ৰূপহীৰ দহঘৰীয়া

তনয়া বৰা

অধ্যায় ১:

মাজুলীৰ পূব প্ৰান্তৰ এখন ক্ষুদ্ৰ গাঁও—দহঘৰীয়া, নামতেই যেন গল্প। পুৰণি জনশ্ৰুতি মতে, ব্ৰহ্মপুত্ৰৰ এখন প্ৰচণ্ড বানৰ পিছত মাথোঁ দহটা ঘৰ বচি থাকিল, আৰু সেয়েই হ’ল দহঘৰীয়া। ইমানেই সৰু, তেনেতে ইমানেই অমূল্য। শতাধিক বছৰৰ পুৰণি বাঁহৰ বন, য’ত গাঁৱত কোৱা হয়—দেৱতাই নিশা নামি আহে। ঘৰবোৰ কেঁচা মাটিৰে গঠিত, চালটো খৰিৰে, আৰু পথবোৰ মাটিৰে গৰিহা হোৱা। গাঁৱৰ উত্তৰত থাকিব পৰা বাঁহৰ বনখন, বেলেগ এক ভৱিষ্যতৰ প্ৰৱেশদ্বাৰ যেন অনুভৱ হয়। এই বনখনেই কাহিনীৰ মূলভূমি। এইখিনি গাঁওতেই জন্ম হৈছিল ৰূপহীৰ—এজনী যুৱতী যাৰ মুখত সদায় ভ্ৰাম্যমাণ বিহুৰ দৰে হাঁহি, চকুত অক্লান্ত আশাৰ দীপ্তি। ৰূপহীৰ মাক এজনী ওজা আছিল, আৰু দেউতা বাঁহক কাঁটোৰে বাঁহী বনোৱা এজন শিল্পী আছিল। পিতৃৰ মৃত্যু আৰু মাতৃৰ স্থবিরতাৰ পিছতো, ৰূপহীয়ে নিজক গোটাই লৈছিল। তেওঁৰ জীৱন আছিল—গাঁৱৰ সংস্কৃতি, নৃত্য, আৰু সেই গাঁৱেৰে জড়িত স্মৃতিসমূহৰ সংৰক্ষণ। গাঁৱৰ বহুতে ক’লে গাঁও এদিন গুচি যাব, কিন্তু ৰূপহী সদায় ক’লে, “গাঁও থাকিব, যতদিন মই থাকিম।” গাঁওখনৰ কাষৰীয়া প্ৰাইমাৰী স্কুলত তেঁও শিশু সকলক বিহু আৰু সত্র নৃত্য শিকায়, আৰু ভাত খোৱাৰ পিছত বাঁহৰ বনখনলৈ গৈ অকলে নাচে, যেন দেৱতা দেখিবলৈ আহিব বুলি অপেক্ষা কৰে।

