ভৰা।”

তেওঁলোকে ওলাই আহিলে পাহাৰৰ ওপৰেদি। নিশাৰ তৰাবোৰে যেন নিজে নিজেই পথ দেখুৱাই থাকিল।

যি কথাবোৰ নকোৱা ৰ’ল

নিশা এখন বতাহৰে জুমি উঠিল। শ্বিলঙৰ কঁকাল কঁপোৱা শীতত ৰাশ্মীৰ সোণালী চাদৰখনৰে নীলে হাতটো ছুই পেলালে। কোনো উত্তৰ নোপোৱা সেই ছোৱালীজনীয়ে এইবাৰ সুধিলে — “নীল, তুমি অলপ দীঘলকৈ থাকিবা?”

নীলে চকু মেলি চাই থাকিল। এই প্ৰশ্নত কোনো উত্তৰ নাই, মাথোঁ হেঁপাহ। “তুমি বিচাৰা নে মই থাকোঁ?”

“তুমি কেতিয়াও এৰাই গৈছিলা নেহে… মই গ’লোঁ,” ৰাশ্মীৰ স্বৰে লাজৰ আৰু বেদনৰ সংগম। “তুমি থাকিলে মোৰ ভিতৰত এতিয়া ইমান ভয় থাকিল নেকি?”

শ্বিলঙৰ সেই ওল্ড কেম্ব্ৰিজ বুকস্ট’ৰ কাষত তেওঁলোকে বহি আছিল। বেয়া লাগিলেও, এই বছৰবোৰত নীলৰ জীৱনত বহুতে আহিছিল — কেতিয়াবা এজন বচৰ, কেতিয়াবা কেইমাহ। কিন্তু কিমানজনেই থাকিল? আৰু কিমানজনেই তেওঁৰ সংগীতৰ, তেওঁৰ চকুৰ গভীৰতাৰ মানে বুজিছিল?

ৰাশ্মী যে বুজিছিল, সেয়া সন্দেহ নাই। কিন্তু সেয়া কৈ কেতিয়াও নক’ল। এতিয়া কৈয়ে লাভ হ’বনে?

নীলে ক’লে, “মই থাকিম, কিন্তু জানো তুমি সেই ৰাশ্মী নে যাক মই একেদিনাৰ ভিতৰত হেৰালোঁ?”

তেওঁৰ কণ্ঠত গুৰুত্ব আছিল, কিন্তু কোনো তিৰস্কাৰ নাছিল। ৰাশ্মীয়ে হাঁহি নোহোৱাকৈ ক’লে, “মই সলনি হোৱা, কিন্তু সংগীত নহয়। সংগীততে মই তোমাক পাহৰিব নোৱাৰিলোঁ। হেঁপাহ বুলি যদি কোৱা যায়, তেন্তে তোমাৰ নামেই মোৰ ভিতৰৰ সুৰখন।”

এক মুহূৰ্তৰ নীৰৱতা।

নীলে চোন হাতত থকা কফিৰ কাপটো ঠাণ্ডা হ’বলৈ নিদি ক’লে, “বহুবছৰ ধৰি মই মোৰ ভিতৰৰ গানটোক কবিতাৰ দৰে লেখি গৈছিলোঁ, কিন্তু গানত নোলালোঁ। এতিয়া… তোমাৰ গান শুনি যেন মোৰ কথা কোনোবাই গাইছে।”

এতিয়া সময় পাটে বাজিছে।

তেওঁলোকে একেলগে হাঁটিছিল — Police Bazaarৰ ৰাতিপুৱা খালী পথেদি, খোলা চাহৰ দোকানলৈ। ঠাণ্ডা শীতত কাঁপিবলৈ ধৰিছিল ৰাশ্মীৰ আঙুলিবোৰ, আৰু নীলে গোপনে চাদৰটোৰ পৰা এবোৰ কাপোৰ আগবঢ়ালে।

“তুমি এতিয়া একা?” নীলে সুধিলে। কোনো শংকা নাছিল, মাথোঁ এটি স্পষ্ট কৌতূহল।

“মোৰ এটা ছোৱালী আছে, তিতাশা। তোমাৰ দৰে সংগীতপাগল নহয়, কিন্তু গীত শুনিলে হাঁহে।”

চকুত অলপ স্তব্ধতা আহিল নীলৰ। যদিও আশা নাছিল, তেও অজানিতে ভাবিছিল… ৰাশ্মী হয়তো তাকো দৰে অকেলীয়া হৈ ৰ’ল।

কিন্তু এই উত্তৰটো কিয় যেন শিপা কাটি গ’ল?

