নীলোৎপল শৰ্মা
বসন্তৰ নতুন সোঁতৰ সৈতে গাঁওখনত উল্লাসেৰে ৰঙালী বিহু আহি উপস্থিত হয়। গৰমৰ দিনবোৰত জুইৰ কঁপনি থমকি গ’লেও বিহুৰ উল্লাসে সকলোৰে মনত এটা নতুন তেজ ঢালি দিছে। গগনৰ কপোতীয়া নীল আকাশত ধুনীয়া ৰঙা মেঘৰ খণ্ডবোৰ উৰি ফুৰিছে। নদীৰ পাৰৰ শস্যক্ষেতৰ মাজেৰে উজনী বাতাস বই আহিছে, সেই বাতাসেৰে ঢোল আৰু পেঁপাৰ সুৰ গাঁওখনত বিস্তাৰ লাভ কৰিছে। কণমানি ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে নতুন কাপোৰ লগাই বিহুৰ ৰঙেৰে উল্লাসত মাতি উঠিছে। বিহুৰ আগতে গাঁওবাসীয়ে নিজৰ ঘৰ-আঙণ পৰিষ্কাৰ কৰি, নতুন ল’ৰা-ল’ৰীয়ে নতুনেৰে সাজি-গুজি আঙণত ঢোলবাদনৰ ধুনীয়া প্ৰতিযোগিতা আৰম্ভ কৰিছে। প্ৰতি ঘৰতে পিঠা-পনা, লাৰু, মিঠাই, পানী-পুৰিৰ সুগন্ধ গগনত মিহলি হৈ ফুৰিছে। গাঁওখনৰ পুৰণি পথবোৰৰ দুয়োফালে ৰঙা, গধূলি আৰু পীতৰঙা ৰঙৰ পতাকা খচিত হৈ পৰিছে, যাক দুখন ঢোলৰ সুৰেৰে আৰু গগনাৰ জিঙি-জিঙি শব্দেৰে আনন্দৰ মাদকতাৰে ভৰাই তুলিছে। গাঁওখনৰ মানুহবোৰৰ চকুত এই সময়ত মাথোঁ আনন্দ আৰু পুনৰ মিলনৰ উজ্জ্বলতা দেখা গৈছে।
এপাশে মেলাত পুৰুষ-সকলে নাগৰদোলাত উঠিবলৈ লাইন লোৱা দেখা যায়, আনপাশে নাৰীসকলে গৰাম কাপোৰত জাঁকনি মাৰি ফুৰিছে। সীমা, পল্লবী, অনুপম, দেৱব্ৰত আৰু ৰঞ্জু—এই পাঁচজন ঘনিষ্ঠ বন্ধু মেলাখনৰ মধুৰ সুৰত মজাই মৰা গছৰ ছাঁত বহি একেলগে ৰঙালিৰ নতুন অধ্যায় আৰম্ভ কৰে। পল্লবীয়ে সদায় যি ভাবে, “বিহু মানেই মেলাত ঘূৰা, গান গোৱা আৰু খোৱা-দোৱা”—তেওঁৰ মুখত সেই উল্লাসৰ আভা দেখিবলৈ পাই যায়। সীমাই নতুন মেখেলা-চাদৰ পিন্ধি গধূলি মেলাত উঠাৰ সময়ত বন্ধুবৰ্গৰ মাজত চকু মেলাই হাঁহি দিয়ে। অনুপমে ঢোলৰ সুৰত হাত দিয়ে আৰু দেৱব্ৰতে কণ্ঠত জিকিৰৰ সুৰ লয়। গাঁওখনৰ মাজত ডাঙৰ ল’ৰাই গগনা বজাই জিকিৰ গাই গাই নাচি ফুৰিছে, তাতে বন্ধুবৰ্গে নিজৰ হৃদয়ত এক অপূৰ্ব আনন্দ অনুভৱ কৰে। খেল-ধেমালিৰ মাজত ছোৱালীসকলে “খেলধূলি বিহু”ৰ প্ৰতিযোগিতা কৰে, ল’ৰা-ল’ৰীয়ে ছাগল দৌৰ, লাঠি খেল আৰু দৌৰ-প্ৰতিযোগনত অংশ লয়। গাঁওখনৰ বয়স্কসকলে একেলগে বহি গাঁৱৰ সংস্কৃতিৰ সংৰক্ষণৰ বিষয়ে আলোচনা কৰি নলাগে, কিয়নো বিহুৰ উল্লাসে তেওঁলোকৰ অন্তৰৰ জৰা-চরা সুখবোৰো নতুনকৈ জাগ্ৰত কৰে।
সন্ধিয়া পৰিবাৰ লগে লগে গাঁওখনৰ মাজত পৰিসৰৰ পৰা আগতীয়া সাজি তোলা মেলাখন ভৰি পৰে। আলোকৰ দেউবতী মেলাৰ গোটেই মাটিকেইটা মধুৰ জ্যোতিৰ আভাৰে ভৰাই তোলে। গাঁৱৰ মানুহবোৰে মেলাখনৰ দোকানত গৰাম জিলেপি, গজা, পিঠা, সন্দেশ খাই আনন্দেৰে সময় কটায়। কণমানি শিশুৱে খিলনাৰ দোকানৰ ফালে টানি লৈ যায়, মহিলাসকলে কপোৰ-চূতীয়া বাছি চায়, ল’ৰাই একেলগে নাগৰদোলাত উঠি উল্লাস কৰে। বন্ধুবৰ্গে নাগৰদোলাত উঠি গগনৰ ওপৰত গাঁওখনৰ উজ্জ্বল দিশৰ দৃশ্য উপভোগ কৰে। সীমা আৰু পল্লবীয়ে নিজৰ লগৰ মিত্ৰসকলেৰে ৰঙালিৰ গান গায়, অনুপম ঢোলত সুৰ দিয়ে আৰু ৰঞ্জু-দেৱব্ৰতে খঙাল গগনা বজাই চমু চমু জিকিৰ কৰে। সেই ক্ষণত গাঁওখনত সকলো যেন মাত্ৰ আনন্দৰ পোহৰেৰে ভৰি পৰে, যেন কোনো শোক, কোনো অন্ধকাৰ নাই। প্ৰতিটো মুখত উল্লাসৰ হাঁহি, প্ৰতিটো সুৰত ৰঙালিৰ মাদকতা—এইবোৰেই অধ্যায়টোৰ মূল ছবি আঁকে।
–
গাঁওখনৰ পথৰ দুয়োফালে কচুৱাত পৰুৱা উঠা বট-গছৰ ছাঁ, পাটৰ গন্ধ, আৰু নদীৰ পাৰৰ হাওঁ-চহচৰে ভৰা পৰিবেশত অনুপম, পল্লবী, দেৱব্ৰত, সীমা আৰু ৰঞ্জুৰ বন্ধুত্বে এক বিশেষ মানে লৈছিল। তেওঁলোকৰ প্ৰতি বছৰ বিহুৰ দিনত একেলগে হোৱাৰ প্ৰথা যেন গাঁওখনৰ সকলোতকৈ মূল্যবান ধন। ভিন্ন ভিন্ন পৰিয়ালৰ হোৱাৰ পাছতো তেওঁলোকৰ মাজত কোনো ভেদাভেদ নাছিল; বিহুৰ আঙণত ঢোলৰ সুৰ বাজিলে তেওঁলোকৰ মনৰ মিতালি যেন একে শ্বাস লৈছিল। দিনটোৰ আৰম্ভণিৰে পৰা ৰাতিপুৱা দীঘলীয়া সময়লৈকে, মেলাৰ ৰঙত, বিহুৰ খেল-ধেমালিত, আৰু নদীৰ পাৰৰ মেলাত তেওঁলোক একেলগে থাকে। অনুপম—শান্ত, চিন্তাশীল, কিন্তু দায়িত্বশীল; পল্লবী—হাঁহিৰে সকলোকে জীয়াই তোলা, দৃঢ় স্বভাৱৰ; দেৱব্ৰত—ঢোলৰ তালত জীয়াই থকা; সীমা—চকুত কল্পনাৰ দীঘলীয়া সপোন, কণ্ঠত মিঠা সুৰ; আৰু ৰঞ্জু—হাস্যৰসৰ বাটেৰে সকলোকে হালধীয়া কৰি ৰাখোতা। তেওঁলোকৰ মাজৰ এই বৈচিত্র্যই এক গোপন জাদুৰ দৰে বন্ধুত্বৰ চকুলিটোক দৃঢ় কৰি ৰাখিছিল। বিহুৰ উল্লাসত গাঁওখনৰ প্ৰত্যেক ক্ষণত তেওঁলোকৰ লগত থকা অভ্যাস গঢ়ি উঠিছিল—গধূলিৰ খেলত একেলগে জিকিৰ গোৱা, মেলাৰ দোকানত বেলেগ বেলেগ মিঠাই ভাগ কৰি খোৱা, নাগৰদোলাত উঠি গগনৰ ৰঙা আভা চোৱা, আৰু শেহতীয়া গীতত গাঁওখনৰ মাজেৰে হাঁহি-ধেমালিৰে ফুৰা।
