অসমৰ জঙ্গলেৰে ঘেরা, নদীৰ বুকু ফালি গৈ থকা এঘৰ গাঁও। এই গাঁওখনৰ উত্তৰ ফালে দাঁতুৰ বন আৰু কেঁচা ৰাস্তাৰ মাজত মাথোঁ এটা পথৰে পৌঁছিব পৰা এডাল পুৰণি নামঘৰ বহি আছে। নামঘৰখনৰ বাঁহেৰে কাঁপা ছাঁত, জীৰ্ণ খুঁটি আৰু বাটৰ দুখন থাম যি বৰষুণৰ জলেৰে হʼলে হʼলে কঁপিয়েই থাকে। দিনত এই নামঘৰখন সাধারণ ঠাই বুলি দেখাতো পাৰে, কিন্তু নিশা নামি আহিলেই যেন একেবাৰে বেলেগ ৰূপ লৈ উঠে। বতাহত বাজি উঠা শিসনিৰ শব্দ আৰু কেঁচা মাটিৰ গন্ধত নামঘৰখনৰ গাঢ় আঁতৰুৱা পৰিৱেশে কোনোবাকো ভিতৰলৈ সোমাবলৈ আহ্বান জনায়, কোনোবাকো ভয় দেখুৱাই আঁতৰি যায়। শতাব্দীৰ ইতিহাস বোজাই থকা এই নামঘৰখনক লৈ বহু অলৌকিক কাহিনী গাঁৱৰ মানুহৰ…
-
-
প্ৰবাল কাশ্যপ অধ্যায় ১ : নতুন শিক্ষক অৰুণৰ জীৱনত নতুন এক অধ্যায় আৰম্ভ হৈছিল। বহুদিন ধৰি পঢ়া-শিকাৰ পিছত তেওঁ শেষত এখন সৰু গাঁওৰ প্ৰাথমিক বিদ্যালয়ত শিক্ষক হিচাপে নিযুক্তি পাইছিল। চহৰত জন্ম-লালন হোৱা অৰুণৰ বাবে গাঁওবাসীৰ জীৱন পদ্ধতি, তেওঁলোকৰ ভাষা, ৰীতি-নীতি সকলো যেন এটা অজানাৰ জগত। যাত্ৰা দিনৰ পুৱা সুৰ্য্যোদয়ৰ লগে লগে বাটত নামি গ’লেও গাঁওখনলৈ যাবলৈ একাধিক নদী, বন আৰু গোটেই হালধীয়া ধাননি পথাৰ পাৰ হ’ব লগা হৈছিল। যাত্ৰাৰ সময়ত চাহ-বাগিচা, পথাৰ আৰু কেতিয়াবা সৰু ডাঙৰ গাঁওবোৰৰ মাজেদি যোৱা পথত তেওঁ এক অদ্ভুত শান্তি অনুভৱ কৰিছিল। চহৰৰ ভিৰ-ভাটিৰ পৰা আঁতৰি অহা সৰু সৰু গাঁওবোৰত মানুহৰ সৰলতা আৰু কোলাহলৰ অভাৱ তেওঁৰ…
-
অধ্যায় ১: নৱ বীজ পুৱা সূৰ্য্য উঠাৰ লগে লগে গাঁওখনৰ ওপৰত সোনালী ৰঙৰ আভা বিস্তৃত হয়। এপাহ লাহে লাহে কুঁৱৰী শিশিৰত ভিজি থকা ধানৰ গছৰ পাতত টোপাল টোপাল জলবিন্দু জ্বলজ্বলাই উঠে। গাঁওখনৰ পৰা দ’ৰৈ দ’ৰৈ আহিলেই, প্ৰকৃতিয়ে নিজেই যেন এক সুৰম্য চিত্র আঁকি ৰখা। হেমন্ত, গাঁওখনৰ এগৰাকী সৰু যুৱক, আজি অতি উৎসাহী। কাৰণ, এইদিনেই নতুন ধানৰ বীজ বপন কৰাৰ দিন। নিজৰ ঠাকুৰদাৰ পৰা শুনা পৰম্পৰাগত নিয়ম মেনে তেওঁ ভোরাই উঠিল, মাটিত খালি ভৰি নামি শীতল শিশিৰৰ স্পৰ্শ অনুভৱ কৰিলে আৰু মনে মনে মাটিৰ প্রতি এক অদ্ভুত ভক্তি প্ৰকাশ কৰিলে। এই ভক্তি হেমন্তৰ বাবে কেৱল কৃষকৰ কাম নহয়, ই যেনে পবিত্ৰ…
-
ইন্দ্ৰাণী ফুকন আকাশত মেঘ জমা হৈছিল, যেন সেই গাঁওখনৰ ওপৰত ওজনীয় এটি নিৰৱ অভিশাপ বগাই আছিল। দীৰ্ঘ দহ বছৰৰ পাছত পল্লবী ওভতি আহিছিল অগুৰিপাৰ গাঁৱলৈ—এটা সুপ্ত স্মৃতিৰ পাহাৰৰ তলৰ জীয়াই থকা দুখ-সুখৰ পাতনি খুলি লৈ। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ত স্নাতকোত্তৰ শেষ কৰাৰ পিছত জোৰদাৰ এটি সংবাদ সংস্থাত কাম পালে যদিও, বহুদিন ধৰি এক বুজাব নোৱাৰা ক্লান্তি, একেটা সপোনৰ ঘূৰ্ণি আৰু ঠাইদেউতাৰ দিন-দিন অসুস্থতাৰ খবৰে যেন অলক্ষ্যে তাক গাঁৱলৈ টানি আনিছিল। ছাঁ ছাঁকৈ গৈ থকা বেলিৰে সৈতে গাঁওখনত প্ৰৱেশ কৰোতেই, তেজপীয়া নদীৰ পাৰত থকা সেই অগুৰি নদী, সৰুতে য’ত সি বানৰ পাৰত খেলিছিল, এতিয়া যেন সুধি উঠিছিল—“কিয় ঘূৰি আহিলি, পল্লবী?” বতাহৰ চক্ৰকূটত উৰুৱা…
-
অগ্নিভ বসু ১ মেঘে ঢাকা আকাশ, ছেঁড়া ছেঁড়া কুয়াশার চাদরে মোড়া বাঁকুড়ার পাহাড়ি রাস্তা দিয়ে এগিয়ে চলেছে একটি জিপ। স্টিয়ারিংয়ের পাশে বসে ডঃ নীলাভ মুখার্জী ডায়েরির পাতায় অস্থির হাতে কিছু নোট নিচ্ছিলেন—যার বেশির ভাগই ছিল স্থানীয় পুরাতাত্ত্বিক মানচিত্রের হালনাগাদ তথ্য। তাঁর মুখে সিগারেট, চোখে ক্লান্তির ছাপ। পেছনে বসে ছিলেন গবেষক মালবিকা রায়, যিনি জানালার কাঁচ সরিয়ে বাইরের পাহাড়ঘেরা দিগন্তে তাকিয়ে ছিলেন, যেন কোন কিছু চেনার চেষ্টা করছেন—যা হয়তো কোনো ছবি বা কাহিনি পড়ে মনে গেঁথে গিয়েছিল। গাড়িচালক রঘু হাঁসদা হঠাৎ বলে উঠল, “আর একটু সামনে গেলেই গোবিন্দপাহাড়পুর, বাবু। আপনারা যেই দেউলের খোঁজ করছেন, সেটার ধ্বংসস্তূপ ওই গ্রামের ওপারেই। তবে লোকজন…
-
সৌমিক ভট্টাচার্য ১ পাহাড়ি রাস্তাগুলো যেন কোনও অজানা গন্তব্যের দিকে নিয়ে যাচ্ছিল অভিজিৎ সেনগুপ্তকে। কলকাতা বিশ্ববিদ্যালয়ের নৃবিজ্ঞান বিভাগের গবেষক, লোকবিশ্বাস এবং পাহাড়ি সংস্কৃতি নিয়ে দীর্ঘদিনের আগ্রহ ছিল তার। একটি গবেষণা প্রকল্পের সূত্রে সে এবার রওনা দিয়েছিল উত্তরবঙ্গের এক অদ্ভুত দূরবর্তী গ্রামে—সিংরিপাহাড়। ট্রেন থেকে নামার পর পায়ে হেঁটে, জিপে চড়ে, শেষমেশ খচ্চর পিঠে চেপে পৌঁছাতে হয়েছিল তাকে সেই দুর্গম স্থানে। পাহাড়গুলো যেন দাঁড়িয়ে ছিল এক অভেদ্য প্রাচীর হয়ে—মানুষের সভ্যতা থেকে বিচ্ছিন্ন, অথচ নিজেদের মতো করে সাজানো এক অলৌকিক গ্রাম। পাহাড়ের কোল ঘেঁষে অবস্থিত ছোট্ট গ্রামটিতে ঢুকতেই চোখে পড়ল ছায়াঘেরা গাছপালা, পাথরের বাড়ি, আর সন্ধ্যার আগেই বন্ধ হয়ে আসা কুড়িটি দরজা-জানালা। অভিজিৎ…
-
অভ্র মিত্র অধ্যায় ১: অমাবস্যার আগে শ্যামনগর—পশ্চিমবঙ্গের সীমান্তবর্তী এক নিঃস্তব্ধ গ্রাম, যেখানে রাত নামে আগেভাগেই আর কুকুর ডাকে না। চারদিকে যেন অদৃশ্য কিছু চেপে বসে, হাওয়া নিঃশব্দ হয়, আর মাটির ঘরের জানালার কাঁচে প্রতিফলিত হয় না কোনও আলো। অমাবস্যা ঘনিয়ে এলে গ্রামের জীবন থমকে যায়, শিশুদের মুখে হাঁসি থাকে না, আর মায়েরা বাচ্চাদের চোখে কাজল পরে ঘুম পাড়িয়ে দেয়, যেন অজানা কিছু চোখে না পড়ে। শতবর্ষ আগের কথা, এক চণ্ডীপাঠের মঞ্চে নাকি অদ্ভুত এক যজ্ঞ হয়েছিল, যেখান থেকে এক আগুন উঠে পুরো মন্দির গ্রাস করে নেয়। তখন থেকেই চণ্ডীমণ্ডপ ধ্বংসপ্রাপ্ত, আর ওই দিনটিকেই অনেকে গ্রাম ইতিহাসের বিভীষিকা বলে চিহ্নিত করে।…
