দীপাংশু বোৰঠাকুৰ
পৰ্ব ১: বৰষুণৰ ৰাতি আৰু অদ্ভুত কল
শহৰখনৰ ওপৰত সেই ৰাতি আকাশখনৰ মেঘ গাঢ় হৈ নামি আহিছিল। পূৰ্ণ বতাহেৰে পৰা বৰষুণৰ শব্দে মানুহৰ মনত এক ধৰণৰ বিৰক্তি আৰু ভয় দুয়ো মিশ্ৰিত অনুভূতি জাগ্ৰত কৰিছিল। গুৱাহাটী শহৰৰ ভাৰেলি পাথাৰৰ এডাল বাটৰ কাষত থকা এটা পুৰণি দুমজিলা ঘৰখনত অৰুণ জোনাকত একো নাথাকিলেও আলোছায়াৰ খেলা চলিছিল।
ঘৰখনত বাস কৰিছিল মণিশংকৰ বৰুৱা। গুৱাহাটীৰ এটা কলেজত ইতিহাসৰ অধ্যাপক। বয়সত পঞ্চাশ পাৰ হ’লেও তেওঁৰ কণ্ঠস্বৰ, দৃঢ় চাহনি আৰু কথা কোৱাৰ ভঙ্গীমাই মানুহৰ মনত এক ধৰণৰ ভৰসা জাগ্ৰত কৰিছিল। কিন্তু এই মানুহটোৰ জীৱনত বহুবছৰ ধৰি এটা অদ্ভুত শূন্যতা আছিল। পত্নী দীৰ্ঘদিন আগতেই মৃত্যুবৰণ কৰিছিল, পুতেক বিদেশত স্থায়ী হৈ পৰিছিল, তাই মণিশংকৰক একেলগে এৰি গৈছিল। ফলে, অকলশৰীয়া জীৱন তেওঁৰ অভ্যাসত পৰিণত হৈছিল।
সেইদিনা সন্ধিয়া কলেজৰ কামৰ পৰা ঘূৰি আহি তেওঁ খুন্দা মাটিৰ ভিজা গন্ধেৰে পৰিপূর্ণ বতৰটোত একেলগে কফি খাই টেবুলৰ ওপৰত কিছুমান চিঠি ওলটাই চাই আছিল। হঠাৎ বিদ্যুতৰ ক’লা ফ্লিকৰ কৰি ঘৰখন অন্ধকাৰত ডুবি গ’ল। বাইরে বজ্রপাতৰ শব্দে ঘৰৰ কাষৰ বটগছবোৰ কঁপাই তুলিছিল। এই বতৰত বহুত বেছি চিন্তা কৰিব নোৱাৰি তেওঁ মোমবাতি জ্বলাই বইৰ মাজত মূৰ গুঁজি থাকিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল।
কিন্তু ঠিক সেই সময়তে টেলিফোনৰ শব্দে তেওঁৰ দেহত শীতলতা পৰাই দিলে।
ঘড়ীৰ কাঁটা প্ৰায় ৰাতি দশ পাৰ হৈছে। এই সময়ত কোনোবাই কল কৰাটো সাধাৰণতে নহয়।
– “হেল্লো?” – মণিশংকৰৰ গলা কঁপা ধ্বনি।
ফোনৰ ওপাৰত প্ৰথমে কোনো শব্দ নোহোৱাকৈ কেৱল বৰষুণৰ ফোঁটাৰ দৰে কিছুমান খচখচীয়া আওাজ আহিছিল। তাৰপিছত অতি নিম্ন স্বৰত কোনোবাই ক’লে –
– “আপোনাৰ সময় শেষ হ’বলৈ গৈছে…”
মণিশংকৰৰ গা কঁপি উঠিল। – “কে? আপুনি কোন?”
কিন্তু তাৰ উত্তৰ নাহিল। ফোনটো কাটি দিয়া হ’ল।
এক সেকেণ্ডৰ বাবে তেওঁ ভাৱিলে, হয়তো কোনো ছাত্ৰই মজা কৰিছে। কিন্তু ফোনৰ গম্ভীৰ স্বৰ আৰু বতৰৰ ঠাণ্ডা পৰিৱেশে তেওঁৰ অন্তৰজগতে এক বেলেগ ভয় জাগ্ৰত কৰিলে।
তেওঁ চিগাৰেট জ্বলাই মোমবাতিৰ জুইৰ কাষত বহি থাকিলে। বাহিৰত বৰষুণ আৰু বজ্ৰৰ একেলগীয়া শব্দে বায়ুমণ্ডল ভৰি তুলিছিল। হঠাৎ তেওঁৰ চকু পৰিল টেবুলৰ ওপৰত থকা চিঠিৰ গছটোৰ ওপৰত। সি নতুন চিঠিবোৰৰ মাজত এবোৰ কাগজ লুকাই থকা দেখিলে।
চিঠিখন কালি ৰঙৰ খামত আছিল। কোনো প্ৰেৰকৰ নাম নাই। চিঠিটোত লিখা আছিল –
“অতীতৰ ধূলিৰ মাজত সত্য সাৱধান হৈ লুকাই আছে। আপুনি যদি সেয়া খন্দিবলৈ চেষ্টা কৰে, আপুনি আত্মাহুতিৰ বাবে সাজু থাকিব লাগিব।”
মণিশংকৰৰ বুকুখন তীব্ৰভাৱে ধপধপ কৰি ধৰিলে। ক’ৰ পৰা আহিল এই চিঠি? কিজানি, কোৱা কথা কেৱল কাকত-চিঠিৰ খেল?
তেওঁ ভাবি থাকোঁতে বাহিৰৰ বজ্ৰপাতৰ এক উজ্জ্বল ঝলকত জানলিৰ কাষত এটা ছায়া চলি যোৱা তেওঁৰ চকুত পৰিল। বুকুৰ ৰক্ত বৰফৰ দৰে ঠাণ্ডা হৈ গ’ল। মণিশংকৰ জানলা খুলি বাহিৰলৈ চাইছিল। ক’ত কোনোবাৰ মানৱ আকৃতি, ক’ত কেৱল পাতৰ হিলচিল।
তেওঁ ক’তকৈ বেছি শিহৰিত হ’ল ফোনৰ পুনৰ বেজাৰ শব্দত। দ্বিতীয়বাৰৰ বাবে ফোনত সেই একেটা খচখচীয়া আওাজ, তাৰপিছত–
– “আপোনাৰ পিছে-পিছে আহি আছোঁ আমি। অন্ধকাৰৰ ছায়া আপনাক চাব লাগিব।”
মণিশংকৰৰ গাত কাঁইট উঠিল। তাতেই ফোন কাটি দিয়া হ’ল।
তেওঁ হাতত চিঠিখন ধৰি থকাৰ লগে লগে অনুভৱ কৰিলে – এইটো কাকত-চিঠি বা মজাৰ কথা নহয়। কোনোবাই তেওঁক লক্ষ্য কৰি আছে, কোনোবাই তেওঁৰ অতীত জানে, আৰু সেয়া বৰষুণৰ আঁৰত লুকাই আছে।
ঘড়ীটোত সময় দেখিলে ৰাতি সঢ়ে দশ। বিদ্যুত আহি গ’লেও মনত আঁতৰ ক’লা ভয়ৰ ছায়াই জ্বলি উঠিছিল।
তেওঁ কাগজখন পুনৰ টেবুলত ৰাখি উঠি থিয় হ’ল। বাহিৰৰ বাটত কোনোবাই যেন সৰু-সৰু পাদুকাৰ ছাপ এৰি গৈছে বুলি শুনিবলৈ পালে। ঘৰখনৰ সিঁড়ি চুই উঠি আহি থকা ধ্বনিৰ দৰে লাগিল।
মণিশংকৰ বুকুতে কপালি পিঠিৰ দৰে ঠাণ্ডা বতাহ চলিল।
সেয়া সত্যি নে?
নাকি বৰষুণৰ শব্দৰ মাজত মনৰ খেলা?
কিন্তু একেবাৰে শেষ মুহূৰ্তত সিঁড়িৰ সোঁফালে টোকা মাৰাৰ শব্দ উঠিল। তিনিবাৰ।
টক। টক। টক।
মণিশংকৰৰ হাত মচকাৰে ধৰা গেল। কেৱল নিজকে ধৰি উলিয়াই ক’লে–
– “কোন? কে বাহিৰত?”
উত্তৰ নাহিল। কেৱল বৰষুণৰ ফোঁটাবোৰ দৌৰ-ধৌৰ কৰি ঘৰখন ভিজাই তুলিছিল।
সেই ৰাতি মণিশংকৰৰ বাবে অন্তহীন হ’বলৈ ধৰিলে। কিজানি, এইটো কেৱল আৰম্ভণি, য’ত সত্য আৰু অন্ধকাৰ একেলগে জড়িত হৈ আছে।
পৰ্ব ২: অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ
মণিশংকৰ বৰুৱাই সিঁড়িৰ সোঁফালৰ পৰা অহা টোকাটোকিৰ শব্দ শোনি দেহটোৰ ভিতৰত যেন লোহিত-প্ৰবাহ বন্ধ হৈ পৰিল। বাহিৰৰ বৰষুণ তেতিয়াও গৰ্জনত পৰিছিল, বজ্ৰপাতৰ জুইত মাটি আৰু আকাশে একেবাৰে একে সময়তে ডাঙৰোঙা হৈ উঠিছিল। কিন্তু এইবোৰে তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত উথাল-পাথাল কৰা ভয়টো ঢাকিব নোৱাৰিলে।
তেওঁ ধীৰে ধীৰে সিঁড়িৰ কাষলৈ গ’ই উঠিল। হাতত এখন টর্চ ল’লে, যদিও বিদ্যুত পুনৰ আহি গ’লেও টর্চটোৰ পোহৰে তেওঁৰ মনত এক প্ৰকাৰৰ নিৰ্ভৰশীলতা জন্মাইছিল। সিঁড়িৰ মাটি খুন্দি থকাৰ শব্দ যেন থমকি গ’ল। কাষৰ দুৱাৰত বেয়া পোৱা পলিশৰ গন্ধ, আৰু মাটিত বৰষুণেৰে ভিজা মাটিৰ ধুলো পাথৰ একেলগে মিলি এক ধৰণৰ আর্দ্ৰ গন্ধে ঘৰটো ভৰি তুলিছিল।
টর্চৰ জুইত তেওঁ সিঁড়িৰ পৰা মাটিলৈ চাইছিল। আৰু সেয়া দেখিলে তেওঁৰ বুকুৰ ধপধপ বাঢ়ি গ’ল।
মাটিত সঁচাকৈয়ে কিছুমান পাদুকাৰ ছাপ আছিল—ওখ জুতাৰ দৰে, ক’ত স্পষ্ট, ক’ত আধা মচা। বৰষুণৰ কঁপনিৰ মাজতো ছাপবোৰৰ দিশ একেবাৰে স্পষ্টভাৱে ঘৰৰ ভেতৰলৈ আহিছিল।
– “কোন হ’ব পাৰে?” – নিজকেই সোধিলে তেওঁ।
ঘৰত আন মানুহৰ কোনো অস্তিত্ব নাই, আৰু পোহৰ খচখচীয়া মোমবাতিৰে মাত্ৰ মেঝৰ পৰা উঠা ছায়াটো দেখা গৈছিল।
মণিশংকৰ ফোনটো লৈ পুনৰ কলৰ ৰেকৰ্ড চাবলৈ চেষ্টা কৰিলে। অজ্ঞাত নম্বৰ, নাম নাই, ঠিকনা নাই। কেৱল ঠাণ্ডা শব্দ আৰু সেই ভয়ংকৰ বাক্য।
তেওঁ বুকুৰ ভিতৰৰ শ্বাস টানি-দিয়াকে সামৰি উঠি মাটিত থকা ছাপবোৰ অনুসৰি আগবঢ়িল। ছাপবোৰ সোজাকৈ বইৰ আলমাৰীৰ ফালে গ’ল। আলমাৰীৰ কাষত আহি দেখিলে মাটিৰ ওপৰত পানী খসাৰ দাগো আছে। যেন কিবা মানুহ ভিজা জুতা পিন্ধি ভিতৰলৈ সোমাই আহিছিল।
আলমাৰীৰ ফালে কোনো দৰ্জা নাই, কোনো গোপন বাটো নাই। কিন্তু কিদৰে ছাপবোৰ ঠিক তাত গ’ল আৰু অন্তৰ্ধান হ’ল, সেয়া তেওঁৰ মগজুত খাটনি দিব লগা ধাঁধা হৈ পৰিল।
তেওঁ হাতত টর্চ ধৰি সাৱধানে আলমাৰীৰ কাষত হেঁপাহেৰে চাপ দিছিল। কাষৰ কাঠবোৰৰ মাজত গোপন কোনো বাট থাকিব পাৰে নেকি?
