অভিজ্ঞান শইকীয়া ১ গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কেন্দ্ৰীয় গ্রন্থাগাৰৰ ওপৰফালৰ কোণত এটা ধূলিমলিন পুৰণি সঁচাই থকা শ্বেল্ফ থাকে, য’ত বহুবছৰৰ পুৰণি পাণ্ডুলিপি, দলিল আৰু দস্তাবেজ সযতনে সংৰক্ষণ কৰা হয়। সেইদিনা শীতল শুৱঁনি লগা এপৰালি বতাহৰ ভিতৰত দিগন্ত বৰা—এজন গম্ভীৰ আৰু মনযোগী ইতিহাস গৱেষক—তাঁৰ দৈনিক অভ্যাসৰ দৰে সেই শ্বেল্ফৰ আগত থমকি দাঁড়িল। তেওঁ বিশেষকৈ আহোম যুগৰ সামরিক ইতিহাস আৰু সাংস্কৃতিক নিদৰ্শনৰ ওপৰত গবেষণা কৰি আছিল, আৰু দিনটোৰ প্ৰথমভাগত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উপ-গ্রন্থাগাৰিকই তেওঁৰ কাষত আহি কৈছিল যে, “পুৰণি সংৰক্ষণ বিভাগত কিছুমান নতুনভাৱে সংৰক্ষিত দলিল আছে, হয়তো আপোনাৰ কামত লাগিব।” দিগন্তৰ আগ্ৰহ একেবাৰে জেগাই উঠিল। তেওঁ কাপোৰৰ গ্লাভছ পিন্ধি, সাৱধানে এটা কাঠৰ বাকচৰ ঢাকনি তুলিলে। ভিতৰত…

ৰূপম বৰুৱা মাজুলীৰ ধূলি-ঢকা গাৱঁখনৰ সন্ধিয়া, নদীৰ পাৰৰ সৰু ঘৰেৰে বাগৰি থকা বাতৰি সকলোৰে কাণত পঠিয়াইছিল—জনাজাত শত্ৰীয়া শিল্পী ৰামানন্দ মহন্তৰ অচিন্তনীয় মৃত্যু। মানুহবোৰৰ চকুত বিশ্বাসৰ আৰু আতংকৰ মিশ্ৰণ আছিল। ৰামানন্দ মহন্ত, যাৰ নামেই গাঁওখনৰ সীমাবদ্ধ স্থানৰ পৰা বহুকাল ধৰি সৰ্বত্র প্ৰসিদ্ধ, যিজন শিল্পকলা, পৰম্পৰা আৰু শত্ৰীয়াৰ অনন্য সংযোগৰ বাবে জনাজাত আছিল, হঠাতে যিদৰে পৃথিবীৰ পৰা বিলীন হৈ গ’ল, তাক সঁচা মানিব পৰা কোৱাৰ দৰে নহ’ল। তেওঁৰ মৃত্যুৰ সংবাদেই গাঁওখনৰ ঘৰৰ ভিতৰত আৰু ৰাস্তাৰ চুপচাপ পথত এক অদ্ভুত চাঞ্চল্যৰ সৃষ্টি কৰিলে। মানুহে ক’লে, ‘ৰামানন্দ মহন্তৰ মৃত্যুৰ পিছতেই গাঁওখনত যেন অন্ধকাৰ বতৰা পৰি গ’ল।’ তেখেতৰ শেষ কেতবোৰ দিন, যিসকলে লগত আছিল, সেইবোৰে…