সেই বছৰো একে ধৰণে আৰম্ভ হৈছিল। পল্লবীয়ে আঙণতে চিৰ-সপোনৰ দৰে মেখেলা-চাদৰ পিন্ধি সীমাক লগ পালেহি, আৰু দুয়ো গপগল্প কৰি অনুপমৰ ঘৰলৈ গৈছিল। অনুপম তেতিয়া ঢোল সাজি ৰাখিছিল, কিয়নো সেই দিনা দেৱব্ৰতে প্ৰতিজ্ঞা কৰিছিল যে, নতুন ঢোলৰ সুৰে গাঁওখনৰ মঞ্চত প্ৰথম বেলি সুৰ বাজাব। ৰঞ্জুৱে ইতিমধ্যে চাহৰ দোকানত সকলোৰে বাবে মিঠা চাহ খাই থাকিছিল। সোনকালে, এই পাঁচজন গাঁওখনৰ মেলালৈ ওলাই গ’ল। মেলাত সোমাই যেতিয়া তেওঁলোকে একেলগে নাগৰদোলাৰ ফালে দৌৰিল, গাঁওখনৰ মানুহে ক’তকাই হ’ল—‘এইবোৰ হ’ল গাঁওখনৰ একেবাৰে কাচুলি বন্ধুবৰ্গ।’ মেলাৰ দোকানত মিঠাই কিনাৰ সময়ত সীমাই মিঠাইৰ টোপোলা এটাই ভাগ কৰি দিলে—‘আমাৰ মাজত কেতিয়াও ভাগ-বতৰা নাই।’ এই কথাই যেন তেওঁলোকৰ জীৱনৰ প্ৰতিজ্ঞা হৈ পৰিল। দেৱব্ৰতে ঢোল বাজাই উঠিল, আৰু অনুপমে তাল ধৰিল। পল্লবী আৰু সীমাই সুৰ মিলাই গাই উঠিল—“ফুলকনি ফুটি উঠিছে, ৰঙালী আহিছে।” ৰঞ্জুৱে হঠাৎ মিচা নাচি, গাঁওখনৰ মানুহক হাঁহি-ধেমালিৰে মাতি তুলিলে। এই সময়ত গাঁওখনত কেৱল বিহুৰ আনন্দ নাছিল, আছিল এটা পবিত্ৰ বন্ধুত্বৰ চেনেহেৰে ভৰা চকুলিৰ জোনাকী পৰিসৰ।
তেওঁলোকৰ প্ৰতিবছৰৰ এই অভ্যাসই গাঁওখনৰ মানুহৰ বাবে অলেখ মধুৰ স্মৃতি গঢ়ি তুলিছিল। কোনোমতে বছৰৰ ভিতৰত কিবা গোপন কথা থাকিলেও, বিহুৰ মেলাত এই পাঁচজনৰ পুনৰ মিলনে সেই সকলো ভাঙি দিয়ে। কেৱল সখী নহয়, তেওঁলোক যেন এঘৰীয়া ভাই-বোনৰ দৰে আছিল। দেৱব্ৰতে সেয়া বহু দিন আগতে কয়ছিল—“আমাৰ বন্ধুত্বৰ চকুলি ভাঙিব নোৱাৰে, কিয়নো আমাৰ প্ৰতিটো সুৰ একেলগে বাজে।” সীমাই সেয়া শুনি হাঁহি কৈছিল—“তেতিয়া আমি ৰঙালিৰ ৰাতি মাৰি দিয়া জোনাকৰ দৰে থাকিম।” পল্লবীয়ে সবাতোকৈ বিশ্বাস কৰি ক’বলৈ ভাল পায়—“যেতিয়ালৈকে আমি একেলগে হোঁ, তেতিয়ালৈকে বিহুৰ মেলাত কেৱল আনন্দে বাজি থাকিব।” সেই উক্তি যেন সেই নিশাৰ মেলাৰ চঞ্চল ভিৰত এক অমর শপত হৈ পৰিছিল। প্ৰতিটো হাঁহি, প্ৰতিটো গান, প্ৰতিটো খেলত বন্ধুত্বৰ দীপ্তি চকুলি কৰি জ্বলিছিল। সেই সময়ত তেওঁলোকৰ মনত কেতিয়াও আশা কৰা নাছিল, যে এই চকুলিৰ ভিতৰত এক দিন অহবাহ হব, এক অন্ধকাৰ থলুৱা উঁকি দিব। সেই ৰাতিৰ উল্লাস আৰু বন্ধুত্বৰ দৃঢ়তাৰ ভিতৰতেই লুকাই আছিল অনাগত শোকৰ বীজ, যাৰ গাঁথনী এতিয়াও তেওঁলোকৰ চকুত এৰি নথকাকৈ ধৰা পৰিব।
–
বিহুৰ ৰাতি গাঁওখনত মেলাৰ ধুম ধামত জোনাকৰ জ্যোতিসহ একেবাৰে পৰী-কাহিনীৰ দৰে ৰূপ লৈছিল। সন্ধিয়া নামি আহিলে গাঁওখনৰ প্ৰতিটো ঘৰৰ মাটিৰ দীপে আৰু মেলাখনৰ শাৰী শাৰী বৈদ্যুতিক বাল্বে এক অপূৰ্ব ৰঙীন শোভা সৃষ্টি কৰিলে। বটগছৰ ডালত টঙোৱা কাগজৰ লণ্ঠনবোৰে হাওঁ-চহচৰ সৈতে দুলিবলৈ ধৰিল, সেয়া দেখিলে মনে হ’ল আকাশত উৰুৱা জোনাকী বালিকে মাটিত নামি আহিছে। মেলাৰ প্ৰবেশদ্বাৰত বাঁহৰ তোৰণত ৰঙা-পীতৰঙা ফিতা টাঙি দিয়া হৈছিল, যি দেখিলে যে কাকো ভিতৰলৈ সোমাই আনন্দ লোৱাত অনিচ্ছা জন্মাব নোৱাৰে। একত্ৰিত হৈ অহা গাঁওবাসী আৰু চাৰিপাশৰ লোকসকলে মেলাখন ভৰি পেলাইছিল। শিশুসকলে খিলনাৰ দোকানত চাহি চাহি উল্লাস কৰি উঠিছিল, মহিলাসকলে চূতীয়া আৰু অলঙ্কাৰৰ দোকানত সাজি-গুজি বাছনি কৰিছিল, আৰু পুৰুষসকলে একেলগে হৈ মিঠাইৰ দোকানত জিলেপি, পিঠা, গজা-লাডু খাই সময় কটাইছিল। মেলাখনৰ মাজতে নাগৰদোলা, মৃত্যু-খেল, গনেশ ভটকাই গীত গোৱা মঞ্চ, আৰু গাঁওবাসীৰ শিল্পীসকলৰ দ্বাৰা অভিনীত নাটক চলি আছিল। আকাশত পহিলাৰ জোনাক উঠি মেলাখনৰ আলোৰে মিহলি হ’লে, গাঁওখনৰ প্ৰতিটো কোণত একেবাৰে আনন্দৰ হিল্লোল উঠি পৰিছিল।