কিন্তু একো পোৱা নগ’লে।
ঠিক তেতিয়াই বাহিৰৰ বজ্ৰৰ শব্দত জানলিৰ কাচত এক গঢ়ীয়া প্ৰতিচ্ছবি দেখা গ’ল। যেন কোনো মানুহ জানলিৰ কাষত দাঁড়াই আছে।
মণিশংকৰ তৎক্ষণাৎ জানলি খুলি চাইল, কিন্তু বাহিৰত কেৱল বৰষুণেৰে ভিজা গছপুলি আৰু আঁতৰাত পথাৰ দেখা গ’ল।
তেওঁ নিজকে সামৰি লৈ ভাবিলে—“সেয়া হয়তো মোৰ মগজুৰ খেল। অতীতৰ কিবা স্মৃতি আৰু বৰষুণৰ আঁতৰ ভয়।”
কিন্তু অন্তৰৰ ভিতৰত এক তীব্ৰ সঙ্কেত বাজি উঠিছিল।
সেই নিশা মণিশংকৰ ঘুম পোৱা নাছিল। টেবুলৰ ওপৰত থকা ক’লা খামৰ চিঠিখন পুনৰ পুনৰ চাইছিল। “অতীতৰ ধূলিৰ মাজত সত্য লুকাই আছে…” এই শব্দবোৰে তেওঁক অশান্ত কৰি তুলিছিল।
তেওঁ কলেজত পঢ়া ইতিহাসৰ অধ্যাপক। তেওঁৰ জীৱনৰ বহু সময় আৰ্হি-আৰ্হি দলিল, পুৰণি খবৰ কাগজ, আৰু লুকোৱা কাহিনী খনিবলৈ গৈছিল। হয়তো কোনো অজ্ঞাত শত্রুৱে এইবোৰক লৈ কোনো ষড়যন্ত্ৰ কৰিছে?
সকলোবোৰ চিন্তা কৰি থাকোঁতে হঠাৎ ফোনটো পুনৰ বাজি উঠিল।
এইবাৰো সেই একেটা খচখচীয়া শব্দ। তাৰপিছত এক মৃদু হাহি।
– “আপুনি খোজ ল’ব নেকি অতীতৰ পিঠি উলটাবলৈ? তেন্তে পাদুকাৰ ছাপক অনুসৰণ কৰক।”
মণিশংকৰৰ হাতত ঘাম লাগি গ’ল। – “আপুনি কোন? মোক কিয় অনুসৰণ কৰি আছে?”
ফোনত কোনো উত্তৰ নাহিল। কেৱল বজ্ৰৰ সৈতে মিল খোৱা এক শব্দহীন ঠাণ্ডা।
ফোন কাটি দিয়া হ’ল।
তেওঁ টেবুলত থকা পানীৰ গ্লাছটো ধৰি এক চুমুক খালে। মনটো শান্ত কৰিবলৈ চেষ্টা কৰিলে। কিন্তু মাটিত থকা ছাপবোৰৰ ছবি তেওঁৰ চকুত এবাৰো এবাৰো ভাঁহি উঠিছিল।
সকলোবোৰৰ মাজত তেওঁ সিদ্ধান্ত লৈছিল—এই ছাপবোৰৰ উৎস খুজি উলিয়াব লাগিব। হয়তো এইবোৰে কোনো ভয়ংকৰ সত্যৰ ফালে লৈ যাব।
পিছদিনা পুৱা কলেজত গ’লে তেওঁৰ কাষৰ সহকৰ্মী প্ৰফেছৰ সঞ্জীৱই খবৰ দিলে—“গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এজন অধ্যাপক হঠাৎ নিখোজ হ’ল।”
মণিশংকৰ চকু বঢ়াই সুধিলে – “কোন?”
– “প্ৰফেছৰ দেৱজ্যোতি হাজৰিকা। ৰাতিপুৱাৰ পৰা কোনো খবৰ নাই। তেওঁৰ ঘৰৰ মাটিতো অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ পোৱা গ’ল বুলি কয়।”
এই খবৰ শুনি মণিশংকৰৰ হাতৰ আঙুলিৰ ছাল চিঞৰি উঠিল। তেওঁৰ নিজৰ ঘৰত যি ঘটিছিল, একেই ঘটনা আন এটা ঘৰতো ঘটিছে।
অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ।
সেয়া কেবল তেওঁৰ কল্পনা নহয়। সেয়া কোনো এক সত্য।
তেওঁ বুকুৰ ভিতৰত অনুৰণিত হ’ল সেই স্বৰ— “অন্ধকাৰৰ ছায়া আপোনাক চাব লাগিব…”
মণিশংকৰ জানিলে, খেলা আৰম্ভ হৈ গ’ল। আৰু এই খেলত তেওঁৰ স্থান প্ৰথম শিকাৰ হ’বলৈও পাৰে।
পৰ্ব ৩: পুৰণি মন্দিৰৰ গোপন বাট
মণিশংকৰ বৰুৱাই যেতিয়া দেৱজ্যোতি হাজৰিকা নিখোজ হোৱাৰ খবৰ শুনিলে, তেওঁ একো কথা ক’ব নোৱাৰিলে। নিজকে সামৰি ল’বলৈ তেওঁ কলেজৰ বেলেগ কক্ষত গ’ই বহি আছিল। একেবাৰে স্পষ্টভাৱে মনে পৰিছিল—নিজৰ ঘৰৰ মাটিতো সেই অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ, আৰু এতিয়া দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ ঘৰতো একে ছাপ। দুয়ো ঘটনাৰ মাজত কাকতালীয় নহয়, কোনো গোপন সূত্ৰ লুকাই আছে।
দিনটোৰ ক্লাছবোৰ কোনো মতে সামৰি তেওঁ ঘৰত উভতি আহিল। ৰাতিপুৱা দেখা দাগবোৰ এতিয়াও মাটিত অর্ধেক শুকাই থকা অৱস্থাত আছিল। তেওঁৰ বুকু ধপধপ কৰি উঠিছিল। টেবুলৰ ওপৰত থকা ক’লা খামৰ চিঠিখনৰ কথা মনত পৰি গ’ল। “অতীতৰ ধূলিৰ মাজত সত্য লুকাই আছে…” এই বাক্যটোৱে তেওঁৰ মনত নতুন প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছিল।
অতীতত তেওঁ ক’ত, কেতিয়া, কিহৰ লগত জড়িত আছিল? তেওঁৰ গবেষণা? নে কোনো দীৰ্ঘদিন আগৰ ইতিহাসৰ দলিল?
তেওঁ হঠাৎ মনে পেলালে—কয়েক বছৰ আগতে দৰং জিলাৰ এটা পুৰণি মন্দিৰৰ ভগ্নাবশেষত তেওঁ একাডেমিক গৱেষণা কৰিছিল। সেই মন্দিৰৰ ভিতৰত কিছু অদ্ভুত খোদাই, পাথৰৰ গোপন ছাপ, আৰু এখন দৰ্জাৰ দৰে বুজা ঠাই আছিল। কেতিয়াবা সেই বাট খোলাৰ অনুমতি তেওঁক দিয়া হোৱা নাছিল। তেতিয়া মানুহে কৈছিল, মন্দিৰটোত অভিশাপ আছে।
হয়তো এই অচিনাক্ত ছাপবোৰে তেওঁক সেই মন্দিৰলৈ উভতাই নিয়াৰ চেষ্টা কৰিছে।
সন্ধিয়া সময়ত মণিশংকৰ নিজৰ গাড়ী লৈ সেই মন্দিৰৰ ফালে যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিলে। বতাহেৰে বতাহ, বৰষুণৰ পিছে জুইৰ দৰে ৰঙা আকাশ। পথত খুব কমেই যান চলাচল আছিল। গাড়ীৰ হেডলাইটৰ পোহৰত গছৰ ছায়াবোৰ কঁপি উঠিছিল।
প্ৰায় এঘণ্টা যাত্ৰাৰ পিছত তেওঁ মন্দিৰত পৌঁছিল। গাঁওখনৰ নাম আছিল বটেশ্বৰী। মন্দিৰখন বৰ ভগ্ন অৱস্থাত আছিল—অর্ধেক ভাঙি পৰা ভিটা, অর্ধেক মাটিত ডুবি থকা স্তম্ভ। গাঁওবাসীয়ে সেই ঠাইৰ পৰা দূৰৈত থাকিব খুজিছিল।
তেওঁ টর্চ ল’ই ভিতৰত সোমাই গ’ল। ক’তত কেঁচা গন্ধ, ক’তত বাদুলি উৰুৱা শব্দ।
মন্দিৰৰ মূল বেদীৰ পিছফালে গৈ তেওঁ ঠাইটো চিনিলে—সেই সময়ত যি দৰ্জাৰ দৰে পাথৰৰ আঁচল দেখা পাইছিল। এতিয়া কঁপা টর্চৰ জুইত সেই দৰ্জাটো স্পষ্ট দেখা গ’ল। মাটিত বৰষুণৰ পানী সোমাই কেঁচা মাটি কৰি পেলাইছিল।
তেওঁ হাতত গছৰ ডালৰ দৰে এবোৰ কাঁইট ধৰি পাথৰৰ ওপৰত ঠেলিলে। অবাকভাবে পাথৰটো সৰিবলৈ ধৰিলে। যেন বহুদিনৰ লুকোৱা পথ একেলগে মুকলি হ’ল।
ভিতৰৰ পৰা ঠাণ্ডা বতাহৰ দৰে এক বায়ু ওলাল। মাটিৰ পৰা গন্ধীয়ে থকা ধোঁৱাই তাঁক ঢাকি দিলে।
তেওঁ বুকুৰ ভিতৰত সাহস সংগ্ৰহ কৰি ভিতৰত সোমাল। ভিতৰটোত এখন দীঘল সৰপথ, দুৱাৰ দুপাশে খোদাই কৰা বেনামি মুখ। মুখবোৰ যেন দুখ, ভয় আৰু প্ৰতিশোধৰ প্ৰতিচ্ছবি।
তেওঁৰ টর্চৰ জুইত সৰপথত স্পষ্টভাৱে দেখা গ’ল কিছুমান পাদুকাৰ ছাপ। ঠিক একেই, যি ছাপ তেওঁ নিজৰ ঘৰত দেখিছিল।
মণিশংকৰৰ হাতত কাঁইট উঠিল। এতিয়া সন্দেহৰ একো স্থান নাই—এই ছাপবোৰে তেওঁৰ পিছে ধৰি আহিছে, আৰু তেওঁক এই মন্দিৰলৈ অনিঢ়াইছে।
সৰপথৰ অন্তত এটা ডাঙৰ কোঠা। কোঠাটোৰ মাজত এটা শিলৰ পীঠিকা, তাৰ ওপৰত কালি লগা এটা বস্ত্ৰ। বস্ত্ৰখনৰ ওপৰত এক কাগজ পোহৰ মাৰি থিয় হৈ আছিল।
তেওঁ আগবাঢ়ি কাগজখন উঠালে। তাত লিখা আছিল—
“মণিশংকৰ বৰুৱা, আপুনি যদি এই বাটত সোমালে, অতীতৰ লুকুৱা সত্য আপোনাক ধ্বংস কৰিব। কিন্তু আপোনাৰ হাতেই সেই ইতিহাস উন্মোচন কৰিব লাগিব।”
তেওঁৰ হাত কঁপি উঠিল। কেৱলে তেওঁক লক্ষ্য কৰি এই নোট কেনেকৈ সাজু হ’ল? কে জানে তেওঁৰ নাম?