সেই ৰাতিটো আছিল এক পুৰণি পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি। গাঁৱৰ সকলো মানুহে পূৰ্ণিমাৰ পবিত্ৰতা ৰক্ষা কৰি আঁচল সামৰি শুই পৰে। কিন্তু সেই নিশা কিছু বিশেষ আছিল। আকাশৰ মাজখিনিত চন্দ্ৰই ওলোমি থকা ঘড়ীৰ কাঁড়ৰ দৰে দৃঢ়ভাৱে ৰৈ আছিল, আৰু বাতাস এক অচিন চিন অনুভৱ বহন কৰি আনিছিল। মাজনিশা প্ৰায় ১.২০ বজাত, গাঁওখনৰ দক্ষিণৰ গছৰ তলত থকা বাঁহৰ বনখনৰ পৰা এটি গৰ্জনৰ দৰে শব্দ ওলাল—পৃথিৱী কঁপিবলৈ ধৰিলে যেন। সেই শব্দ—কোনেও কেতিয়াও শুনা নাই। যেন বাঁহে বাঁহক ছিঙি খাই পেলালে। শব্দটো ইমানেই গম্ভীৰ যে, গাঁৱৰ জোপোপাটবোৰৰ পাত কঁপিবলৈ ধৰিলে, কুকুৰবোৰ গৰ্জন কৰি চিঞৰিবলৈ ধৰিলে। ৰূপহীয়ে তৎক্ষণাত উঠি পৰে। তেওঁৰ বুকুখন হঠাৎ তীব্ৰ গৰম হৈ উঠে, যেন কিবা অচিন শক্তিয়ে ডাঙৰ বিপদৰ সংকেত দিছে। হাতত মাকৰ বাঁহৰ কাঁটোখন লৈ তেওঁ ওলাই পৰে। গাঁৱৰ ৰাস্তা পাৰ হৈ তেওঁ গৈ পোহৰেৰে ভৰা বনখনৰ ফাঁকে ফাঁকে চালে। কিন্তু আজিৰ নিশাটো বেলেগ—চেনা বাঁহবোৰ যেন অচেনা হৈ পৰিছে। গছবোৰৰ মাজত কিবা এটা হালধীয়া ৰঙৰ ধোঁৱা উজাৰি আছে। যেতিয়া তেওঁ বান্ধৰ ফালেদি বনখনৰ গভীৰত অলপ সুধলি, তেতিয়া এটা উদ্ভট দৃশ্য দেখি স্তব্ধ হৈ পৰে—বাঁহৰ এক জটলা যেন গ’লগলকৈ তললৈ নামি গৈছে, যেন মাটিৰ তলত কিবা আকোঁৱালি লৈ আছে। আৰু ঠিক সেই মুহূর্ততে, এটি প্ৰচণ্ড শব্দৰ সৈতে ভূমি কঁপি উঠে—ৰূপহীয়ে জ্ঞান হেৰুৱাই পৰি যায়।

পৰদিনা পুৱাৰ সূৰ্যটো যেন অলপ ম্লান, যেন ৰাতিপুৱা ওলাই অহা সপোন এখন। গাঁওখনত শব চিত্ৰ—গাঁওৰ এজন কৃষক নিখোঁজ। সেয়া হ’ল হৰিণীৰ পিতৃ। গাঁওবাসীয়ে কয়—ভূত নিলেগৈ। মাধৱ ককা—গাঁৱৰ আটাইতকৈ পুৰণি মানুহ—তেঁও গম্ভীৰ গলাৰে ক’লে, “বাঁহৰ বনখন এতিয়া শুদ্ধ নহয়। দেউতাৰ সময়ত কৈছিল, মাটিৰ তলত দেৱ-দানৱৰ সন্ধি আছে। কেতিয়াবা ভাঙি পৰে।” ৰূপহীয়ে কোনো কথাত বিশ্বাস নকৰে, কিন্তু নিজেই যি দেখিলে, সেয়া বাস্তৱ আছিল। তেওঁ মনস্থিৰ কৰিলে—এই বন আৰু গাঁওক ৰক্ষা কৰাটো হ’ল তেওঁৰ দায়িত্ব। তেওঁ গৈ ওলায় গাঁওৰ জৰাজীৰ্ণ পুথিভঁৰাললৈ—য’ত থকা কিছুমান বিহুলগা, পুথি আৰু মানচিত্ৰত তেওঁ এক আশ্চৰ্যজনক তথ্য পায়—এই দহঘৰীয়া গাঁওখন পুৰণি আহোম যুগত এজন গুপ্ত ৰাজপুত্ৰৰ আশ্ৰয়স্থলী আছিল, যিয়ে মাটিৰ তলত এটি গুপ্ত ধন লুকুৱাই থৈছিল আৰু সেই গোপন ধন ৰক্ষাৰ বাবে দেৱ-দানৱৰ মিথ সাজি বাঁহৰ বনৰ গোপন পথৰ ওপৰত এটা চক্র স্থাপন কৰিছিল। সেই চক্র কোনোবাই এতিয়া ভাঙিছে। গাঁৱৰ লোকহাল ভূতৰ কথা কয়, কিন্তু ৰূপহীৰ সন্দেহ—এইটো কোনো বুজা-চিন্তাৰ অংশ। গাঁওখন বচাবলৈ, সত্য উন্মোচন কৰিবলৈ তেওঁ এক নতুন যুদ্ধ আৰম্ভ কৰে—আপোন আলোচনাত সোমাই, ইতিহাস উলিয়াই, আৰু বনখনৰ অন্তৰৰ শব্দ বুজিবলৈ। কাহিনীৰ আৰম্ভণিতেই ৰূপহী জানে, এই যুদ্ধ আৰু এদিন-দুদিনৰ নহয়—এই হ’ল দহঘৰীয়াৰ অস্তিত্বৰ শেষ লড়াই।