এই মেলাখনত অনুপম, পল্লবী, দেৱব্ৰত, সীমা আৰু ৰঞ্জু একেলগে হৈ প্ৰৱেশ কৰিলে। সিহঁতৰ বুকুৰ ভিতৰত যেন আনন্দৰ তেজেৰে ঢল বহি গৈছিল। প্ৰথমতে তেওঁলোকে মিঠাইৰ দোকানত বহি একেলগে জিলেপি আৰু লাডু খালে। সীমাই হাঁহি হাঁহি ক’লে—“এই জিলেপিটো ৰঙালী বিহুৰে বিশেষ, কিয়নো মিঠাইয়ে আমাৰ মনবোৰকো মিঠা কৰি তোলে।” পল্লবীয়ে যোগ কৰিলে—“কোনো বছৰে এই মেলাত আহিব নোৱাৰিলে যেন বিহুৰ অর্ধেকেই হ’ল বুলি লাগে।” ৰঞ্জুৱে মিঠাই মুখত ভৰি ভৰি খাই মিচা হাঁহি হাঁহি উঠিল, তাৰ মিচা কথাই সকলোকে হাঁহি-ধেমালিত মাতি তুলিলে। তাৰপাছত তেওঁলোকে নাগৰদোলালৈ গ’লে। মেলাখনৰ মাজত ওপৰলৈ ঘূৰি উঠা নাগৰদোলাৰ ৰঙীন আলোতে চকুৰ পলকেইটোতে সপোনৰ দৰে মাধুৰ্য্য সৃষ্টি কৰিছিল। অনুপম আৰু দেৱব্ৰতে একেলগে বহি ওপৰলৈ উঠি গাঁওখনৰ জোনাকনি দৃশ্য উপভোগ কৰিলে, সীমা আৰু পল্লবী একেলগে বহি সপোনৰ দৰে হাৱাভাৱ লৈছিল। ওপৰত উঠি সীমাই চকুত দীঘলীয়া দৃষ্টি দিয়াৰ সময়ত তেওঁৰ মুখত যেন কিবা চিন্তাৰ রেখা দেখা গ’ল, যদিও তেতিয়া ক’তকাই হোৱাৰ মাজত সেই চকুৰ ভাঁজ কেইটা লক্ষ্য কৰা নগ’ল।
তেওঁলোকে এক দোকানৰ পৰা আন দোকানলৈ ঘূৰি ফুৰি আনন্দ ল’লে, নাটকৰ মঞ্চত অভিনয় চাই হাঁহি-ধেমালিত মাতি উঠিলে, আৰু গগনা-ঢোলৰ সুৰত দেউব্ৰতে মঞ্চত ওলাই নাচিবলৈ ধৰিলে। গাঁওখনৰ মানুহৰ মাজত বন্ধুবৰ্গৰ এই একেলগে আনন্দে যেন এক নতুন উদ্দীপনা যোগাইছিল। কিন্তু ৰঙীন আলো আৰু হাঁহিৰ মাজতে অদৃশ্যভাবে এক ছাঁ যেন ধীৰে ধীৰে মেলাখনৰ ওপৰত আঁতৰি আহিছিল। সীমাই এসময়ত অনুপমক কৈছিল—“মানুহৰ ভিৰতেও কখনো কখনো একেবাৰে একাকী বোধ হয়।” এই উক্তিত অনুপমে খং নপালে, কিন্তু তেওঁৰ চকুত এক ধূসৰ সন্দেহৰ রেখা উজলি উঠিল। বন্ধুবৰ্গৰ হাঁহি-ধেমালি চলি থাকিলেও সীমাৰ ভাৱুক মূখভঙ্গী আৰু কেতিয়াবা উচপা-উচপি কৰি চোৱা দৃষ্টিত এটা অদ্ভুত গোপনীয়তা খেপি ধৰা আৰম্ভ কৰিলে। সেই ৰঙীন বিহুৰ মেলাখনে, য’ত আনন্দ আৰু উৎসৱৰ তেজ বহি গৈছিল, সেয়া আছিল মূলতঃ এক অচিনাক্ত আঁচললৈ নিয়া পথৰ আৰম্ভণি। সেই নিশাই বন্ধুবৰ্গৰ জীৱনৰ এক অনৱদ্য অধ্যায়ৰ পিছফালে এটা অন্ধকাৰ গল্পৰ বীজ গোপনে সিঁচা হ’ল, যাৰ ফলাফল তেওঁৰ কোনোবাই ভাবিবও নোৱাৰে।
–
মেলাখনৰ আনন্দৰ তেজত ভৰি থকা সন্ধিয়াখনত বন্ধুবৰ্গৰ হাঁহি আৰু খেল-ধেমালি হঠাৎ থমকি পৰিল, যেতিয়া লক্ষ্য কৰা গ’ল যে সীমা ক’তকাই উজাৰি গ’ল। প্ৰথমতে পল্লবীয়ে ভাবিলে, সীমাই হয়তো চূতীয়া বা মিঠাইৰ দোকানত গ’ল, কিয়নো তেওঁ অলপ আগতে নতুন চূতীয়াৰ ৰঙ বাছনি কৰাৰ কথা কৈছিল। দেৱব্ৰতে ঢোলৰ শব্দৰ মাজত গগনালৈ চাই চিঞৰিলে—“সীমা, ক’ত গ’লা?” কিন্তু ভিৰৰ শব্দেৰে আৰু গগনাৰ জিৰিঙণিৰে সেই সুৰ মিচা হৈ গ’ল। ৰঞ্জুৱে মিচা হাঁহি-হাঁহিৰে গম খুজিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, যদিও তাৰ হাঁহিৰে তেওঁৰ ভয় ঢাকি ৰাখিব নোৱাৰিলে। অনুপমে প্ৰথমতে শান্তভাৱে পৰিস্থিতি ধৰা চেষ্টা কৰিলে। তেওঁলোকে অলপ সময় অপেক্ষা কৰিলে, ভাবিলে সীমা কোনো দোকানত ৰঙত মজিয়াত মগন হৈ আছে আৰু এতিয়াই আহি যাব। কিন্তু মিনিট পিছত মিনিট পাৰ হ’ল, ঘণ্টাৰ সূঁচীয়ে গতি ল’লে, সীমা আহিল নে আহিল নহ’ল। সেই ক্ষণত, গাঁওখনৰ মেলাৰ ৰঙীণ আলো আৰু হাঁহিৰ মাজত এক অদ্ভুত শূন্যতা, এক নিঃশব্দ ভয়াৱহতা তেওঁলোকৰ বুকুত ধাক্কা মাৰিবলৈ ধৰিলে।
পল্লবীয়ে উদ্বিগ্ন হৈ সীমাক চাবলৈ একৰপৰা এক দোকান চাৰি আহিল। তেওঁ হেঁপাহেৰে মানুহক সুধিলে—“আপুনি সীমাক দেখেনে? ক’তবা হ’ব পাৰে, হ’বলৈ দিয়া।” কিন্তু প্ৰতিটো উত্তৰ খালী, প্ৰতিটো চকুত অজ্ঞতা। দেৱব্ৰতে মঞ্চৰ ওচৰলৈ দৌৰিলে, ভাবিলে হয়তো সীমাই নাচৰ ভিৰত সোমাই গ’ল। কিন্তু মঞ্চৰ দীঘলীয়া প্ৰান্তত, আলো আৰু ঢোলৰ শব্দৰ মাজতো সীমাৰ কোনো পৰিচয় নাছিল। ৰঞ্জুৱে নাগৰদোলাৰ তলত গ’লে, কিয়নো সীমাই আগতে ক’তকৈ বেছি আনন্দতে নাগৰদোলা চড়ি থাকিব বুলি কয়ছিল। কিন্তু ৰঙীন আলোত ঘূৰি থকা সেই নাগৰদোলা যেন সীমাৰ অনুপস্থিতিৰ জখমটোক বেছি উজ্জ্বল কৰি তুলিলে। অনুপমে এফালে দাঁত খিঙি, ভিৰৰ মাজত উচপা-উচপি কৰি চাবলৈ ধৰিলে। তেওঁৰ মনত এক অচিনাক্ত ভয়, কিন্তু তেওঁৰ বাহিৰত মাত্ৰ দৃঢ়তা। গাঁওখনৰ চিৰ-চেনেহৰ বিহুৰ মেলাখনত, য’ত সকলো হাঁহি-উল্লাসত মত্ত আছিল, সেইখিনিতেই তেওঁলোকৰ বন্ধুত্বৰ চকুলি ভাঙিবলৈ ধৰিলে। সীমাৰ নাহি থাকিবলৈ সময় বাঢ়ি যাব লগাত তেওঁলোকৰ বুকুত অস্থিৰতাৰ তেজ গগনচুম্বী হৈ উঠিল।