ঠিক সেই সময়ত পিছফালৰ দৰ্জাটোৰ শব্দে তেওঁক থমকাই তুলিলে। দৰ্জাটো সৰি মাটি ঠপাংকৈ খপাই গ’ল।
তেওঁ টর্চ লৈ দৌৰি গ’ল, কিন্তু দৰ্জাটো সিল হৈ পৰিছিল। ভিতৰত উলিয়াৰ বাট বন্ধ।
তেওঁ বুকুৰ ভিতৰত ভয় আৰু চিন্তাৰ একেলগীয়া ঢৌ উঠিল।
কোঠাটোৰ আনফালে এটা সৰু দৰ্জা দেখা গ’ল। দৰ্জাটো অতি বয়সীয়া, কাঠত ৰঙা দাগ। মাটিত তাতো কিছুমান অচিনাক্ত ছাপ।
তেওঁ বেয়া অনুভৱৰ সত্ত্বেও সেই দৰ্জা খুলি আগবঢ়িল। ভিতৰত এটা সৰু কোঠা, সেউজীয়া শ্যাওলাৰে ঢকা দেৱাল। দেৱালৰ মাজত এক প্ৰাচীন খোদাই—একো চৰিত্ৰৰ ছবি, যাৰ চকু দুটা অস্বাভাৱিকভাৱে দীঘল, আৰু মুখত ঠাণ্ডা হাঁহি।
খোদাইৰ তলত অসমীয়া অক্ষৰত লিখা আছিল—
“অন্ধকাৰৰ ছায়াই আপুনি এৰি যোৱা সত্য উন্মোচন কৰিব।”
মণিশংকৰৰ বুকুখন একেবাৰে ঠাণ্ডা হৈ পৰিল। তেওঁ বুজিলে—এই খেল কেৱল মজা নহয়। ই এটা লুকোৱা ইতিহাস, এটা বিপজ্জনক গোপন ষড়যন্ত্ৰ, আৰু তাৰ মাজত তেওঁক টানি লৈ আহিছে।
ঠিক তেতিয়াই কোঠাটোৰ ভিতৰত পৰা গম্ভীৰ শব্দে তেওঁৰ হৃদয় কঁপাই তুলিলে। যেন কেউবাই ধীৰে ধীৰে শ্বাস লৈ আছে।
তেওঁ পিছফালে চাইল। টর্চৰ পোহৰত ছায়া পৰি আছিল। ছায়াটো কোনো মানুহৰ, কিন্তু মুখ পোহৰলৈ আহি নাছিল।
মণিশংকৰ বুকুৰ ভিতৰত একে সময়তে প্ৰশ্ন আৰু ভয় উত্থান কৰিলে—
এই ছায়া কোন? আৰু কিয় এই মন্দিৰই তেওঁক এতিয়ালৈকে টানি আনিছে?
পৰ্ব ৪: দৰং কলেজৰ হেঁপাহৰ কাহিনী
মণিশংকৰ বৰুৱাই টর্চৰ পোহৰত যি ছায়া দেখিছিল, তাৰ প্ৰতিচ্ছবি তেওঁৰ চকুত বৰষুণৰ বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত দিছিল। ছায়াটো কোঠাটোৰ প্ৰাচীন দেৱালত স্ফূৰ্তিৰে কঁপি আছিল, কিন্তু টর্চৰ জুই নিৱিঘ্নভাৱে তাৰ মুখত পৰিব নোৱাৰিছিল। মনে হ’ল যেন ছায়াটোৱে নিজেই আলোকে এৰি অহা বাট এৰাই চলিছিল।
তেওঁৰ বুকুখন ধপধপ কৰি উঠিল। কাষত থকা শিলৰ পীঠিকাত থমকি থমকি হাত দি নিজকে সাৱধান কৰিলে। মুখখন শুকান, গলাত শ্বাস আটকে পৰাৰ অনুভূতি।
ঠিক তেতিয়াই ছায়াটো দ্ৰুতগতিত দৰ্জাৰ ফালে আঁতৰি গ’ল আৰু একেবাৰে অন্তৰ্ধান হ’ল। পুৰণি মন্দিৰৰ কোঠাটোৰ ভেতৰত কেৱল তেওঁৰ কঁপা শ্বাস আৰু বাদুলি উৰুৱা শব্দে ধ্বনি কৰি থাকিল।
তেওঁ হাতত থকা নোটখিনিতো পুনৰ চাইছিল—“অন্ধকাৰৰ ছায়াই আপুনি এৰি যোৱা সত্য উন্মোচন কৰিব।”
এই বাক্যটো মাথোঁ ভয় দেখুৱাইছিল নে, সঁচাকৈয়ে কোনো গোপন ইতিহাসত তেওঁৰ নাম জড়িত আছিল?
কিছু সময় পিছেৰে তেওঁ কোনো মতে দৰ্জা ঠেলি বাহিৰলৈ ওলাল। মন্দিৰখনৰ ভগ্ন স্তম্ভবোৰৰ মাজেৰে বাহিৰৰ বতৰ তেওঁৰ মুখত ধাক্কা দিছিল। গাড়ীলৈ উভতি আহি তৎক্ষণাৎ গুৱাহাটীৰ ফালে ৰওনা হ’ল।
সকলো ৰাতি তিনি-চাৰি ঘণ্টা ঘুম নাহিল। টেবুলত পোহৰৰ তলত মন্দিৰৰ ভিতৰত পাওঁতা নোটখিনি পুনৰপুণি চাই থাকিল। কেৱল “সত্য” আৰু “অন্ধকাৰ” শব্দবোৰে তেওঁৰ মনৰ গহীন খিনি টানি ধৰিছিল।
পৰদিনা কলেজত গ’লে তেওঁৰ কাষৰ সহকৰ্মী প্ৰফেছৰ সঞ্জীৱে কাণে কাণে ক’লে—
– “তুমি খবৰ পোৱা নেকি? দেৱজ্যোতি হাজৰিকা নিখোজ হোৱাৰ আগতে কলেজৰ লাইব্ৰেৰীত এটা পুৰণি দলিল বিচাৰিছিল। শুনিছোঁ, দৰং কলেজৰ স্থাপনৰ সময়ত পুৰণি এক চুক্তি হৈছিল, যি কোনোবাই উলিয়াব খোজে।”
মণিশংকৰ চকুত ধুমুহাৰ দৰে এক চিন্তা ফুটি উঠিল।
দৰং কলেজ—সেই কলেজেই য’ত তেওঁ প্ৰথম পাঠ্যজীৱন আৰম্ভ কৰিছিল, আৰু য’ত পুৰণি কাষার কাঠৰ ভিতৰত বহু অচিনাক্ত দলিল লুকাই আছিল।
তেওঁৰ মগজুত এক চিন্তা উথলি উঠিল—অচিনাক্ত ছাপ, মন্দিৰৰ গোপন বাট, আৰু এতিয়া দৰং কলেজ। সকলোবোৰ সূত্ৰে একেলগে কোনো বৃহৎ সত্যৰ দিশ দেখুৱাই আছে।
দুপৰীয়া সময়ত তেওঁ কলেজৰ পিছফালে থকা লাইব্ৰেৰীৰ গোপন অংশলৈ গৈছিল। লাইব্ৰেৰীৰ কাষত বহুতৰেই জানে, পুৰণি নথিপত্ৰ আৰু দলিল সঞ্চয় কৰা এটা ক’ঠালি কোঠা আছে। ক্ৰমশঃ ধূলি আৰু অন্ধকাৰত ঢকা, কোৱেই সচৰাচৰ ওলোৱে নোৱাৰে।
মণিশংকৰ চাবিৰ বেটুতি লৈ ভিতৰত সোমাই গ’ল। মাটিৰ গন্ধ, ধূলিৰে আৱৰি থকা ফাইল আৰু শালবোৰত মানুহৰ উপস্থিতি প্ৰায় শূন্য।
তেওঁ বহুত খন খুঁতখুঁতে এটা খাম উলিয়ালে। খামটোৰ ওপৰত লেখা—“দৰং কলেজ চুক্তিপত্ৰ, ১৯২৪।”
হাত কঁপা-কঁপিৰে তেওঁ কাগজবোৰ খুলিলে। তাত লিখা আছিল—কলেজৰ ভূমি স্থাপন আৰু এজন নাম নথিপত্ৰবিহীন দাতা, যি মন্দিৰৰ এক অংশ দান কৰিছিল। শর্ত আছিল—“সত্যৰ খাতিৰত এই মাটি দান কৰিলোঁ, কিন্তু যি দিনে এই দান ভঙ্গ হ’ব, সেদিনে অন্ধকাৰৰ ছায়াই পুনৰ উঠিব।”
মণিশংকৰৰ বুকুখন কঁপি উঠিল। মন্দিৰ আৰু কলেজ—দুয়ো একে সূত্ৰে জড়িত। হয়তো দেৱজ্যোতি হাজৰিকাই এই সত্যই খোলিবলৈ গৈছিল আৰু নিখোজ হ’ল।
ঠিক তেতিয়াই লাইব্ৰেৰীৰ সোঁফালে মাটিত কিছুমান ভিজা ছাপ দেখা গ’ল। একেবাৰে একে—অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ।
তেওঁ পোহৰ মাৰি চাইছিল। ছাপবোৰ শালৰ মাজেৰে সোজাকৈ ক’ঠালিৰ এক কাষত গ’ল। আৰু তাত থকা দৰ্জাটোৰ কপাট ঢকঢককৈ খুলি উঠিল।
মণিশংকৰৰ বুকুৰ ভিতৰত একে সময়তে ভয় আৰু কৌতূহল মিহলি হৈ পৰিল।
তেওঁ সাৱধানে আগবঢ়িল।
দৰ্জাটোৰ ওপৰত খোদাই কৰা আছিল—“যি সঁচা ইতিহাস জানিব বিচাৰে, তেওঁ অন্ধকাৰক ভয় নকৰে।”
তেওঁ হাতত থকা টর্চ লৈ ভগ্ন কাঠৰ দৰ্জাটো ঠেলি খোলিলে। ভিতৰত এক দীঘল দালান, য’ত শিলৰ স্তম্ভৰ ওপৰত কিছুমান পুৰণি পান্ডুলিপি আৰু দস্তাবেজ থকাকৈ পৰি আছিল।
তেওঁ হাতত এটা পুস্তক ল’লে। পৃষ্ঠাৰ ওপৰত স্পষ্ট অসমীয়া ভাষাত লিখা—“ছায়াৰ ইতিহাস।”
পৃষ্ঠাবোৰ ওলটাই চাবলৈ ধৰিলে। তাত বৰ্ণনা আছিল—১৯শ শতিকাত কলেজ স্থাপনৰ লগত এক প্ৰাচীন মন্দিৰৰ অভিশপ্ত ইতিহাস গাঁথি আছিল। মন্দিৰৰ ভিতৰত “ছায়াৰ শপথ” নামৰ এক গোপন আচার অনুষ্ঠিত হৈছিল। যি আচার ভঙ্গ কৰিলে, সেয়া নিখোজ হ’ব, আৰু ছায়াই তেওঁক শিকাৰ কৰিব।
মণিশংকৰৰ চকুত বজ্ৰপাতৰ দৰে প্ৰভা পৰিল। ই সৰু কাহিনী নহয়। ই এক প্রাচীন আচার, এক গোপন সত্য। আৰু এতিয়া সেই ছায়াই তেওঁক লক্ষ্য কৰিছে।
