নাগিনী ৰাতি

তন্ময় গোস্বামী

ড° অরিন্দম ডেকা, এখনি নামী হাৰ্পেটোলজিষ্ট, উলাহগাঁৱ নামৰ এখন পৰিসৰ গাঁওলৈ আহিল, যাৰ নামো নক্সাত গোপন হৈ থাকে। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা ৰিসাৰ্চ গ্ৰান্ট পাই, তেওঁ অহা দুই মাহ এই গাঁওৰ আশেপাশৰ বনাঞ্চলত এণ্ডেমিক ভাঁটিয়াজাতীয়া গোখোৰা (pit viper) সৰ্পৰ ওপৰত অধ্যয়ন চলাবলৈ আহিছে। কামৰ উৎসাহত উচ্ছ্বসিত অরিন্দমে গাঁওলৈ যোৱাৰ পথেৰে যেতিয়া যাত্ৰা আৰম্ভ কৰে, তেতিয়া তেওঁৰ মনত মাথোঁ বৈজ্ঞানিক আগ্ৰহ আছিল; কিন্তু গাঁৱৰ পৰা দহ কিলোমিটাৰ আগতেই পাহাৰীয়া জঙল পথত জিপখন খৰকৈ ঠেক খাই থমকি ৰয়। সন্ধিয়া নামিছে, বনজাকৰ মাজত গাড়ীৰ হেডলাইটৰ তীব্ৰ পোহাৰে পথ এন্ধাৰ কৰাৰ বিপৰীত এক অদ্ভুত নিস্তব্ধতা এনে অনুভৱ কৰাইছিল যেন কাৰোবাৰ চকু তেওঁলৈ চোৱাৰ স্পষ্ট অনুভৱ। চালকে অলপ গৰ্জি ক’লে, “ডাক্টৰবাবু, এই জিপ বেছি আগলৈ নাযায়। গাঁৱলৈ হেঁপাহে যাব লাগিব। পুৱতি বেলিকৈ আহি থকা ভাল।”

অৰিন্দমে জিপৰ পৰা নামি গাঁৱলৈ খোজ কাঢ়িলে। গাঁৱৰ পথ ধূলিধূসৰ, দুয়োফালে গছপুলিৰ মাজেৰে কুঁৱলি উঠি আছে। গাঁৱৰ ঠিক সীমান্তত এখন পুৰণি বনবিভাগৰ ৰেষ্ট হাউচ, তাৰেই খালী এখন কোঠাত তেওঁক থকাৰ বন্দোবস্ত দিয়া হৈছে। ৰেষ্ট হাউচখনৰ মূৰ পৰা ওলাই থকা ছাঁটি ছাঁটি পুকুৰাসদৃশ ঘাঁহেৰে ভৰা উঠানত আহি থমকি গ’ল অরিন্দম। চকুত পৰিল এটা ডাঙৰ পিপল গছ, যাৰ গোড়ালিত ঢপঢপীয়া তেলৰ চাকি এখন জ্বলিছে—বিলকুল অজানাকৈ। ভিতৰত থাকিবলগা বুঢ়া মৰমী মানুহজন, যাক সকলোৰে “হৰামণি” বুলি সন্মোধন কৰে, এফালে ঘোঁহাঘোঁহাকৈ অলপ কথা পাতিলে: “এই ঘৰখনত বহুত কথা আছে, বাবু। আজি তুমি থাকা, কিন্তু কেতিয়াবা যদি পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি জগি থাকিবা, তেন্তে চকুৰে বুজা কথাও নপাবা।”—এইটো কৈ সি অন্ধকাৰত চিয়াচিয়া হাঁহিলে। অন্ধকাৰ, উলাহগাঁৱৰ মৌনতা, আৰু হৰামণিৰ শূন্য দৃষ্টিয়ে অরিন্দমক সেই ৰাতি অলপ বেলেগ ভাবিবলৈ বাধ্য কৰিলে। বিছনাত পৰি সি নিজৰ ডায়েৰীত লিখিলে—“Superstition is often the beginning of science. Let’s see what these forests truly hide.”

পুৱাৰ বেলি গাঁওখন যেন এক নতুন ৰূপত ধৰা দিলে। ময়ূৰৰ ডাঙৰ ডাঙৰ মাত, গৰুৰ ঘণ্টা, আৰু দু-এটা চেলেঙা শিশুজনৰ হাঁহিৰে ভৰা গাঁওখনত যেন আগদিনা ৰাতিৰ গম্ভীৰতাৰ নামগন্ধো নাই। অরিন্দমে নিজৰ জিপিএছ ডিভাইচ, নেট-কেম, আৰু মোশন সেন্সৰ লৈ গাঁওৰ পশ্চিম পাৰৰ বনাঞ্চলটো অভিমুখে আগবাঢ়ে। পথত দেখা পায় এজনী ডাঙৰীয়া গাঁৱলী যিজন কণমানি লৰা-ছোৱালাক পঢ়ায়—তেওঁৰ নাম মলিনী। মলিনীৰ মুখত থাকিল এক প্ৰাচীন কথা: “এই জংলাত সাপ আছে ঠিকেই, কিন্তু এটা বিশেষ সাপ—মহা দৰাচল। পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি গছৰ ফালে হাঁহি হাঁহি যাব, যাৰ মাজত মানুহৰ দেহৰো আভাস থাকে।” অরিন্দম হাঁহি হাঁহি কৈছিল, “সেইটো হয়তো কেউটা সাপৰ হরমোনেল বিকৃতি, না হয় optical illusion।” কিন্তু মলিনী ক’লে, “ডাক্টৰবাবু, কোনোবাই ডাঙৰ ডাঙৰ ডিগ্ৰী পেলায়, কিন্তু গাঁৱৰ কথা, বিশ্বাস আৰু শংকাই যি সত্য গঢ়ে, সেইটো কেতিয়াবা সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ বিজ্ঞান হ’ব পাৰে।” অরিন্দম অলপ থমকি গ’ল। বনজাকৰ মাজত ফটো ট্রেপ কেমেৰা লগোৱা শেষত, ৰাতিপুৱা অৱসান হ’ল। হৰামণিয়ে ৰাতি উলাহঘৰৰ চৌপাশে যেন চকু খুলি থাকিল। কিছুমান চেৰেকা শব্দ, এটা দীঘল ফু-ফু শব্দ, আৰু বতাহৰ লগত উৰা এটা চুলিৰ গোন্ধ—অৰিন্দম জানি পালে, এই গাঁৱলৈ তেওঁৰ আগমন কেবল অধ্যয়নৰ বাবে নহয়, যেন কোনোবা ৰহস্যৰ দিশে টানি আনে কোনো এক অপৰূপ শক্তিয়ে।