“তোমাৰ স্বামী?” — প্ৰশ্নটো শেষত ওলাই গ’ল।

“আমাৰ কথা হ’বহে, একেলগ নাথাকোঁ। হয়তো কেতিয়াবা এটা গল্প আছিল, শেষ হ’ল… আৰু হয়তো এই শেষেই আছিল সঠিক।”

নীলে মাথোঁ মিচিকিয়াই হাঁহিলে। “এই গল্পৰ শেষটো এতিয়া মোৰ হাতত নে?”

“তুমি কবা — তুমি আৰু মই একেলগে আকৌ কোনো সুৰ গঢ়িম নে মাথোঁ স্মৃতিৰ পিছফালত বাঁহীৰ সুৰ হৈ থাকিম?”

বান্ধন নহয়, বাঁহী হৈ

ৰাতি আৰু কুঁৱলি মিশি পাহাৰৰ বুকুত জোনৰ পানী হোৱাকৈ পৰিছিল। ৰাশ্মী আৰু নীল ৰিজেন্ট বিল্ডিংৰ তলৰ পৰা খোজ কাঢ়ি আহিছিল এখন পুৰণি চিনেমা হ’ললৈ, য’ত হেমন্ত মুখোপাধ্যায়ৰ কালজয়ী ছবি ‘নীল আকাশে চাৰি ধুনীয়া’ চলি আছিল — পুনঃপ্ৰদৰ্শন। যেন সময়ৰ খণ্ডচিত্র উভতি আহিছে।

ছবিখনতো বেদনাবোৰ আছিল, কিন্তু সংগীত সেই বেদনা পাৰ কৰাই। তাৰ মাজতে নীলৰ মনেৰে উফৰি উঠিল এটি কথা — যদি তেওঁ আৰু ৰাশ্মী একেলগে নতুন গীত সৃষ্টি কৰে, কোনো প্ৰতিশ্ৰুতিৰ কথা নক’ই, মাথোঁ সুৰৰে?

চিনেমা শেষ হোৱাৰ পাছত তেওঁলোকে নীৰৱতাৰে ওলাই আহিল। চহৰৰ ৰাতি নিস্তব্ধ, মাথোঁ এখন বাউল বাঁহী দূৰ পৰা বজাই থাকিল। যেন বুজাই দিছিল — কিছুমান ভালপোৱা শব্দৰ ওপৰত নিৰ্ভৰ নকৰে।

নীলে থেমে সুধিলে, “তুমি যদি কোৱা… মই আকৌ গাইব পাৰিমনে?”

ৰাশ্মীয়ে চকু তুলি অলপ সময় চাই থাকিল। “তুমি গাইছা, নীল। তুমি আজিও মোৰ গান। তুমি থাকোঁতে মোৰ কণ্ঠৰ দোলা বেছি সঁচা লাগে।”

সেই ৰাতি, হোটেলৰ ৰুমত নীল প্ৰথমবাৰৰ বাবে তেওঁৰ সেই অতীতৰ ডায়েৰিখন উলিয়ালে — য’ত কবিতাৰ দৰে সংগীত লিখা আছিল, ৰাশ্মীৰ নাম নোলেখাকৈ। তেওঁ সেইবোৰ পঢ়ি শেষ নকৰাকৈ ৰাশ্মীৰ বাবে এটা গান তুলিছিল —
“নোপোৱা হোৱাৰ সুৰতে মই বাচিলোঁ,
পথাৰত জোনাক বৰষুণ হৈ নামিলোঁ…”