ঠিক সেই সময়ত পিছফালে টোকা মাৰাৰ শব্দ।
টক। টক। টক।
তেওঁ ঘূৰি চাইছিল।
আলোকৰ কোলাহলত স্পষ্টভাৱে দেখা গ’ল—কেউবাই দৰ্জাৰ সোঁফালে দাঁড়াই আছে। মুখত কোনো আলো নাই, কেৱল নীলচকুৰ প্ৰতিচ্ছবি চকুত ধৰা পৰিল।
এক মুহূৰ্ততে সেই প্ৰতিচ্ছবিখন গধূলিৰ আঁতৰ দৰে অন্তৰ্ধান হ’ল।
মণিশংকৰৰ বুকু ঠাণ্ডা হৈ পৰিল। তেওঁ বুজিলে—আহিব লগীয়া দিনবোৰত নিজৰ জীৱন আৰু ইতিহাস দুয়ো একেলগে বিপদত পৰিব।
দৰং কলেজৰ এই হেঁপাহৰ কাহিনী সেয়া কেৱল গৱেষণাৰ অংশ নহয়। ই এক প্ৰচণ্ড বিপদৰ সূত্ৰ।
পৰ্ব ৫: অচিনাক্ত চিঠি
লাইব্ৰেৰীৰ গোপন ক’ঠালিৰ পৰা ওলোৱাতেই মণিশংকৰ বৰুৱাৰ মনটো বৰদূৰলৈ আঁতৰি গ’ল। তেওঁৰ হাতত থকা “ছায়াৰ ইতিহাস” নামৰ পান্ডুলিপিখনৰ পৃষ্ঠাবোৰ হাওঁফাওঁ কৰি উলটাই চাবলৈ ধৰিলে। প্রতিটো পৃষ্ঠাত ভয় আৰু অভিশাপৰ কথাই মাত্ৰ লিখা। যেন কাগজৰ মাজত কোনো অচিনাক্ত প্ৰাণই থলুৱা হৈ আছে।
কিন্তু সিহঁতৰ মাজৰ এক পৃষ্ঠাই তেওঁৰ বুকুত সঁচাকৈয়ে ধাক্কা দিলে। তাত স্পষ্টভাৱে উল্লেখ আছিল—
“যি অধ্যাপক অতীতৰ গোপন দলিল উন্মোচন কৰিব, তেওঁক ছায়াই অনুসৰণ কৰিব। তেওঁৰ জীৱন শূন্য হ’ব, তেওঁৰ পথৰ মাটি অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপৰে ভৰিব।”
মণিশংকৰৰ হাত কঁপি উঠিল। ই কোনো কাকতালীয় নহয়। তেওঁ যে এতিয়ালৈকে ঘৰত, মন্দিৰত আৰু লাইব্ৰেৰীত একে ছাপ দেখিছে, সেয়া এই পান্ডুলিপিত লিখা কথাৰ প্ৰমাণ।
তিনি-চাৰি ঘণ্টা ধৰি লাইব্ৰেৰীৰ ভিতৰত বহি থাকি তেওঁ নথিপত্ৰবোৰ ফাইলত ঘূৰাই ৰাখিলে। কিন্তু মনৰ ভিতৰত দহনি হোৱা ধাঁধাটো একো ভাবে মেলিব নোৱাৰিলে।
ঘৰত উভতি আহি তেওঁ এদল চা বনাই টেবুলত বহিল। বৰষুণৰ আঁতৰ ধোঁৱাই কাচত পৰিছিল। জানলিৰ পৰা চোৱা আকাশ গাঢ় মেঘত ঢকা।
ঠিক সেই সময়তে পোষ্টমেনজন আহি হৰ্ণ মাৰিলে। মণিশংকৰ গ’ল চিঠিৰ খাম ল’বলৈ। খামটো দেখা মাত্রই বুকুৰ ভিতৰত শীতলতা পৰি গ’ল।
খামটো ক’লা ৰঙৰ। লেখাৰ শৈলী আগৰ দৰে, অচিনাক্ত। কোনো প্ৰেৰকৰ নাম নাই।
চিঠিখন খুলি চাইছিল। লিখা আছিল—
“আপুনি যদি নিজৰ জীৱন বাঁচাব বিচাৰে, ছায়াৰ ইতিহাসৰ পৃষ্ঠাবোৰ নষ্ট কৰক। যদি সাহস কৰি আগবঢ়ে, তেন্তে আপুনি দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ দৰে অন্তৰ্ধান হ’ব।”
মণিশংকৰ চিঠিখন হাতত ধৰি থমকি ৰ’ল। গলাত শুকান শ্বাস আটকে পৰিল। দেৱজ্যোতি হাজৰিকা—তেওঁ নিখোজ হোৱাৰ আগতে নিশ্চয় এইবোৰ চিঠি পাইছিল।
তেওঁ কেতিয়াবা নষ্ট কৰিব নোৱাৰে। ইতিহাসৰ সত্য গোপন কৰি ৰাখিবলৈ তেওঁ জন্মলোৱা নহয়। অধ্যাপক হিচাপে তেওঁৰ কৰ্তব্য হ’ল—সঁচা কথাটো উন্মোচন কৰা।
কিন্তু ভয়েইনো কি তেওঁক ঠেলি ধৰিছে?
সেই নিশা ৰাতিপুৱালৈও তেওঁ ঘুম পোৱা নাছিল। মাটিৰ মজিয়াত ভিজা ছাপবোৰকো তেওঁ একোতে মোচাব নোৱাৰিলে। যেন সেইবোৰ প্ৰতিদিনেই তাজা হৈ আহি পৰিছিল।
এটা ডায়েৰীত তেওঁ ক্ৰমে ঘটনাবোৰ লিখি ৰাখিলে—
১) প্ৰথম ফোন কল।
২) অচিনাক্ত খাম।
৩) মন্দিৰৰ গোপন বাট।
৪) লাইব্ৰেৰীৰ পান্ডুলিপি।
৫) নতুন চিঠি।
তেওঁৰ সন্দেহত জুইৰ দৰে সজগ হ’ল—ই কোনো এক মাত্ৰ অতিপ্ৰাকৃত খেল নহয়। কোনো মানুহ, কোনো সংঘই এই সকলোবোৰ পৰিকল্পিতভাৱে কৰিছে।
কিন্তু কিয়? আৰু কিয় তেওঁক?
পৰদিনা পুৱা কলেজলৈ যাব খুজিছিল। ঘৰৰ দুৱাৰ খোলাতেই খেপাল। মাটিত একেবাৰে নতুন ছাপ দেখা গ’ল। এপাহে শীতল হ’ল।
ছাপবোৰ সোজাকৈ ডাঙৰ গেটৰ পৰা ভিতৰলৈ আহিছিল। আৰু টেবুলৰ ওপৰত নতুন এখন কাগজ।
তাত লিখা—
“মণিশংকৰ বৰুৱা, আপুনি যদি আগবঢ়ে, তেন্তে আপোনাৰ অতীতৰ মানুহবোৰো ছায়াৰ অন্তত মিলি যাব।”
তেওঁ হাত কঁপা-কঁপিৰে কাগজখন ধৰি উঠিল। কাহিনী এতিয়া কেৱল তেওঁলৈ সীমাবদ্ধ নহয়। সঁচাকৈয়ে যদি এই হুমকী সঠিক হয়, তেন্তে তেওঁৰ পুতেক, সহকৰ্মী, বন্ধু—সকলো বিপদত পৰিব পাৰে।
তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত দ্বন্দ্ব শুরু হ’ল।
– “মই চুপ থাকিম নেকি? নে আগবঢ়িম?”
কিন্তু অন্তৰজগতৰ অধ্যাপক-মন ক’তকৈ বেছি শক্তিশালী হ’ল। সত্যৰ গলিত হেঁপাহ তেওঁৰ কণ্ঠত উঠিল।
তেওঁ স্থিৰ কৰিলে—আগবঢ়িব।
সন্ধিয়াত তেওঁ পোনেই গুৱাহাটীৰ এজন ওলাল সাংবাদিক বন্ধু সন্দীপক লগ পাবলৈ গ’ল। কফি হাউচত দুয়ো মুখামুখি বহিল।
মণিশংকৰ সকলো ঘটনা বৰ্ণনা কৰিলে। সন্দীপ তৎক্ষণাৎ নোটবুকত লিখি ৰাখিলে।
– “দাদা, এইটো মাত্ৰ অতিপ্ৰাকৃত নহয়। কোনো গোপন সংঘই নিশ্চয় এইবোৰ কৰি আছে। আপোনাক ভয় দেখুৱাই চুপ কৰি থওঁব বিচাৰে। কিন্তু ই যে কাকতালীয় নহয়, সেয়া নিশ্চিত। দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ অন্তৰ্ধান একেই সূত্ৰত জড়িত।”
মণিশংকৰ হাতত থকা খামবোৰকো দেখুৱালে। সন্দীপৰ চকুত উজ্জ্বলতা ফুটি উঠিল।
– “মই এইবোৰৰ প্ৰতিলিপি ৰাখিম। যদি আপোনাৰ বিপদ হয়, অন্ততপক্ষে মই খবৰ উন্মোচন কৰিব পাৰিম।”
মণিশংকৰ সামান্য ভৰসা পালে। কিন্তু মনৰ ভিতৰত জানিলে—এই যুদ্ধ তেওঁক একাকী লড়িব লাগিব।
ঘৰত উভতি আহি তেওঁ চিঠিখন পোহৰতে বেলেগেৰে ৰাখিলে। জানলিৰ কাষত বহি বাহিৰৰ আঁতৰৰ ফালে চাইছিল।
এক মুহূৰ্তৰ বাবে দেখিলে—জানলিৰ আনফালে কোনোবাই দাঁড়াই আছে। গাঢ় ছায়া, মুখত কোনো আলো নাই। কেৱল চকুত নীল আভা।
তেওঁ টর্চৰ জুই মাৰি দিলে, কিন্তু তেতিয়ালৈকে ছায়াটো অন্তৰ্ধান হ’ল।
শৰীৰটো শীতল হৈ পৰিল।
মনত কঁপা-স্বৰত একে বাক্য ঘূৰি আহিছিল—
“অন্ধকাৰৰ ছায়াই আপোনাক চাব লাগিব।”
মণিশংকৰ জানিলে, আগবঢ়াৰ পথত এতিয়াৰ পাছত কোনো পিছুতি নাই। এই অচিনাক্ত চিঠিবোৰে, এই ভয়ংকৰ ছাপবোৰে, আৰু সেই নীলচকুৰ ছায়াই তেওঁক এক গভীৰ গহীন ধাঁধাৰ ভিতৰলৈ ঠেলি দিছে।
তেওঁ সঁচাকৈয়ে সত্য উন্মোচন কৰিবলৈ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিছে।
কিন্তু তেওঁৰ মনত এখন নতুন প্ৰশ্ন উত্থাপিত হ’ল—
দেৱজ্যোতি হাজৰিকাই কি পোৱা হৈছিল, যাৰ বাবে তেওঁ অন্তৰ্ধান হ’ল?