অভিৰূপ শইকীয়া গাঁওখনৰ সীমান্তত থকা গভীৰ বনটো প্ৰাচীনকালৰ পৰা এক ৰহস্যৰ আধাৰ হিচাপে জনাজাত। গাওঁবাসীৰ দৈনন্দিন জীৱন সেই বনটোকে চাৰিওফালে ঘূৰি ফুৰে—কাষৰ খেতি, গৰু-চৰাই চৰা, কাঠ আৰু জ্বালনি সংগ্ৰহ, ইত্যাদিতো সঁচাকৈ বনটো অনিবাৰ্য। কিন্তু সন্ধিয়া নেমিলে গাঁওবাসীয়ে কোনোবাই সেই দিশে পা বাড়ায় নাছিল। বনৰ ভিতৰত নৰপিশাচৰ দৰে উশাহ-ধৰা শব্দ, অচিনাকি হাঁহি, আৰু কেতিয়াবা উজ্জ্বল পোহৰ জ্বলমলোৱা দেখা গিয়াৰ কথা সৰু-ডাঙৰ সকলোৰ মুখেৰে ঘূৰি ফুৰিছিল। সৰুপণিহালৰ পৰা বয়োজ্যেষ্ঠলৈ সকলোতে এই বনক লৈ ভীত-শ্রদ্ধা মিশ্ৰ অনুভূতি আছিল। কোনোবা সূৰ্যাস্তৰ লগে লগে গৰু-গাহৰি লৈ উভতি নপাহৰি বনক পাৰ হ’লেই কিবা অঘটন ঘটিব বুলি দৃঢ় বিশ্বাস কৰিছিল। তথাপিও সময়ৰ লগে লগে কিছুমান জুৱান আৰু…

দেৱজ্যোতি ফুকন ১ বিহানৰ সুৰুয মূৰ তুলিবলৈ চেষ্টা কৰিলে কিন্তু গুৱাহাটীৰ আকাশ তেতিয়াই ধোঁৱাজুলি ৰঙৰ কপালেৰে ঢকা হৈ পৰিছিল। জাহাজঘাটলৈ নামি অহা জনসমুদ্ৰত আম্বুবাচী মেলাৰ জোয়াৰ স্পষ্ট — ৰঙীন গামোচা, ঢোলবাদন, পুৰণি ভক্তিগীতৰ ভাঁজেৰে জুৰি থকা নদীৰ গন্ধ। ব্রহ্মপুত্ৰৰ ওপৰত তেতিয়াই গাঢ় কুয়াশাৰ চাদৰ মাৰি বসি আছে, যেন কোনোৱে আকাশৰ পৰা নদীক ধূৱাৰে ঢাকি দিছে। নাওখন পানীৰ কাষত থিয় হৈ আছে, কিন্তু কাষ চাপিলেই দেখা যায় — কাণ্ডাৰীৰ হাতত ৰঙিন মাফ্লাৰ মৰা, চকুৰে দূৰলৈ চাওঁতে ধোঁৱাৰ মাজেৰে কিবা চিনিবলৈ চেষ্টা কৰিছে। যাত্ৰীৰ ভিৰ নাওৰ কাষৰ জাপি ধৰি ৰৈ আছে — কেউবা চাহৰ দোকানলৈ গৈছে, কেউবা গামোচাৰ পৰা মাটিৰ ধূলি ঝাড়ি…

স্নিগ্ধা তামুলী সেপ্টেম্বৰ মাহৰ শেষদিনবোৰ আছিল, বেলিগুৰি আঁতৰি যোৱা গ্ৰীষ্মত ঠাণ্ডাৰ গন্ধে প্ৰকৃতিক ধীৰে ধীৰে আৱৰি ধৰিছিল। অভিজিৎ ধ্যান-গম্ভীৰ মুখেৰে বাসৰ জানালিৰে বাহিৰলৈ চাই আছিল—মাঠ, ডাঙৰ গছ আৰু দূৰৰ পাহাৰৰ ৰেখা মূৰত লিখা কিছুমান লুপ্ত নাম যেন। তেওঁ একাজন গৱেষক, দিল্লীৰ এটা নামী বিশ্ববিদ্যালয়ত অসমীয়া লোকসংস্কৃতি আৰু আঞ্চলিক নৃত্যৰ ওপৰত পিএইচ.ডি. কৰিছে। তেওঁৰ সঁচা ইচ্ছা আছিল তেজিমলা—এটা সান্নিধ্যহীন, মৰ্মস্পৰ্শী নৃত্যৰ শিকড় বিছাৰি উলিওৱা, যি বৰ্তমান সমাজৰ পৰা প্ৰায় মুছ খাই গৈছে। তেজিমলাৰ প্ৰাচীন ধাৰা আৰু তাত থকা ৰহস্যক ব্যাখ্যা কৰিবলৈ তেওঁ সিদ্ধান্ত লৈছিল উত্তৰ অসমৰ এখন পাহাৰীয়া গাঁও—নামঘৰিপথ—যিখন তেওঁৰ গৱেষণাৰ তথ্যৰ উৎস হ’ব। গাঁওখনৰ নামত এটা অনুৰণিত ভাব আছিল, যেন…