বংশীধ্বনি

মণিৰত্ন শৰ্মা

নগাঁৱৰ নামগাঁও নামৰ গাঁৱখন গম্ভীৰ আৰু নীৰৱ। এক সময়ত এই গাঁও পুৱা পুৱা জেগি উঠিছিল এক অদ্ভুত ধ্বনিত—বাঁহীৰ শব্দ। শীতল পুৱাৰ কুহুকৈ আৱৃত পথাৰত সেই সুৰ কেতিয়াবা দিঘলীয়া ধোঁৱাৰ দৰে বিয়পি পৰিছিল, কেতিয়াবা যেন নামি অহা কাকতীয়া পখিলাৰ আত্মা।

সেই বাঁহীৰ বাদন আছিল শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ—একজন প্ৰবীণ বাঁহীবাদক, গাঁওখনৰ সাধক, যাৰ সুৰত ওফসোৰা নদীৰে সমান ধৈৰ্য আৰু কালি চকুত তেজ ঘূৰাই আনে তেনেকুৱা শক্তি আছিল।

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ বয়স এতিয়া প্ৰায় পঁচাশি। কোনো দিন অতি উচ্চাশা নথকা এই মানুহজনে নিজৰ জীৱন সংগীতৰ বাবে উছৰ্গা কৰিছিল। তেওঁৰ ভাঙি পৰা মাটিৰ ঘৰটোৰ কাষত এপাহি বেলিৰ ফুলত আজি-কালি মধুমাখি আহে, কিন্তু তাৰ ভিতৰত বসন্ত আহে না। শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ বাঁহীও আজি বহুকাল ধৰি চুপ।

মানুহজনে পঢ়া-শুনা তেনে বৰকৈ নাছিল, কিন্তু সংগীতৰ প্ৰতিটো সুৰ যেন তেওঁৰ বুকুৰ পিন্ডত থোৱা আছিল। ১৯৭০-৮০ দশকত গাঁৱৰ ক’লা-চকু কেইজনমান ল’ৰাই তেওঁৰ ওচৰত শিকিছিল। কিন্তু সময় যেতিয়া আগবাঢ়িল, ইলেকট্ৰিক গীটাৰ, বাজ, কীবোৰ্ডে সেই বাঁহীৰ সুৰক চাপ খুৱাই দিলে।

কেইবাজন শিষ্য বিদেশলৈ গ’ল, কেইবাজনে গোঁসাই হ’ল, আৰু কেইবাজনে বাঁহীটো ভাঙি থৈ দিলে।

একজনহে থাকিল—তন্ময়।

তন্ময় ডেকা, নগাঁৱৰ চহৰৰ এজন আধুনিক ডি.জে, বৰ্তমান ইউটিউবত তেওঁৰ নিজা চেনেল আছে—“DJ Tani Beats”। হিপ-হপ, EDM, fusion folk — সিহঁতে তেওঁ বাজায়, সম্পাদনা কৰে, আৰু সেয়েৰে লাখ লাখ ভিউ লাভ কৰে।

কিন্তু এজনো নাজানে, তেওঁ সংগীতৰ প্ৰথম পাঠ শ্ৰীহৰিলালৰ ওচৰত শিকিছিল।

শ্ৰীহৰিলালে তন্ময়ক “বাঁহী ধৰা”ৰ আগতে সিহঁতৰ নামজনো ক’বলৈ দিছিল। সি কৈছিল, “বাঁহী ধৰা মানে হ’ল নিজৰ নিশ্বাসক ধ্বনিৰ আত্মা বনোৱা। তুমি যদি ভিতৰৰ পৰাই চুপ, তেন্তে বাহিৰলৈ শব্দ নাথাকিব।”

সেই সময়, তন্ময় কেবল ১৪ বছৰ। চেহেৰা খৰঙা, চকুত খঙ, আধা আধা গাঁওৰ নাট মঞ্চৰ কাহিনী শুনি শুনি উমহ উমহ লগা। কিন্তু শ্ৰীহৰিলালৰ ওচৰত বসি সি ধৈৰ্য শিকিছিল—নিশ্বাস, মধ্যম, সৰু সুৰ, লয়।

কিন্তু দিন পালটালে। চহৰলৈ গৈ তেওঁ DJ-ing শিকিলে, মিউজিক সফ্টৱেৰ, বিট মিক্সিং, অটো-টিউন, সাউণ্ড মাস্টাৰিং।

বাঁহী পিছ পেলাই দিলে।

শ্ৰীহৰিলাল এইসব দেখি চুপ আছিল, কেতিয়াও আপত্তি নকৰিলে।

কেৱল শেষবাৰৰ এটা কথাই তন্ময়ৰ মনত বাজি থাকে—

“তুমি যদি সংগীতত ঈশ্বৰ খুজা এৰা, তেন্তে যন্ত্ৰ হ’বা, জীৱ ন’হবা।”

এতিয়া, সাত বছৰৰ পাছত তন্ময় ওফাহি ওলালে সেই গাঁৱলৈ। পুৰণি কেঁচা ৰাস্তাৰ মাজেদি গৈ নামগাঁও পোৱা গৈছে। ঘৰৰ ওচৰত বেলিৰ ফুলৰ গছটো বহি আছে, তাৰ ওপৰত এবিধ চিৰপৰিচিত খুন্দাই থোৱা বাঁহী—একেবাৰে সেই বাঁহীটো, যাৰ সুৰেৰে কেতিয়াবা গাঁওখন জাগিছিল।

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ ঘৰখন গম্ভীৰ। দুৱাৰ খোলা, ভিতৰত এবিধ ধূপৰ গন্ধ। এডাল পাতল তক্তাৰ ওপৰত বসি আছে বুঢ়া মানুহজনে—চকুত ঘুম, কিন্তু মুখত এক ধাৰ্মিক জ্যোতি। তন্ময় অলপ থমকি ৰয়।

“তুমি আহিলা?”—মৃদু কণ্ঠত বুঢ়াজনে সুধিলে।

“হয়, গোটেই বহুবছৰৰ পিছত।”

“তুমি এতিয়া লোক চোৱাবোৰলৈ সংগীত বাজাও,” হাঁহি এটি মৃদু। “কিন্তু কেতিয়াবা নিজকে শুনা পোৱা নেকি?”

তন্ময় ক’বলৈ শব্দ পায় নে। মগজুত বাজি থাকে EDM ৰ বীট, YouTube ত হিট হোৱা ভিডিঅ’, ডিজিটেল মিক্সিং ট্ৰেন্ড।

কিন্তু এই বুঢ়া মানুহজনৰ সুধা যেন পিতৃৰ প্ৰশ্ন—যি চকুত সন্তাপ, হাঁহিত ক্ষমা আৰু কণ্ঠত নিৰৱ দ্বিধা।

তেওঁ ওলমাই থোৱা এক টেপ ৰেকৰ্ডাৰ খুলি দিয়ে। অতি পুৰণি—পিলাৰ, ৰীল-কেশ্বেট।

বাজে এটি বাঁহীৰ ধুন—ধীরে ধীরে, যেন এটা পুৱাৰ বতাহ, পুৱাৰ ধূপ।

“এইটো মোৰ শেষ সৃষ্টি। নাম দিছিলো—‘প্ৰভাতৰ অনুৰণন’। এইটো মই কেতিয়াও জনসাধাৰণক শুনোৱা নাই। মই চাইছোঁ, তুমি যদি ইমান দূৰ আহিলা, সেয়া শুনিবলৈ নহয়, জীয়াই তুলিবলৈ আহিছা।”

তন্ময় চুপ থাকে। তাৰ বুকুত কিবা এটা গজি উঠে—আচলতে ডিজিটেল যন্ত্ৰৰ তলত চেপি থকা হৃদয়। সি অনুভৱ কৰে—এই বাঁহীটো কেৱল বস্তুক নয়, এটি সাধনাৰ অক্ষত আত্মা।

“মই চাই, আপুনি মোক এই ধুনটো ডিজিটেল কৰাত অনুমতি দিয়ক। সঁচা ৰূপত, যাৰ মাজত আধুনিক বীট থাকিব, কিন্তু আপোনাৰ সুৰটো অক্ষত থাকিব।”

শ্ৰীহৰিলাল অলপ সময় চুপ। বাহিৰে পখিলাৰ এটি গুঞ্জন শুনা যায়।

“তুমি যদি সঁচাকৈ সেই সুৰটো ৰক্ষা কৰিব পাৰা, তেন্তে লৈ যা। কিন্তু মনত ৰাখিবা—ধুনটো নিজৰ নহয়, এইটোৱে মোৰ আত্মা।”

***

নগাঁও চহৰৰ মাজত থকা এটাই সৰু ঘৰৰ ছাঁতত স্থাপন কৰা ডি.জে ষ্টুডিঅ’ — “Tani Beats Lab”। বহিঃদিশত সৰল, ভিতৰত ধোঁৱা-কৃত্রিম ৰঙেৰে সাজি তোলা এক আধুনিক যন্ত্ৰঘৰ। ইয়াত বাজে বাদ্যযন্ত্ৰ, লাইটিং পেড, কম্পিউটাৰ মনিটৰ আৰু ওভাৰহেড স্পীকাৰ। এই জগতত বাঁহী যেন এক প্ৰাগৈতিহাসিক বস্তু, কিন্তু তন্ময়ৰ বুকুৰ ভিতৰত ইয়াৰ ধ্বনি জীয়াই আছে।