পৰ্ব ৬: নিখোজ প্ৰফেচৰ
মণিশংকৰ বৰুৱাৰ জীৱন এতিয়া একেবাৰে ওলোটা ৰূপ লৈছিল। দিনত কলেজৰ ক্লাছ, ৰাতি ভয়ংকৰ ছাপ আৰু অচিনাক্ত চিঠি। প্ৰায় প্ৰতিদিনেই তেওঁৰ টেবুলত নতুন নোট, নতুন হুমকী। কিন্তু তেওঁ জানিছিল—এই ৰহস্যৰ মূলত উপনীত নহ’লেই নিস্তাৰ নাই।
দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ অন্তৰ্ধান তেওঁৰ বুকুৰ ওপৰত যেন পাহাৰৰ দহনি। তেওঁক লৈ একো খবৰ নাই, কোনো মৃতদেহো পোৱা নাই। কেৱল মানুহে কাণে কাণে কৈছে—“অধ্যাপকে অভিশপ্ত দলিল খোলিবলৈ গৈছিল।”
এদিন কলেজৰ পৰিসৰত অচিনাক্ত কথোপকথন শুনিলে মণিশংকৰ। দুজন লেকচাৰাৰে গোপনে আলোচনা কৰি আছিল—
– “শুনিছ নেকি, হাজৰিকা সাৰে মন্দিৰৰ দৰ্জা ভাঙি ঢুকিছিল।”
– “হয়। আৰু ক’তকিতো নীলচকুৰ মানুহে দেখা পাইছিল। কিবা গোপন সংঘ আছে বুলি কোৱা হৈছে।”
“নীলচকুৰ মানুহ”—এই শব্দদুটি মণিশংকৰৰ বুকুত বজ্ৰপাতৰ দৰে পৰিল। তেওঁৰ নিজৰ চকুতো সেই প্ৰতিচ্ছবি ধৰা পৰিছিল।
তেওঁ স্থিৰ কৰিলে—দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ ঘৰত এবাৰ যাব লাগিব। হয়তো কোনো সূত্ৰ লুকাই আছে।
সন্ধিয়া সময়ত তেওঁ হাজৰিকা সাৰৰ গুৱাহাটীৰ বাসগৃহত গৈছিল। গেটত তালা, গছপুলিৰে ভৰা আঙণ। কাষৰ বাসিন্দা এজন বৃদ্ধই ক’বলৈ ধৰিলে—
– “বাবু, হাজৰিকা সাৰ তেতিয়া ৰাতিপুৱা ওলাই গ’ল। তাৰ পিছত আরু নাহিল। কেৱল মাটিত ভিজা পাদুকাৰ ছাপ দেখা গ’ল।”
মণিশংকৰৰ বুকু ঠাণ্ডা হৈ পৰিল। এই ঘটনাই প্ৰমাণ কৰিছিল—অচিনাক্ত ছাপ কেৱল তেওঁৰ ঘৰত নহয়, হাজৰিকা সাৰৰ ঘৰতো আছিল।
তেওঁ তালা খুলি ভেতৰলৈ সোমাব নোৱাৰিলে। কিন্তু জানলিৰ কাষত উভতি চাবলৈ ধৰিলে। ভেতৰত টেবুলৰ ওপৰত এক এডাল কাগজ পৰি আছিল।
কাগজখন দেখা মাত্রই তেওঁৰ হৃদয় ধপধপ কৰি উঠিল। স্পষ্টভাৱে লিখা আছিল—
“সত্য খন্দিব নোৱাৰিলে মৃত্যু নিৰ্বাচন কৰিব লাগিব।”
সন্ধিয়াৰ আঁতৰতে গুৱাহাটীৰ চাহবাগানত সন্দীপ সাংবাদিকৰ লগত দেখা কৰিলে। মণিশংকৰে পোৱা নোটটো বৰ্ণনা কৰিলে। সন্দীপৰ চকুত চিন্তাৰ আভা।
– “দাদা, মই কিছু অনুসন্ধান কৰিছোঁ। হাজৰিকা সাৰে অন্তৰ্ধান হোৱাৰ পূৰ্বে ফোনত এটা নাম ক’লে—‘অশোকী সংঘ’। মই বহু ফাইল খুঁতিও একো তথ্য পোৱা নাই, কিন্তু কিছুমান বৃদ্ধ অধ্যাপকে কৈছে এই সংঘ বহু আগতেই কলেজ আৰু মন্দিৰৰ মাজত গোপনে সক্ৰিয় আছিল।”
“অশোকী সংঘ”—শব্দটো মণিশংকৰৰ মগজুত বজ্ৰৰ দৰে বাজি উঠিল। হয়তো এই সংঘই “ছায়াৰ ইতিহাস” নামৰ কাহিনী তৈরি কৰি আছিল। হয়তো দীৰ্ঘকাল ধৰি গোপনে কোনো আচার-অনুষ্ঠান চলাইছিল।
মণিশংকৰ স্থিৰ কৰিলে—এই সংঘৰ ইতিহাস খোলিবলৈ তেওঁ আগবঢ়িব।
সেই ৰাতি ঘৰত উভতি আহি তেওঁ টেবুলত বহি ডায়েৰী লিখি আছিল। তেতিয়াই ফোন বাজি উঠিল। আগৰ দৰে খচখচীয়া আওাজ, তাৰ পিছত গভীৰ কণ্ঠ—
– “প্ৰফেছৰ হাজৰিকা এতিয়া ছায়াৰ অন্তত আছে। আপুনি যদি আগবঢ়ে, আপুনিও একেই ভাগ্যৰ সন্মুখীন হ’ব।”
মণিশংকৰ গলা শুকান।
– “আপুনি কোন? মোক কিয় লক্ষ্য কৰিছে?”
ফোনৰ ওপাৰে কেৱল এক হাঁহি—শীতল, কঁপি উঠা। তাৰ পিছত কল কাটি দিয়া হ’ল।
তেওঁ হাতত থকা কাগজ কঁপি উঠিল। কিন্তু বুকুৰ গভীৰত তেওঁ এক সংকল্প কৰিলে—“মই পিছুত নোহওঁ।”
পৰদিনা পুৱাই কলেজৰ এক পুৰণি আর্কাইভ খোলালে। বহু আগৰ খবৰ কাগজত এটা খবৰ পোৱা গ’ল—
“১৯৩০ চনত দৰং কলেজৰ ভিতৰত অচিনাক্ত এক সংঘৰ সন্ধান। বহুজন অধ্যাপক নিখোজ, আৰু মাটিত অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপ।”
তেওঁৰ বুকুখন কঁপি উঠিল। ইতিহাস যেন পুনৰাই ঘূৰি আহিছে।
সন্ধিয়াত তেওঁ সন্দীপৰ লগত পুনৰ দেখা কৰিলে। দুয়ো এটা গোপন বেটুৰ কোঠালিত বহি আলোচনা কৰিলে।
মণিশংকৰে সকলো দলিল দেখুৱালে। সন্দীপৰ মুখ শীতল হ’ল।
– “এইটো যে সাধাৰণ রহস্য নহয়, ই নিশ্চিত। অশোকী সংঘে হয়তো শতিকাৰ পাছতো গোপনে সক্ৰিয়। আৰু আপুনি এতিয়া তেওঁলোকৰ লক্ষ্য।”
মণিশংকৰ সাৱধানে সুধিলে—
– “দেৱজ্যোতি হাজৰিকা—তেওঁ এতিয়া ক’ত?”
সন্দীপ ধীৰে উত্তৰ দিলে—
– “যদি ইতিহাসৰ ধাৰা সঁচা হয়, তেন্তে তেওঁ ‘ছায়াৰ অন্তত’। অৰ্থাৎ—তেওঁক হয়তো বলিদান কৰা হৈছে, বা গোপন বাটত বন্দী।”
মণিশংকৰৰ হাত কঁপি উঠিল। এদিনৰ সহকৰ্মী, বন্ধু—এতিয়া হয়তো মৃত্যু নে অন্ধকাৰত।
সেই নিশা ঘৰত উভতি আহি তেওঁ জানলিৰ কাষত বহি বহি দূৰৰ পাহাৰৰ আকাৰ চাই আছিল। হঠাৎ জানলিৰ কাচত এটা হাতৰ ছাপ পৰিল। কেৱল এক মুহূৰ্তৰ বাবে। ভিজা, ক’লা হাত।
তেওঁ দৌৰি গৈ বাহিৰলৈ চাইছিল, কিন্তু কেৱল আঁতৰ আঁচল।
টেবুলত গোটেই এক নতুন খাম পৰি আছিল। খামখন খোলাতেই বুকুখন ধপধপ কৰিলে। তাত লিখা আছিল—
“অশোকী সংঘৰ সত্য বিচাৰিব নোখোজিলে চুপ থাকক। নহ’লে আপুনি আগৰ প্ৰফেছৰৰ দৰে নিখোজ হ’ব।”
মণিশংকৰৰ চকুত পানী আহি পৰিল। দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ কথা মনে পৰিল। কিয় তেওঁৰ জীৱন এইদৰে অন্তৰ্ধান হ’ল?
কিন্তু একে সময়তে মণিশংকৰৰ বুকুত সাহস জ্বলি উঠিল।
– “মই কোনোবাইৰ ভয় নকৰোঁ। ইতিহাসৰ সত্য মই উন্মোচন কৰিম।”
তেওঁ জানিছিল—এই যুদ্ধ এতিয়া জীৱন-মৰণৰ। নিখোজ প্ৰফেছৰৰ সোঁতাই তেওঁক সাৱধান কৰিছে।
কিন্তু পিছ ফেৰাবলৈ এতিয়া সময় নাই।
অন্ধকাৰৰ ছায়াই তেওঁক তাড়া কৰি আহিছে। আৰু তেওঁৰ আগত এটাই পথ—অশোকী সংঘৰ মুখোশ উলিয়াই সঁচা ইতিহাসৰ প্ৰমাণ উন্মোচন কৰা।
পৰ্ব ৭: নীলচকুৰ মানুহ
মণিশংকৰ বৰুৱাই টেবুলত থকা নতুন খামখন এৰাই নিছিল। চিঠিৰ হুমকী আৰু মাটিত ভিজা পাদুকাৰ ছাপ—সকলোবোৰ তেওঁৰ জীৱনৰ দৈনন্দিন অংশ হৈ পৰিছিল। তথাপি “অশোকী সংঘ” শব্দটোৱে তেওঁৰ ভিতৰত নতুন প্ৰশ্ন জাগ্ৰত কৰিছিল। যদি এই সংঘ সঁচাকৈয়ে এতিয়াও সক্ৰিয় হয়, তেন্তে তাৰ নেতৃত্ব কোন? আৰু কিয় তেওঁলোকে নিজকে “অন্ধকাৰৰ ছায়া” বুলি ঘোষণা কৰিছে?
সন্ধিয়াত কলেজৰ পৰা উভতি আহি তেওঁ ভবা কৰিছিল—বহু সময় ধৰি শিকোৱা আৰু গৱেষণা কৰা ইতিহাসৰ দলিলত হয়তো এই সংঘৰ সূত্ৰ আছে। ডায়েৰী, পান্ডুলিপি, চুক্তিপত্ৰ—সকলোবোৰ মনত ঘূৰি আহিছিল।
কিন্তু ৰাতি টোপনি আহিলেই ভিন্ন এক অভিজ্ঞতা আৰম্ভ হ’ল।
তেওঁ স্বপ্নত দেখিলে—এক ডাঙৰ সভাঘৰ। সেউজীয়া পৰ্দা, দেৱালত কালিৰ দাগ। মাজত ওখ আসনত এখন মুখোশ ধৰা মানুহ। আৰু মুখোশত দীঘল নীল চকু। সেই চকুদুটাই তেওঁক সোঁজাকৈ চাই আছিল।
জাগি উঠিলে বুকুৰ ধপধপ তীব্ৰ হ’ল। নীলচকুৰ মানুহ! ই কোনো কল্পনা নহয়। তেওঁ যেতিয়া লাইব্ৰেৰীত দৰং কলেজৰ ক’ঠালিত দৰ্জাৰ কাষত দাঁড়াই থকা ছায়া দেখিছিল, তেতিয়াও সেই নীল আভাই চকুত ধৰা পৰিছিল।
পৰদিনা তেওঁ সন্দীপ সাংবাদিকক ফোন কৰিলে। দুয়ো নিশা কলেজৰ পিছফালে গোপনে দেখা কৰিলে।
মণিশংকৰে সকলো স্বপ্ন বৰ্ণনা কৰিলে। সন্দীপৰ মুখ চিন্তাৰঙেৰে ভৰা।
– “দাদা, মই গৱেষণা কৰি দেখিছোঁ। ‘নীলচকুৰ মানুহ’ বুলি এজনক কোৱা হয়। শতিকাৰ আগতে দৰং কলেজত এজন অধ্যাপক আছিল। তেওঁ গোপনে অশোকী সংঘৰ নেতা আছিল। মৃত্যুৰ আগতে তেওঁৰ দেহ গোপন কৰা হৈছিল, কিন্তু কাহিনী অনুযায়ী তেওঁৰ আত্মাই নীলচকুৰ ৰূপত উলটি আহে।”
মণিশংকৰ চকুত থমকি পৰিল।
– “মানে ই কেবল কিংবদন্তী নহয়?”