–

পুৱাৰ বেলিত অরিন্দমৰ মনত আগৰ ৰাতিৰ দৃশ্যবোৰ স্পষ্ট হৈ আছিল। চকুত তেতিয়াও পোহৰৰ নিচিনা এটা দীপ্তি, যেন কোনো জীৱজন্তুৰ নয়, মানুহৰ নিকটবর্তী, কিন্তু তাৰো অচিন্তনীয়। গাঁওখনৰ কলঘৰীয়াত চাহ খাবলৈ গ’লগৈ তেওঁ, যত ৰঙা মাটিৰ মেজত বহি থকা হৰামণিয়ে তেওঁক এখন বোকা দৃষ্টিৰে চাই ক’লে, “নিদিলা নেকি ৰাতি? গছৰ দাঁতিত কোনোবাই ফুংকিছিল ক’লা বতাহ।” অরিন্দম হাঁহি দিলে, কিন্তু চকু তিৰ্ছা কৰি জিজ্ঞাসা কৰিলে, “হৰামণি, এই গাঁৱত সকলো সাপে নেকি অলৌকিক? মই শুনিছোঁ পূৰ্ণিমাৰ কথা… নাগিনী?” হৰামণি এবাৰ দীৰ্ঘ নিঃশ্বাস ল’লে, চাহৰ কাপত হাত গৰম কৰিলে, আৰু ধীৰে ক’বলৈ ধৰিলে এখন কাহিনী—পুৰণি, সময়ত হেৰাই যোৱা, কিন্তু মাটিত কাঁইটৰ দৰে গাঁথি থকা। “বহুত আগতে, এই গাঁৱৰ কাষতে আছিল এখন ‘অখণ্ড বট’—এটি বিশাল পিপল গছ, য’ত সাপ-গছ একে সময়তে পুজা কৰা হ’ত। কথাৰে চলে, এজন তান্ত্ৰিক সেই ঠাইত ধ্যান কৰিছিল। একদিন এজনী মানৱী, পৰুৱালীয়া, তান্ত্ৰিকৰ আশ্ৰয় ল’লে। তান্ত্ৰিক তেখেতৰ প্ৰেমত পৰিল। কিন্তু মানৱীৰে গোপন আছিল—তেওঁ আছিল নাগ-ৰাজৰ কন্যা—এজনী পূৰ্ণ নাগিনী।”

তান্ত্ৰিক জনে অমৰ হ’বলৈ তেওঁৰ ওপৰত অভিশাপ দিলে, ভালপোৱা বিনিময়ত। কিন্তু যোৱা পূৰ্ণিমাত সেই অভিশাপ উল্টো পৰি যায়। কু-ৰূপত বন্দী হয় সেই নাগিনী, যি প্ৰতিটো পূৰ্ণিমাত আত্মদাহ কৰি পুনৰ মানৱ ৰূপত ওলাই আহে—বিনাশ আৰু বিচাৰ ল’বলৈ। অরিন্দম চিঞৰি উঠিল, “কিন্তু এইবোৰ কাহিনী, হৰামণি! কোৱা কথা। কোনো বিশ্বাসযোগ্য তথ্য নাই। মই চাইছোঁ জুইটো ক’ৰ পৰা আহে।” হৰামণিয়ে মৃদু হাঁহি দিলে, যেন বহু বছৰ ধৰি একেটা কথা শুনি আহিছে আৰু মোকলা মনৰে জ্ঞানীজনক ৰক্ষা কৰিব নোৱাৰাৰ কষ্টে হাঁহে। অরিন্দম তাৰ পিছত মালিনীক গ’লগৈ। বিদ্যালয়ৰ পিছফালে ওলাই থকা পাহাৰৰ ওপৰেদি দুয়ে দুটা টিলাৰ মাজেদি ওলাই গৈ এক পুৰণি ধ্বংসপ্ৰায় মন্দিৰ পালে—সেইটো ‘নাগ-থান’। তাত শিলত খোদিত এটা বৃহৎ সাপৰ মূৰ্তি, যাৰ চকুত লাল পাথৰ বসোৱা। গছবোৰে মন্দিৰটো আবৰি ধৰিছে, তলত তাজা ফুলৰ গাঁথনি—অৰিন্দম আচৰিত হ’ল, কাৰো নাকত সদায় বৈজ্ঞানিক সন্দেহ, কিন্তু এই ঠাইটো অলপ বেলেগ।

সন্ধিয়াৰ পাতে পাতে অৰণ্যৰ ভিতৰত গম্ভীৰতা আহি পৰে। অরিন্দম নিজৰ টেণ্টত উঠি মোশন সেন্সৰ কেমেৰাৰ চেক কৰি আছে। কেমেৰাত এক অস্বাভাবিক তাপচিহ্ন ধৰা পৰিছে—দুটা উজ্জ্বল বিন্দু, যেন চকুৰে চাই আছে কেমেৰালৈ। তেওঁ তাৰ লগত লগ লাগি থকা কণিকাৰ পৰীক্ষা কৰে, কিন্তু কোনো সাপৰ নমুনা পোৱা নাযায়। তেওঁৰ মনৰ ভিতৰতে অলপ ধুমুহা বাগৰি উঠে—এই কি মাত্ৰ বিভ্রম? না কি কোনো ছাঁ? পূৰ্ণিমা আহি আছে। মালিনী ক’লে, “পূৰ্ণিমাৰ তিনিদিন আগতে সি আহে, পিছে দেখা দিব না। কেৱল বতাহ আৰু গোন্ধে তেওঁৰ উপস্থিতি জানিবলৈ দিয়ে।” অরিন্দম পাহাৰ আৰু নদীৰ মানচিত্ৰ বনাইছে। কিন্তু সেই মানচিত্ৰত একো টানি ধৰা নাযায় কল্পনাৰ, আতংকৰ, আৰু কাহিনীৰ। তেওঁ নিশা ডায়েৰীত লিখে—“তথ্যৰ বাহিৰে এক পৃথিৱী আছে, যাক গ্ৰহণ নকৰিলেও, সি অস্তিত্ব ৰাখে। আৰু এই গাঁও—ই কোনোবাৰ হয়তো নিজৰ অস্তিত্বৰে মোক প্ৰশ্ন কৰিব।”