পিছত সকলো একে ঠাইত মিলি ভয়াৱহ সত্যৰ মুখামুখি হ’ল। সীমা—যিজনে সদায় গানৰ সুৰেৰে বন্ধুবৰ্গক সজীৱ কৰি ৰাখিছিল, যিজনে চকুত সপোনৰ দীঘলীয়া নদী ৰাখিছিল—তেওঁ ক’ত গ’ল, কিয় উজাৰি গ’ল, কাকো বুজা নাহিল। ৰঙীন আলো আৰু বেলুনৰ মাজত সেই অদৃশ্যতা এক অন্ধকাৰ সপোন হৈ পৰিল। ভিৰত যেতিয়া আন মানুহে আনন্দত হাঁহি-উল্লাস কৰি মেলা উপভোগ কৰিছিল, সেই সময়তে এই বন্ধুবৰ্গৰ বুকুত আঁতৰিল এক অভাবনীয় শূন্যতা আৰু শোক। পল্লবীৰ চকুৰ কোণত অশ্ৰু উজাৰি আহিল, দেৱব্ৰতৰ ঢোলৰ তাল থমকি পৰিল, ৰঞ্জুৰ হাঁহি নিঃশেষ হৈ গ’ল, আৰু অনুপম—শান্ত আৰু দৃঢ় হৈ থকা সেই ব্যক্তিও—চকুৰ ওচৰত ভয়ৰ আঁচল ধৰা আৰম্ভ কৰিলে। গাঁওখনৰ বিহুৰ ৰঙত, যি সদায় মধুৰ সপোনৰ আভা লৈ আহিছিল, সেই নিশাই প্ৰথমবাৰৰ বাবে শোক আৰু ভয়ৰ আঁচলত ঢাকি গ’ল। সীমাৰ অদৃশ্যতাই কেৱল এজনীৰ নহয়, বন্ধুবৰ্গৰ সকলোৰে জীৱনত এক অপূৰ্ণ অন্ধকাৰৰ দ্বাৰ খুলি দিয়া আছিল।
–
সন্ধিয়াৰ আনন্দ মাটি হৈ পোহৰ উজাই যোৱাৰ লগে লগে গাঁওখনত হুলস্থূল মচল। সীমাৰ অদৃশ্যতাৰ খবৰ চাৰিওফালে উৰুৱা মাটিৰ ধূলিৰ দৰে প্ৰচাৰ হ’বলৈ ধৰিলে। প্ৰথমতে সকলো এই কথাটো বিশ্বাস কৰিব বিচৰা নাছিল—এক গাঁওৰ মাজত, বিহুৰ মেলাৰ হুলস্থূলত, য’ত সহস্ৰাধিক মানুহ ভৰি ভৰি আছিল, তাতেই কিদৰে এজনী তৰুণী উজাৰি যাব পাৰে? কিন্তু রাতি বাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে সীমা ঘৰত উভতি নাহিলে আৰু কোনোৰে চকুতো নপৰিলে, ভিৰৰ মাজৰ আনন্দ হৈ পৰিল গাঁওখনৰ ভয়। সীমাৰ পিতৃ-মাতৃয়ে কাকতালীয় হোৱাত বিশ্বাস কৰিব বিচৰা নাছিল, তেওঁলোকে ছোৱালীজনীৰ নাম উচ্চাৰি কান্দি উঠিছিল। গাঁওবাসীয়ে একেলগে হৈ বন-পাৰ, নদীৰ পাৰ, মেলাৰ চাৰিওফালে টৰ্চৰ পোহৰত খুজা আৰম্ভ কৰিলে। ৰাতি অন্ধকাৰত, ডেকাজোৱানসকলে বাঁহৰ লাঠি আৰু মাচল লৈ জৰুৰী অনুসন্ধান চলাইছিল। কিন্তু য’ত য’ত গ’লা, সীমাৰ কোনো ছাঁ দেখা নাযায়। ঢোল-পেঁপাৰ সুৰেৰে যি গাঁওখনত ৰঙালী আনন্দৰ ঢল বহিছিল, সেই ঠাইত এতিয়া মাত এৰা গ’লেই ভয়াৱহ নৈশব্দে উত্তৰ দি আহিছিল।
পৰবতী দিনা খবৰ চাৰিওফালে বিস্তাৰ হ’ল। ৰাজহুৱা ভিড়, মেলাখনৰ মানুহ আৰু গাঁওবাসী সকলে একেৰে সীমাৰ নাম উচ্চাৰণ কৰিবলৈ ধৰিলে। স্কুলত পঢ়া ল’ৰা-ছোৱালীৰ কথোপকথনৰ মাজতো এই অনুপস্থিতিৰ গল্প জাৰি ৰ’লোঁ। গাঁওখনত কোনো কাম-কাজো স্বাভাৱিকভাৱে চলিব পৰা নাছিল। মানুহৰ মূৰত বিভিন্ন গুজব বাঢ়ি উঠিবলৈ ধৰিলে—কেউবাই ক’লে, সীমাক হয়তো কোনো অপৰাধী দলে অপহৰণ কৰি লৈ গ’ল; আনকেউবাই ফিসফিছাই ক’লে, ই দেৱতাৰ ৰুষ্টি, কিয়নো এইবছৰৰ বিহুত কেৱল আনন্দ, পূজা-পাঠ বা নৈবেদ্য নাই। বুঢ়া-বুঢ়ীয়ে কথাসাহিত গুজব উমানি দিলে—“পুৰণি দেৱালয়ৰ দেউতাৰ মান-সম্মান নকৰাৰ ফলেই এই অঘটন। দেউতাই শাস্তি দিছে।” আনহাতে যুবক-যুৱতীয়ে গাঁওখনত উপস্থিত চোৰ-ডকাইতৰ কথা তুলিলে, ক’তকৈ ক’ত সীমাক লৈ গ’ল, ক’ত থৈ গ’ল—কোনোতে প্ৰমাণ নাছিল। পল্লবী আৰু ৰঞ্জু হতাশায় কঁপিছিল, দেৱব্ৰতে ভিৰৰ মাজত খং আৰু অস্থিৰতাৰে গগন ফালি চিঞৰিছিল—“সীমা, তুমি ক’ত আছা?” কিন্তু উত্তৰ আহিছিল কেৱল মাটিৰ ওপৰত সৰু সৰু পাদটিপ্পণী আৰু নদীৰ বেগত গা ধুই যোৱা গুঞ্জন।
গাঁওখনৰ সামাজিক জীৱন একেবাৰে বেলেগ ৰূপ ল’লে। সন্ধিয়া পৰাকৈ ককাই-দেউতাই নিজৰ ল’ৰা-ছোৱালীক বাহিৰলৈ যাবলৈ মানা কৰিলে। স্কুলৰ পৰিসৰতো কাকো একেলগে হুলস্থূল নকৰিবলৈ কোৱা হ’ল। লোক-চৰকাৰে কেচুং আৰু ৰেলষ্টেচনৰ ফালে খবৰ দিয়া আৰম্ভ কৰিলে, আশপাশৰ গাঁৱলৈ বাতৰি প্ৰেৰণ কৰিলে। যদিও কোনো অচিনাক্ত লোকক বা কোনো সন্দেহজনক ঘটনা লগ পোৱা নগ’ল। সন্ধিয়া গাঁওখনত মচল জ্বলি সুৰক্ষা কৰ্মীসকল পাহৰা দি ফুৰিবলৈ ধৰিলে। মানুহৰ মুখত হাঁহি গুচি গ’লে; বিহুৰ নাচৰ সুৰ যেন আঁতৰাই লৈ গ’ল এক নিঃশব্দ আতংক। সেই আতংকেই গাঁওখনৰ ৰাতিক শীতল কৰি তুলিলে, মানুহে সুৰত গাই উঠা বাদ দি ভয়েৰে ঘৰৰ বাট বন্ধ কৰি গ’ল। সীমাৰ অদৃশ্যতা কেৱল এজনীৰ হেৰাই যোৱা নহয়, সম্পূৰ্ণ গাঁওখনৰ বুকুত জন্মাই তুলিলে এটা অভাবনীয় দগ্ধ আতংক, যি দিন দিন বাঢ়ি সেউজীয়া বসন্তকো আঁচলত ধূসৰ কৰি তুলিলে।