– “হয়তো নহয়। হয়তো এই সংঘৰ কোনো নতুন নেতা নিজকে সেই ‘নীলচকুৰ মানুহ’ বুলি ঘোষণা কৰিছে। আৰু আপোনাক লক্ষ্য কৰিছে।”
সন্ধিয়াৰ পৰা ঘৰলৈ উভতি আহোঁতে মণিশংকৰ নিজৰ গাড়ীৰ আয়নাত এটা অচিনাক্ত প্ৰতিচ্ছবি দেখিলে। গাড়ীৰ পিছত এখন বাইক, আৰু বাইকৰ ওপৰত ওচাই থকাৰ চেষ্টা কৰা মানুহ। হেলমেটত দীঘল গগলচকু। একো দেখা নাপালেও যেন নীলচকুৰ আভাই চকুত পৰিছিল।
তেওঁ গাড়ী দ্ৰুতগতিত চালিলে। কিন্তু বাইকো পিছত।
অবশেষত ৰাজপথৰ ঘূৰণিত বাইকজন অন্তৰ্ধান হ’ল।
মণিশংকৰৰ বুকু ঠাণ্ডা। ই সেই নীলচকুৰ মানুহৰ দূত নহয় নেকি?
ঘৰত উভতি আহি তেওঁ টেবুলত বহি আছিল। ঠিক তেতিয়াই জানলিৰ কাষত এক শব্দ। টক। টক। টক।
তেওঁ দৌৰি গ’ল। বাহিৰত অন্ধকাৰ।
কিন্তু মাটিত স্পষ্ট ছাপ—ওখ জুতাৰ দাগ।
টেবুলৰ ওপৰত পুনৰ নতুন খাম।
চিঠিখনত লিখা—
“মই নীলচকুৰ মানুহ। অন্ধকাৰ মোৰ সংগী। মণিশংকৰ বৰুৱা, আপুনি যদি ইতিহাস উন্মোচন কৰে, আপোনাৰ আত্মাও মোৰ অন্তৰত অন্তৰ্ধান হ’ব।”
তেওঁ হাতত চিঠিখন ধৰি কঁপি উঠিল। নাম প্ৰথমবাৰলৈ প্ৰকাশ হ’ল—নীলচকুৰ মানুহ!
সন্ধিয়াত সন্দীপ পুনৰ আহি উপস্থিত হ’ল। দুয়ো মোমবাতিৰ পোহৰত বহি পৰামৰ্শ কৰিলে।
সন্দীপ ক’লে—
– “দাদা, এই মানুহে কেৱল ভয় দেখুৱাইছে। কিন্তু মই বিশ্বাস কৰোঁ, ই কোনো গোপন সংঘৰ আধুনিক নেতা। তেওঁ নিজৰ পৰিচয় লুকুৱাই ‘নীলচকুৰ মানুহ’ বুলি কিংবদন্তীৰ আড়তে আতঙ্ক সৃষ্টিৰ চেষ্টা কৰিছে।”
মণিশংকৰ চুপ কৰি শুনি আছিল। কিন্তু তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত একে সময়তে বৈজ্ঞানিক সন্দেহ আৰু অতিপ্ৰাকৃত ভয় দুই একেলগে উথলি উঠিছিল।
এদিন কলেজৰ পৰা ওলোৱাত মণিশংকৰক এজন ছাত্ৰৰ মাত আহিল। ছাত্ৰজন কণ্ঠত কঁপনি লৈ ক’লে—
– “চাৰ, গোৱালপাৰাত কোনোবাই দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ দৰে মুখ থকা মানুহক দেখিছে। কিন্তু তেওঁৰ চকু—নীল!”
এই খবৰ শুনি মণিশংকৰৰ গা জুইৰ দৰে হ’ল। হাজৰিকা সাৰে যদি সঁচাকৈয়ে অন্তৰ্ধান হোৱাৰ পাছতো ক’ত দেখা গৈছে, তেন্তে সেয়া নকল নে সত্যি? নে তেওঁক অশোকী সংঘে “নীলচকুৰ মানুহ” হিচাপে বন্দী কৰিছে?
সন্ধিয়াৰ আঁতৰতে মণিশংকৰ গুৱাহাটীৰ পৰা গোৱালপাৰালৈ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিলে। সন্দীপো লগত গৈছিল। দুয়ো ট্ৰেনত বহি ভৰা অন্ধকাৰ আকাশৰ ফালে চাই আছিল।
পৌঁছনিৰ পিছত দুয়ো এটা গাঁওত গ’ল, য’ত মানুহে হাজৰিকা সাৰৰ সৈতে মিল থকা প্ৰতিচ্ছবি দেখিছিল বুলি কৈছিল। গাঁওখনৰ মানুহৰ মতে, নিশা এটা ভগ্ন মন্দিৰৰ কাষত উজলি থকা চকুযুক্ত মানুহ ঘূৰি ফুৰিছিল।
মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ সেই মন্দিৰলৈ গ’ল। ভগ্ন শিল, শ্যাওলাৰ দেৱাল, গছৰ জটিল মূল।
হঠাৎ মাটিত ছাপ দেখা গ’ল। একেবাৰে একে—ভিজা, ওখ জুতাৰ ছাপ।
সেই ছাপবোৰ অনুসৰি দুয়ো অন্ধকাৰৰ মাজত আগবঢ়িল।
এখন বেদীৰ কাষত এক প্ৰতিচ্ছবি দেখা গ’ল। ওখ, পিন্ধা ক’লা বস্ত্ৰ, আৰু চকু দুটা—অস্বাভাৱিক দীঘল নীল আভাত উজ্জ্বল।
মণিশংকৰৰ বুকুৰ ভিতৰত শ্বাস আটকে পৰিল।
নীলচকুৰ মানুহ!
সন্দীপ গলা শুকান হৈ ক’লে—
– “আপুনি কোন?”
মানুহজন অতি শীতল স্বৰত উত্তৰ দিলে—
– “মই অশোকী সংঘৰ সত্য। মই নীলচকুৰ মানুহ। আপোনালোকৰ অতীত মোৰ অন্তৰত লুকাই আছে।”
মণিশংকৰ আগবাঢ়ি গ’লে।
– “দেৱজ্যোতি হাজৰিকা ক’ত?”
নীলচকুৰ মানুহৰ চকুত শীতল দীপ্তি।
– “তেওঁ ছায়াৰ অন্তত আছে। আপুনি যদি আগবঢ়ে, আপুনিও একেই ভাগ্যৰ সন্মুখীন হ’ব।”
এই বুলি প্ৰতিচ্ছবিখন আঁতৰি অন্ধকাৰৰ মাজত অন্তৰ্ধান হ’ল।
মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ উভতি ওলালে। কিন্তু দুয়োৰ হৃদয়ত একে প্ৰশ্ন গহীনকৈ ঘূৰি ৰ’ল—
এই নীলচকুৰ মানুহ কোন? হাজৰিকা সাৰে সত্যিই মৃত্যুবৰণ কৰিছে নে, নে তেওঁক অশোকী সংঘে নীলচকুৰ মুখোশত বন্দী কৰিছে?
উত্তৰ নাই। কেৱল ভয়ংকৰ ধাঁধা।
পৰ্ব ৮: নদীৰ কাষত হত্যাকাণ্ড
গোৱালপাৰাৰ সেই নিশাৰ অভিজ্ঞতাই মণিশংকৰ বৰুৱাৰ মন একেবাৰে অশান্ত কৰি তুলিছিল। “নীলচকুৰ মানুহ”ৰ সৈতে সন্মুখীন হোৱা সেই ক্ষণবোৰে তেওঁক নিশ্চিত কৰি তুলিছিল যে এই খেলত কেৱল কিংবদন্তী নহয়—কোনো এক গোপন শক্তি বাস্তৱতে সক্ৰিয়। আৰু দেৱজ্যোতি হাজৰিকা হয়তো সেই শক্তিৰ বলি।
সন্দীপৰ সৈতে গুৱাহাটী উভতি আহোঁতে দুয়োই নিঃশব্দ আছিল। ট্ৰেনৰ জানলিৰ বাহিৰে নিশাৰ আঁতৰ, দূৰত লাহে লাহে উজলি থকা গাঁও, আৰু বজ্ৰপাতৰ ধুমুহা আকাশ—সকলোবোৰ যেন তেওঁলোকক এটা গভীৰ সতর্কতা দি আছিল।
কয়েকদিন কটিল। মণিশংকৰ প্রতিটো দিনই এক অশান্তিৰে ভৰা। কলেজত পঢ়ুৱৈয়ে যিমানেই সাধাৰণ ক্লাছৰ কথা সুধুক, তেওঁক মাটিত পৰি থকা ছাপ আৰু নীলচকুৰ চকুৰ জুই বিচাৰি ফুৰিছিল।
এদিন সন্দীপ হঠাৎ ফোন কৰিলে। কণ্ঠত ভয় আৰু তাতেই এক গুপ্ত উল্লাস।
– “দাদা, আজি ৰাতি নদীৰ কাষত এটা হত্যাকাণ্ডৰ খবৰ আহিছে। খবৰ অনুসৰি মৃতদেহৰ কাষত অচিনাক্ত পাদুকাৰ ছাপো দেখা গৈছে। মই ভাবিছোঁ, ই অশোকী সংঘৰ খবৰ। আপুনি মোৰ লগত যাব লাগিব।”
মণিশংকৰ বুকু ধপধপ কৰিলে।
– “ক’ত?”
– “ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পাৰ, পাণ্ডু অঞ্চল।”
সন্ধিয়াত দুয়ো গাড়ী লৈ ওলাই পৰিল। শহৰৰ পৰা আঁতৰ বাট, গাড়ীৰ হেডলাইটত শিলচাপা পথ আৰু কঁপা গছপুলি। বতাহৰ ঠাণ্ডা কপালত সলিলৰ দৰে পৰি আছিল।
পৌঁছনিৰ পাছত দুয়ো গাড়ী থৈ দৌৰি নদীৰ কাষলৈ গ’ল। দূৰত ইতিমধ্যে আৰক্ষীয়ে বৃত্ত বান্ধি ৰখা। কিন্তু সাংবাদিক সন্দীপৰ সহায়ত তেওঁলোকে ভিতৰলৈ সোমাব পাৰিলে।
দৃশ্যটো শীতল। নদীৰ বালিত এখন মৃতদেহ পৰি আছে—চুলিত ধূলি, মুখখন পানীত আধা ডুবি। গলাত ক’লা দাগ, যেন শ্বাসৰ দম চেপা দিয়া হৈছে।
আৰক্ষীৰ এজনজন ক’লে—
– “চিনাক্ত কৰিব পৰা নাই। কিন্তু মানুহজন কলেজীয়া অধ্যাপক বা গৱেষক হ’ব বুলি অনুমান।”
মণিশংকৰৰ বুকুত শীতল ধাক্কা পৰিল। হাজৰিকা নেকি? কিন্তু কাষলৈ গ’লে মৃতদেহৰ মুখ চিনিব পৰা নাযায়। স্পষ্টভাৱে দেখা গ’ল—চকু দুটা ভয়ংকৰ দীঘল। যেন নীল আভাই অন্ধকাৰৰ মাজত উজলি আছে।
সন্দীপ চমকি উঠিল।
– “দাদা, এটাই স্পষ্ট—ই কোনো সাধারণ হত্যাকাণ্ড নহয়। অশোকী সংঘে কোনো নতুন বার্তা দিবলৈ এই হত্যা কৰিছে।”
মাটিত স্পষ্টভাৱে ছাপ—ভিজা জুতাৰ দাগ। নদীৰ বালিত শুদ্ধ স্পষ্টকৈ।
মণিশংকৰ হাত কঁপি উঠিল।
– “ই একেই। মোৰ ঘৰত, মন্দিৰত, কলেজত… এতিয়া নদীৰ পাৰতো।”
আৰক্ষীৰ চাৰিওফালে দৌৰ-ধপ, কাগজত ফটো তোলা, আৰু মৃতদেহ উঠাই ল’বা। কিন্তু সকলোবোৰৰ মাজত মণিশংকৰৰ দৃষ্টি কেৱল সেই নীল চকুত স্থিৰ হৈ ৰ’ল। যেন মৃতদেহৰ চকুই সজীৱ হৈ তেওঁৰ ফালে চাই আছিল।
উভতি আহোঁতে গাড়ীত দুয়োই চুপচাপ। সন্দীপ সৰু স্বৰত ক’লে—
– “দাদা, মই বুজিছোঁ এই সংঘে কেৱল ইতিহাসত সীমাবদ্ধ নহয়। তেওঁলোকে এতিয়াও শিকাৰ বাছি লৈ হত্যাকাণ্ড ঘটাইছে। আপোনাকো লক্ষ্য কৰিছে।”
মণিশংকৰৰ কণ্ঠ শুকান।
– “তাহঁত কিয় অধ্যাপককহে লক্ষ্য কৰিছে?”