অধ্যায় ২:

সন্ধিয়াৰ পোহৰ সৰু সৰু সুৰুযৰ ৰশ্মিৰ দৰে গছৰ পাতৰ মাজেৰে চুই গৈ আছিল যেতিয়া ৰূপহীয়ে গাঁওখনৰ পুথিভঁৰালৰ মাজত বহি আছিল। দহঘৰীয়াৰ এই পুথিভঁৰালটো অতি সৰু, মাথোঁ এডাল বাঁহৰ মাচলীত টাঙি থোৱা মুঠিৰ সমান কেইটামান পুথি। ইবোৰৰ অধিকাংশতে মাজুলীৰ ইতিহাস, পৰম্পৰা, নাট-পাঠ, আৰু কিছু হস্তলিখিত গল্পৰ পুথি আছিল। তেওঁ হাতত ধৰি আছিল এখন চেপা কাগজত লিখা এটা মানচিত্ৰ—অতি পুৰণি, ৰঙা-মাটিৰে দাগ দিয়া যেন। এইটো তেওঁ পালেগৈ আছিল এক ধূলিধূসৰ পৃষ্ঠাৰ ফাঁকেৰে, য’ত লেখা আছিল: “বাঁহৰ দৰ্জা”। মানচিত্ৰখনত বাঁহৰ বনটোক ঘিৰি এটা গোল চিহ্ন দিয়া, আৰু তাৰ মাজতে এটা অদ্ভুত আখৰ: “অথ ভাৰগভ”—এই শব্দটোৱে তেওঁৰ শৰীৰত শীতল সোঁতৰ দৰে বৈ গ’ল। তেওঁ এই শব্দ কেতিয়াবা শুনিছিল, মাকৰ ওজা-প্ৰথাৰ কথাবোৰত। অৰ্থ আছিল—”ভূমিৰ গভীৰ ৰক্ষাকাৰী গোট”। মানচিত্ৰখনত দেখুওৱা পথটোক লক্ষ্য কৰি তেওঁ আঁচ কৰিব পাৰিলে—বাঁহৰ বনখনত এটা গোপন টানেল বা গহ্বৰ আছে, যিটো বহুকাল ধৰি লুকাই আছে। আৰু সেয়া পোনপটীয়া গৈ মাটিৰ তলৰ এখন কক্ষত সোমায়। কক্ষটো কোনো গুপ্ত আস্তানাৰ দৰে, য’ত বহুতো অচিন গাণিতিক চিহ্ন আৰু ৰেখা দেখুওৱা হৈছে। ৰূপহীৰ বুকুত যেন আগতে কোনোবাই এই চিহ্ন আঁকিছিল—তেওঁ নিজেই কিয় জানে নে, এইটো কিছুমান অজান স্মৃতিৰ সৈতে সংগতি ৰাখে।