পিছদিনা ৰাশ্মীয়ে সেই গানটো পঢ়ি জগতৰ সকলো শব্দ এৰি মাথোঁ এই বাক্য ক’লে —
“এইটো মই গাম। কিন্তু তুমি গীটাৰটো ধৰিবা, মই কণ্ঠ।”

কিছুবছৰ আগৰ সময়…

তেওঁলোকে শেষবাৰৰ বাবে মঞ্চত উঠিছিল গুৱাহাটীৰ এগৰাকী উদীয়মান সংগীতজ্ঞ হিচাপে — নাম আছিল ‘ৰাশি-নীল’। সেই নামটো এতিয়া জনা-অজানাৰ মাজৰ সেউজীয়া এটি অনুভৱ।

“তোমাৰ গীতেই মোৰ শব্দ, তোমাৰ চাওঁনিৰ মাজতেই মই সংগীত পোৱা,” ৰাশ্মীয়ে ক’লে।

নীলে চকু মেলি চাই থাকিল — সময় দুটা চকুৰে একেলগে গাই উঠিছে যেন। ৰাশ্মীয়ে চমৎকাৰ এটি কথা ক’লে — “তুমি মোক প্ৰেম নকৰা, নীল। মাথোঁ সংগীতটোক ভালপোৱা। প্ৰেমে বেঁধি পেলায়, কিন্তু সুৰ বাঁহী হৈ উৰাই নিয়ে।”

নীলে মিচিকি হাঁহিলে — “তাৰ মানে, মই বাঁহীৰ সুৰত হেৰাই থাকিম?”

“হয়। আৰু সেই হেৰুৱা সুৰতে মই উভতি আহিম—প্ৰতিবাৰৰ বাবে, গান হোৱাৰ বাবে।”

যাত্ৰাৰ যন্ত্ৰণা, সংগীতৰ শান্তি

শ্বিলঙৰ সেউজ পাহাৰবোৰৰ বুকুত নীল আৰু ৰাশ্মীৰ যাত্ৰা অলপ অলপকৈ গা-গুন্ধা গাঁথিৰ দৰে লগ লগাই আগবাঢ়ি আছে। আজিৰে পৰা দুদিন পিছত নীলে ঘূৰিব লাগিব — তেজপুৰলৈ, নিজৰ কলেজ, নিজৰ নিঃশব্দ কোণখনলৈ। কিন্তু এই দুদিনৰ মাজতেই কিবা এটা স্থায়ী হৈ ৰ’ব, তেনে অনুভৱ তেওঁৰ বুকুত উথলি উঠিছে।

“তুমি এতিয়া কাৰ বাবে গাঁও?” ৰাশ্মীয়ে এটা কথাৰ দৰে নহয়, যেন সুৰৰ ওপৰত এৰিল।

নীলে অলপ সময় চুপ থাকি ক’লে — “তোমাৰ বাবে গোৱা মানে যে সংগীতক উলটি পাওঁ। কেতিয়াবা মই ভাবো, সংগীত নে তুমি—একেবাৰে একে কথা।”

তেওঁলোক লেইটলামৰ এক গাঁওলৈ গৈছিল — ৰাশ্মীৰ ঘৰৰ কাষৰ এবিধ গছৰ তলত ৰোজ গান গাইছিল সি কালে। এতিয়া সেই গছটো থিয় আছে, কিন্তু সময়ৰ সৈতে বুঢ়া হোৱা যেন। ঠিক সেইদৰে তেওঁলোকো।

গাঁওখনৰ এজন বৃদ্ধা ওলাই আহি ৰাশ্মীক চিনিলে। হাঁহি হাঁহি ক’লে, “তুমি সেই গাইছিলা নহয়! আৰু এইজন…?”
“সেয়া নীল।”
“নীল বৰুৱা! আঃ, তুমি সেই যে বাঁহীৰ দৰে গীটাৰ বজোৱা ল’ৰা!”