তন্ময় — মানে ডিজে তনি — বৰ্তমান নগাঁৱৰ সংগীত জগতৰ এটি উজ্জ্বল নাম। EDM, trap, lo-fi, Assamese folk fusion — সকলো শ্ৰেণীৰ ধুনত তেওঁৰ বোল আছে। YouTube, SoundCloud, Instagram ৰিলচত তেওঁ চহৰা; তেওঁৰ ভক্তসকল জীয়াই থাকে নতুন drop ৰ অপেক্ষাত।
কিন্তু এই খ্যাতিৰ পৰা বহু দূৰত, এক পুৰণি স্মৃতি এই মুহূৰ্তত তেওঁৰ বুকুত লাহে লাহে তীব্ৰ হৈ উঠিছে।

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ দিয়া টেপখন তেওঁ অতি সাৱধানে চুই চাই। এটা কেছেট — দুয়োফালে ধূলিমাখা, কলা পেনৰ লিখন: “প্ৰভাতৰ অনুৰণন — HB”। তেওঁ ইমান দিন ডিজিটেল জগতত থাকি একে মুহূর্তত analog ৰ জীৱন্ততা অনুভৱ কৰে। যেন বহুবছৰৰ নিদ্রাত থকা এগৰাকী সংগীত আত্মা তেওঁৰ ওচৰত হাজিৰ হৈছে।

“চোন চোন… এটা ভাঁহি বজাৰ সময়ৰ টোন নাই জানো!” — কণ্ঠস্বৰে সুধেৰে তেওঁৰ ষ্টুডিঅ’ৰ সহকাৰী তিলক।
তন্ময় অলপ হাঁহি দিয়ে, “এইটো ধুন, তই এতিয়ালৈ শুনা নাথাকিবি… আৰু ভাবিও নে এইটো ডিজিটেল কৰিব পৰা যাব।”

তেওঁ এখন পুরণি প্লেয়াৰ বাহিৰ কৰে, য’ত টেপটো সাজুগুজু কৰি ডালে।
“ক্লিক” শব্দৰে প্লেয়াৰটো চলি উঠে।

ধুনটো আৰম্ভ হয় এক অতি সূক্ষ্ম নিশ্বাসৰে—এজন বৃদ্ধ শিল্পীৰ ফুঁৱৰণ, য’ত গীত নাছিল, কিন্তু অনুভৱ আছিল। বাঁহীৰ সুৰ কেতিয়াবা সুৰ্যোদয়ৰ ৰূপ লৈ উঠে, কেতিয়াবা যেন ফালি পৰা পাতৰ তলেৰে বাগৰি যোৱা বতাহ। তিলক চুপ।

তন্ময়ৰ মনত আজি আটাইতকৈ পুৰণি দিনটো বাজি উঠে—১২ বছৰ বয়সৰ তন্ময়, শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ মাটিৰ ঘৰৰ আগত থিয়। হাতত এটি বাঁহী। তেওঁৰ আগত বৃদ্ধজন চকু বন্ধ কৰি বাজাই আছিল — গম্ভীৰ, ধৈৰ্যশীল, যেন সেই সুৰত ঈশ্বৰৰ অস্তিত্ব।

“প্ৰথমতে শুনা শিক, তাৰ পাছত বজাবি,” শ্ৰীহৰিলালে কৈছিল।
সেই সময়ত তন্ময় বেয়া লাগিছিল, কিন্তু আজিৰ দিনত এইটো বাক্য যেন সংগীতৰ বেদ। সি জানে—এই টেপটো অলপ সময়ত ডিজিটেল হব, কিন্তু তাৰ অৰ্থ বুজি ল’বলৈ জীৱনটো কামে লাগে।

তেওঁ সিদ্ধান্ত লয়—”প্ৰভাতৰ অনুৰণন” ডিজিটেল কৰিব, কিন্তু ক্ৰমান্বয়ে। সম্পূৰ্ণ আধুনিক বীট লগাব নোৱাৰে, একোটা সুৰ বিশ্লেষণ কৰিব লাগিব।
তেওঁ এটি টুলত টেপৰ অডিঅ’ চেঞ্চুৰ কৰি কম্পিউটাৰত লৈ আনে। Sound Forge, Ableton Live আৰু Adobe Audition — এই মিউজিক সফটৱেৰে খাটনি আৰম্ভ হয়।

কিন্তু সেই খনিঘণ্টাৰ সময়ত অলপেও পলক নেদেখে। তাৰ শব্দ হ’ল—শ্বাস, বন্ধা সুৰ, কেতিয়াবা বাঁহীৰ স্নিগ্ধতা। কোনো digital synth বা drop নাছিল; তাতে আছিল প্ৰকৃতিৰ নিচিনা এক গম্ভীৰ ছন্দ।

তিলকে এক সময়ত সুধিলে, “তই এইটোত trap beat লগাবি নে?”
তন্ময় মাথোঁ মুৰ দোলায়, “এইটো beat-ৰ বাবে নহয়… এইটো অনুভৱৰ বাবে।”

তেওঁ ডিজিটেল অডিঅ’ ফাইল এটা সংৰক্ষণ কৰে — “BanshiDhwoni_v1.wav”।
সন্ধিয়া পৰ্যন্ত তেওঁ Editing, Equalization আৰু Noise Reduction কৰি একেমাত্ৰ উদ্দেশ্য লৈ আগবাঢ়ে—সুৰটোক ৰক্ষা কৰা।

কিন্তু ভিতৰত ভিৰ কৰে এক শংকা—“মই কি সত্যতে এইটো পুনৰ জীয়াই তুলিবলৈ যোগ্য?”
তেওঁ জানে, এই ধুনটো কেৱল বোলৰ হ’ব নোৱাৰে। এইটো এজন সাধকৰ আত্মাৰ প্ৰতিধ্বনি। যদি ভুল হয়, সেই আত্মাক অপমান কৰা হব।

আনদিনা ৰাতি, YouTubeৰ কমেণ্ট বক্স এখনত এজন comment দিয়ে—“Tani bhai, do more folk fusion! Bring back Assamese roots!”
তন্ময় অলপ সময় চিঞৰি উঠিছিল যেন—এইতো সেই সময়! শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ সৃষ্টিকেই তাৰ মূলত বীৰ্যবান কৰি তুলিব পাৰে।

একাপ চাহ লৈ সি পুনৰ Studio-ত ওলায়। আজি তেওঁৰ লক্ষ্য—সুৰক ছোৱাই নিদি, তাৰ মাজত নতুন শব্দৰ জন্ম দিয়াৰ পথ বিচৰা।
তেওঁ কিছু Ambient Sound যোগ কৰে — পুৱাৰ পখী, বতাহ, পাতৰ শব্দ।
বাঁহীৰ সুৰটো চেপি নোহোৱা কৰি নহয়, সেয়া যেন প্ৰাকৃতিকভাৱে আধুনিক ছন্দৰ লগত একত্ৰ হয়।

সন্ধিয়াৰ শেষত, Studio ৰ মনিটৰত বাজে প্ৰথম fusion version —
“Banshidhwoni Fusion v1”
য’ত বাজে:

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ প্ৰভাতৰ বাঁহী

DJ তনির ডিজিটেল বনভূমিৰ ambiance

একেটা নিচিনাকৈ মিলোৱা soft beat

সেয়া আছিল জন্ম—এক নতুন সৃষ্টিৰ, যি দুই যুগক একত্ৰ কৰিলে।
তন্ময় চকুত চকু মেলি মেলি কয়, “গুৰুজনে যদি এইটো শুনে, কিয় জানো হেনো মই তাক লাজ দি পেলাম নে গৰ্ব?”
কিন্তু একেটা সময়ত তেওঁৰ ভিতৰত কোনো সৰু কণ্ঠ কয়, “সেউজ ধ্বনিৰ মাজেৰে যদি সঁচা সুৰ পায়, তেন্তে সেইটো জীয়াই থাকে।”

তেওঁ স্থিৰ কৰে—পুনৰ গাঁওলৈ যাব। সেইটো বাঁহী আৰু এই fusion সংগীত লৈ শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ ওচৰত পৰীক্ষা দিব।
এইবাৰ ছাত্ৰ হ’ব সঁচা অৰ্থত—আধুনিক সংগীতৰ মাজতো এক সাধক, যিজনে চায় সুৰটোক জীয়াই ৰাখিব।

***

নামগাঁওৰ পঁজাৰ বাটেদি বাটলগা ধূলিমাকু উৰুৱাই একখন ব্লু স্কুটিয়ে উলাহ-মাতি ধৰিলে। স্কুটিটো আগবাঢ়িছে এক সদাশয় সন্মানবোধ আৰু গভীৰ অনুশোচনাৰ সৈতে। হেলমেটৰ তলত চকুযোৰ থিয় — কিন্তু সিহঁত পলকপাতেৰে ধৰে বহুবছৰৰ বেয়া লগা কথা, বহু পচা-পঁচা অভিযোগ, আৰু এখন মুখ যাক কেতিয়াবা তেখেত অবজ্ঞা কৰিছিল।

তন্ময় আজিও মনত ৰাখে — তেওঁ যেতিয়া DJ Fusion লৈ YouTube খুলি পৰম্পৰাগত সংগীতৰ মাজত ডিজিটেল বিটৰ কাৰিকৰী আৰম্ভ কৰিছিল, শ্ৰীহৰিলাল বৰাই তেওঁৰ ফেইচবুক লাইভ এটাত মাত্ৰ এটা কমেণ্ট কৰিছিল — “সুৰক যদি ছাঁটো, তেন্তে দেহাতটো ক’ত থাকে?”