–

তৃতীয় দিনটো অরিন্দমৰ বাবে ব্যস্ততাৰে পূর্ণ আছিল। পুৱা উঠিয়েই তেওঁ লেপটপত কেমেৰা ফুটেজবোৰ পৰীক্ষা কৰিবলৈ বহিল। গতানুগতিক কোনো সাপৰ গতি বা বন্যপ্ৰাণীৰ উপস্থিতি নথকা সত্ত্বেও, তেওঁ লক্ষ্য কৰিলে—মধ্যৰাতিৰ ঠিক ১২টা ১৭ মিনিটত কেমেৰাৰ সন্মুখেৰে এটা গা ধৰি থকা উষ্ণ-তাপ বিন্দু এক-দু মুহূর্তৰ বাবে পাৰ হ’ল আৰু থমকি থাকিল। দৃশ্যটো কোনো সাপৰ নহয়, অৱয়বও কোনো চৰাচৰ প্ৰাণীৰ সৈতে মেলে না। আশ্চৰ্যজনকভাৱে সেই চেহেৰা এবাৰ চকু-মুখৰ মৃদু ছাঁ দিবলৈ ধৰিলে। তাৰপিছত কেমেৰাৰ লেন্স ঘোলা হৈ পৰে—যেন কিবা তীব্ৰ বাষ্পে আগলাই ধৰিছে। অরিন্দমে বিজ্ঞানৰ ভাৰষালিত বিশ্বাস ৰাখে, কিন্তু এই ডাটা তেওঁৰ অভিজ্ঞতাৰ সীমা অতিক্ৰম কৰিছিল। তেওঁ ভাবিলে—এইটো হয়তো কেমেৰাৰ ত্ৰুটি, না হয় তাপপ্ৰতিক্ৰিয়া। কিন্তু অন্তৰৰ এক কোণত সৰহকৈৰে সি উপলব্ধি কৰিছিল—এইটো মাথোঁ যান্ত্রিক বিভ্ৰান্তি নহয়।

এই সময়তে গাঁওত হঠাৎ এক আতংকৰ সঞ্চাৰ হয়। এজন পোহনীয়া মেজুৰ গৰু নিশা গোচালৰ পৰা হেৰাই যায় আৰু পুৱা গছৰ শিপাত তলত গৰুটোৰ মৃতদেহ পোৱা যায়—গলাৰ দুয়োফালে সৰু দুটা গহ্বৰৰ দৰে দাগ, কিন্তু ৰক্ত-প্ৰবাহ নাই, বিষও নালাগে। গাঁওবুৰুৱাই গৰ্জি উঠিল, “নহয় বাঘ, নহয় ভালুক, এইটো সেই—নাগিনীৰ কামোৰ!” অরিন্দম সজাগতাৰে প্ৰতিক্ৰিয়া দিয়ে, “এইবোৰ কেবল কাকতীয়া সমাপতন, প্ৰমাণ ছাড়া কিছুই নক’ব।” কিন্তু ভয়ৰ বিজ্ঞান নাই, আৰু লোকৰ মুখে মুখে উভতি আহিল: “ডাক্টৰবাবুই আহি গছবিলাক disturb কৰিলে, গাঁৱৰ শক্তি ঘাই খালে।” মালিনীৰ সহায়ত অরিন্দমে গ্ৰামে্য লোকক বিশ্বাস দিবলৈ চেষ্টা কৰিলে, কেমেৰাৰ ফলাফল আৰু দৃষ্টান্ত দেখুৱালে। কিছুমান জ্যেষ্ঠ মানুহ সন্মত হ’ল, কিন্তু বেছি ভাগ লোকৰ চকুত আছিল সন্ত্রস্ত বিশ্বাস আৰু ভয়ৰ লাল আভা।

সন্ধিয়া পূৰ্বে, অরিন্দম ৰেষ্ট হাউচৰ কাষৰ এটুকুৰা পাহাৰত নিজে কেমেৰা লগাই ৰাখিলে। বতাহৰ শব্দ, পাতৰ সৰসৰনি, আৰু কেতবোৰ অচিন বতাহৰ গন্ধ—তেওঁ জীৱনতে প্ৰথমবাৰ গম্ভীৰভাৱে অনুভৱ কৰিলে, যেন তেওঁক দেখা হৈছে। নিশা ১১টাৰ ফালে সি চিঞৰি উঠিল—তালপাতৰ মাজেৰে এক আকৰ্ষণীয় ছাঁ মানুহৰ দৰে হেঁপাঁহেৰে সলনি হ’ল। অন্ধকাৰৰ মাজত এক মুহূৰ্ত—এটা দ্ৰুত চকু মেলা চকু, যাৰ লাল দীপ্তিত কিম্বদন্তি, ইতিহাস আৰু অলীক সত্য মিলি আছিল। ছাঁটো নীৰৱতাৰে অন্তৰ্ধান হ’ল, কিন্তু তাৰ পিচত থাকিল তীব্ৰৰ হাহাঁকাৰ, জোনাকৰ তলত কেঁপি থকা মাটিৰ দৰে মন। অরিন্দম বিছনাত পৰিল, কিন্তু শুই নাপাল। তাৰ মনত ক্ৰমাগত সংঘাত চলি আছিল—তথ্য বনাম অনুভূতি, যুক্তি বনাম অজ্ঞাত আতংক। তেওঁ ডায়েৰীত লিখিল: “বিজ্ঞান সকলো উত্তৰৰ মালিক নহয়। কেতিয়াবা ৰহস্যৰ গাঁথনিতে উত্তৰ বন্ধ হৈ থাকে, আৰু কোনো কোনো প্রশ্ন কেবল অনুভৱৰ মাজত বাচে।”