অন্ধকাৰ পৰে। গাঁওখনত এটা দুখনীয়াবোৰ বতাহ বৈ থাকে, যেন কোনোবা মৃত্যুৰ আগতীয়া নিঃশ্বাস। হৰিণী এতিয়াও নিখোঁজ। গাঁওখনত আতংক। মানুহে ওজা-বেজত বিশ্বাস ৰাখি পূজা কৰি ফুৰিছে, আৰু কিছু মানুহ গাওঁ এৰি গৈছে গুৱাহাটীত আত্মীয়ৰ ওচৰলৈ। গাঁৱৰ কেঁচা-মাটিৰ পথবোৰে হঠাৎ বেজাৰত জাৰ পৰা ওলাই অহা দাগেৰে ভৰি পৰিছে। সেই সন্ধিয়া, ৰূপহীয়ে নি⁠চিন্তিত চকু আৰু দৃঢ় হিয়াৰে আগবাঢ়ে—মানচিত্ৰৰ দিশ অনুসৰি। তেওঁৰ সঁজুলি এটাৰ ভিতৰত এটা দেউতাৰ বাঁহৰ বাঁহী, এখন টর্চ, আৰু এটা নট-বুক। বাঁহৰ বনখনলৈ সোমাই গ’লে প্রথমতে সকলো শীতল, স্তব্ধ। কেতিয়াবা বতাহে বাঁহক চুই যায়। মানচিত্ৰ অনুসৰি, তেওঁ এবিধ ডাঙৰ গছ চিনি পালেগৈ—এই গছৰ জীপাৰে এটি লুকোৱা বাট আছে। তেঁও সাৱধানতাৰে গছটোৰ কাষলৈ গৈ হাত দি খুজি চালে, আৰু হঠাৎ, এটা মাটিৰ ঢকা সৰি পৰে—ওপৰত মাটি-ঢকা এটা দৰ্জা! ৰূপহীৰ উশাহ বন্ধ হৈ আহে। চুটি এক মুহূৰ্তৰ বাবে তেওঁ থমকি থাকে। তাৰ পিছত টর্চটো ল’ই তেঁও ভিতৰলৈ নামি যায়। মইদাম-কূপ যেন এবিধ সিঁড়ি, মাটিৰে গঠিত, সলসলকৈ তললৈ গৈছে। তলত নামি গৈ তেওঁ নিজকে দেখিলে এক গহীন গুহাৰ মাজত—দেৱালত আঁকা আছে বিচিত্ৰ আখৰ আৰু ছবিৰ দৰে মানচিত্ৰ, যেন কিবা সংহত বৈজ্ঞানিক আৰু ধৰ্মীয় সংকেত। তলৰ কক্ষটোত বায়ু নাইকিয়া, কিন্তু বাতাসৰ মাজত যেন ঘামৰ লগত গোট খোৱা শতাব্দী প্ৰাচীন কথা আছে।

এই গুহা বা কক্ষখনৰ একেবাৰেই কেন্দ্ৰত আছিল এখন ধাতুৰ টেবুল—ৰঙা তামাৰ দৰে চকচকীয়া। তাৰ ওপৰত আছিল এটি কাঠৰ বাকচ, য’ত অদ্ভুত ভাষাত কিছু লেখা। তেওঁ হাত সুধি বাকচখন খোলে, ভিতৰত পায় এটি দহফাল মানচিত্ৰ—য’ত দহঘৰীয়াৰ ভূমি, বৰ্তমান, অতীত আৰু সম্ভাৱ্য ভবিষ্যৎ আঁকা। মানচিত্ৰখনত দেখিবলৈ পাই, গাঁওখনৰ কিছু অংশৰ তলত কিবা ধাতৱ বস্তু বা বস্তুক আঁকা হৈছে—হয়তো প্ৰাচীন অস্ত্ৰ, অথবা সংৰক্ষিত ধন। কিন্তু তেওঁৰ দৃষ্টি আটাইতকৈ বেছি আটক খাইছিল মানচিত্ৰখনৰ এক কোণত থকা নামটোৰ ওপৰত: “ভাৰগভ-চক্র: ৰক্ষাৰ শেষ পাহৰা”। আৰু তাৰ তলতেই লিখা—”চক্র যদি ভাঙে, গাঁও গল, গাঁও গলে—পাহৰা শেষ”। ৰূপহীৰ বুকুখন তীব্ৰভাৱে স্পন্দিত হ’ব ধৰিলে। তেওঁ বুজিলে, এইটো মাথোঁ ধন বা ইতিহাসৰ গুপ্ত স্থান নহয়, এই গাঁৱৰ অস্তিত্ব, এই মাটিৰ আত্মা, এই বন আৰু লোকগাথাৰ শেষ আশ্ৰয়স্থল। ক’ৰবাত, কোনোবাই—হয়তো ধনলালসা, হয়তো বিক্ৰি-বেপাৰ, অথবা নেকি গৱেষণাৰ নামত—এই পবিত্ৰ চক্র ভাঙিছে। সেই কাৰণেই হৰিণী গুচি গৈছে, সেই কাৰণেই গাঁওত এতিয়া আতংক। গাঁৱক বচাবলৈ ৰূপহীৰ এতিয়া গোটাব লাগিব সাহস, জ্ঞান, আৰু সকলো প্ৰেম যি তেওঁৰ বুকুত আছে। তিনি শতাব্দীৰ পাহৰা এতিয়া তেওঁৰ ওপৰত—এজন নৃত্যশিল্পী, এজনী সাধাৰণ যুৱতী, কিন্তু গাঁওখনৰ শেষ ৰক্ষক।