এই বাক্যত যেন সকলো সমালোচনাৰ কাঁইট। তাৰপিছত তন্ময়ক গাঁওত দেখা নাযোৱা হ’ল। শিক্সকৰ ভয়, ক্লান্তি, অথবা উপেক্ষা — তেওঁ যাকেই লৈ হওক, তন্ময়ৰ সংগীত যাত্ৰাৰ পৰা তেওঁ নিজকে আঁতৰাই ৰাখিছিল।

কিন্তু আজিৰ দিনটো একান্ত আলাদা। তেওঁ পিনে বহন কৰি আনিছে এটি অসমাপ্ত সম্পাদনা — “Banshidhwoni Fusion” — যি তেওঁৰ মতে একে সময়ত পুৰণি আৰু নতুন যুগক জড়িত কৰে।
সেয়ে আজি তেওঁ ভয় পেলেও গৈছে। আৰু এইবাৰ, ভয় হ’ল—প্ৰশ্ন হ’ব পাৰে, অপমান হ’ব পাৰে, কিন্তু যদি সুৰটো গুৰুজনে স্বীকাৰ নকৰে, তেন্তে সংগীতৰ জন্মটো বিফল।

তেওঁ ঘৰৰ ওচৰত স্কুটি ৰখায়। ঘৰৰ পৰা পৰিচিত ধূপৰ গোন্ধ। দুয়োফালৰ গছবোৰ কেতিয়াবা পূৰ্ণ গ্ৰীষ্মৰ সময়ত সদ্য-বৃক্ষৰ নিচিনা দেখুওৱা — কিন্তু এতিয়া তাৰ ডালবোৰ চুপ। ঘৰৰ ভিতৰত এটা বিৰক্তিকৰ গম্ভীৰতা বাজি থাকে।

“আহা, তুমি আকৌ?”—শ্ৰীহৰিলাল বাৰান্দাত বহি আছিল, মাটিৰ হাঁচলি এটাত পানী খাই, কপালত সোঁত তুলিছিল।
তন্ময় অলপ ইতস্ততভাৱে আগবাঢ়ে, “হয়, এবাৰ শুনি যোৱা লাগিব বুলি অনুভৱ কৰিলোঁ।”

তেওঁ লেপটপখন খুলে। স্পীকাৰ যোৰ লগাই Fusion Track-টো চালনা কৰে। “Banshidhwoni Fusion v1” বাজে — প্ৰথমতে আদি বাঁহীৰ ধুন, তাৰপিছত এক পাৱন বনস্পৰ্শ, পিছত DJ beat — যেন ধুপ-ধুনাৰ মাজেৰে বতাহ ওলোৱা ধ্বনি।

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ চকু বুজি যায়, আৰু মুখখন চিন্তান্বিত।
ধুনটো একেৰাহে ৩ মিনিট ১২ ছেকেণ্ড।
তেওঁ শুনি থাকিলে, চুপ। শেষত ধুনটো বন্ধ হোৱাৰ ১০ ছেকেণ্ড পিছত, তেওঁ মাত্ৰ এটাই কথা কয়—
“এইটো সুৰ নহয়, কৃত্ৰিম সুবাস।”

তন্ময়ৰ বুকুত যেন খঙৰ এক তেজীয়া ধমনি ফাটি উঠিল।
“আপুনি কয়—বাঁহীৰ ধুন ঈশ্বৰ, কিন্তু যদি সেয়াক শুনি ক’ৰবাত হৃদয় গলি যায়, সেয়া কি ঈশ্বৰ নহয়? সুৰটো যদি ডিজিটেল, তাতে আত্মা মাৰি যায় নেকি?”

শ্ৰীহৰিলাল অলপ বেছি সময়লৈ চুপ থাকে। বাতাসত বৰষুণ আহিবলৈ সাজু যেন।
“সুৰ মানে মাথোঁ বীট নহয়। সুৰ মানে নিশ্বাস, সময়, পবিত্ৰতা। মই যি ধুন দিছিলোঁ, সেয়া ৰাতিপুৱা বতাহৰ নিচিনাকৈ নিস্তব্ধ আছিল। তই সেয়াক মঞ্চলৈ উঠালে—আলো-আঁধাৰিৰ মাজত নৃত্য কৰিবলে বাধ্য কৰিলে। মই ভয় খাওঁ — সেয়া যদি পৰিস্কাৰ হৈ থাকিও, তাৰ তলত ঈশ্বৰ নথকা হ’ব।”

তন্ময় মূৰ নুচালে।
“আপুনি ঠিক। মই সেয়া আধুনিক শ্ৰোতাসকলৰ বাবে সাজি দিছোঁ — যেন অলপ ৰস, অলপ আনন্দ। কিন্তু মই আপুনি যি দিছে, সেয়া বিক্ৰী কৰা নাই, বিকৃত কৰা নাই। মই তাৰ মাজতে আপোনাৰ ধুনৰ ধাৰণা ৰখাৰ চেষ্টা কৰিছোঁ।”

শ্ৰীহৰিলালে প্ৰথমবাৰৰ বাবে চকু মেলিলে।
“বাঁহী যি বাজে, সেয়া আমাৰ ভিতৰৰ ভাঙনক ওলিয়াই আনে। যদি সেয়াক ডিজিটেলৰ মাজত থোৱা যায়, তেন্তে তুমি এটা কাম কৰিবা — মোৰ ধুনটো শুনিবলৈ দে, কিন্তু মই যি শুনা চাওঁ, সেয়াও তোমাৰ সৃষ্টি হ’ব লাগিব।”

“মানে?” — তন্ময় সুধিলে।

“মানে — মই তোকে এটা সুৰ দিম, যি মই কোনো দিন বজাই নাই। কিন্তু তাৰ নোট আছে। সেয়া তই ডিজিটেল কৰি জীয়াই তুলিবা। যদি সেয়া বাজে—এনে যেন শুনোঁ যে সেইটো মোৰ শেষ নিশ্বাস। তেতিয়া মই মানিম — সুৰ যুগে যুগে হ’লেও আত্মাৰ ভাষা একেই থাকে।”

তন্ময় বুকু গধুৰ হৈ পৰে। শ্ৰদ্ধা, ভয় আৰু দায়িত্বেৰে গাঁঠ খাই উঠে।
তেওঁ অলপ পাছলৈ ঠিয় হয়, আৰু গম্ভীৰ গলাৰে কয়,
“মই সেই ধুনটো আপোনাৰ শেষ নিঃশ্বাসৰ দৰে সংৰক্ষণ কৰিম। সেয়া মাথোঁ ডিজিটেল নহ’ব—সেয়া হ’ব আপনার পূৰ্ণতা।”

শ্ৰীহৰিলালে সৰু এটা খাতা উলিয়াই দিয়ে।
তাতে চাৰিটা পাতত খালি সুৰ — কোনো কথা নাথাকিলেও, তাৰ মাজত যেন বহু দশকৰ সাধনা।
পাতৰ শেষত লিখা —
“নাম — ‘প্ৰভাতৰ অনুৰণন'”

***

তন্ময়ৰ হাতত থকা খাতাখন যেন এখন গ্ৰন্থ।
তাত কোনো অলংকাৰ নাই, কোনো ৰঙীন চিত্র বা ব্যাখ্যাও নাই — মাথোঁ ক’লা মিছৰ দৰেই টানা কিছু সুৰ, কোনো কোনো খালি ঠাই, কিছু বেগ বুজনি চিহ্ন, আৰু আঁতৰভাৱে লিখা ‘সুখধুন’।
তেওঁ জানে, এই খাতাটোৱে এখন পূৰ্ণ অডিয়ো ফাইল নহয়, এটি শ্বাসৰ প্ৰতিমূৰ্তি — যি নিঃশব্দতাতো সংগীত ৰচে।

নগাঁৱৰ চহৰলৈ উভতি অহাৰ পাছত তেওঁ তেওঁৰ ষ্টুডিঅ’খন বন্ধ কৰি লয় দুদিন। কোনো YouTube লাইভ, নতুন বীট, reel content — একো নাই।
সকলো মনোযোগ এখন সুৰক জীয়াই তুলাত। তন্ময় জানে, এইটো সেয়া কাম যি বিক্ৰী যোগ্য নহয় — কিন্তু সাধনাযোগ্য।

তেওঁ প্ৰথমে সেই খাতাখন সংহতি কৰে।
পাতৰ প্ৰথমতে লিখা —
“আৰম্ভণি: নিশ্বাস নে লয়?”
তেওঁক জানিবলৈ দিয়া হৈছে — ধুন আৰম্ভ নহয় কোনো তাল বা বীটৰ লগত; ধুন আৰম্ভ হয় এক নিৰ্বাচিত স্থবিৰতাৰে, য’ত নিশ্বাসো এক ধ্বনি।