–

পূৰ্ণিমাৰ পুৰ্বদিনৰ পুৱা অরিন্দম বনবিভাগৰ অভিলেখৰ পৰা পোৱা এটা পুৰণি কপিছ্বৰুপ পাণ্ডুলিপিৰ ফটোকপি লৈ ৰেষ্ট হাউচত বহি আছে। মন গম্ভীৰ, চকু তীক্ষ্ণ। পাণ্ডুলিপিখনত উল্লেখ আছে “সপ্তস্ৰোতা নাগবংশ”, যি মানুহৰ লগতে বাস কৰিছিল, যাৰ ভিতৰত এজনী আছিল “কুণ্ডলিনী”—সাপৰ ৰানী, যাৰ শক্তি মানৱৰ সৈতে মিলাইছিল।” সেই ৰাজবংশৰ পৰৱৰ্তীত ধ্বংস, বিশ্বাসঘাতকতা আৰু অভিশাপৰ কথা সেই পাণ্ডুলিপিত স্পষ্ট। অরিন্দম ক্ৰমে অনুভৱ কৰিলে—এই গাঁৱৰ মাটি, গছ, চুই চাব পৰা এই ধূলিকণাই কিবা গভীৰ গোপন সত্যৰ বাহক। এই কথাবোৰ কেবল লোককাহিনী নহয়, ই যেন বাস্তবতাৰ কোনো অংশ যাক আমি এতিয়ালৈকে অস্বীকাৰ কৰি আহিছোঁ। গধূলি ফালে সি নিজৰ কেমেৰা গুছাই আগবঢ়িল সেই বনাঞ্চলৰ দিশে, য’ত গত ৰাতিত ছাঁটো দেখা পাইছিল। সি সেই জায়গাখনত পঠিয়ালে সেন্সৰ, গন্ধ-পাচনি আৰু চিহ্নিত বালি—এক বিজ্ঞানৰ সঁজুলি আৰু পুৰণি মণি-তাবিজৰ মাজত সংগ্ৰাম।

চাকি-জ্বলা ৰাতি, পূৰ্ণিমাৰ আলোক ছাঁয়ে বনটোক যেন ৰূপালী পাথৰৰ দৰে কৰি তুলিছে। অরিন্দম একেলগে টান টান সজাগতাৰে অপেক্ষা কৰিছে। ঘড়ী টুপ টুপকৈ আগুৱাই, নিশা ১২টাৰ পাছত, হঠাৎ কঁকালৰ মাজেৰে এটা ঠাণ্ডা হাওঁ ফুৰি গ’ল—আৰু সেই ধূসৰ কুয়াশাৰ মাজত, বনপথৰ একোটা গছৰ ফাঁকেৰে ওলাই আহিল এটি ছাঁ। এক পলক, আৰু তাৰপিছত স্পষ্ট দেখা গ’ল—এজনী অচিনাকী মহিলা, দীঘল ক’লা চুলিত জোনাক পৰি আছে, গা-ভৰ্তি পানীৰ দৰে চকচকে, আঁচল সৰা, চকুত এক অচিন উজ্জ্বলতা। অরিন্দম কঁপি উঠিল, কিন্তু অদ্ভুতভাৱে ভয় নহ’ল; যেন বহু পূৰ্বৰ এটি চেনা অস্তিত্বৰ লগত দেখা হ’ল। মহিলা জনী জোনাকত দাঁতিত থাকি অতি সুধাসূত্ৰ ভাষাত ক’লে, “এনেধৰণে থাকিবা ঠিক নহয়, ডাক্তৰবাবু। তুমি এটা ধ্বংস হোৱা ইতিহাসৰ ভিতৰত পোহৰ বিচাৰি আছা—ই কোনো বৈজ্ঞানিক প্ৰকল্প নহয়।” অরিন্দম ভাবিলে সি সপোনত আছে। কিন্তু সেই ছাঁ, সেই হাঁহি, সেই শব্দ—ই সকলোবোৰ ইন্দ্ৰিয়ত গভীৰকৈ খচিত।

তেওঁ ক’বলৈ চেষ্টা কৰিলে, “তুমি কোন?”—কিন্তু মহিলা জনী চকুত এক গভীৰ বিষয়ে ক’লে, “নেই ক’ত যে আমি। মই কুণ্ডলিনী। জীৱন দিছিলো মানৱৰ বাবে, সিঁচৰিলো অভিশাপৰ জুই। এতিয়া কেবল ৰাতিয়ে মোৰ প্ৰকৃতি, আৰু জোনেই মোৰ পৰিচয়। সৃষ্টিৰ পৰা আঁতৰি যোৱা, কিন্তু অবিনশ্বৰ যন্ত্ৰনাৰ মাজত থকা প্ৰাণ।” তেওঁ কাষৰ এটি পাথৰৰ দাঁতিত বহি থাকে, তাৰ চৰণত এখন পুৰণি ধাতুৰ আঙঠি পিন্ধা হাতটো জোনাকত চকচকাই উঠে। অরিন্দমে বুজি নাপালে, কিবা ক’বলৈ চেষ্টা কৰিও চুপ হৈ পৰিল। হঠাৎ কুণ্ডলিনী এক উচ্চনাদে ক’লে, “বতাহৰ পৰা সাবধান হওক। পূৰ্ণিমা তৃতীয় চকুৰ দ্বাৰ মেলায়। তাতে প্ৰবেশ কৰিলে… ওভতা পথ থাকেন।” আৰু তাৰ পাছতে, একে যিমান ধীৰে ছাঁ ওলাইছিল, সেই ধীৰতাৰে সি মিলাই গ’ল কুয়াশাৰ কোলাত। অরিন্দম ৰাতিটো জগি থাকিল—চকুত তন্দ্ৰা নাই, প্ৰশ্নৰ পাহাৰ লৈ, যেন নিজে নিজকে প্ৰশ্ন কৰি আছে: বিজ্ঞানৰ আলোকেই যদি সত্য হয়, তেন্তে এতিয়া মই আঁধাৰৰ কোন স্তৰত ঠিয় আছোঁ?