– “হয়তো, কাৰণ অধ্যাপকেই অতীত খন্দিব পাৰে। দলিল উন্মোচন কৰিব পাৰে। আৰু সেয়াই তেওঁলোকৰ ভয়।”
ঘৰত উভতি আহি ৰাতি টেবুলত বহি মণিশংকৰ লিখা আৰম্ভ কৰিলে। প্রতিটো ঘটনা দিন-অনুসৰি নথিভুক্ত কৰিলে। নিজৰ হাতৰ লিখাত যেন কোনো সত্যৰ সাক্ষ্য ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিলে।
তেতিয়াই জানলিৰ কাষত টোকা।
তিনিবাৰ—
টক। টক। টক।
তেওঁ বুকু ধপধপ কৰি দৌৰি গ’ল। বাহিৰত ক’ত কোনোবাই নাই।
কিন্তু জানলিৰ কাষত এখন নতুন খাম।
খামখন খুলি চাইলোঁ।
“নদীৰ কাষত যাক হত্যা কৰা হৈছে, সি অশোকী সংঘৰ দ্ৰোহী আছিল। যদি আপুনি আমাৰ বাটত সোমাব খোজে, আপুনি বাঁচিব। যদি সঁচা ইতিহাস উন্মোচন কৰে, আপুনি মৃতদেহৰ কাষত পৰিব।”
মণিশংকৰৰ হাতত কাঁইট উঠিল। এখন নতুন প্ৰশ্ন মগজুত খাটনি দিবলৈ ধৰিলে—
অশোকী সংঘে মাত্ৰ শিকাৰ কৰে নে? নে তেওঁলোকৰ ভেতৰতে বিভাজন আছে?
হয়তো নদীৰ পাৰৰ শিকাৰ কোনো অধ্যাপক আছিল যিয়ে সংঘক প্ৰত্যাখ্যান কৰিছিল।
পৰদিনা সন্দীপ সংবাদপত্ৰত ৰিপ’ৰ্ট প্ৰকাশ কৰিলে। শিৰোনাম: “ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পাৰত হত্যাকাণ্ড—অচিনাক্ত ছাপৰ আতঙ্ক”।
মানুহৰ মাজত কোলাহল। কেৱল কিংবদন্তী বুলি ভবা কথাবোৰ এতিয়া সংবাদত। মণিশংকৰৰ বুকুত ভয় আৰু দায়িত্ব দুই একেলগে সজীৱ হ’ল।
সন্ধিয়া কলেজৰ পৰা উভতি আহোঁতে মণিশংকৰ নিজৰ গেটত দেখিলে—এক অচিনাক্ত প্ৰতিচ্ছবি গাড়ীৰ ওচৰতে দাঁড়াই আছে। পিন্ধা ক’লা বস্ত্ৰ, মুখত মুখোশ, চকুত নীল আভা।
তেওঁ দৌৰি ওলাই চাব খুজিল, কিন্তু প্ৰতিচ্ছবিখন আঁতৰি গ’ল। মাটিত এটাই নতুন নোট।
তাত লিখা—
“নীলচকুৰ মানুহে আপোনাৰ বাবে অপেক্ষা কৰিছে। নদীৰ ওপৰত যি দেখা পালেহি, সেয়া মাত্ৰ আৰম্ভণি।”
মণিশংকৰৰ বুকু ঠাণ্ডা। সত্যৰ বাট এতিয়া তেওঁক নীৰিক্ষণৰ পোৱা নদীৰ পৰা সোজাকৈ “অন্ধকাৰৰ ছায়া”ৰ মাজলৈ লৈ গৈছে।
পৰ্ব ৯: মুখোশ উলিয়াব খেলা
ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ পাৰত হোৱা হত্যাকাণ্ডৰ পিছত গুৱাহাটী শহৰটোৰ ওপৰত একেবাৰে ভয়ৰ ছায়া পৰি গ’ল। সংবাদপত্ৰ, টিভি চেনেল, সোশ্যাল মিডিয়াত—সৰ্বত্র একে কথা: “অচিনাক্ত ছাপ” আৰু “নীলচকুৰ মানুহ”।
মণিশংকৰ বৰুৱা নামটো খোলাখুলি কাহিনীলৈ নাহিলেও সাংবাদিক সন্দীপৰ লেখাৰ মাজেৰে অশান্তিৰ প্ৰতিচ্ছবি স্পষ্ট হ’ল। কিন্তু মণিশংকৰে জানিছিল—এই সকলোবোৰৰ কেন্দ্ৰত তেওঁ নিজেই আছে।
চিঠিৰ হুমকী দিনে দিনে বাঢ়িছিল। এবাৰ কলেজৰ টেবুলত, এবাৰ ঘৰলৈ ফটা কাগজত। প্ৰতিটোত একে বাক্য—
“সত্য খন্দিব নোখোজিলে চুপ থাকক।”
কিন্তু অধ্যাপক হৃদয়ক চুপ কৰাই নোৱাৰি। তেওঁৰ ভিতৰত দহনি হোৱা হেঁপাহ আছিল—মুখোশ উলিয়াই সত্য উন্মোচন কৰা।
এদিন সন্দীপে ফোন কৰিলে।
– “দাদা, মোৰ কাষৰসূত্ৰৰ পৰা খবৰ আহিছে। অশোকী সংঘৰ গোপন বৈঠক হৈছে। গোপনে মুখোশ ধৰি সকলো সদস্য বহে। আপুনি যদি সাহস কৰে, এইবাৰেই সঁচা মুখ দেখিবলৈ সুযোগ।”
মণিশংকৰ কণ্ঠ শুকান।
– “ক’ত?”
– “পালাশবাৰীৰ কাষৰ বনকোঠা। ৰাতি বারটা।”
মণিশংকৰ কিছু ক্ষণ চুপ কৰি ৰ’ল। এতিয়া যে বিপদ একেবাৰে শিৰানলত, সেয়া স্পষ্ট। তথাপি যদি এই বৈঠকত প্ৰৱেশ কৰিব পাৰে, তেন্তে মুখোশৰ আঁৰত থকা সঁচা চেহেৰাবোৰ উন্মোচিত হ’ব।
তেওঁ স্থিৰ কৰিলে—যাব।
সেই ৰাতি আকাশত অন্ধকাৰৰ ঘন মেঘ। বজ্ৰপাতৰ জুইত পাহাৰৰ গছবোৰ কঁপিবলৈ ধৰিলে। মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ দুয়ো গাড়ী লৈ বনকোঠালৈ ওলাই গ’ল।
পৌঁছনিৰ পিছত বনকোঠাটোৰ সন্মুখত গাড়ী থৈ দুয়ো টর্চ হাতে নীৰবে আগবঢ়িল। কাষৰ গছত বাদুলি উৰুৱা শব্দ, আৰু গজগজীয়া বৰষুণে পথ ঢাকি পেলাইছিল।
দূৰত দেখা গ’ল—বনকোঠাৰ ভিতৰত পোহৰ। জানলিৰ ফাঁকৰ পৰা স্পষ্ট দেখা গ’ল—মুঠতে সাতজন মানুহ ওখ টেবুলৰ ওচৰত বহি আছে। সিহঁতৰ মুখত মুখোশ—ক’ত কালো, ক’ত ৰঙা, ক’ত দীঘল নীল চকুৰ আঁচল।
মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ দৰ্জাৰ ফাঁকৰ পৰা দেখিছিল।
এজন মুখোশধাৰী গভীৰ কণ্ঠে ক’লে—
– “নীলচকুৰ মানুহে ঘোষণা কৰিছে—যি দ্ৰোহী শাস্তি পাইছে, তাতেই সঁচা হুঁচনি। এতিয়া মণিশংকৰ বৰুৱা আমাৰ লক্ষ্য।”
মণিশংকৰৰ বুকুখন ধপধপ কৰি উঠিল। সন্দীপ তেওঁৰ হাতত ইশাৰা কৰিলে—“শান্ত থাকক।”
সভাখনৰ মাজত হঠাৎ আন এজন মুখোশধাৰীয়ে উঠে ক’লে—
– “আমি কিয় অধ্যাপকক শিকাৰ কৰোঁ? সি কেৱল এটা শিক্ষক। হয়তো তেওঁক ভয় দেখুৱাই থোৱাৰেই যথেষ্ট।”
অন্যজন টেবুলত হাত ঠেকাই উত্তৰ দিলে—
– “আপুনি বুজি নাপায়। মণিশংকৰই ‘ছায়াৰ ইতিহাস’ পঢ়িছে। সি যদি সত্য উন্মোচন কৰে, আমাৰ শতাব্দীৰ গোপন শক্তি ভাঙি পৰিব।”
সভাখনৰ কণ্ঠবোৰ শীতল হৈ গ’ল।
মণিশংকৰৰ হাত কঁপি উঠিল। সন্দীপ ধীৰে ধীৰে মুৰ চুই ক’লে—“দাদা, ইহঁত সঁচাকৈয়ে সংঘ। মুখোশ উলিয়াব খেলা চলি আছে।”
তেওঁলোকৰ কথোপকথন শুনি মণিশংকৰৰ বুকুত এক নতুন সন্দেহ জাগি উঠিল। এই মুখোশধাৰীসকলৰ মাজত কোনো জন চিনাকি নহয় নেকি?
যেতিয়া সভা শেষ হ’ল, মুখোশধাৰীসকল একে একে আঁতৰি গ’ল। মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ দূৰত সৰি থিয় হৈ আছিল।
অন্তিমত ওখ আসনত বসা “নীলচকুৰ মানুহ” ওলাই আহিল। দীঘল গাউন, দীঘল চকু, মুখত ঠাণ্ডা হাঁহি।
হঠাৎ মণিশংকৰৰ চকুত ধৰা পৰিল—চলনৰ ভঙ্গী, হাতৰ স্ফুৰ্তি—এতিয়া পৰ্যন্ত তেওঁৰ চিনা কোনোজনৰ দৰে।
কিন্তু কোন?
তেওঁৰ বুকুখন তীব্ৰভাৱে ধপধপ কৰি উঠিল।
উভতি আহোঁতে সন্দীপ ক’লে—
– “দাদা, আপুনি লক্ষ্য কৰিছিল নেকি? সাতজন। আৰু তেওঁলোকৰ ভাষা—শিক্ষিত, একাডেমিক ধৰণৰ। মানে, অশোকী সংঘ কেৱল কল্পনা নহয়, ই কলেজ আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অধ্যাপকসকলৰেই গোপন সংগঠন।”
মণিশংকৰ ক’লা আকাশলৈ চাই চুপ হৈ ৰ’ল।
– “মানে, আমাৰ নিজৰ সহকৰ্মীহে মুখোশৰ আঁৰত লুকাই আছে?”