তেওঁ বাঁহীৰ সেই আদি ধ্বনিখিনি পুনৰ শুনে — কেছেটৰ পৰা, শ্ৰীহৰিলালৰ মুখৰ পৰা, মনৰ পৰা।
তাঁৰ ভিতৰত এক ধৈৰ্য্যৰ বীজ গজে — ডিজিটেল ষ্টুডিঅ’ৰ মাজতে যেন এখন হৰিণাম সংকীৰ্তনৰ জপমালাৰ ভাৱ জন্মায়।

পিছত তেওঁ Ableton Live-ৰ টেম্প’ খুলি, সময়ৰ ভিতৰত সুৰ ভাঙি, layering আৰম্ভ কৰে।
প্ৰথমত থাকে —

নিশ্বাসৰ শব্দ: এজন বাঁহীবাদকৰ ধেমেলীয়া দম টানা, বতাহৰ সৈতে মিশ্ৰিত।

তাৰ পাছত — Sustain note, যি ৪ টা পুলিয়াত বিয়পি যায়।

তাৰ পাছত — Lo-fi ambiance: কুঁহিপাতৰ তলৰ বতাহ, চৰাইৰ মৃদু শব্দ। তেওঁ ধুনটোক অলপ অলপকৈ এডিট কৰে। বাঁহীৰ মূল সুৰত হাত নলগাই, ডিজিটেল পৃথিবীৰ কণ্ঠতে সেয়াক সজাই তোলে।
কিন্তু কোনো বীট নাই এতিয়ালৈকে।
কিয়নো এইটো বীট-চালিত সংগীত নহয়, এইটো সময়ৰ মাজত আত্মাৰ গতি।

তাঁই বিশেষ moment create কৰে — য’ত বাঁহী ধুন একেবাৰে থমকি যায়, আৰু শুধুমাত্র শূন্যতা বাজে।
“এই ঠাইত… যদি কোনো শ্ৰোতা কান্ধত কান্ধ দি কান্দে, সেয়াই হ’ব মোৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ বীট,” — তেওঁ মনে মনে ভাবে।

তাঁই Track-টোৰ নাম ৰাখে —
“Prabhatar Anuranan – Meditative Fusion v1”

তিলক আহে ষ্টুডিঅ’লৈ। চুপচাপ শুনে।
ধুনটো চলি থাকে — ৫ মিনিট ২১ ছেকেণ্ড।
শেষত হাঁহি দিয়ে, “ভাই, এইটো EDM নহয়, এইটো যেন সাধুৰ মাজত ধুন বাজিছে।”

তন্ময় মুচকি হাঁহে —
“এইটোৱেই মই চাহিছিলোঁ। এইটো বস্তুক Commercial Fusion বনাব নালাগে, এইটো হ’ব লাগিব এক ‘Experience’।”

পিছত তেওঁ কাৰিকৰী দিশটো সমাপ্ত কৰে —

48kHz studio mastering

Surround ambient balance

Mid-fade out ending

Mono-Compatible delay filter

And finally, “Analog Warmth Emulation” যি বাঁহীৰ সুৰত বাস্তৱতাৰ স্পৰ্শ দিয়ে।

তেওঁ তেওঁৰ SoundCloud-ত “Private Mode” ত Upload কৰে —
Title: Prabhatar Anuranan | Final Mix | Not for release
তাত মাত্ৰ এটাই caption লিখে —
“To the Guru who made silence musical.”

তাঁই শিক্সকজনক ফোন কৰে —
“গুৰুজন, মই সাজু। মই আপোনাৰ ধুনটো জীয়াই তুলিছোঁ। যিদিনা আপোনাৰ সময়, মই গাঁওলৈ ধুনটো শুনাবলৈ আহিম।”

শ্ৰীহৰিলাল ক’লে —
“সেউজ পাহাৰৰ ওচৰত এদিন পুৱাত শুনাম। তাৰ আগলৈ মোৰ জীৱন থাকিলে — ধুনটো যদি ভাল পোৱা যায়, তেন্তে মই বুজিম — মই মৰিলেও বাচি থাকিম।”

এই বাক্যৰে তন্ময় একেবাৰে ভিতৰি গলি যায়।
এই Fusion ধুন—যি আধুনিক যুগত জন্ম, কিন্তু এক সাধনাৰ পৰা উৎসৱ — সেয়াই হ’ব পাৰে কোনো প্ৰজন্মক চুই যোৱা সুৰ।

***

নগাঁৱৰ সন্ধিয়াৰ বতাহত ইলেকট্ৰিক ট্ৰান্সফৰ্মাৰৰ গুৰি গুৰি শব্দ—শহুৰে জীৱনৰ এক চিৰন্তন পটভূমি। কিন্তু আজিৰ নিশা তন্ময়ৰ মনত বাজে একেটা সুৰ—“প্ৰভাতৰ অনুৰণন”ৰ ষষ্ঠ ধাৰা, য’ত বাঁহীৰ টানটো অতি ক্ষীণভাৱে ফাঁকিত কটা এখন বুকুৰ নিচিনা লাগে।

কিন্তু সি জানে, এই ধুনটি সুধাময় হয় কেতিয়াহে—যেতিয়া সেয়া বহুজনৰ হ্ৰদয়ত পৰিধ্বনি হ’ব পাৰে। সেইবাবে, আজিৰ দিনত সি সিদ্ধান্ত লৈছে—এটা LIVE PERFORMANCE আয়োজন কৰিব।
নাম—“Banshidhwoni: A Fusion Rebirth”।
উদ্দেশ্য—এটা সাধনাৰ সুৰ জনসাধাৰণলৈ উলিওৱা, ডিজিটেল যুগৰ ভাষাত।

সন্ধিয়া চহৰৰ এখন কফি শ্বপত তিলকৰ সৈতে বহি তেওঁ আলোচনা কৰে।
“ভাই, ফিউজন হ’লে পাব্লিক আহিব। কিন্তু বাঁহীৰ সুৰতে ইন্ট্ৰো দিলে, অলপেই ধৈৰ্য হারাব। EDM ঢুকাও, beat drop দিবা!” — তিলক সজাকৈ কলে।

তন্ময় অলপ হাঁহি দিয়ে।
“এইটো DJ Set নহয় ভাই, এইটো একটা আধ্যাত্মিক সমীপতা। যদি সেয়া Commercial Fusion হ’ল, তেন্তে মই মোৰ গুৰুজনক ভাঙি পেলাম।”

তিলকে চুপ কৰি চাহৰ চুমুক মাৰে।
তন্ময়ৰ চকুত দেখিবলৈ পায়–এইটো মাথোঁ মিউজিক নহয়; এইটো শুদ্ধ সাধনাৰ পৰীক্ষা।
একেবাৰে তপস্যাৰ ফল যেন।

তেওঁ অনুষ্ঠানস্থলীৰ বাবে বিচাৰি পায় — নগাঁৱৰ প্ৰান্তত থকা জনকল্যান কৃষ্টি মঞ্চ, এখন খোলা মঞ্চ য’ত কেতিয়াবা নাট আৰু বাউলগানো হয়।
এইবাৰ মঞ্চ সাজিব নতুন ৰূপত—সৰু লাইটিং, এক minimal stage design, আৰু soundscape যি প্ৰাকৃতিক ambiance বজাই ৰাখে।

তেওঁ সংবাদমাধ্যমৰ কোনো মেল নকৰে, পোস্টাৰ মাত্ৰ সোচিয়েল মিডিয়াত।
Caption লিখে:
“The bamboo speaks again. Come listen.”
Hashtag — #BanshidhwoniLIVE

এক সপ্তাহত ব্যাপক সঁহাৰি—YouTube সাবস্ক্ৰাইবাৰ, Facebook, Local artists—সকলো জনা নজনাই উৎসাহ দিয়ে।
কিন্তু তন্ময় জানে—এই সাফল্য কোনো অর্থনৈতিক মূল্যৰ বাবে নহয়।
এইটো এজন সাধকৰ শেষ সৃষ্টিৰ মহাজনসমুখে উপস্থাপন।

সেউজ ডে’ত, শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ সৈতে তেওঁ অনুষ্ঠানস্থলীত যায়।
পাটতীয়া ধুতুৰে মোড় খোৱা, গোটেই গাত পাটৰ বগা জোব্বা, আৰু কঁকালীয়া হাতত ধৰা বাঁহী — যি এতিয়া মাথোঁ তেওঁ নহয়, সুৰৰ এক চৰিত্ৰ।
তেওঁ তন্ময়ক মাত্ৰ এটা কথাই কয়—
“মঞ্চত নামিবি, তেন্তে তই গায়ক নহয়; এক বাহক, যি সুৰক ওপজা দিয়ে।”

সন্ধিয়াৰ ৬টা বাজে।
প্ৰথমত বাজে—পুৱাৰ চৰাই, বনজ শব্দ, পাতল বতাহৰ মৃদু কন্ঠ।
পিছত–এক ধীৰে বাজা বাঁহীৰ ধুন, ‘প্ৰভাতৰ অনুৰণন’।

তন্ময় মঞ্চত, বাঁহীৰ পেছত থাকি লেপটপ, মিক্সাৰ আৰু ambiance pad লৈ বাজাই থাকে।
সমান্তৰালকৈ বাঁহী বজায় শ্ৰীহৰিলাল।
তেওঁৰ মুখত নাই কোনো হাসি, নাই কোনো অহং—কেৱল এক অবিশ্বাস্য নিঃশব্দ একাগ্ৰতা।