–
সময় এজনা নিৰ্মম শিকাৰী। সীমাৰ অদৃশ্যতাৰ পাছত প্ৰথম কেইদিন গাঁওখনত কেঁদনিতেই সময় পাৰ হৈছিল। কেৱল গৃহস্থালী নহয়, গাঁওখনৰ গোটেই মানুহে যেন তেখেতে নিজৰ কোনোজন হেৰুৱাইছিল। কিন্তু দিন সপ্তাহলৈ, সপ্তাহ মাহলৈ, আৰু মাহবোৰ বছৰত পৰিণত হ’ব লগা হৈ পৰিল। প্ৰথম বছৰৰ বিহুতেই সপোনৰ দৰে লাগিল, সীমাৰ নাম উচ্চাৰণ কৰিলে মানুহৰ চকুত অশ্ৰু আহি পৰিছিল। পৰৱৰ্তী বছৰৰ বিহুত তেনে জনা পৰিল যে সেই কেঁদনিয়ে এক নিঃশব্দ ভয়াৱহতাত ৰূপ ল’লে। বন্ধুবৰ্গে সদায় চেষ্টা কৰিছিল আগৰ দৰে একেলগে মিলি হাহাঁ-হাঁহি কৰিবলৈ, কিন্তু সীমাৰ নাম উঠিলেই সৰ্বাংগত নিৰৱতা নামি আহিছিল। অনুপমে চেষ্টা কৰিছিল সঁচাটো মনত ন আনিবলৈ, কিন্তু নিশাৰ নিঃশব্দত চকুৰ পাতেৰে সীমাৰ হাঁহি উজাৰি আহিছিল। পল্লবী ক’তকৈ ক’ত চকুত উজাৰি ওলোৱা ভিৰৰ ছবি মনত পেলাইছিল—সেই ভিৰৰ মাজত সীমা, কেৱল এখনী ৰঙীন চাদৰ পৰিধান কৰি হাঁহি-হাঁহি হেৰাই গ’লে। এই হেৰাই যোৱাৰ দৃশ্যটি তেওঁৰ জীৱনৰ গহীনতাত পোড়খাই ৰৈ গ’ল।
সময় গড়িয়াই গ’ল, কিন্তু জীৱন ৰৈ নহ’ল। অনুপম গুৱাহাটীলৈ কলেজ পড়িবলৈ গ’ল, দেৱব্ৰতে চাহ বাগিচাত চাকৰি পালে, ৰঞ্জু এটা খুদ্ৰা ব্যৱসায় আৰম্ভ কৰিলে। পল্লবী নিজকে শিক্ষক-প্ৰশিক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত নিবিষ্ট কৰিলে। তেওঁলোকৰ জীৱন নতুন অধ্যায়লৈ আগবাঢ়িলে, কিন্তু প্ৰতিজনে একে ধৰণে গোপন খালি শূন্যতা বুকুত লৈ চলিব লাগিল। বহু রাতি অনুপমে কলেজৰ হস্টেলৰ বিছনাত উলট-পালট কৰি শুই থাকিলে, সীমাৰ নাম ফিসফিসাই উঠিছিল। তেওঁৰ কল্পনাত সদায় সীমা তেওঁলোকৰ মাজত, কোনো ঠাইত হাঁহি-হাঁহি কথা পাতি থকা বুলি ভাসিছিল। পল্লবীয়ে নিজৰ ডায়েৰীত সীমাক লৈ কবিতা লিখিছিল—যেনে কোনোদিনে উভতি আহি সেই লেখা পড়ি যাব। কিন্তু সময়ৰ গতি সেই সপোনবোৰক মাত্ৰ এজোপা অমৰ দগ্ধ সোঁৱৰণী কৰি ৰাখিলে। গাঁওখনৰ মানুহৰ মাজতো সীমাৰ নাম এক অলেখ রহস্যৰ ধাঁধা হৈ পৰিল—কেউবাই তাক শইতৰ দৰে ভয় কৰিলে, আনকেউবাই হাঁহি-হাঁহিৰ মাজত নীৰৱতাৰে নাম উচ্চাৰণ কৰিলে।
প্ৰকৃততে, সীমাৰ অনুপস্থিতিয়ে কেৱল এজনী সখীৰ হেৰাই যোৱাৰ বেদনা নহয়, প্ৰতিজনৰ জীৱনৰ সমীকৰণ পাল্টাই দিলে। অনুপম আৰু পল্লবীৰ মাজত বন্ধুত্ব আৰু গভীৰ হ’লেও, তাত এক ধৰণৰ নিঃশব্দ বিৰহেৰে পূৰ্ণ হৈ পৰিল। তেওঁলোকৰ চকুত সীমাৰ আঁতৰাই যোৱা সোঁৱৰণী সদায় তাজা হৈ ৰ’ল। দেৱব্ৰতৰ খং আৰু হতাশা ধীরে ধীরে গঢ়ি উঠিল স্থিৰতা আৰু সংযমত, যদিও তাৰ হৃদয়ত সদায় প্ৰশ্ন আছিল—“সীমা ক’ত গ’ল?” ৰঞ্জুৰ হাঁহি, যি আগতে গাঁওখনৰ বতাহত গুঞ্জৰি উঠিছিল, এতিয়া কেতিয়াবা জোৰ কৰি উত্পন্ন হোৱা হাঁহিৰ দৰে লাগিছিল। সময়ৰ সৈতে সকলোৰে জীৱন আগবাঢ়িল, কিন্তু সীমাৰ অদৃশ্যতাৰ স্মৃতি এক ধৰণৰ শিকলৰ দৰে সজীৱ হৈ ৰ’ল। তেওঁলোকে জীৱনৰ সকলো নতুন সপোনৰ মাজতো সীমাৰ অনুপস্থিতিৰ দগ্ধ অনুভৱ গোপনে বোকা হৈ বহি থাকিল। ইয়াতে সীমাৰ বিৰহ গাঁওখনৰ আকাশত এক অদৃশ্য মেঘৰ দৰে বিস্তাৰ হ’ল, যি বছৰৰ পিছতেও আঁতৰাই নাযায়, কেৱল চকুত শূন্যতা আৰু হৃদয়ত গভীৰ ব্যথা উজাৰি দিয়ে।
–
বহু বছৰ পাৰ হ’ল, সময়ৰ কণ্ঠত আগৰ হাঁহি-ধ্বনি একেবাৰে হেৰাই গৈছিল। গুৱাহাটীৰ ব্যস্ত মহানগৰীৰ জীৱনত অনুপমে নিজৰ অধ্যায় গঢ়ি তুলিছিল—চাকৰি, সংসাৰ, দায়িত্ব-কৰ্তব্যৰ ওজনত দিনবোৰৰ গতি এদিনৰ পাছত আনদিন লাহে লাহে উৰি গৈছিল। তথাপি তেওঁৰ অন্তৰৰ গহীনতাত সীমাৰ অনুপস্থিতিৰ শূন্যতাই সদায় থিৰ হৈ ৰ’ল। কেতিয়াবা বতৰ নামি আহিলে, কেতিয়াবা ঢোল-পেঁপাৰ ধ্বনিৰ কল্পনা কাণত গুঞ্জৰি উঠিলে, অনুপমৰ চকুত সীমাৰ ছবি ভাসি আহিছিল। গাঁওখনৰ সেই ৰঙালী নিশাৰ দগ্ধ স্মৃতিয়ে দিন-ৰাতি নিজৰ ঠাই নিশ্চিত কৰি ৰাখিছিল। আৰু বহু বছৰ পিছত এবাৰ সুযোগ হ’ল—অনুপমে ৰজা-মাতৃৰ খবৰ ল’বলৈ গাঁওলৈ উভতি আহিবলৈ মন কৰিলে। ট্রেনৰ বগীত বহি জুই-জুই লগা ক্ষেত-বন, নদীৰ কুল, পাহাৰৰ ওচৰেদি উৰি যোৱা দৃশ্যৰ মাজেৰে গাঁওখনলৈ ওভতিওঁতে তেওঁৰ মূৰত একে কথা ঘূৰি থাকিল—সীমা, তুমি এতিয়াও ক’ত আছা?