সন্দীপ দৃঢ়ভাৱে ক’লে—
– “হয়। মুখোশ উলিয়াব খেলা চলিছে। আৰু আপুনি এইবাৰ তেওঁলোকৰ সন্মুখত সোজাকৈ শত্রু।”
ঘৰত উভতি আহি ৰাতিপুৱা পৰ্যন্ত মণিশংকৰ লিখা চলাইছিল। সকলো ঘটনা দিন-অনুসৰি নথিভুক্ত কৰিলে। কাগজৰ প্ৰমাণ, সংবাদপত্ৰৰ কাটিং, পান্ডুলিপিৰ অংশ—সকলো এখন ফাইলত ভৰাই ৰাখিলে।
তেতিয়াই জানলিৰ কাষত পুনৰ টোকা।
তিনিবাৰ—
টক। টক। টক।
তেওঁ দৌৰি গ’ল। বাহিৰত ক’ত কোনো নাই।
কিন্তু টেবুলত নতুন খাম।
খামখন খুলি চাইলোঁ।
“আপুনি আমাৰ বৈঠকত উপস্থতি আছিল। আপোনাৰ বাবে পৰৱৰ্তী শাস্তি নিৰ্ধাৰিত। মুখোশ উলিয়াইহে আপুনি বাঁচিব পাৰিব।”
মণিশংকৰ হাতত কঁপি উঠিল। তাহঁতে জানে মই উপস্থিত আছিল!
পৰদিনা কলেজত গ’লে সহকৰ্মীৰ মুখত চুপচাপ হাঁহি, অচিনাক্ত দৃষ্টি। তেওঁক লাগে—প্ৰত্যেকৰ মুখতেই মুখোশ আছে। ক’ত সৰু, ক’ত দীঘল। কে জানে, এই সকলৰে মাজতেই “নীলচকুৰ মানুহ” আছে।
তেওঁ মনত স্থিৰ কৰিলে—
মুখোশ উলিয়াব খেলা মোৰো খেলিবলৈ লাগিব। নহ’লে এই ছায়াই মোক গিলি খাব।
পৰ্ব ১০: সত্য উন্মোচন
মণিশংকৰ বৰুৱাৰ জীৱনৰ শেষ যুঁজ আৰম্ভ হৈ গ’ল। এতিয়ালৈকে মুখোশধাৰী অশোকী সংঘে তেওঁক ভয় দেখুৱাইছিল, কিন্তু এতিয়া তেওঁ জানিছিল—পিছুত হ’বলৈ সময় নাই। দেৱজ্যোতি হাজৰিকাৰ অন্তৰ্ধান, নদীৰ পাৰত হত্যাকাণ্ড, বনকোঠাৰ বৈঠক—সকলো সুত্ৰ একে দিশে ইঙ্গিত দিছিল। সত্য উন্মোচন কৰিব লাগিব।
এদিন সন্দীপৰ লগত ৰাতি কলেজৰ গোপন ক’ঠালিত বহি পৰামৰ্শ চলিছিল। টেবুলত ফাইলৰ গছ, খবৰ কাগজৰ কাটিং, অচিনাক্ত চিঠিৰ খাম। সন্দীপ কণ্ঠত উত্তেজনা—
– “দাদা, মই খবৰ লৈছোঁ। অশোকী সংঘৰ মুখ্য নথিপত্ৰ ‘অন্ধকাৰৰ প্ৰতিজ্ঞা’ নামৰ এক পান্ডুলিপি আছে। তাত তেওঁলোকৰ আসল সত্য লিখা। যদি সেয়া উন্মোচন কৰিব পাৰি, মুখোশ সৰু কৰি নাম উলিয়াব পাৰিম।”
মণিশংকৰৰ বুকু ধপধপ কৰি উঠিল।
– “তাতো কোনে ৰাখিছে?”
– “দৰং কলেজৰ প্ৰাচীন আৰ্হিত, ভূগৰ্ভস্থ কোঠাত।”
তেওঁ স্থিৰ কৰিলে—যাব।
সেই ৰাতি দুয়ো টর্চ আৰু কিছুমান কাগজ লৈ কলেজৰ গোপন আৰ্হিত সোমাল। বহুত আগৰ পৰা সিল কৰা শিলৰ দৰ্জা ঠেলি খোলাতেই ঠাণ্ডা বতাহ আৰু গন্ধীয়ে থকা কেঁচা মাটিৰ গন্ধ।
দুয়ো সাৱধানে ভিতৰত সোমাই গ’ল। দালান দীঘল, দুৱাৰ দুপাশে পুৰণি খোদাই—মানুহৰ মুখ, যন্ত্ৰণা আৰু হাঁহিৰ প্ৰতিচ্ছবি।
অন্তত এক কোঠালৈ গ’ল। টেবুলৰ ওপৰত ক’লা ৰঙৰ এক গাছি ফাইল। ওপৰত স্পষ্ট লেখা—“অন্ধকাৰৰ প্ৰতিজ্ঞা”।
মণিশংকৰে কাগজ উলটাই চাবলৈ ধৰিলে। তাত লিখা আছিল—
“অশোকী সংঘৰ প্ৰতিজ্ঞা: ইতিহাসৰ সত্য গোপন কৰি সমাজৰ ওপৰত নিয়ন্ত্ৰণ। যি অধ্যাপক এই সত্য উন্মোচন কৰিব, সেয়া শিকাৰ হ’ব।”
চিঠিত দাখল কৰা নামবোৰ চাবলৈ ধৰিলে—অতীতৰ অধ্যাপক, গৱেষক, আৰু…
মণিশংকৰৰ বুকুখন থমকি পৰিল। তালিকাত নিজৰ নামো আছে—“মণিশংকৰ বৰুৱা, লক্ষ্য।”
তেওঁৰ হাতত কাঁইট উঠিল। সন্দীপো চমক খাই কাগজত আঙুলী দেখুৱালে।
– “দাদা, আপোনাৰ নাম ইতিমধ্যে লিখা!”
ঠিক সেই মুহূৰ্তত দৰ্জাৰ শব্দ।
কঠা। কঠা। কঠা।
দুয়ো চমকি উঠিল। দৰ্জা খুলি সাতজন মুখোশধাৰী সোমাল। মাজত ওখ আসনত দণ্ডায়মান নীলচকুৰ মানুহ। চকুত অস্বাভাৱিক আভা।
– “মণিশংকৰ বৰুৱা,” – কণ্ঠ গম্ভীৰ আৰু শীতল, – “আপুনি নিষিদ্ধ বাটত সোমাইছে। এতিয়া আপুনি ছায়াৰ অন্তত যাব।”
সন্দীপ দৌৰি দৰ্জাৰ কাষত থিয় হ’ল।
– “আপুনিহে সত্য গোপন কৰিছে। আমি সাংবাদিক আৰু অধ্যাপক—আমাৰ কৰ্তব্য সঁচা কথাটো উন্মোচন কৰা।”
নীলচকুৰ মানুহ হাঁহি মাৰি উত্তৰ দিলে—
– “সত্য মানুহে সহ্য কৰিব নোৱাৰে। আমি ইতিহাস নিয়ন্ত্ৰণ কৰোঁ।”
মণিশংকৰ সাহস সংগ্ৰহ কৰি আগবঢ়িল।
– “তোমালোকে ইতিহাস গোপন কৰি সমাজক অন্ধকাৰত ৰাখিছে। কিন্তু আমি শিকাইছোঁ—অন্ধকাৰ ভাঙিলে আলো আহিবই।”
এজন মুখোশধাৰীয়ে হাত উচলাই মাটিত জুতাৰ ছাপ দেখুৱালে।
– “এই ছাপহে আমাৰ চিহ্ন। যাক চাইছোঁ, সি শেষত অদৃশ্য হয়।”
মণিশংকৰ দৃঢ় স্বৰত ক’লে—
– “তোমালোকে ভয়ৰ মুখোশ পৰাইছে। কিন্তু মুখোশ উলিয়াই দিলে সত্য উন্মোচিত হব।”
তেওঁ দৌৰি এগৰাকী মুখোশধাৰীৰ মুখ আঁতৰালে। আৰু মুখত দেখা গ’ল—নিজৰ সহকৰ্মী প্ৰফেছৰ!
মণিশংকৰৰ বুকুখন কঁপি উঠিল। সন্দীপো চমকি উঠিল।
– “মানে, সংঘৰ মাজত আমাৰ নিজৰ সহকৰ্মীহে?”
নীলচকুৰ মানুহ কণ্ঠ উচৰাই ক’লে—
– “হয়! আপুনি আজিৰে পৰা আমাৰ সন্মুখত শত্রু। আপুনি যদি নত হয়, তেন্তে অদৃশ্য হ’ব।”
কোঠাৰ ভিতৰত টানতান উত্তেজনা। মুখোশধাৰীয়ে সৰ্বত্ৰ ঘেৰাও কৰিলে। সন্দীপে মোমবাতি উচলাই নথিপত্ৰক জুই লগালে।
– “যদি সঁচা ইতিহাস গোপন কৰিব খোজা, আমি জুইত নষ্ট কৰি বিশ্বলৈ সঁচা উন্মোচন কৰিম।”
নীলচকুৰ মানুহ চিঞৰি উঠিল—
– “থাম!”
কিন্তু দেৰী হ’ল। ফাইলৰ অংশ জুইত খাক হ’ল। ক’ঠালিৰ ভিতৰতে ধোঁৱাই পৰি গ’ল।
মণিশংকৰ গলাত উচপচি থকা কণ্ঠত ক’লে—
– “ইতিহাস নষ্ট কৰিলেও মুখোশৰ সঁচা মুখ আমি জানি পালোঁ। তোমালোকে অধ্যাপক, আমাৰ সহকৰ্মী। সেয়াই বিশ্বলৈ ক’বলৈ যথেষ্ট।”
এই ধোঁৱাৰ মাজত হঠাৎ বজ্ৰপাতৰ গৰ্জন। নীলচকুৰ মানুহৰ চকুত আভা দীঘলকৈ জ্বলি উঠিল।
– “আপুনি এতিয়ালৈকে বাঁচি আছে, কিন্তু ই শেষ নহয়। ছায়া সদায় আপোনাৰ সৈতে থাকিব।”
এই বুলি মুখোশধাৰীয়ে ধোঁৱাৰ মাজেৰে আঁতৰি গ’ল। দৰ্জা খুলি গৈ তেওঁলোক অন্তৰ্ধান হ’ল।
মণিশংকৰ আৰু সন্দীপ একেলগে থিয় হৈ ৰ’ল। বুকু ধপধপ, কিন্তু মনত এক সজীৱ জয়। মুখোশ উলিয়াই সত্য উন্মোচন হৈছে।
পৰদিনা সংবাদপত্ৰত শিৰোনাম—“অশোকী সংঘ: অধ্যাপকসকলৰ গোপন মুখোশ”। সন্দীপৰ ৰিপ’ৰ্টে বিশ্বলৈ খোলাখুলি কৰিলে—গুৱাহাটী আৰু দৰং কলেজৰ ভিতৰত বহুজন শিক্ষিত মুখেই ভয়ৰ খেল চলাইছিল।
মানুহে আলোচনা কৰিবলৈ ধৰিলে। অচিনাক্ত ছাপ, অন্ধকাৰৰ ছায়া—সকলো এতিয়াই কিংবদন্তীৰ সৈতে সঁচা ইতিহাসৰ মাজত মিশি গ’ল।
মণিশংকৰ নিজৰ ঘৰত বহি ডায়েৰীত লিখিছিল—
“ইতিহাসৰ ওপৰত মুখোশ পৰাই ৰাখিলেও সত্য কেতিয়াও গোপন হৈ থাকিব নোৱাৰে। দেৱজ্যোতি হাজৰিকা হয়তো অন্তৰ্ধান হ’ল, কিন্তু তেওঁৰ সঁচা যুঁজ মই আগবঢ়াইছোঁ। অন্ধকাৰৰ ছায়া সদায় ওচৰত থাকিব, তথাপিও আলো উন্মোচন হ’ব।”
জানলিৰ কাষত বৰষুণৰ ফোঁটা টপটপকৈ পৰিছিল। বাহিৰত আঁতৰ, কিন্তু ভিতৰত আলো।
মণিশংকৰ চকু বন্ধ কৰি গভীৰ শ্বাস ল’লে।
যুদ্ধ সমাপ্ত নহয়। কিন্তু সত্য ইতিমধ্যে উন্মোচিত হৈছে।
***