অডিয়েন্সত বহি আছে বিভিন্ন বয়সৰ মানুহ—কিছু ডিজে-প্ৰেমী যুৱক, কিছু প্ৰাক্তন শিষ্য, কেইজনমান বাউলগায়ক, আৰু গাঁওবাসী।

৫ মিনিট… ৭ মিনিট… ১০ মিনিট… মানুহ চুপ।
কোনো শিষ্ শব্দ নাই, কোনো মোবাইল নাই—কেৱল সুৰ, নিশ্বাস, আৰু এক সৰলতা।

অবশেষত—এক শেষ বাঁহী সুৰ।
সেই সুৰত থাকিল এটা বুকু ফালি উঠা নিশ্বাস।
শ্ৰীহৰিলাল বৰা বাঁহীখন ঠেকিলে।
চকুত চকু লুকুৱাই, মঞ্চৰ পৰা নামি আহিল।

তন্ময়ো মাইকত এটাই মাত্ৰ কথা কয়—
“এইটো মোৰ শিক্সকৰ আত্মাৰ ধ্বনি। আপুনি শুনিল, মই কৃতজ্ঞ।”

তেওঁ একো বোল নকৰে—নাম নকৰে, বিক্ৰী নকৰে।
কেৱল ধুন বাজিল আৰু থমকি গ’ল।

মানুহ ওলাই আহে, চুপচাপ।
কিছুজন চকু মচি থাকে, কেইজনৰ চিপ চাপ হাঁহি।
তেওঁলোক নাজানে ঠিক কি শুনিলে, কিন্তু বুকুত কিবা এটা বাজি গ’ল।

পিছৰ পৰা এটি প্ৰবীণ গৰাকী ওলাই আহি কয়—
“ল’ৰাটোৰ সুৰ যেন তপৰ বৰষুণ। বহুদিন পাছত শুনিলোঁ… বীটটোয়ো লাগিল যেন বাঁহীৰ লগৰ কণ্ঠ।”

***

তন্ময়ৰ জীৱনত ‘বংশীধ্বনি’ লাইভ পৰিৱেশনৰ দিনটো যেন এক শিখৰৰ অভিজ্ঞতা। বহু মানুহে, বহুবিধ মনৰে, সেই ধুনটো শুনি গ’ল।
কিন্তু সকলো অনুভৱ একেই নহয়।
কিছুজন শুনি ৰৈ গ’ল, কিছুজন চুপচাপ ওলাই গ’ল, আৰু কিছুজন… উপহাস কৰি গ’ল।

পৰদিনা ৰাতি, সোচিয়েল মিডিয়াত আৰম্ভ হ’ল এক নতুন গতি।
তেওঁৰ ‘Fusion Rebirth’ অনুষ্ঠানৰ এটা ক্লিপ ইনষ্টাগ্ৰামত ভাইৰেল হ’ল —
শীৰ্ষক: “DJ বাঁহী! হাঁচি উঠিলোঁ”

ভিডিঅ’টো এখন মিম-ভিডিঅ’ — য’ত তন্ময়ৰ বাঁহীৰ সুৰৰ সৈতে Edit কৰা হৈছে “ধিনচাক” beat, নৃত্যৰ তলত চলিছে বিদ্ৰূপ।
কমেণ্টবোৰত—

“EDM-ত ধূপৰ গন্ধ!”

“বাঁহীয়ে কি কাম EDM ৰ মাজত?”

“Tani Beats going full Baba mode now!”

“Guruji & DJ—Next Netflix show?”

তন্ময় প্ৰথমে হাঁহি দিলে। ভাবিলে, হ’লেই এইবোৰ হব—নতুন কামত বিদ্ৰূপ হবই।
কিন্তু ৰাতি ১১ টাৰ পাছত, যেতিয়া তেওঁ YouTube চেনেল খোলে, দেখা পায়—পিছে তিনিদিনত ৫০০০ সাবস্ক্ৰাইবাৰ হ্ৰাস, আৰু বহু Dislike।

একখন কমেণ্টে বাজি উঠে বুকুত—
“We followed you for beats, not baba’s bedtime breath!”

তেওঁ চুপ। হাতত লেপটপ, গলত শূন্যতা।
নিশা-জাগা DJ, EDM-ৰ শিল্পী, লাখ লাখ শ্ৰোতাৰ কণ্ঠচালক, আজি যেন নিজৰেই সৃষ্টি সন্দৰ্ভত সন্দিহান।

তিলকে ফোন কৰে,
“ভাই, Ignore কৰিবি। এইবোৰ trend, ২ দিন চলি থমকিব। Beat হিট দিবা, পাছত এই Fusion-ও হিট হ’ব। Back to bass, bro!”

কিন্তু তন্ময় জানে, কথা হ’ল ফিউজন—যিখিনি হয় সাধনাৰে, সেয়া হ’ব পাৰে চুপ, কিন্তু চিৰস্থায়ী।
অন্য কামবোৰে ৰাতিৰ বাহাল লয়, কিন্তু ধুপ-ধুনাৰ ধ্বনিয়ে জোনাকীয়া ৰাতিৰ চিড়িত-বুন্দুক তুলি আনে।

তেওঁ নিজৰ ভিতৰতে ঘূৰিছে। DJ fusion, মেনষ্ট্ৰীম ধ্বনি, EDM চেনেল, sponsorships — সকলো সংকল্প আজিৰ দৰে ভঙা অনুভৱ হয়।
তেওঁ বাঁহীখন উলিয়াই লয়, যি তেওঁ শ্ৰীহৰিলালৰ পৰা উপহাৰ হিচাপে পাইছিল।

এটা বাঁহী, এটা শ্বাস, এটা প্ৰত্যয়।

তেওঁ সন্মুখীন হয় এটা প্ৰশ্নৰ—
“মই কে?”
মই কি মাত্ৰ এক ডিজিটেল শব্দৰ কাৰিগৰ? নে মই এজন শ্ৰোতা, যিয়ে নিজৰ ভিতৰৰ নিৰৱতাক সুৰ দিব খুজে?

পিছদিনা শ্ৰীহৰিলাল বৰালৈ যায়।
তেওঁ আগভাগত বহি থাকে, এক গছৰ ছাঁত। ওচৰত বাঁহী, কালি চাদৰ, আৰু শীতল মুখ।

“আপুনি জানেনে, মোৰ ভিডিঅ’য়ে মিম হ’ল?”
শ্ৰীহৰিলাল হাঁহি দিয়ে —
“চিন্তাই আছিল। মই জানো এই যুগ কেনেদৰে হাঁহে। কিন্তু হাঁহি ভগৱানৰ আশীৰ্বাদ, যদি সেয়া কোনো হৃদয় ছিঁৰি দিয়ে, তেন্তে সেইটো বিষ। কিন্তু যদি হাঁহিয়ে মানুহক ভাবিবলৈ বাধ্য কৰে, তেন্তে সেয়া সুৰ।”

তন্ময় ক’লে,
“মানুহবোৰ কয়, মই Commercial fusion ৰ পৰা হেৰাই গ’লো। মোৰ সাবস্ক্ৰাইবাৰ হ্ৰাস পাইছে। মই ভাবিছোঁ, এই ধুন—এই সুৰ—জনসাধাৰণৰ নহয়।”

“নহয় তই ভাবিছ, মানুহবোৰ সঁচাকৈ সুৰ শুনে?”
শ্ৰীহৰিলাল সুধে।
“তেওঁলোক EDM ৰ বিটত নাচে, কিন্তু সুৰত চুপ। তই যদি তেওঁলোকক সঁচা সুৰ শুনাবি, তেওঁলোক প্ৰথমে হাঁহিবই। কিয়নো তেওঁৰ ভীতিত ভয়। কিন্তু হাঁহিৰ পাছত যদি তেওঁ হৃদয় চাপে, তেন্তে তই জিকিবি। তই নিজক উপহাসত পাহৰিবি নে, নাকি নিজে সুৰ হ’ম বুলি যুঁজ কৰিবি?”

তন্ময় ধেমেলিয়া গলাৰে কয়,
“মই ভাবিছোঁ—মই নতুন বাঁহী এটা বনাম। সেয়া ডিজিটেল নহয়, বাস্তৱ — কিন্তু সেই বাঁহীৰ সুৰত থাকিব নতুন beat, beat নহয়… Rhythm of Resolve।”

তেওঁ ঠিক কৰে—নতুন ধুন এটা প্রস্তুত কৰিব, যি কোনো genre-ৰ নহয়।
এটা ধুন, যি অন্তৰ আত্মাৰ দিশে যাত্ৰা।

তেওঁ নাম ৰখে — “আন্তৰিক Fusion”

নতুন Studio Session আৰম্ভ হয় —

Silence Samples (গম্ভীৰ থমকি যোৱা সময়)

একোটা শ্বাস — যি সামান্যজনৰ ব্যস্ততাৰ মাজত ওলমি থকা সময়ৰ দৰে

এক নিজস্ব বাঁহী — যি তেওঁ নিজে তৈয়াৰ কৰিছে, গছৰ তাজা বাঁহেৰে পিছত—Beat নহয়, Pulses — যেন হৃদস্পন্দন।

সপ্তাহখানেক পিছত YouTubeত Upload কৰে —
Title: “Rhythm of Resolve – A Journey beyond beats”
Caption:
“If you’ve ever heard your own silence, this is your music.”