নীলে লাজেৰে হাঁহিলে। কিন্তু চকুত এখন ছবি খেলি থাকিল — ৰাশ্মীৰ কণ্ঠ আৰু তেওঁৰ গীটাৰৰ সংলগ্নতা।

সন্ধিয়া — গৃহকোণ

ৰাশ্মীৰ ঘৰখনৰ ওচৰত থকা এবিধ বৰগছৰ তলত এখন মিনি-মঞ্চ সাজি তেওঁলোকে নিজৰ মিউজিক ৰিহাৰ্ছেল আৰম্ভ কৰিলে। ৰাশ্মীৰ কণ্ঠ শুদ্ধ, কিন্তু তাত এইবাৰ অধিক দোলা আছিল — যেন অভিমানৰ পিচত ওলোৱা এক ক্ষমাৰ স্পন্দন।

নীলে সেই কবিতাখন গীটাৰত সুৰ পাতিলে —

“নহ‘লেও একেলগ, হৈ থাকো
তোমাৰ কণ্ঠত মই সুৰ হব খোজো…”

পিছফালত ৰাশ্মীৰ ছোৱালী তিতাশাই মোবাইলত ভিডিঅ’ কৰি আছে। সি বোলে, “ম’ম, ইমান ভাল লগা! ই গান মই ৰীলত ৰাখিম।”
ৰাশ্মীয়ে হাঁহিলে — “এইটো গান তোমাৰ বাবে নহয়, কিন্তু শুনা, বুজিবা… এটা সময়ৰ কথা।”

তিতাশাই মাত লগালে — “ম’মৰ প্ৰেম? হাহা!”
নীলে হাঁহি হাঁহি চকু মেলি তিতাশালৈ চাই ক’লে — “প্ৰেম নহয়, সুৰ। আরু সুৰ সদায় উজান বয়ে।”

এই ৰাতিৰ অন্তিম ভাগত ৰাশ্মীয়ে সুধিলে — “তুমি ঘূৰি যাম নেকি, নীল?”

নীলে উত্তৰ নিদি মাথোঁ জোনটোলৈ চাই থাকিল।
চুপচাপত কেতিয়াবা সকলো উত্তৰ থাকে।

এদিনৰ পাহাৰ, আজিৰ গীত

নীলে শ্বিলঙত থকা অন্তিম দিনটো পাহাৰৰ কাষত কটাব বিচাৰিছিল। ৰাশ্মী সহাঁৰিবলৈ ক’লে — তেওঁলোকে ধাৰস্থ কৰিলে লাইটহাউচ হিলৰ ওচৰৰ এটি কেঁচা পথ। তলত ৱাৰ্ডছ লেক, ওপৰত কুঁৱলীৰ আঁচল।

তেওঁলোকে দুয়ো হাঁটি হাঁটি গ’ল — যেন প্ৰত্যেকখন খোজে অতীতক স্পৰ্শ কৰে। বতাহজাক পাহাৰৰ বুকুৰে সুৰ বাজাই আনে, যেন কোনো পুৰণি জাদুৰ বাঁহী।

“এইটো মোৰ সপোন আছিল,” ৰাশ্মীয়ে ক’লে, “তুমি আৰু মই, কোনো মঞ্চ নোহোৱাকৈ গাওঁ… মাথোঁ পৃথিৱীৰ বাবে, জোনাকৰ বাবে।”

নীলে গীটাৰটো ওলাই পাতিলে। আজিৰে দিনটোৰ বাবে তেওঁ পাহৰি যাব বিচাৰিছিল — ৰাশ্মী থাকিব নাথাকে, সংগীতো হয়তো আকৌ মৌন হৈ পৰিব। কিন্তু সেই দুৰ্ভাবনাৰ মাজতে তেওঁ গালি দিলে সেইটো গান, যিটো কেতিয়াও গোৱা হোৱা নাছিল —

“পাহাৰৰ আঁচলতে মই তোমাক সংৰক্ষিত কৰি ৰাখিছোঁ
নোপোৱা কথাবোৰে আজিও উশাহ লয়…”