–

পূৰ্ণিমাৰ পাছদিনা অরিন্দম ৰেষ্ট হাউচৰ চুপচাপ বারান্দাত বহি থাকিল, হাতত এখন ম্লান ডায়েৰী, মনত আগৰ ৰাতিৰ দৰ্শন। সি জানে, দেখা দিয়া সেই ছাঁ, সেই মহিলা কেবল বিভ্ৰান্তিৰ ফল নহয়—তেওঁ আছিল সজীৱ, চেতন, আৰু একেধৰণে—অতিপ্রাকৃত। তাৰ গন্ধ, হাঁহি, হাঁহিৰ শব্দ, নিজৰ নাম উচ্চাৰণ—এই সকলোবোৰ যুক্তিৰ সীমাৰ পৰা বহু দূৰ। সি ভাবি উঠিল, মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজত কেতিয়াবা এনে এক সুতো থাকে, যাক কেবল অনুভৱ কৰিব পাৰি, ব্যাখ্যা নহয়। তাৰ মাজতে মলিনী আহি উপস্থিত হ’ল। সি এই কালি কেতবোৰ বাচ্চাক সৰ্পৰ বিষৰ বিষয়ে ক্লাছ দিছিল, কিন্তু মনত উচাটন। মলিনী অরিন্দমৰ চকুলৈ চাই ক’লে, “তুমি দেখা পাইছা, নহয়নে?” অরিন্দম অলপ থমকি ক’লে, “তুমি ক’ব পাৰা ক’লা চুলিৰ, চোকা চকুৰ, জোনাকৰ তলত ৰুপালী দাঁতিত দাঁড়ি থকা এগৰাকী মহিলাৰ অস্তিত্ব কেমনে অনুভৱ কৰা যায়?” মলিনীয়ে থমকি ক’লে, “আমাৰ গাঁৱৰ ঠাকুমাই কৈছিল, এজনী আছিল। অশুদ্ধ প্ৰেমে অভিশপ্ত। পূৰ্ণিমাৰ নিশা তেনে কোনোবাই হাঁহিলে, তাৰ হাঁহি শৰীৰত সোমাই থাকে। তুমি সাৱধান হ’বা। আৰু হ’য়, সি কেবল মানুহ নহয়, সি ৰূপ সলনি কৰিব পাৰে। চেতন সাপ—সঁচা নাগিনী।”

অরিন্দমে গম্ভীৰভাৱে তাক সুধিলে, “তুমি ক’লা, সি ৰূপ সলনি কৰিব পাৰে…সেইটো কি জৈৱিক বিকাশ, না নান্দনিক ভ্ৰান্তি?” মলিনী ক’লে, “বিজ্ঞান ইমান বুজে নেকি? হ’লে এই গাঁওখন কিমান আগতে তোমালোকৰ মানচিত্ৰত থাকিব লাগিল। চাওক, কিছু কথা কেবল বিশ্বাসেৰে জীয়াই থাকে, আৰু সেই বিশ্বাসেই সৃষ্টিৰ ভিতৰতো সৃষ্টিকৰ্তা হয়।” এই কথাসকল অরিন্দমৰ অন্তৰত ৰৈ গ’ল। তেতিয়া সি দুদিনৰ বাবে প্ৰত্যক্ষ অনুসন্ধান থমাই দিছিল, কেবল পৰ্যবেক্ষণ আৰু লোক-আখ্যানৰ সংগ্ৰহত মনোনিবেশ কৰিলে। দিনৰ শেষত, পুৱা ৩টা ফালত, অরিন্দম বনবিভাগৰ কেমেৰাৰ পৰা পোৱা ভিডিঅ’ ক্লিপ এটা চাই বিস্মিত হ’ল। এগৰাকী মহিলা বনপথত বগা আঁচল পিন্ধি আগবাঢ়িছে, আৰু এক পলকত তেওঁৰ শৰীৰৰ পৃষ্ঠদেশত দৃষ্টিগোচৰ হ’ল কিছুমান চামৰাৰ দৰে চকচকা, স্কেলৰ নিচিনা! সেই দৃশ্য দুই চেকেণ্ড, তাৰপিছত কেমেৰাই ধৰি পালে মাথোঁ বন, কুয়াশা আৰু এক ধুমুহাৰ দৰে পৰা পাত।

ৰাতি, পূৰ্ণিমাৰ পাছৰ দ্বিতীয় নিশা, অরিন্দম পুনৰ দেখা পালে কুণ্ডলিনীকে। এইবাৰ সি তেওঁক বনছায়াৰ ফাঁকেৰে অনুসৰণ কৰিলে। মহিলা জনী এখন পুৰণি নদীৰ দাঁতিত গৈ থমকি ৰ’ল। সি পানীত নামিল, আঁচল ভিজা, চুলিৰ পৰা পানী বেৰাইছে—পূৰ্ণ নিৰ্জনতাৰ মাজত, সি জলৰ নিচিনাই গৰ্জনা নোহোৱা ৰূপত সৰিছে, তলত পানীত স্কেলৰ দ্যুতি উঠিছে, আৰু চকু দুটা জোনাকত দীপ্ত। অরিন্দম বুকুত হাত দিব লাগিল—বিজ্ঞানৰ মন প্ৰমাণ বিচাৰে, কিন্তু তাৰ মনত এতিয়া শুধুমাত্ৰ অনুধাৱন। সি ক’লে, “তুমি এনেকৈ থাকিবা কেনেকৈ? তুমি কি সঁচাকৈ ৰূপান্তৰিত হৈছে?” কুণ্ডলিনীৰ চকুত এক দুখৰ ছাঁ—সি ক’লে, “মই আছিলো। মই অইন আছিলো। এই হাড়, এই চামৰা, এই অস্থি—ই মোৰ নহয়। মই প্ৰেম কৰিছিলো। অভিশাপ পাইছিলো। এতিয়া মই মাত্ৰ অপেক্ষা—কোনো জীৱিত জনে মোক বুজি উঠা পৰ্যন্ত।” তাৰপাছত, সি নিজৰ আঙুলিত পিন্ধা ধাতুৰ আঙঠি অরিন্দমক দেখুৱাই ক’লে, “এই আঙঠিটো মোৰ অভিশাপ আৰু চিহ্ন। সি মোৰ জন…সেই তান্ত্ৰিক।” অরিন্দম তেতিয়া বুজি পালে—এইটোৱে কেৱল বিজ্ঞানে ধৰা পৰে না। এইটো হৃদয়ৰ ভিতৰত জন্ম হোৱা এক অনস্তিত্বৰ কাহিনী, যাৰ প্রতিটো সোঁত মানৱতাৰো উপৰিৰ। আৰু সি জানিলে, কুণ্ডলিনী কেবল নাগিনী নহয়—সি এজনী অন্ধ প্রণয়িনীৰ দেহত বন্দী শতাব্দী ধৰি ছটফটাই থকা আত্মা।