কমেণ্ট বক্সত—

“ভিন ধৰণৰ অনুভৱ…”

“মান্নে মোৰ কাকাক সোঁৱৰণ কৰাই গ’ল।”

“বাঁহীৰে লৰা-জোৱানৰ লগৰ কথাও হ’ব পাৰে।”

সেয়া ভাইৰেল নোহ’ল।
Million views নোপোৱালে।
কিন্তু ৫০০ জনে শুনিলে, ৫০ জনে পাহৰিলে, ৫ জনে কান্দিলে।
তেওঁ জানে—সেই ৫ জনে তেওঁৰ সৃষ্টি বুজিছে।

তেওঁ শিক্সকজনক এটা মেছেজ পঠায় —
“গুৰুজন, মই হাঁহিৰ মাজতো সুৰ বিচাৰিবলৈ শিকিছোঁ। ধন্যবাদ, উপহাসে মোক যুঁজ শিকালে।”

***

পুৱাৰ বতাহখন আজিও যেন বেলিৰ আগমনৰ বাট চাই থাকে—নিৰ্বাক, কোমল, বিশ্বাসেৰে পূৰ্ণ।
এই বতাহৰেই মাজত তন্ময় ওলাই আহে ঘৰৰ পৰা—নিশাৰ ঘুমৰ ভিতৰেও যিজন শুনি গৈছিল বাঁহীৰ সুৰ, সেইগৰাকী আজিও একে সুৰৰ সন্ধানত।

তেওঁৰ হাতত এখন বেগ—তাত কোনো DJ mixer নাই, কোনো MIDI keyboard নাই, আছে এটা ছেটাৰ।
গাঁওৰ পৰা চুটি পথটো পাৰ হৈ তেওঁ ওলায় এক বনবিট—নগাঁওৰ কাষৰ সেই অঞ্চল, য’ত সাধাৰণকৈ শ্বহুৱা মানুহ অহা-যোৱা নকৰে।
তেওঁৰ লক্ষ্য: এটা গছ।
না, কোনো সাধাৰণ গছ নহয়—বাঁহ গছ।

তন্ময়ৰ মনত এইটো সিদ্ধান্ত অহাৰ পিছফালে আছিল বহুদিনৰ চিন্তা। ডিজিটেল সফ্টৱেৰে বানোৱা সুৰ, বাঁহীৰ ধ্বনি সেম্পল কৰা শব্দ, Fusion beat—এইবোৰৰ ভিতৰত এটা বোৰ্জন আছিল।
তেওঁ বাঁহীৰ সুৰ বজায়, কিন্তু বাঁহীৰে বন্ধুত্ব গঢ়ি নাছিল।
আজিৰ দিনটো সেই বন্ধুত্বৰ আৰম্ভণি।

তেওঁ বেছি উচু গছবিলাকত নহয়, সৰু বয়সৰ এবিধ বাঁহ চালে—সেয়াই চনচনে নতুন।
তেওঁ চাপে, চালে, শব্দটো শুনে—টুন
“এইটোৱেই,” মৃদু হাঁহিৰে কয়।
আঙুলিৰে বাঁহখনত ঠেৰ মাৰে—আঁচ নপৰে, ঢৌ ওলায়।
তেওঁ পকেটৰ পৰা চাকু উলিয়াই অতি সততে কাটে বাঁহডালটো।

এই বাঁহখন হ’ব নতুন সৃষ্টিৰ আধাৰ।
ডিজিটেল ষ্টুডিঅ’ৰ ভিতৰত এটা বাঁহীৰ পূৰ্ণ জন্ম!
এই বাঁহীত হ’ব অনুভৱ, হ’ব বতাহ, আৰু হ’ব সেই সুৰ যি ডিজিটেল সফ্টৱেৰ সৃষ্টি কৰিব নোৱাৰে।

ঘূৰি আহি, তেওঁ Studio-ৰ পৰিবেশ একেবাৰে পৰিবর্তন কৰে।
Wall-mounted speaker-ৰ ওপৰত মাটি আৰু পাতা দিয়ে, কাৰণ তেওঁ বিশ্বাস কৰে—ধ্বনি আৰু প্ৰকৃতিৰ সংযোগতকৈ বিশুদ্ধ কিবা নাই।
চকুপৰ ধৰি ৰাখে প্ৰকৃতিৰ সৈতে সংগীতৰ আত্মীয়তা।

তেওঁ বাঁহখন বাহিৰ কৰি মেপ কৰে—দৈৰ্ঘ্য, বগাল, গা কঁপনি, ফুটা কৰিবলৈ উপযুক্ত স্থল।
ইণ্টাৰনেটৰ সহায় নলয়—শুধু মন, অভিজ্ঞতা আৰু শিক্সকৰ স্মৃতিৰ সহায় লৈ নিজৰ ছন্দেৰে বানায় বাঁহী।

প্ৰথম ফুটা, দ্বিতীয়… চাৰি, ছয়টা…
তেওঁ চকু বুজে।
হাতত আঁচ, চকুত গোট — কিন্তু মুখত মৃদু সুৰ বাজে।
বাঁহীত প্ৰথম ফুংক মাৰে —
এক কোমল, কঁপাল-ছোৱা ধ্বনি, যেন বতাহ নিজে তেওঁৰ শ্বাস হ’ল।
“এই বাঁহীত Beat নাই, এই বাঁহীত Rhythm নাই — এই বাঁহীত মই আছোঁ।”

তাঁই নিজৰ কম্পিউটাৰত নতুন Composition সাজে —
Title: “মোৰ শ্বাসৰ বাঁহী” (The Flute of My Breath)
Soundtrack ত কোনো Drum নাই, কোনো Bass নাই—কেৱল নতুন বাঁহীৰ সুৰ, আৰু তাতে লগ দিয়া কথাষাৰ—
“যি বতাহে বাঁহীত সুৰ দিয়ায়, সেয়াই জীৱন।”

ইয়াক কোনো EDM ফেস্টিভেলত বাজাব নোৱাৰি।
ইয়াক কোনো Club-ত নাচিব নোৱাৰে।
কিন্তু কোনোদিন, কোনো এজন ল’ৰা-ছোৱালী—বেলিৰ পৰা জাগি, মোবাইল বন্ধ কৰি, কানত হেডফোন লগাই যদি শোনে— তেওঁ জানে, সেইটো হ’ব সেয়া মুহূর্ত—যত সংগীত সত্য হ’ব।

তেওঁ এই Soundtrack এটা Pendrive-ত সংৰক্ষণ কৰে।
গোটেই সন্ধিয়া Studio বন্ধ কৰি বাইকত ওলায়।
উদ্দেশ্য—গুৰুজনৰ ঘৰ।

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ ঘৰত জোনাক পোহৰ। চুপচাপ বতাহ।
গুৰুজনে বৰ্ষান্ধাৰৰ মাজত বহি আছিল, চকুত টান।

তন্ময় আগত বহি Pendriveখন আগবঢ়ায়।
“এই বাঁহী, মই নিজে বনালোঁ। যি সুৰত Beat নাই, Commercial নাই, YouTube Views নাই… এইটো মই।”

শ্ৰীহৰিলালে Pendrive লৈ, ম্লান হাঁহিত ক’লে—
“তই এতিয়া বাজিছ। DJ নহয়, Creator। কেতিয়াবা Sound Mixer, কেতিয়াবা সাধক — কিন্তু আজি তই… বাঁহীৰ বন্ধু।”

তন্ময় চকু বুজে— এটা বাঁহীৰে তেওঁৰ সৃষ্টি, জীৱন, আৰু সত্তাৰ এক নতুন সংজ্ঞা হ’ল। এই বাঁহী তেওঁৰ বুকুৰ অংশ।

***

নগাঁৱৰ বতাহ এতিয়া সৰু সৰু পাত উৰুৱাইছে। মাঘৰ শেষত গছবোৰত নতুন পাতা, নতুন ধ্বনি, যেন এক নতুন যুগৰ আগমনী বাজিছে।

তন্ময় আজিকালি আগৰ দৰে বিট বানায় নে নাই। ইনষ্টাগ্ৰামত DJ Fusion ভিডিঅ’ও পোষ্ট নকৰে।
তেওঁৰ Studio এতিয়া যেন এক সন্ন্যাসী ঘৰ—য’ত শব্দ নাই, Beat নাই, কেবল সুৰৰ অপেক্ষা।
আৰু সেই সুৰ আজি হ’ব এটা সন্ধিপত্রৰ ৰূপত—এক Musical Testament, যি তেওঁৰ শিক্সকৰ সন্মানত উৎসৰ্গা কৰা।

তেওঁ লেপটপ খোলে। Desktop-ত এটা ফাইল—”Sandhipatra_FINAL_Mix.wav”
তাৰ লগত এটা ডকুমেন্ট ফাইল—”Letter to my Guru.txt”

তেওঁ চুপে চুপে পড়ে—

“গুৰুজন,

মই জানো, আপুনি কথাবোৰত বিশ্বাস নকৰে, আপুনি বিশ্বাস কৰে বাঁহীৰ নিশ্বাসত। কিন্তু মই কথাৰে ক’ব খুজিছোঁ—আপুনি মোক কেৱল সুৰ শিকোৱা নাই, মোক আত্মাৰ সন্ধান দিছে।

