ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ বুকুত

অধ্যায় ২: নদীৰ কঁপনি আৰু শূন্য আকাশ

বেলি ওলোৱাৰ অলপ আগতে দীপজ্যোতিৰ চকু খুলিল। ডিঙিখনৰ ওপৰত বহি থকা জোনাকী-পোহৰত ৰাতিটো বোৱাই গৈছিল শান্তভাৱে, কিন্তু এখন নদীৰ বুকুত ঘুম টোপনি নহয়—ই একধৰণৰ গা-সৰহা সজাগতা। পুৱা নৈখনৰ পানী ধূসৰ-নীলঙা আভাত হালধীয়া বেলিৰ কিৰণ সোমাইছিল, আৰু সেই সময়ত দীপজ্যোতিয়ে স্পষ্টকৈ অনুভৱ কৰিলে—নৈটো মাত্ৰ এখন ভূগোলৰ দিশ নে, অথবা কোনো মানচিত্ৰত চিনাক্ত কৰা পথ নহয়। ই যেন কোনো এটা গভীৰ শক্তিৰ সঁজুলি, যিয়ে মানুহৰ হৃদয়ৰ গভীৰ বাসনাকো নিজস্ব ভাষাত মাতিবলৈ শিকায়। ডিঙিখনত বহি থকা অৱস্থাতেই তেওঁৰ দৃষ্টি পাৰিল এখন ছোট পাৰত থকা দহবসৰৰ এজন ল’ৰা, জোৱালা বান্ধি নিজৰ কুকুৰজোপাৰ সৈতে খেলি আছিল; দীপজ্যোতি এক মুহূৰ্তৰ বাবে আকৌ চাগে ১০ বছৰ বয়সলৈ উভতি গ’ল—যেতিয়া তেওঁ দেউতাৰ সৈতে বিহু ঢোল বজাবলৈ শিকিছিল। সময়ৰ এনে অভিমানজনক খেল-ভঙাইয়ে মানুহক চকুৰে চকু মেলি ভাবিবলৈ বাধ্য কৰে—কিমান বেছি কছুত সময় হেৰুৱাইছোঁ?

সন্ধিয়াতেই মেঘপাট বিচাৰি আহিল উত্তৰৰ পৰা। সোঁতে অলপ বেঢ়া ধৰিলে। আকাশখন তেতিয়ালৈকে অজানিতে গা-গৰম কৰি উঠিছিল, আৰু বেলিৰে পৃষ্ঠত পৰি থকা জলৰ কুঁহিপাতবোৰ যেন তাত এক উগ্ৰতা দেখুৱাইছিল। দীপজ্যোতিয়ে ডিঙিখন কাষৰ দহলীয়া পাৰ এটাত ঠেলি দিছিল, মাটিৰ পৰা বহুত তলত নহয়, কিন্তু পানী বাঢ়ি অহাৰ সম্ভাৱনাত ক’ত শুব, কিদৰে থাকিব—এই চিন্তাই উৎকণ্ঠা দিছিল। ঠিক তেতিয়াতে এজন বৃদ্ধ আহি তেওঁৰ কাষত বহিল। চুলি ধূসৰ, কিন্তু চকু এখন ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ নিচিনাকৈ গভীৰ। সৰু টিনৰ ডেগচাত ভাত, সেউজীয়া টেঙা আৰু কেঁচা মিঠা তেলৰ সৈতে মাছ। তেওঁৰ মাত, মৃদু অথচ অপাৰ শুদ্ধতাৰে পূৰ্ণ—“বেটা, নদীৰ বুকুত যদি নিশা কাটাব পাৰ, তেন্তে জীৱনৰ কষ্টবোৰ অলপ সহজ হয়।” দীপজ্যোতি তাক সুধিলে, “আপুনি ক’ৰ পৰা আহিল?” তেওঁ মূৰত হাত দি হাঁহি দিলে—“য’ৰ পৰা ব্ৰহ্মপুত্ৰ আহে, সেয়া জানো কোনো জনে ক’ত?” সেই ৰাতি দীপজ্যোতিৰ বাবে এটি ধুমুহাৰ আগৰ নীৰৱতা যেন আছিল। ডিঙিখনত না শুবলৈ, না পাৰলৈ আগবাঢ়িবলৈ সাহস। কেতিয়াবা কাষত গছৰ ছাঁত কুকুৰে গুৰগুৰাই উঠে, কেতিয়াবা দূৰৈৰ পৰা মাছ-মাৰাৰ ডিঙিত লণ্ঠনৰ জ্যোতি। নদীৰ বুকুত দীপজ্যোতি যেন নিজক এতিয়া কিতাপত পঢ়া এটা উপন্যাসৰ চৰিত্ৰ হিচাপে অনুভৱ কৰে—অজানিতে ডিঙিৰে মাজুলীলৈ যাওঁতে তেওঁ যেন নিজৰ ভিতৰৰ ভয়বোৰ, সংশয়বোৰ এৰি যাব খোজে।

পুৱা আকাশখন তিতলীয়া। বেলি ওলোৱাৰ সম্ভাবনাই নাছিল। কিন্তু ডিঙিখনৰ সোঁতে সোঁতে দীপজ্যোতি কেতিয়াবা বাঁক লৈ যায়, কেতিয়াবা পাৰত এখন গাঁও দেখা পায়। এখন গাঁওত দেখা পায় মাটিত বান্ধি থোৱা এখন ছাগলী, যাৰ ওচৰত এটা বাচ্ছা ল’ৰা ঘূৰি ঘূৰি খেলি আছিল। দীপজ্যোতি চমক খাই গ’ল—ল’ৰাজনৰ ওচৰত থকা সেউজীয়া পুটলিৰ ভিতৰত চকুত পৰে এখন কাগজ, যিটো পানীত আধা গলি গৈছে। তেওঁ সুধিলে, “এইটো ক’ৰ পৰা পালি?” ল’ৰাজনে মাথোঁ ক’লে—“পানীত ভাহি আহিছিল, মা ক’লে পুৰণি চিঠি।” চিঠিখনত এখন নাম, এটি তাৰিখ, আৰু এটি অসম্পূর্ণ বাক্য আছিল—যিটো কালি নোপোৱা কথাৰ আঁচ দি গ’ল। চিঠিখন পিন্ধিৰ দৰে পিন্ধি, ডিঙিখন আকৌ সোঁতে মিলায়। দীপজ্যোতির মনত আকৌ বাজে পুৱা দেখা সৰু ল’ৰাজনৰ হাঁহি—যি সময়ত হাঁহিছিল, তাৰ কাষতেই থকা আছিল শত বছৰ পুৰণি কোনো কথাৰ আখ্যান। নদীৰ বুকুত কেতিয়াবা গধূলি, কেতিয়াবা উজলি থকা আকাশৰ তলত, আৰু তাৰ মাজত দীপজ্যোতিৰ নিচিনাকৈ অজানিতে নাহি আহি পোৱা চিহ্নবোৰ, যেন সময়ৰে নিৰ্বাচন—যাক প্ৰত্যেকতে নিজে নিজে বুজি ল’ব লাগে।