-
ভাস্কর ভট্টাচার্য ১ নদিয়ার গ্রামের মেঠো রাস্তাগুলো যেন এখনো কুয়াশা গিলে রাখা স্মৃতির মতো। শহুরে ব্যস্ততার ভিড়ে পঁচিশ বছর পার করা অর্ঘ্য সেনগুপ্তর মনে হলো, গ্রামের মাঠের গন্ধটা আজও বদলায়নি। লাল মাটির পায়ে ধুলো লাগিয়ে সে নামল বাস থেকে, আর পেছনে তাকিয়ে দেখল একটুকরো ফেলে আসা সময় ধীরে ধীরে কাছে এগিয়ে আসছে। পেটচেরা রোদের মাঝে মাথার ওপর গাঢ় সবুজ তালগাছগুলো হেলে পড়েছে, পাশে পাটক্ষেতের গায়ে গায়ে গা ঘেঁষে সাঁই সাঁই করে ছুটছে দক্ষিণা বাতাস। স্টেশনের ধারে চায়ের দোকানে সেই পুরোনো হরিপদ কাকুর চায়ের হাঁড়ি এখনো উনুনে বসে, আর কাকুর চোখেমুখে সেই চেনা কৌতূহল—“চেনা চেনা লাগতেছে নাতি, তুই কি হরেন বাবুর…
-
ঋষভ নাথ ১ নৱেম্বৰৰ শেষ সপ্তাহ, মজুলীত ৰাস উৎসৱৰ উমাহে সমগ্ৰ দ্বীপখনক ধুনীয়া পুৰণি সংগীতৰ ৰিহাৰে মেৰাই পেলাইছিল। অনিৰ্বাণ, ৰিতিকা, জিষ্ণু আৰু সঞ্জুক্তা — গুৱাহাটীৰ এটা নামী কলেজৰ চাৰিজন বন্ধু — এবছৰীয়া মিডিয়া প্ৰজেক্টৰ বাবে মজুলীলৈ আহিছিল, মূল উদ্দেশ্য আছিল “মুখা শিল্পৰ অন্তৰাল” নামে এখন চুটি তথ্যচিত্র নিৰ্মাণ কৰা। তেওঁলোকে এখন দূৰ-অঞ্চলৰ সত্ৰত মুখাৰ কামৰ দৃশ্য ধারণ কৰি আছিল, যি সত্ৰখন মূলধাৰাৰ পর্যটন পথৰ পৰা আঁতৰত আছিল। খুদি খুদি ঘৰ, কলাপাতত ঢকা পথ আৰু সত্ৰটোৰ আশে-পাশে বিস্ময়জনক নিস্তব্ধতা — এক অলক্ষিত ওজোপুৱালি যেন বাজি আছিল সেই ঠাইখনত। এই মুখা শিল্পীজন আছিল এগৰাকী বুঢ়া, দীঘল দাঁতিৰ বগা দাঁত, কঁপনি ধৰা হাত,…
-
অন্বেষণ শৰ্মা কামাখ্যা মন্দিৰৰ ওচৰৰ পুৱা স্নিগ্ধ বতাহত এখনি ধোঁৱা সদৃশ নীৰৱতা থাকিলেও, অৰণ্য গগৈৰ মনত এক উচাটনি চলি আছিল—এনে এক অভ্যন্তৰীণ অস্থিৰতা যি যেন অদৃশ্য কোনো শক্তিয়ে তেওঁৰ পদক্ষেপ মন্দিৰৰ তলৰ অভিজ্ঞানহীন পথৰ দিশে টানি লৈ গৈ আছিল। গুৱাহাটীৰ পাণ্ডু পুৰাতত্ত্ব গৱেষণা কক্ষে থকা এটি বৰ্জিত মানচিত্ৰত তেওঁৰ চকুত পৰিছিল এটি অদ্ভুত আঁচ—মন্দিৰৰ পূব-পূবদিশৰ ছাঁতলাত থকা শিলাখণ্ডত উল্লিখিত আছিল “জীৱন্ত দেউলৰ কণ্ঠপথ”, যি বহু যুগ ধৰি উপেক্ষিত আছিল। পিএইচডি অভিসন্দর্ভৰ অংশ হিচাপে কামাখ্যাৰ উপৰিওতিহাসিক গঠন আৰু সাধনাৰ সামঞ্জস্য অধ্যয়ন কৰি থকা অৰণ্যৰ মনে মনে এই শিলাখণ্ডক প্ৰকৃতত পৰীক্ষা কৰিবলৈ মন্দিৰৰ ৰাজহুৱা পথ এৰি এটি গোপন পথ ধৰি পূব প্ৰান্তৰ…