এই ধুনটোত Beat নাই, Bass নাই। এই ধুনটোত আপুনি আছোঁ, মই আছোঁ—আৰু আছে এটা সুৰ, যি যুগৰ পোহৰতো অক্লান্ত হৈ বাজে।

আপোনাৰ পদত এই ধুনটো উৎসৰ্গা কৰিলোঁ—‘সন্ধিপত্র’।

আপোনাৰ শিষ্য,
তন্ময়।

তেওঁ এই চিঠিখন মেইল কৰে—নহয়, কোনো পত্রিকালৈ নহয়, কোনো PR সংস্থালৈ নহয়—কেৱল শ্ৰীহৰিলালৰ এটা সাধাৰণ Gmail ঠিকনালৈ।

পিছদিনা পুৱা ৭টাত, তেওঁ লেপটপ খোলে।
Inbox খন তাজা। কোনো Notification নাই, কোনো Sponsorship মেইল নাই।
কিন্তু এখন Only Text Reply —
Subject: “Re: Sandhipatra”

“মই আজিও বাঁহীৰ কণ্ঠ শুনিছোঁ।
এইটো মোৰ শেষ সংগীত—তই যেন এইটো আগলৈ নিয়াই যাওঁ।
মোৰ সঁজুলি বুটল, কালি সন্ধিয়া তই বাজাবি।
মই নুবজাম—তই বাজাবি।
আৰু মই শুনিম।
— গুৰু”

তন্ময়ৰ বুকু গধুৰ হৈ পৰে। এইটো যেন গীতা-উপদেশৰ শেষ অধ্যায়, য’ত শ্ৰোতা হ’ল শিখক, আৰু বক্তা হ’ল ছাত্ৰ।

তেওঁ যি বাঁহীখনে নিজে বানাইছিল, সেয়া লৈ যায়।
আৰু লগত নিয়াই যায় এখন USB stick—য’ত ‘Sandhipatra’ ফাইল থাকে।

সন্ধিয়া ৬টাত নগাঁওৰ অৰণ্যত, শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ পুৰণি ঘৰ।
চাৰিওফালে পাতল চাকি—বাতি জ্বলি আছে কুমলীয়া পোহৰত।
আকাশত বৰণীয়া জোন।

ঘৰৰ দেউলীত বহি থাকে শ্ৰীহৰিলাল।
তেওঁৰ কঁকালীয়া হাতত বাঁহী নাই। হাত ভাঁজ কৰি বহি থাকে।

তন্ময় মঞ্চত উঠি লেপটপ খোলে, কিন্তু আজি Beat Launch Panel নাই।
অহা ১৫ মিনিট কোনো Sound Effect, কোনো ভলিউম Automation, কোনো Beat Drop নহয়—এইটো এক ধুন, যি মাথোঁ সুৰ, শ্বাস আৰু বান্ধোন।

‘Sandhipatra’ বাজে।
শ্ৰোতা মাত্ৰ পাঁচজন — গুৰু, তেওঁলোকৰ দুইজন পুৰণি সংগীত-সহপাঠী, আৰু তন্ময়ৰ মা-বাবা।

ধুনটো চলি থাকে।
বাঁহীৰ সুৰত বাজে—অভিমান, শিক্সকৰ নিৰাশা, ছাত্ৰৰ ভূল, আৰু শুদ্ধ হোৱাৰ সংকল্প।

ধুনটোৰ মাজতে একখিনি সময় থাকে য’ত বাঁহী থমকি যায়, আৰু শুনা যায় এটা মৃদু নিশ্বাস — যেন এক ধৈৰ্য্যৰ শেষ টান।

পিছত Slow Rising Taan, পুনৰ বাঁহীৰ উচ্চতা… আৰু তাতে লগ হয় অতি মৃদু Ambient Pad — যেন সেউজ গছৰ তলৰ বতাহ।

তন্ময় মাইকত ক’লে,
“এইটো কোনো গান নহয়। এইটো এখন সন্ধিপত্র—য’ত মই মোৰ শিক্সকজনক কৈছোঁ, তেওঁ মোৰ ভিতৰত বাজি থাকে।”

শ্ৰীহৰিলালে মাথোঁ হাঁহি দিলে। চকুত পানী। কপালত কপনি।

তিনি দিন পিছত নগাঁওৰ বাতৰিত এখন খবৰ আহিল—
“প্ৰখ্যাত বাঁহীবাদক শ্ৰীহৰিলাল বৰা প্রয়াত। শেষ নিশ্বাসত ‘Sandhipatra’ শুনি থিয় হৈ থাকিল। মুখত হাঁহি আছিল।”

তন্ময় সেই দিনা কোনো ভিডিঅ’ পোষ্ট নকৰে।
কেৱল ইনষ্টাগ্ৰামত এটা পোহৰৰ ছবি পোষ্ট কৰে—
বাঁহীৰ ওপৰত এখন বগা চাদৰ।
Caption—“তেওঁ গ’লে। কিন্তু সুৰ থ’লে।”

***

শ্ৰীহৰিলাল বৰাৰ অন্ত্যেষ্টিক্ৰিয়া সম্পন্ন হোৱাৰ দুদিন পাছত, নগাঁও একেবাৰে নিৰৱ। যেন ধুনৰ শেষ ৰাগটো আকাশেৰে ওলাই গ’ল, কেতিয়াও নুফিৰে।
তন্ময় এই কেইদিন অচিন্ধ্য, চুপ। সোচিয়েল মিডিয়াত নিস্তব্ধ, ফোনটো Airplane Mode-ত, Studio-ৰ বাতি বন্ধ।

ঘৰৰ কোণটোত মাটিৰ ওপৰত পৰি থকা বাঁহীখন—তেওঁ যি নিজ হাতে তৈয়াৰ কৰিছিল—আজি যেনো বহুত পুৰণি।
তেওঁ সেই বাঁহীখন উলিয়াই হাতেৰে চেপি ধৰিলে, তাৰ গা-চিনাকি টানটান বাঁহখনত কাষতে বাজে এক ধপ-ধপ বুকু।
একটা বাঁহী।
এটা শ্বাস।
এটা শূন্যতা।
আরু সেই শূন্যতাৰ ভিতৰতেই, বাজে এজন মানৱৰ চিহ্ন।

তেওঁ জানে, তেওঁৰ গুৰুজনৰ নাইবা কোনো কবৰ, নাইবা কোনো স্মৃতিস্তম্ভ।
তেওঁৰে সৃষ্টিতেই থাকিব তেওঁৰ অস্তিত্ব—কিন্তু ক’ত, কেনেকৈ?
এই প্ৰশ্নৰ উত্তৰ বিচাৰি তেওঁ Studio-ৰ টেবুলত বহে।

পিছফালে হাঁহিত বাঁহীৰ ফটো এটা।
তাতে লিখা,
“নিশ্বাসটো সঠিক হ’লে, সুৰ কেতিয়াও ভূল নহয়।”
– শ্ৰীহৰিলাল

তেওঁ নতুন Composition বানাবলৈ মনস্থ কৰে। কিন্তু এইবাৰ Beat নহয়, Bass নহয়—এইবাৰ মৌনতা।

তেওঁ Ableton খোলে, আৰু প্ৰথমটা Track বানায়—‘Silence 1:04’
কেৱল এটা Sound Layer — মৃদু বতাহ, সেউজ পাতৰ কঁপনি, আৰু কেতিয়াবা বোকা ধৰি থকা এটা নিশ্বাস।

পিছত—বাঁহীৰ একোটা Sound Sample।
কিন্তু Live বাঁহী নহয়।
তেওঁ শ্ৰীহৰিলালৰ শেষ অনুশীলন সময়ত ৰেকৰ্ড কৰা শব্দবোৰ সজায়—নানা ভুল, ফেঁচা, কেশনি, শ্বাস, আৰু কেতিয়াবা ঠে ঠে কৰা নিচুকনো শব্দ।
এইবোৰেই আজি হ’ব সংগীত।

Title: “Shunyatar Shikha (Flame from Void)”

সেয়া কোনো ভাবুকতা নহয়, কোনো স্মৃতিচারণা নহয়—সেয়া হৈছে এক ধৰ্ম, এক Sound Ritual।

তেওঁ এই Album বনাবলৈ আৰম্ভ কৰে —
১. Pratham Shwas (প্ৰথম নিশ্বাস) – বাঁহীৰ প্ৰথম ফুংকৰেৰে আৰম্ভ
২. Ashray (আশ্রয়) – বাঁহীৰ সুৰত বৃষ্টিৰ শব্দ
৩. Ritunam Smaran (ঋতুৰ স্মৃতি) – ঠাণ্ডা নিশাৰ ৰেকৰ্ডিং
৪. Mounatar Naad (মৌনতাৰ নাদ) – কেতিয়াও না-বাজা ধ্বনি

সকলো Composition-ত সুরৰ তুলনাত মৌনতাৰ অংশ বেছি।
তেওঁ যিমান হ’ব পাৰে Soundscape খালী ৰাখে।
কাৰণ, গুৰুজনে ক’ছিল, “বাঁহী নিজে শব্দ নহয়; শব্দৰ মাজৰ শূন্যতাই সেয়াক সংগীত কৰে।”

এই সংকলনৰ অন্তিম ধুনখন হয় —
Sandhyar Deep (সন্ধ্যাৰ দীপ)

তেওঁ এইটোক গুৰুজনক উৎসৰ্গা কৰে, কিন্তু কোনো কেবিন, কোনো আলোচনাৰ মাজেৰে নহয়।
কেৱল এজন YouTube ভিডিঅ’—
Black Screen, Text Only—
“If you hear nothing, you have heard my guru.”