ৰাশ্মীৰ চকু তেজপুৰৰ সেই গৰম দিনটোৰ সোঁৱৰণিত পৰি গৈছিল। যেদিন তেওঁ যাত্ৰা কৰিছিল — এখন গাড়ী, এখন চিঠি, আৰু এজনা নীল যিজন ঘূৰি চাই কোৱা নাছিল।

“তুমি জানা নীল,” ৰাশ্মীয়ে ক’লে, “তুমি যি সুৰটো আজি গাইলা… মই সেইটো কেতিয়াবা মোৰ ছোৱালীৰ ঘুমপানীৰ বাবে বাজাওঁ। তেওঁ বুজে নে নুবুজে, জানো নে মই ক’ত হেৰালোঁ… কিন্তু মই বুজো।”

নীলে নীৰৱ। শব্দ আছিল অতিপাত। এই নীৰৱতা নিজেই সংগীত হৈ পৰিল।

বিকেলৰ শেষ বেলিকা — বাটঘাট

নীলে ক’লে — “আজি ৰাতি মোৰ শেষ গান তোমাৰ সৈতে। কালি পুৱা ৰওঁ নোৱাৰোঁ। ক্লাছ আছে, দায়িত্ব আছে, আৰু… সংগীত আছে, যি মই এতিয়া পোনপটীয়াকৈ বুজিছোঁ।”

“মই জানো,” ৰাশ্মীয়ে চুপচাপ ক’লে। “তুমি থাকিবলৈ অহা নাছিলা, তুমি শেষবাৰলৈ গান কৰিবলৈ অহা আছিলা। মই ধৰি ৰাখিম।”

তেওঁলোক হাতত হাত দি বহি থাকিল — কোনো চুক্তি নাছিল, কোনো আশ্বাস নাছিল। কিন্তু সেই চুপচাপত এটা গহীন বন্ধন আছিল। যেন এটা সুৰ — যিটো বাজে কিন্তু কেতিয়াও শেষ নহয়।

শেষ ৰাতিৰ সংলাপ

ৰাতি এখন নামিল—একেবাৰে সংবেদনত ডুব যোৱা ৰাতি। শ্বিলঙৰ বাতচিত বুটলোৱা অলিগলি আজি যেন অলপ বেছি মৌন। নীল আৰু ৰাশ্মীৰ বাবে এইটো শেষ ৰাতি।
সন্ধিয়াৰ আকাশখনত তৰা কেইটামান আগৰ দৰে চকমকি উঠিল। নীলৰ গীটাৰ, ৰাশ্মীৰ কণ্ঠ আৰু সোনকালে উজাই যোৱাৰ বেদনাৰ মাজত গাঁথ খাই থকা সুৰৰ চিহ্নবোৰ।

“এইটো শেষ গান,” নীলে মঞ্চলৈ উঠাৰ আগতে ক’লে।

“শেষ নক’বা,” ৰাশ্মীয়ে ধীৰে ধীৰে হাতত ধৰি ক’লে, “শেষ বুলি ক’লে গানটো থমকি যায়। মই চাইছোঁ, এই গীত শেষ নহওঁক, মাথোঁ থমকি থাকক, নতুন কোনো ৰাতিৰ বাবে।”

তেওঁলোকে গালে সেই গানটো যাৰ সুৰ নীলৰ, আৰু শব্দ যেন দুয়োজনৰ বুকুৰেই চেপা কুঁহিপাতৰ নিচিনা—

“তুমি গুচি গ’লে
কিন্তু তোমাৰ সুৰ মোৰ কণ্ঠত থমকি ৰ’ল
জোনাকৰ সিৰাত কেতিয়াবা শুনিবা —
মই এতিয়াও তোমাৰ গীত গাওঁ…”

সঁচাকৈ সেই ৰাতিটো যেন সময়ৰ পৰা বেলেগ আছিল। মানৱ কণ্ঠেৰে নিৰ্মিত হৃদয়ৰ পুৰণি সুৰবোৰে নিশাৰ বতাহত উৰি থাকিল। তিতাশা ভিডিঅ’ কৰিলেও, এই সুৰৰ প্ৰৱাহটো বন্দী হ’ব পৰা বস্তু নহয়।