–

চক্ৰবাৰ্তী ডাঙৰীয়া ঘৰৰ কপালত যেন কোনো অভিশাপৰ ছাঁ পৰিছে—ক’লে কম হ’ব। গাঁৱবাসীয়ে কৈছিল, এই ঘৰৰ পিছফালৰ জংলা জোপোহাত পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি কিছু দেখা যায়। বিপ্লৱে চূড়ান্ত সিদ্ধান্ত ল’লে—এই পূৰ্ণিমাৰ পূৰ্বৰ নিশা, তেওঁ চক্ৰবাৰ্তী ঘৰৰ বাহিৰত থাকিব, কেমেৰাত সন্ধান ল’ব। ক’লা আকাশত তারা নাছিল, কেবছৰ আগৰ কোনো মেঘপানীৰ দৰে আকাশ গম্ভীৰ। গাঁৱৰ মানুহবোৰে অলপ দূৰত থকা পুৰণি হাওঁহনিৰ জুৰি এখনত দীঘলকৈ কাঁধে কাঁধ থিয় দিছিল—কাৰণ কথা পৰিছিল, পূৰ্ণিমাৰ পূৰ্বদিনেই নাকি “চাউৰীয়া নাচনি” ওলাই আহে। “চাউৰীয়া” শব্দটো বিপ্লৱৰ বিজ্ঞানমনস্ক মনত উদ্ভিন্ন কৰি তুলিছিল এক জৈৱবৈজ্ঞানিক তৰ্ক—কিন্তু গাঁৱৰ বুঢ়া-বুঢীয়েকৰ চকুত যি আতংক আছিল, সেইটো কোনো কল্পনা নহয়। পূৰ্ণিমাৰ এক ৰাতি আগত, গাঁৱৰ সমুখৰ খোলা ধাননি চোৰাৰ মাজত কিবা সৰগৰীয়া বস্তু এক ঘূৰি থকা দেখা গৈছিল—ভয়ানক আলোচনাৰ পৰা জানা গৈছিল, এটা বগা সৰ্পী শৰীৰৰ নিচিনা কিবা, কিন্তু মনুষ্যৰ দেহৰ আকৃতিৰে নাচি ফুৰে।

তেওঁ ৰাতিপুৱাই কেমেৰা আৰু ড্ৰোনসহ ছেটিং কৰিবলৈ ওলাইছিল—কিন্তু জংলা পথত যেতিয়া কামৰূপীয়া পাখিলজীয়া ফুলৰ মাজেৰে আগবাঢ়িছিল, কিবা এটা লৰাৰ শব্দ শুনা গৈছিল। তেওঁ থমকি ৰৈ, গছৰ তলত পইচা-পইচা আগবাঢ়িছিল। হঠাৎ দেখা গ’ল এটা কেঁচা-পকা পাটমাটিৰ দৰে পোহৰত, এবিধ দীঘল সেউজীয়া বস্তু গছৰ ছাঁৰ ভিতৰত হেঁপাহেৰে ঘূৰি ফুৰিছে—কিন্তু প্ৰাণীৰ দৰে নহয়, যেন কোনো ৰূপান্তৰ হোৱা মানুহৰ দেহ। তেওঁৰ হাতে ধৰা thermal camera-ত এক অসম্ভৱ গৰম চিহ্ন ওলাইছিল, যিটো যিকোনো জীৱৰ পৰা বেছি। সেই মুহূর্তত এটা কঠিন চিঞৰ শুনা গ’ল, যেন প্ৰাচীন কালের কোনো ধ্বংস হোৱা মন্দিৰৰ অন্তৰাত্মাৰ ধ্বনি। গাঁৱৰ দিকৰ পৰা কুকুৰবোৰৰ ৰাওঁৰাওঁ আৰম্ভ হ’ল, বেজিৰ দৰে শব্দ। বিপ্লৱ পিছলৈ উভতি চাবলৈ মন কৰিলে, কিন্তু কিছু এটা অদৃশ্য প্ৰকৃতিৰ টানে তেওঁ তাতেই স্থিৰ হৈ ৰ’ল। অলপ সময়ৰ ভিতৰতে গছৰ পৰা একেটা ৰূপ যেন ঘূৰি-ঘূৰি দূৰলৈ আঁতৰি গ’ল, কিন্তু চৰণৰ মাটি ছোৱাবোৰত কিবা এৰাই গ’ল—এক পিন্ধনিসদৃশ সেউজীয়া আঁচলৰ দুটামান থল।

পৰদিনা ৰাতিপুৱাত, ড্ৰোন ফুটেজ আৰু কেমেৰা চাবলৈ গৈ বিপ্লৱ বিমূঢ় হৈ পৰে। ফ্রেম এটাত দেখা গৈছিল, এখন ধাননি পথত এটা সেউজীয়া বস্তু দীঘলকৈ গুৰি গুৰি গৈ আছে—মানুহৰ নিচিনা মাথা, সৰ্পৰ নিচিনা গাত। Thermal image-ত দেখা যায়, উক্ত গৰম বস্তুজন কোনো জীব-ভিন্ন, যেন উষ্ণতা তাৰ নিজা ক্ৰমান্বয়ে বঢ়াইছে। পিছফালে থকা পাতল পানীটোত প্ৰতিফলিত হোৱা সেই ৰূপটো স্পষ্ট: দীঘল চুলিৰ এজনী মহিলা, চকু দুটি যেন অগ্নিপিন্ড, দেহৰ নিচিনাই সৰ্পীয়। বিপ্লৱ, যিয়ে সদায় বৈজ্ঞানিক যুক্তিত বিশ্বাস কৰে, এতিয়া প্ৰথমবাৰৰ বাবে অনুভৱ কৰিলে—এই গাঁৱত কিবা আছে, যিটো বিজ্ঞানৰ সীমাৰ বাহিৰত। তেওঁৰ অন্তৰত দুটা শক্তিৰ টান ধৰিছে—এটা যুক্তিবাদী জ্ঞানচিন্তাৰ, আনটো গভীৰ ভয় আৰু সম্মোহনৰ। পূৰ্ণিমা এতিয়া এক নিশ্বাস ল’বলগীয়া সময় নহয়—বরঞ্চ এক অভিশপ্ত প্ৰৱেশপথ, য’ত প্ৰকৃতি আৰু অলৌকিকতাৰ সীমা গলি এক ৰূপ লৈছে।