গাঁওখনত ওলাই অহা বেলিকালৰ দৃশ্য আগৰ দৰে হে আছিল—ঢোল-গগনাৰ মধুৰ ধ্বনি, পেঁপাৰ সুৰ, বিহুৰ বতাহত নতুন প্ৰজন্মৰ হাঁহি আৰু উল্লাসেৰে পূৰ্ণ। অনুপমে লক্ষ্য কৰিলে, নতুন ডেকা-ডেকীয়ে নতুন ধৰণৰ সাজ-পোছাক পিন্ধিছে, মোবাইলত ভিডিঅ’ তুলিছে, কিন্তু উৎসৱৰ প্ৰাণটো একেবাৰে একে। সেই মুহূর্তত তেওঁৰ বুকুত এক ধৰণৰ শীতলতা নামি আহিল—গাঁওখনৰ জীৱন আগৰ দৰে ধুনীয়া। তথাপি তেওঁৰ অন্তৰ শূন্যতাৰ প্ৰাচীৰ ভাঙিব পৰা নাছিল। বিহুৰ নাচত সেউজীয়া মাটিত ডেকা-ডেকী হাঁহি-হাঁহি গগনাই থকা চিত্ৰত সীমাৰ মুখ উজাৰি আহিল। আৰু এইবাৰ সেই দগ্ধ চিন্তাধাৰাই অনুপমক এয়া উপলব্ধি কৰাই দিলে—অদৃশ্যতাৰ সোঁৱৰণী তেওঁৰ জীৱনৰ প্ৰতিটো ধাপত এক সঙ্গী হৈ ৰ’ব। কিন্তু সেই নিশাৰপৰাই ঘটনাই অদ্ভুত মোড় ল’বলৈ ধৰিলে।
এদিন মেলাৰ ভিৰৰ মাজত ঘূৰি ফুৰি থাকোঁতে অনুপমৰ চকু একোটা দোকানৰ ফালে পৰিল। মিঠাই আৰু চাহৰ গন্ধ উজাৰি থকা দোকানখনৰ আগত এজনা মহিলা দাঁড়াই আছিল। অনুপমৰ মূৰত বজ্ৰপাতৰ দৰে হ’ল—মহিলাজনীৰ মুখ, চকুৰ শেপ, হাঁহিৰ ভাঁজ—সকলোতে সীমাৰ সৈতে আশ্চৰ্যজনক সাদৃশ্য। অনুপমৰ বুকুৰ ধপধপনি বেঢ়ি গ’ল। তেওঁ খোজ তিব্ৰ কৰিলে, চকুত ভৰা অস্থিৰতা আৰু বিস্ময় লৈ মূৰত কেৱল এটা প্ৰশ্ন ঘূৰি থাকিল—ইয়াত! সঁচাকৈ সীমাই নে? মহিলাজনীৰ চকু তেওঁৰ লগত মিলি যোৱা মুহূর্তত সময় যেন থমকি ৰ’ল। সেই হাঁহি-সদৃশ চাহনি, যি বহু বছৰ আগতে গাঁওখনৰ ভিৰৰ মাজত আঁতৰাই গ’ল, আজিও একেবাৰে একেৰে জ্বলজ্বল কৰি উঠিল। অনুপমৰ জীৱনৰ পথ পুনৰ এবাৰ ধাঁৱা আৰম্ভ কৰিলে—এই মহিলা সীমা নে আন কিবা? যদি সীমাই হয়, তেন্তে ক’ত আছিল এই বহুবছৰ? আৰু কিয় কোনোবাই কেতিয়াও তাৰ খবৰ পোৱা নাছিল? বিহুৰ উল্লাসৰ মাজতে অনুপমৰ জীৱন হঠাৎ এটা নতুন ৰহস্যত পৰিণত হ’ল, যি তেওঁৰ অন্তৰৰ পুরণি বেদনাকো নতুনকৈ জাগাই তুলিলে।
–
অনুপমৰ অন্তৰত পুনৰ এক বুজাব নোৱাৰা হেঁপাহ আৰু উদ্বেগৰ ঢৌ বাগি আহিছিল। সীমাৰ দৰে মুখ থকা মহিলাজনৰ সেই দৃশ্যই তেওঁৰ জীৱনৰ সমীকৰণ সম্পূৰ্ণ পাল্টাই দিলে। তেওঁ নীৰব হৈ বহি থাকিব পৰা নাছিল। তাৰ পাছত অনুপমে গাঁওখনৰ পুৰণি সংবাদপত্ৰৰ কাটি-কুটি সংৰক্ষিত পৃষ্ঠা বিচাৰিবলৈ ধৰিলে। গাঁওখনৰ পুৰণি লাইব্ৰেৰীৰ কোঠাত সোঁহাতৰ দৰে জৰা-ধৰা কাগজৰ স্তূপৰ মাজত অনুপমৰ আঙুলি খুটি গ’ল। এজোপা হেঁচা সংবাদপত্ৰৰ পৃষ্ঠাত তেওঁৰ চকু থমকি ৰ’ল—শিৰোনামত লিখা আছিল: “যুৱতী মেলাৰ ভিৰত অদৃশ্য”। তাৰ তলত সীমাৰ নাম, বয়স আৰু গাঁওৰ নাম প্ৰকাশিত আছিল। সংবাদটোৱে সেই সময়ৰ আতংক, সন্দেহ আৰু গুজববোৰৰ উল্লেখ কৰিছিল। অনুপমৰ বুকুৰ ধপধপনি তীব্ৰ হ’ল। বহু বছৰ ধৰি বুকুত খামুচি ৰাখা বেদনাৰ সৈতে ই এক সঁচা প্ৰমাণ যেন লাগিছিল। সংবাদটোৱে ক’বলৈ চেষ্টা কৰিছিল, “চকু সাক্ষী অনুসৰি, মেলাৰ শেষ পলাত সীমাক এজন অচিনাক্ত লোকৰ সৈতে শেষবাৰ দেখা গৈছিল।” এই বাক্যেই অনুপমৰ চিন্তাক এক নতুন মোড়লৈ ঠেলি দিলে।
অনুপমে অধিক সঁচা জানিবলৈ গাঁওখনৰ পুৰণি মানুহক দেখা কৰিবলৈ ধৰিলে। গাঁওখনৰ এপাশত বাঁহজোপাৰ তলত বহি থকা এজন বৃদ্ধ লোকৰ লগত তেওঁৰ কথোপকথন হ’ল। বৃদ্ধজনৰ চকুত বুঢ়া বয়সৰ ক্লান্তি থাকিলেও কণ্ঠত সঁচাৰ ওজন আছিল। তেওঁ এঘটনা কণ্ঠস্থ কৰি কৈ উঠিল, “হয়, মই সেই নিশা মেলাত আছিলো। সীমা হৈতো চকুত পৰিছিল, লগত এজন অচিনাক্ত লোক। কেৱল এবাৰ চকুত পৰিল, তাৰ পাছত ভিৰে ঢাকি পেলালে। সেই মানুহজন অচিনাক্ত আছিল—নগৰৰ ধৰণৰ প’ছাক, গাঁওখনৰ কিবা লগে নহ’ল। সেই দৃশ্যটো মই মূৰত থৈছো, কিন্তু সেই সময়ত কোনোবাই বিশ্বাস নকৰে।” অনুপমৰ বুকুত শীতল সৰ্সৰাই উঠিল। যদি এই কথা সঁচা হয়, তেন্তে সীমাৰ অদৃশ্য হোৱাটো কোনো অলৌকিক ঘটনা বা গাঁওৰ গুজব নহয়—এয়া বাস্তৱিক মানৱীয় ষড়যন্ত্ৰৰ অংশ। অনুপমৰ অন্তৰত এক ধৰণৰ দায়বোধ জন্মিলে—সেই নিশা যদি তেওঁলোকে খেয়াল কৰিছিল, যদি তেওঁলোকে সীমাৰ খোজত সাৱধান হৈছিল, হয়তো আজিৰ এই ৰহস্যই অস্তিত্ব নাথাকিল।