ৰাতি ১:০০ বজাত — ৰাশ্মীৰ ঘৰ

চুপচাপ। ৰাশ্মী চাহ বনাইছিল — নীলৰ বাবে নোহোৱা বহুদিনৰ পাছত।

“তুমি যাবা, জানো। কিন্তু এইবাৰ তোমাৰ ঠাই এটা থকাবই লাগে — মোৰ দিনবোৰৰ মাজত,” ৰাশ্মীয়ে মৃদুস্বৰে ক’লে।

“তুমি জনা,” নীলে উত্তৰ দিলে, “মই পলম কৰোঁ, কিন্তু নোহোৱা নহয়। মই কথা দিছোঁ — পৰৱৰ্তী গীতটোত তুমি থাকিবা, যদিও শাৰীৰিকভাৱে নোহোৱা।”

তেওঁলোকে শেষবাৰলৈ চকু একেলগে বন্ধ কৰিলে — স্মৃতি, শব্দ, আৰু সংগীতৰ ওপৰত আশ্ৰয় কৰি। কোনো আলিঙ্গন নাছিল, মাথোঁ এক অপূৰ্ণ বাক্যৰ দৰে এটাই অনুভৱ আছিল — প্ৰেম হ’ল সেই যি সকলো ক’লে, কিন্তু কেতিয়াও গুছি নাযায়।

ঘূৰণিৰ সুৰত ৰৈ থকাবোৰ

পুৱা নটা বাজি গৈছে। শ্বিলঙৰ উজাই থকা ৰ’ডটোত এখন টেক্সি থিয়। কুণ্ডলীৰ দৰে ঘূৰাই যোৱা পাহাৰী পথৰ শেষত নীল বৰুৱা বহি আছে — চকুত আধা নীন্দ্ৰা, আধা সপোন, আৰু এক অতল হেঁপাহ।

তলত ৰাশ্মীৰ ঘৰ। বাহিৰত ৰাশ্মী দাঁড়াই আছে — নাই কোনো নাটকীয়তা, নাই কোনো কান্দোন। কিন্তু তেওঁৰ দাঁতিত হাতত এখন খাম, আৰু হাতত তিতাশাৰ এখন সৰু চিত্ৰ — “ম’ম আৰু দাদু গাবলৈ গৈছে।”

“ইটোত মোৰ গানৰ তালিকা, আৰু কিছুমান শব্দ। তুমি যেন কেতিয়াবা গান বনাওঁতে এইবোৰ খুজি পাওঁ,” ৰাশ্মীয়ে খামটো আগবঢ়াই দিলে।

নীলে মিচিকি হাঁহিলে।
“এইবোৰ তোমাৰ শব্দ, মই সুধিছিলোঁ নে?”
“নাই। কিন্তু মোৰ যিখিনি বাকী কথা, সেয়া তো তুমি কেতিয়াও গীত কৰি বুজি ল’বা।”

তেওঁলোকে মাথোঁ এটা ক্ষণ — অতি সৰু, কিন্তু স্থায়ী — একেলগে চাই থাকিল।

পিছলৈ চোৱা এক পল, আৰু তাৰপিছতে টেক্সিখন পাহাৰৰ দিশে উজাই গ’ল। সুৰবোৰ ওলমি থাকিল, যেন বাঁহীৰ দৰে পাহাৰৰ বুকুত বাজি থাকিল।

 

কেইমাহৰ পিছত — তেজপুৰ

নীল বৰ্তমান পুনৰ গান গাবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। কলেজত এখন নতুন গোষ্ঠীৰ সৃষ্টি — “সেউজ সুৰ।” আৰু তেওঁ প্ৰতিটো ক্লাছৰ অন্তত এখন নতুন গান লিখে — শুদ্ধ অসমীয়া শব্দৰে, পাহাৰৰ সুবাসেৰে, আৰু মনত ৰখা ৰাশ্মীৰ প্ৰতিচ্ছবিৰে।