–

বেঙেনা পুখুৰিৰ ধাৰৰ পাৰ হৈ নীলাচল গছৰ ছাঁত অলক্ষিতে ৰহস্যজনক গতিৰে বোৱাই আহিছিল জোনাকৰ মিঠা ৰশ্মি। পুৰণি গাঁওখনৰ মানুহবোৰ যেন হঠাৎ উধাও — কেৱল শোৱাৰ আগতে কিবা ধুনীয়া স্বপ্নৰ আশাত সিহঁতে গোট খাই উঠি পৰিছিল, কিন্তু এই নিশা সম্পূৰ্ণভাৱে নিৰৱ। অভিমন্যু হেনো আগন্তুকৰ অভ্যাস অনুসৰি সাৰ জপি লৈছিল, কিন্তু আজি তেওঁৰ চকু লৰা নাই। তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত এদিন আগতে দেখা অস্পষ্ট সোণালী চকুখিনিৰ ছবিখন তীব্ৰ হৈ উঠিছিল। সি এটা কাগজত সোঁৱৰিছিল — জ্যোতিষীৰ সেই চিত্ৰ, য’ত পোহৰৰ মাজত এটা আকাৰ আছিল — মানুহ নহয়, সাপো নহয়। পুৰণি ৰাজদেউলৰ গহ্বৰ পথত যি পদক্ষেপ তেওঁৰ কাণত পৰিছিল, তাক সি দুঃস্বপ্ন বুলি উৰুৱাই দিছিল, কিন্তু আজি… আজি সেই শব্দবোৰ পুনৰ বাজি উঠিছিল। সি ধেমালি কৰি জ্বলোৱা পেট্ৰ’লৰ ট্ৰায়ালে ঘৰচাপৰি চাবলৈ ওলাইছিল — এখন ফ্লাশলাইট আৰু এটা নোটবুক লৈ।

অভিমন্যুৱে মাটি ফালি আগবাঢ়ি আহি দেখা পাইছিল — দেউলৰ কাষৰ পাথৰত বসি থকা এগৰাকী জোনাকত উজলি থকা মহিলাৰ ছবি। সেউজীয়া ধেমালি বৰষুণত সিঁচি থকা মাটি গিলি থকা পদূলিৰ তলত সি গলে। মহিলাগৰাকী কিবা হুমুনিয়াহ মাৰি আছিল — যেন সেয়ে আছিল স্নেহৰ। অভিমন্যু আগবাঢ়ি গৈ জিজ্ঞাসা কৰিছিল, “আপুনি ঠিক আছে নে?” সেই নিশব্দতা ভংগ কৰিছিল এটা লাজুক হাঁহি। মহিলাগৰাকীৰ চুলিখিনি ৰাতিৰ বতাহত উৰি গৈছিল। সি মূৰ তুলি কৈছিল, “তুমি এতিয়ালৈ বিশ্বাস নকৰা কথা শুনিছা?” — অভিমন্যু যেন হেৰাই গ’ল সেই চকুহালিত। ওচৰ চাপিয়েই পালে সি, আৰু হঠাৎ গন্ধ পাই গ’ল — এটা গোন্ধ যিটো সি চিনি পাইছিল — সাপৰ পিজনৰ দৰে কিবা। তাৰ পাছতেই যি ঘটনা ঘটিল, তাক কল্পনাৰো বাহিৰত বুলি কোৱা চলে। মহিলাগৰাকীয়ে অভিমন্যুৰ ওচৰ চাপি আহি তেওঁৰ ওঁঠত এটা চুমা দিলে — চুপচাপ, বিষাক্ত। এক মুহূৰ্তত অভিমন্যু অনুভৱ কৰিলে — তেওঁৰ মুখত জ্বলনীয়া তেজ উঠিছে, শ্বাস বন্ধ হৈ আহিছে, আৰু দৃষ্টিও কঁপি উঠিছে। সি বেছি কিছু ভাবিব নোৱাৰিলে, মাথোঁ শুনি পাইছিল — “জোন পুৰণিমাত মই মুক্ত হওঁ, আৰু যি আমাক চিনি পায়, তাকেই মই বাচি লওঁ।” তেনেতে সি অচেতন হৈ পৰি গ’ল।

পূৰ্ণিমাৰ জোনাক তেতিয়াও আছিল, কিন্তু দেউলত কোনো মানৱদেহ নাছিল। কাষৰ মাটিত পৰি থকা আছিল অভিমন্যুৰ নোটবুক, ফ্লাশলাইটটো নিভা। গাঁওখনত অজানিতে ৰাতিটো ক’ৰবাত বিষাক্ত হৈ উঠিছিল। পুখুৰীৰ সিপাৰে তৰাৰ পোহৰত এটা চৰ্মসুন্দরী সাপ, তাৰ চকুত মানুহৰ দৃষ্টি, সলনি হৈ উটি আছিল। পূৰ্ণিমা শেষ হোৱাৰ লগে লগে বতাহো সলনি হৈছিল — যেন এটা নিষিদ্ধ প্ৰেমৰ গোপন অভিশাপ উৰি গৈছিল আকাশলৈ। আৰু সেই নিশা, গাঁওখনত একো নেদেখা বাটেৰে এক ভয়ংকৰ সত্য ওলাই আহিছিল — যি সকলো বিজ্ঞানক প্ৰশ্নত পেলাই দিছিল।