এই নতুন তথ্যই অনুপমৰ অন্তৰৰ আঁধাৰ চিৰি নতুন সোঁৱৰণী, প্ৰশ্ন আৰু ভয় উজাৰি দিলে। সঁচা খবৰবোৰে যেন গোপনে তেওঁৰ পথ নিৰ্দেশ কৰি আছিল। সংবাদপত্ৰৰ হলদীয়া পাতত ৰেখাঙ্কিত বাক্য, বৃদ্ধজনৰ সাক্ষ্য আৰু সীমাৰ দৰে মুখ থকা মহিলাজনৰ উপস্থিতি—সকলো মিলি এটা শৃঙ্খলিত ধাঁধাৰ দৰে হৈ পৰিল। অনুপমে উপলব্ধি কৰিলে, এই ৰহস্যৰ অন্তত হয়তো সীমাৰ জীৱনৰ সঁচা কাহিনী লুকাই আছে। আৰু হয়তো সেই সঁচা তেওঁৰ জীৱনৰো সমীকৰণ পাল্টাই দিব। অনুপমৰ মনত এখন অটল সংকল্প গঢ়ি উঠিল—যি কি নহওক, তেওঁ সীমাৰ অদৃশ্যতাৰ গোপন অধ্যায় উন্মোচন কৰিবই লাগিব। হয়তো এয়া সহজ নহ’ব, হয়তো বহু বিপদ-সংকটৰ সন্মুখীন হ’ব লাগিব, কিন্তু এই সত্যৰ সন্ধান তেওঁৰ জীৱনৰ অনিবার্য পথ হৈ পৰিল। সপোনৰ দৰে বহু বছৰ ধৰি বুকুত থকাৰ বেদনা এতিয়া এক লক্ষ্যত পৰিণত হ’ল—সীমাৰ সঁচা খবৰ বিচাৰি উলিয়াব লাগিব।
–
সন্ধানৰ গতি যেতিয়া ধীৰে ধীৰে গহীনলৈ গৈছিল, অনুপমৰ মনত যেন প্ৰতি ক্ষণে নতুন শূন্যতা আৰু প্ৰশ্ন জন্ম দিছিল। কিন্তু যিমানেই সঁচাৰ আঁচল সমীপলৈ আহি আছিল, তেনেই সেই আঁচল ধৰি ধৰা কঠিন হৈ উঠিছিল। দিনকেইটা অব্যাহত অনুসন্ধানৰ পিছত অনুপমে যি খবৰ লাভ কৰিলে, সেয়াই তেওঁৰ অন্তৰ মূলে ধ্বনিত এক ভয়ংকৰ সঁচাৰ গাঁথনি। সীমাৰ দৰে মুখ থকা মহিলাজনীৰ সৈতে পুনৰ দেখা হ’লত অনুপমে আগুৱাই গ’ই স্পষ্টভাৱে প্ৰশ্ন কৰিছিল, “তুমি সীমা নহয় নেকি?” মহিলাজনৰ চকুত প্ৰথমে আতংক, তাৰ পিছত নীৰৱতা আৰু শেষত চকুপানীৰ বৰষুণ ওলাই আহিল। ইয়াৰ পাছতে উন্মোচিত হ’ল সেই গোপন কাহিনী, যিটো বহু বছৰ ধৰি আঁতৰাই ৰখা হৈছিল। সঁচা কথাটো শুনি অনুপমৰ দেহ-মন শিহৰি উঠিল। সীমাই স্বীকাৰ কৰিলে, সেই নিশা মেলাৰ ভিৰৰ মাজত এজনে লোক তেওঁৰ হাত টানি লৈ গৈছিল। শাৰীৰিকভাৱে আৰু মানসিকভাৱে তেওঁ এক ভয়ংকৰ অৱস্থা ভোগ কৰিছিল, যাৰ পৰা মৃত্যুৰ পথহে নিশ্চিত বুলি অনুভৱ কৰিছিল। কিন্তু ভাগ্যৰ অদ্ভুত খেলত তেওঁ প্ৰাণেৰে বাচি গ’ল।
সীমাই বৰ্ণনা কৰিলে, “সেই ৰাতিটো মোৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ দীৰ্ঘ আৰু ভয়াৱহ ৰাতি আছিল। ভিৰৰ মাজত এজনে মোৰ হাত জোৰপূৰ্বক ধৰি টানি লৈ গ’ল। ক’ত লৈ গৈছিল, মই সেই সময়ত বুজিও নোপালোঁ। মেলাৰ শোণিত, আলোৰে ভিৰত মোৰ হাঁহি, মোৰ হাঁহৰ শব্দ একো শুনা নাছিল। মই চিঞৰিছিলো, কিন্তু কাণত পৰি নাছিল। সেই মানুহটোৱে মোক গাঁওখনৰ পৰা বহু দূৰ লৈ গৈছিল। তথাপি কিবা ভাগ্যৰ খেলত মই বাচি পালোঁ। এজন দয়ালু পথিকৰ সহায়ত মই এদিনে নতুন গাঁওলৈ পালাই গ’লোঁ।” সীমাৰ কণ্ঠত সেই সঁচাই অনুপমক স্তব্ধ কৰি ৰাখিলে। কিন্তু কাহিনীৰ অন্ধকাৰ অংশ ইয়াতেই শেষ নহ’ল। সীমাই কাণত কৈছিল, “মই বাচি পালোঁ, কিন্তু সমাজৰ ভয় মোৰ চেয়ে বেছি ভয়াৱহ আছিল। যদি ময়ো ঘৰলৈ উভতি যাঁও, তেন্তে মই অপমানিত হ’ম, লোকে মোক দোষ দিব, মোৰ পৰিয়ালৰো সন্মান শেষ হ’ব। এই ভয়ে মোক কেতিয়াও ঘৰলৈ উভতি যাব দিয়া নাছিল।”