মানুহ প্রথমে ভ্ৰম পায়।
ভিডিঅ’ত শব্দ নাই।
কিছুজন কমেণ্ট কৰে—“ভুল upload হৈছে!”
আৰু কিছুমান বুজে—তাতেই সংগীত।

কিছুদিনৰ পিছত Spotify-ত তেওঁ এটি Narrated Album ৰিলিজ কৰে—“Guru’s Breath”
প্ৰত্যেক খণ্ডত —
শব্দ নাই, কথা নাই —
শুধু Backdrop ত মৃদু প্ৰাকৃতিক ambience, আৰু কিছু পংক্তি তেওঁৰ মাতত —
যেন –

“নিশ্বাস মানেই সুৰ, আৰু সুৰ মানেই জীৱন।
যে জীৱন চুপে বাজে, সেয়াই সংগীত।”

এই Album শোনা মানুহবোৰ চাৰিটা শব্দ লিখে Review-ত —
“Peaceful. Personal. Pure. Permanent.”

তেওঁ এবাৰ Live Session ৰ আয়োজন কৰে—
কোনো ৰঙীন আলো, কোনো Big Banner নাই।
কেৱল এটা চাকি, আৰু Stageৰ সন্মুখত এটা বাঁহী।
তেওঁ মাইকত মাত্ৰ এটা কথা কয়—
“শব্দ মোৰ আছিল, সুৰ তেওঁৰ।”
আৰু তাতেই বাজে—”Shunyatar Shikha”

লোক এন্ধাৰ ঘৰৰ ভিতৰত শুনে, কিছুমান চকু বন্ধ কৰি, কিছুমান বুকু ধৰি।

অতঃপর সেই ৰাতি ঘূৰি আহি তেওঁ বাঁহীখন বুকুত থৈ শুৱে।
তেওঁ বুজে, এই শূন্যতাই হয় শিখা—এক দীপ্ত জ্যোতি, যি সংগীতৰ চুপচাপ পবিত্ৰতাক আগবঢ়ায়।

এই শিখাৰ ভিতৰত, শূন্যতাৰ মাজত, তন্ময় যেনে সৃজনশীল হ’ল—তেনেই শ্ৰীহৰিলালজনে মৃত্যুৰ পাছতো সেউজ হৈ ৰ’ল।

***

মাঘৰ শেষত নগাঁও গাঁওখনৰ পাহাৰীয়া বতাহত এক বিশেষ কোমলতা থাকে—যেন ধ্বনি গঢ়িবলৈ সুপ্ত বতাহৰ প্ৰস্তুতি। সেইটো পুৱা, তন্ময় আজি অতি সৰল কিছুমান দৰকাৰী সামগ্ৰী লৈ ওলাই আহে—একটা বাঁহী, এটা লেপটপ, এখন Notebook আৰু এটা লাল ৰঙৰ কাঠৰ বাকচ।

এইটো কোনো DJ Set-up নহয়, কোনো Studio Gear-ও নহয়—এইটো তেখেতৰ সৈতে তেওঁৰ শেষ পাঁজৰা-সৃষ্টিৰ আয়োজন।

তেওঁ আজি উজনিত ওলাইছে। নগাঁওৰ পৰা বহুত ওপৰলৈ, মাৰাপথাৰৰ কাষৰ এখন সৰু স্কুলত।
এইটো এক নাটগৃহ নহয়, কোনো Air-Conditioned Auditorium-ও নহয়—এইটো মাটিৰ তলৰ মঞ্চ, বাঁহেৰে বানোৱা বেঞ্চ, মাটি-চৌকিত বহা ৮০ জন শিশুৰ ওচৰত এবাৰ সংগীতৰ উন্মোচন।

তেওঁ জানে, তেওঁৰ সৃষ্টি যদি আটাইতকৈ বিশুদ্ধ আৰু শুদ্ধ হবলৈ পাৰে, সেয়া হব এই নিষ্কলুষ কণ্ঠৰ সন্মুখতে—যি এতিয়াও বোলত বিশ্বাস কৰে, ডিজিটেল ভলিউমত নহয়।

তেওঁ মঞ্চত উঠি মুখত হাঁহি দিয়ে।

“আজিৰ সংগীত কোনো উৎসৱ নহয়। আজিৰ সংগীত হৈছে এটি কাহিনী—এজন ল’ৰাৰ, যিজনে নিজকে শব্দৰ মাজত হেৰাই পাইছিল, আৰু এজন শিক্সকৰ, যিজনে সুধিয়াই দিলে এক সোঁত, এক শ্বাস।”

তেওঁ বাঁহীখন লয়—সেইটোৱেই, যি গছৰ পৰা কাটি নিজৰ হাতেদি গঢ়িছিল।
চকু বন্ধ কৰে, আৰু ফুংক মাৰে।

প্ৰথমে বাজে এক মৃদু সুৰ, যেন পাহাৰৰ বুকুৰ পৰা ওলোৱা জোকাৰ শ্বাস।
পিছত—এক ছন্দ—নহয় ধ্বনি, নহয় Bass; এয়া হৈছে হৃদস্পন্দন, অনুভৱৰ ভিতৰৰ নিঃশব্দ ঢৌ।

ল’ৰা-ছোৱালীবোৰ প্ৰথমে চুপচাপ।
কিছু সময়ৰ পাছত, এটি ছোৱালীয়ে হাতেৰে মাটি ঠাপ মাৰে—ধীরে ধীরে, একোটা শব্দত একোটা হেঁপাহ, যেন সেয়া সংগীতৰ এখন নতুন “Beating Heart”।

তন্ময় হালধীয়া notebook খন মেলি পঠায়—

“যত শব্দ নাই, সেই ঠাইত সংগীত জীয়াই উঠে।
যত বতাহৰ মাজত নিশ্বাস বাজে, সেই বাঁহীত আত্মা থাকে।
আৰু সেই আত্মাৰ নাম—বংশীধ্বনি।”

এই বাক্যত স্কুলখনৰ এখন শিক্ষিকাই থিয় হৈ হাঁহি মাৰে।
ল’ৰা-ছোৱালীবোৰো হাত তালি মাৰে—নহয় আনন্দৰ বাবে, নহয় Beat Drop ৰ বাবে—কেৱল এজন বাঁহীবাদকক বুজিবলৈ, যিয়ে ডিজিটেল শব্দৰ মাজত সত্যৰ সুৰ বিচাৰি ফুৰিছিল।

দিনটোৰ অন্তত, তেওঁ কাঠৰ বাকচখন খোলে।
তাত থাকে ১২ খন বাঁহী—পৃথিৱীৰ ১২জন শিশু, ১২টা নতুন হাত, ১২টা শ্বাস।
তেওঁ তেওঁলোকক প্ৰতিটা বাঁহী আগবঢ়ায়।

“এইবোৰ বাঁহী মোৰ নহয়।
এইবোৰ তেখেতৰ, যিয়ে মোক শিকাইছিল—যে সংগীত জিকাৰ বাবে নহয়, সংগীত শিকাৰ বাবে।
আজি সেয়া তোমালোকৰ, যেন আজিৰপৰা তোমালোকে শ্বাসত সংগীত বজাও।”

একজন ল’ৰাই সুধে—
“স্যাৰ, আপনি কি বাঁহীবাদক নে DJ?”

তন্ময় হাঁহি দিয়ে।
“মই বাঁহী।
যদি তুমি মন দি শুনা, তেন্তে তোমাৰ ভিতৰতো বাজিব।”

তেওঁ নিজে নিচিনা কণ্ঠত এক সাৰল্য বুজে—শব্দৰ বাহিৰে আত্মাৰ সুৰ।
তেওঁ জানে—আজিৰপৰা কোনো ধুন Billboard Charts-ত উঠিব নোৱাৰে, কিন্তু কোনো এজন ল’ৰাৰ নিশ্বাসত বাজি থাকিব।

তেওঁ নগাঁওলৈ ঘূৰি আহে।
কিন্তু এইবাৰ Studio খোলে না।
এইবাৰ, তেওঁৰ বুকুত বাজে সৃষ্টিৰ নতুন মুখ।

পৰদিনা তিনি দেশেৰে তিনিজন Music Scholar তেওঁৰ প্ৰস্তুত “Guru’s Breath” Album বিষয়ে লিখে—
“It’s not ambient. It’s not experimental. It’s ancestral.”

UNESCO-ৰ লোকসংগীতৰ এখন দৰখাস্তত উল্লেখ হয়—
“Sandhipatra by Tanmay Baruah is an attempt to preserve the oral and breath-based traditions of Bansuri through digital sincerity.”

তেওঁ বাৰ্তা পায় BBC-ৰ পৰা—
“Would you like to talk about your Guru and the sound of breath?”

কিন্তু তেওঁ মাথোঁ লিখে—
“I’ll talk when my flute breathes again.”

সেয়া হ’ল “বংশীধ্বনি”—
এজন শিষ্যৰ সৃষ্টিৰ যাত্ৰা,
এজন শিক্সকৰ নিশ্বাসৰ নাদ,
এটা বাঁহীৰ উশাহত বাজি থকা শুদ্ধ সত্য।

___