এদিন, গীতৰ প্ৰথম ৰেকৰ্ডিং।
তাঁৰ নতুন গান — “পথাৰৰ সুৰত ৰৈ থকা তুমি” — বেজাই উঠিল।
কেইবছৰৰ সোঁৱৰণিৰে নীলে বন্দনা কৰিলে সেই সুৰৰ প্ৰতিমূৰ্তিক — ৰাশ্মী।

 

শ্বিলঙৰ এখন কনসার্ট — ছয় মাহ পিছত

ৰাশ্মীয়ে গালে নতুন এখন গীত — যিটোত নীলে ৰচা সুৰ।
তাঁই ঘোষণা কৰিলে, “এই গীত কোনো এজন বিশেষ ব্যক্তি‌ৰ বাবে, যিজন মোৰ সংগীতত কেতিয়াও শেষ নহ’ব।”

তিতাশা মঞ্চৰ কাষত ৰৈ ৰৈ মাত দিলে —
“Mom, is this for Neel dadu?”
ৰাশ্মীয়ে হাঁহিলে।
“হয় বোৱাৰী, কিন্তু সেই ‘dadu’ কেতিয়াও বুঢ়া নহ’ব। কিয়নো সুৰবোৰ কেতিয়াও বুঢ়া নোহয়।”

চিঠিৰ কণ্ঠত সংগীত

তেজপুৰৰ বৰষুণে আজিও আগৰ দৰে পাহাৰৰ সোঁত উলিয়াই আনে, মাথোঁ সেই সোঁতে এতিয়া থাকে এটা সংগীতৰ ধ্বনি — নীল বৰুৱাৰ গীত।
ক্লাছৰ পিছত কলেজৰ গাছৰ তলত নীলে বহি বহি ডায়েৰিখনত লিখে — কেতিয়াবা এটা নতুন সুৰ, কেতিয়াবা এটা পুৰণি চিঠিৰ উত্তৰ।

আজি তেওঁ ডায়েৰিখন খুলি এজনী ল’ৰালীৰ দৰে হাতেৰে লিখা এটি চিঠি পালে — পাঠক নাম: তিতাশা।
“Dear Dadu,
Mom doesn’t say much about you. But I hear your songs when she cooks, when she waters the tulsi, and when she is quiet. I know you’re her music.
Can I sing one of your songs at school function?
Yours,
Tita”

নীলে চিঠিখন পঢ়ি হাঁহিলেও চকুত পানী ওলাই আহিল। বহু বছৰ আগত যি কথা অগ্ৰাসৰ শব্দৰ সৈতে কোৱা হোৱা নাছিল, আজি এটি শিশুৰ চকুত বুজা গৈছে।

তেওঁ উত্তৰ দিলে —
“Dear Tita,
Yes. You must sing it. Because you are the song we never wrote.
And your voice — that’s where your mom and I still live.
Sing. Always.
With all my chords,
Neel Dadu”

গুৱাহাটী — সংগীত উৎসৱ

তিনিচাৰ বছৰৰ মুৰত, গুৱাহাটী সংগীত উৎসৱত ৰাশ্মী আৰু নীল পুনৰ একেলগ মঞ্চত উঠিল। পেছফালত বাজি থাকিল এক পুৰণি ৰেকৰ্ডিং — তেওঁলোকৰ প্রথম যুগল গান।

তিতাশাই মাইক লৈ ঘোষণা দিলে —
“এইটো মাথোঁ এখন গীত নহয়। এইটো মোৰ ম’ম আৰু মোৰ দাদুৰ ভালপোৱাৰ সংলাপ। সংগীতৰ ভাষাৰে যি বোজা যায়, কিন্তু কোৱা নাযায়।”

নীলে ৰাশ্মীৰ কাষলৈ চাই হাঁহিলে —
“তুমি ভাবিছিলা শেষ, মই ভাবিছিলোঁ সূচনা। হয়তো সংগীত কেতিয়াও শেষ নহয়। কেতিয়াও।”

ৰাশ্মীয়ে মাথোঁ এটি কথা ক’লে —
“তুমি ক’ব, এইটো শেষ গান নে আকৌ নতুন এটি সুৰ আৰম্ভণি?”