এই কথাবোৰ শুনি অনুপমৰ অন্তৰ ভাঙি পৰিল। তেওঁ বুজিলে, সীমাৰ অদৃশ্যতাৰ পিছত কোনো অলৌকিকতা বা রহস্য নহয়, এক দীৰ্ঘ সমাজ-সৃষ্ট ভ্ৰান্তি আৰু ভয় আছিল। সীমাই নিজৰ সুৰক্ষাৰ বাবে আৰু সন্মানৰ বাবে দূৰ গাঁওত নতুন জীৱন গঢ়িছিল। নতুন নাম, নতুন পৰিচয়, নতুন পথ—কিন্তু অন্তৰত সেই পুরণি ক্ষত একোখন খুন্দা দাগৰ দৰে থকাৰ কথা সীমাই নীৰবে স্বীকাৰ কৰিছিল। “মই কেতিয়াও মোৰ পৰিয়ালকো ক’ত আছো ক’ব নোৱাৰিলো, কাৰণ মই ভয় কৰিছিলো—মোৰ বাবে তেওঁলোকে কলঙ্কত নিমজ্জিত হ’ব। সেয়ে মই নীৰৱে আঁতৰি গ’লোঁ।” অনুপমৰ চকুত পানী ভৰি আহিল, তেওঁ বুজিলে, সীমাৰ জীৱন এটা অসম্পূৰ্ণ গান, যাক সমাজে শুনিবলৈ ভয় কৰিছিল। তথাপি সীমাই নিজৰ সাহস আৰু ধৈৰ্যৰ দ্বাৰা জীৱনক পুনৰ গঢ়ি তুলিছিল। এই সঁচাই অনুপমক শুই থকা মানৱীয় ভাৱনাৰ নতুন অধ্যায়ত ভৰা দিলে—যত বেদনাৰ সৈতে সাহসো মিশ্ৰিত, আৰু য’ত গোপন সত্য সমাজৰ আঁধাৰত লুকাই থকাৰ পিছতো একদিন উন্মোচিত হয়।
–
বহু বছৰীয়া বিৰহ আৰু অশ্ৰুৰ কুয়াশা চিৰি গাঁওখনত পুনৰ উজ্জ্বল বসন্তৰ হাওঁ বোৱাই আনিলে। বিহুৰ বতৰা আহিলত গাঁওখনৰ ঢোল-পেঁপা, গগনা-জিকিৰে আগৰ দৰে আনন্দৰ ৰং বোহাই দিছিল, কিন্তু অনুপম, পল্লবী আৰু দেৱব্ৰতৰ অন্তৰত এবাৰকৈ এক বেদনা আৰু আশংকাৰ ছাঁ ওলাল। সীমাৰ কথা তেওঁলোকে সদায় মনেৰে বহন কৰিছিল, যদিও সেই বেদনা সময়ৰ পাতত চাপা পৰিছিল। কিন্তু এতিয়া, যেতিয়া সীমা জীৱন্ত ৰূপে তেওঁলোকৰ আগত উপস্থিত হ’ল, সেই সকলো বেদনা চকুপানীৰ কণিকাৰ মাজেৰে সলনি হৈ আনন্দত ৰূপান্তৰিত হ’ল। গাঁওখনৰ মাজত থকা মহামেলা সেই নিশা যেন নতুন ৰূপে জগাই উঠিল—নগৰদোলাৰ আলোতেৰে গাঁওখন চকচক কৰি উঠিল, মিঠাইৰ দোকানত লাজুকীয়া শিশুৰ হাঁহি আৰু নৃত্য-গীতৰ মাদকতাই গাঁওখনক এডাল নতুন জীৱন দান কৰিলে। অনুপমে সীমাৰ হাত ধৰি চকু বন্ধ কৰি শ্বাস ল’লে—এয়া কোনো সপোন নহয়, এয়া সঁচা পুনৰ মিলনৰ মুহূৰ্ত।
বন্ধুবৰ্গৰ পুনৰ মিলনৰ সেই ক্ষণত পল্লবী আৰু ৰঞ্জুৱে সীমাক আঁকোৱালি লৈ অশ্ৰুভৰা কণ্ঠত কৈ উঠিল, “তুমি আমাৰ মাজত উভতি আহিলা, এয়া আমাৰ বাবে আটাইতকৈ ডাঙৰ উৎসৱ।” সীমাৰ চকুত পানী টলটলাই উঠিল, কিন্তু সেই পানীৰ মাজত এতিয়া ভয় নাছিল, আছিল এক সাহস আৰু মুক্তিৰ ৰং। তেওঁ নিজৰ কাহিনী বৰ্ণনা কৰিলে—কিদৰে জীৱনৰ অন্ধকাৰ পথত তেওঁ নীৰবে সংগ্রাম কৰিছিল, সমাজৰ ভয়ক অতিক্ৰম কৰি নতুন পথ গঢ়িছিল, আৰু আজিৰ দিনত কিদৰে পুনৰ নিজৰ শিকড়লৈ উভতি আহিব পাৰিছে। সেই কথাসমূহ শুনি সকলোৰে অন্তৰত গৰ্ব আৰু ব্যথা একেলগে খেলা খেলি উঠিল। অনুপমে সীমাক হাতত লৈ সান্ত্বনা দি ক’লে, “তুমি আমাৰ বাবে হেৰোৱা নহয়, তুমি আমাৰ সাহসৰ প্ৰতীক।” দেৱব্ৰতৰ চকুতো পানী আহিল, কিন্তু তেওঁৰ মুখত এক দৃঢ় হাঁহি আছিল—যেন বহু বছৰীয়া বন্ধুত্বৰ শেকুৰ পুনৰ মাটি স্পৰ্শ কৰিছে।
সেই ৰাতি গাঁওখনৰ আকাশত ফটকাবাজিৰ ৰং, ঢোলৰ তাল আৰু বিহুৰ গীতৰ মাজত পুনৰ একেলগে হৈ উঠিল বন্ধুত্বৰ উল্লাস। সীমাই কৈছিল, “আজিৰ এই উৎসৱ কেৱল বিহুৰ নহয়, আজিৰ এই উৎসৱ আমাৰ পুনৰ মিলনৰ, আমাৰ সাহস আৰু আশা পুনৰ জন্ম লোৱাৰ উৎসৱ।” বন্ধুবৰ্গে একেলগে বিহু নৃত্যত অংশ লৈ গাঁওখনৰ মাজত একতাৰ সুৰ জাগাই তুলিলে। গাঁওখনৰ মানুহৰ চকুতো আনন্দৰ চকুপানী জিলিকি উঠিল—কিন্তু সেই আনন্দ আছিল মুক্তিৰ আনন্দ, এক নতুন জীৱনৰ প্ৰতিশ্ৰুতি। রাতি যতই গভীৰ হ’ল, তেনেই গাঁওখনৰ আকাশত ৰঙালী উৎসৱৰ উজ্জ্বল আলোকেৰে এক নতুন ইতিহাস খচিত হ’ল। সীমাৰ পুনৰ আগমন আৰু বন্ধুত্বৰ পুনৰ সংহতিয়ে সেই নিশা গাঁওখনত এনে উৎসৱ গঢ়িলে, যাক সঁচাকৈয়ে ক’ব পৰা যায়—এয়া কেৱল বিহুৰ উৎসৱ নহয়, এয়া পুনৰ জীৱন্ত হৈ উঠা বন্ধুত্বৰ উৎসৱ।
—