–

পূৰ্ণিমাৰ পুৱতি নিশা—গাঁৱৰ ওপৰত জোনাকী পোহৰে এক অপৰূপ ধূসৰ বৰ্ণৰ আচ্ছাদন বিছাইছিল। গছবোৰৰ পাতে পাতে যেন চকুলোৰ ধ্বনি, বতাহে সুধিছিল—“সঁচাকৈ কি ঘূৰি আহিছে?” আৰবিন্দ ডাঙৰ খোৰাঘৰটোৰ ওচৰ চৌপাশে চকু মেলি চাই আছিল, তেওঁৰ হাতে এটা সৰু নাইট-ভিছন কেমেৰা, তাতে দৃশ্যবোৰ ধৰি ৰাখিবলৈ। তেওঁৰ মগজুত এতিয়া কেবল এটা প্ৰশ্ন—যদি ‘নাগিনী’ সঁচাকৈয়ে বাস্তৱ, তেন্তে বিজ্ঞানৰ ভূমিকা কি? গাঁৱৰ পুৰণি নালাৰ কাষৰ খহি পৰা ধ্বংসস্তুপৰ দাঁতিত থকা সেউজীয়া শিলৰ দিশে তেওঁ আগবাঢ়ি গৈছিল, য’ত পূৰ্ণিমা নিশা প্ৰতিবারে অদ্ভুত শব্দ শুনা যায় বুলি গাঁৱলুৱে কৈছিল। গধূলিপৰাৰ পৰা তেওঁৰ সন্মুখত গধূলিৰ পুৱতি বতৰাৰ দৰে এক তীব্ৰ নিৰৱতা। কেমেৰাৰ চেনেলত হঠাতে এটা সুৰ শুনা গ’ল—সৰপৰ ফুংফুৱনি শব্দ। তেওঁ বেছি গভীৰকৈ তালাচি গ’ল। হঠাতে তেওঁৰ কাষৰ পৰা গছৰ জাৰীত পৰা এবিধ সেউজীয়া বস্তুয়েৰে প্ৰায় তেওঁৰ মুখলৈ আহি পৰিল—একটা বিশাল, চকু-সজীৱ গোখুৰি, আৰু তাৰ পশ্চাততে এজনী গা-ছমছমনি কৰোৱা, দীঘল ক’লা চুলি থকা নাৰী—যাৰ চকুত ধৰি ৰাখিবলগীয়া মায়াজাল!

সেই মহিলা—নিৰ্বাক, অনঢ়—আৰবিন্দৰ দিশে চাই আছিল, যেনে শতবছৰৰ চিনাকি। তেওঁৰ গাত কোমল মাটি আৰু তেজৰ গন্ধ। তেওঁৰ হাঁহিৰ মাজত আছিল এটা প্ৰাচীন বেদনা আৰু ভয়ানক সত্যৰ আভাস। “তুমি কিয় আহিলা?”—তাৰ কণ্ঠ আছিল যেন সেউজীয়া পাতত বতাহেৰে বজোৱা সুৰ। আৰবিন্দ কিছুক্ষণ বাক্যহীন হৈ ৰ’ল। তাতে তেওঁ ক’বলৈ চেষ্টা কৰিলে—”মই বিজ্ঞানী, মই বিশ্বাস নকৰোঁ অলৌকিকতা—কিন্তু তোমাক চাই…”—বাক্য শেষ কৰাৰ আগতে তেওঁৰ কাষত থকা গছজোপাৰ পৰা আৰু তিনিখন গোখুৰি বাহিৰ হ’ল আৰু তাৰ গাত ধেমালি কৰি ওলমি পৰিল। কিন্তু সেইজনী নাৰীৰ চকুত ভয় নাই, আছিল দুখ, আছিল বঞ্চনা। তেওঁ ক’ব ধৰিলে—”মই মানুহ আছিলোঁ। বিশ্বাসঘাতকতাই মোক এই ৰূপ দিছিল। আজিও মই ঘূৰি আহোঁ, নলাগে যেন নতুন মানুহ victim হয়।” আৰু তাৰ পাছতে তেওঁ আগবাঢ়ি আহি আৰবিন্দৰ কপালত আঙুলি দিছিল, যেন প্ৰাচীন কোনো তান্ত্ৰিক আঁচনিৰে।

চকু পিন্ধা অৱস্থাত আৰবিন্দে দেখিলে তেওঁৰ সন্মুখত এটা দৰ্শন—বহুবছৰ আগৰ ৰাজপথ, এখন প্ৰাচীন ৰাজ্য, য’ত এজন গৱেষক তান্ত্ৰিকৰ বিশ্বাসঘাতকতাত এজন সাধাৰণ নাৰী ‘নাগিনী’ ৰূপত শাপগ্ৰস্ত হৈছিল। তেওঁৰ অভিশাপ আছিল—প্ৰতি পূৰ্ণিমা নিশা তেওঁ মানুহৰ ৰূপত ওলাই আহিব, যদি কোনো বিজ্ঞানী বা জ্ঞানী ব্যক্তি তেওঁৰ সত্য কাহিনী বিশ্বাস কৰে, তেন্তে তেওঁ মুক্ত হ’ব। আৰবিন্দৰ চকু মেলিল—তেওঁৰ কাষত মহিলা নাই, কেৱল জোনাকী পোহৰৰ মাজত এটা ৰন্ধ্ৰ থকা সৰু শিল, আৰু তাৰ ওপৰত সেউজীয়া গোখুৰি এটা চকু বন্ধ কৰি শুই আছে। কেমেৰা অফ, নিশা নিস্তব্ধ। পিছফালে কিবা এটা হালধীয়া চাৱনিয়ে চাই আছিল—গাঁৱৰ ডাক্তৰ মনিম, যি জানিছিল ইতিহাসটো। তেওঁ মাথোঁ এটা কথা ক’লে—”কেতিয়াবা বিশ্বাস আৰু বিজ্ঞানৰ সন্ধিক্ষণে সত্যৰ জন্ম হয়।” আৰবিন্দ স্থিৰে চাই থাকিল—নাগিনী নাই, কিন্তু কাহিনীৰ হৃদয়ত পুৰণি সময়ৰ পৰা ওলাই অহা সত্যজ্ঞান আছিল।

___