নীলে গীটাৰটো খুলি বাজালে। কোনো উত্তৰ নিদি, গীতাৰ ধ্বনিৰে স্পষ্ট কৰিলে —
“স্মৃতিৰ ছাঁতে গঢ়া এখন নতুন পথ,
য’ত তুমি আৰু মই, বাঁহীৰ দৰে বাজো।”

যি সুৰ হেৰালেও বাজি থাকে

নীল বৰুৱা এতিয়া গান গায় — মঞ্চত, মনত, আৰু মুহূর্তৰ মাজত। তেওঁক দেখিলে সুধিব নোৱাৰি — “এইজন মানুহটো বুকুৰ কোনপিনে থকা হেঁপাহে গায় নে?”

কিন্তু নীল জানে — সেয়া মাথোঁ গান নহয়। সেয়া এগৰাকী গায়িকা, এজনী ছোৱালী, এটি পাহাৰী ৰাতি, এটি গীত-নথকা শূন্যতা, আৰু সংগীতত মিলি যোৱা দুইটি মানৱৰ ইতিহাস। ৰাশ্মী।

এদিন, তেওঁ তিতাশাৰ স্কুললৈ গৈছিল — সৰু গছবোৰৰ তলত এজনী কণ্ঠেৰে বাজি আছিল, “তুমি যিখন সুৰ পাতিছিলা, মই সেইবোৰ সাঁচি ৰখিছোঁ”।

গান শেষ হ’ল। তিতাশা মাইক লৈ ক’লে —
“এই গানখন মই মোৰ Neel Daduৰ পৰা শিকিছোঁ। তেওঁ মোক কৈছিল — ভালপোৱা শব্দত নহ’ব পাৰে, কিন্তু সংগীতত নিশ্চয় আছে।”

চকুৰ কোণত ৰাশ্মীৰ হাঁহি। সি দাঁতিত একেটি ছবি — সেউজীয়া শাড়ীত ৰাশ্মী, কণ্ঠত দীঘল ৰাগ, আৰু কপালত এটা বতাহে ওলাই পৰা শান্তি।

নীলে সেই মুহূৰ্ততে অনুভৱ কৰিলে —
প্ৰেমৰ উত্তৰ সদায় একে নোহয়। কেতিয়াবা সেই উত্তৰ এটা চিঠি হয়, কেতিয়াবা এটি গান, কেতিয়াবা এটি সোঁৱৰণি।
কিন্তু প্ৰেম যদি সংগীত হয়, তেন্তে সেই সংগীত কেতিয়াও শেষ নহয়। বাঁহীৰ দৰে বাজি থাকে — অদৃশ্য হ’লেও অম্লান।

অন্তিম দৃশ্য — Majuli

বহু বছৰ পিছত, নীল বৰুৱা আৰু ৰাশ্মী ফুকন মাজুলীত — তিতাশা সহ। এখন উদ্যানৰ মাজত তেওঁলোকে এবাৰ গীত গালে —
“তুমি বুলি থোৱা গানটো
আজিও মোৰ বুকুৰ গোপন বাটত বাজে…”

আকাশত পাখি উৰি গ’ল। তলত নদী। মাজুলীৰ মাটি, সেউজ, আৰু সুৰ।
নীলে গীটাৰটো কোলে লৈ ক’লে —
“এইটো শেষ গান নে?”
ৰাশ্মীয়ে ক’লে —
“তুমি থাকো, গান থাকিবই। সেয়াই সংগীত।”

এবিধ মিঠা বতাহ উৰি আহিল — যেন অতীত আৰু বৰ্তমান, শূন্যতা আৰু সুৰ, দুয়োটাক একেলগে মিলাই একে কথা কৈ গ’ল…

“নীল বৰুৱাৰ বিন্দুপাত — কেতিয়াবা শেষ হোৱাৰ নামত সজীৱ হৈ থকা এক অনন্ত সুৰ।”

সমাপ্ত