অধ্যায় ৩:

সন্ধিয়াৰ আগভাগত গাঁৱৰ মানুহবোৰে দল বুজি আলোচনাত মত্ত আছিল। “ভূতে নিলে”, “গাঁও পুৰণি নহ’লেই ভাল”, “ইটো ডাঙৰ অভিশাপ”—এইবোৰ যেন ৰোগৰ দৰে ভাইৰেল হৈ পৰিছিল গাঁওখনৰ দহটা ঘৰতে। হৰিণীৰ নিখোঁজ হোৱা ঘটনাৰ পিছত দুজন মানে তেওঁক ভগৱানৰ লীলা বুলি ব্যাখ্যা কৰিলে, আৰু এজন এজন বুঢ়া চকু খুলি কৈ গ’ল—“গছৰ তলৰ দেৱতাজনে ল’লে। বুজা নাযায়।” কিন্তু ৰূপহীৰ মনত ৰাতিৰ গহীন গুহাৰ দৃশ্য, সেই তামৰ টেবুল, আৰু সেই গুপ্ত মানচিত্ৰ ঘূৰি ঘূৰি আহিছিল। তেওঁ ঠিক কৰিলে, গাঁৱৰ তলত যি আছে, সেয়া গোপন কৰিব নোৱাৰি। তেওঁ গাঁওবাসীক একেলগ কৰি কলে—“মই কিবা গুপ্ত কথা পালোঁ, যি আমাৰ গাঁওখনৰ সংৰক্ষাৰ চাবি।” মাধৱ ককা, জি অতীতৰ ৰহস্যবোৰ অলপ কমজান হ’লেও চিনাকি আছিল, গম্ভীৰ গলাৰে কলে—“চক্র যদি ভাঙে, পাহৰা শেষ। তই ক’ত পালি চিহ্ন?” ৰূপহীয়ে সেই মানচিত্ৰখন দেখুৱালে, আৰু সকলো চোকা চকু কৰি চালে। তাতেই প্ৰথমবাৰ গাঁওবাসীৰ মাজত উৎপন্ন হ’ল এক সৰু সেউজী আশাৰ ধাৰা, কিন্তু লগে লগে আতংকৰ এন্ধাৰো। কাৰণ—মানচিত্ৰ অনুসৰি চক্রটো—যি এখন ৰক্ষাকাৰী শক্তিৰ গুপ্ত বৃত্ত আছিল, সেইটো একেবাৰে ভাঙি পৰিছে, আৰু তাৰ ঠিক তলতে এক নতুন চিহ্ন: ৰঙা ৰংৰে দাগ। যেন কোনো অপশক্তিৰ গধুৰ পদচিহ্ন।

ৰূপহীৰ সৈতে এবাৰ পঢ়া পুৰণি বন্ধু নবীন আহিছিল গাঁওলৈ—গুৱাহাটীৰ গৱেষণাধৰ্মী এজন পুৰাতত্ত্ববিদ। তেওঁখিনিও গাঁওখনলৈ আহিছিল মাজুলীৰ নাট-পাঠৰ বিষয়ে এটা লঘু প্ৰকল্প কৰিবলৈ। তেওঁক ঘটনাসমূহ ক’লে, আৰু ৰূপহীয়ে তলৰ গুহাৰ বিষয়ে বুজালে। নবীন গম্ভীৰ হৈ কলে, “এইটো পৰম্পৰাগত চক্র নহয়। এইটো হয়তো এক বৈজ্ঞানিক-আধ্যাত্মিক প্ৰযুক্তি। প্ৰাচীন অসমীয়া সমাজৰ অনেক গোপন ব্যৱস্থা আছিল—এনে ধাতু সংলগ্ন ভূমি, চৌম্বক বৃত্ত, ধ্বনি-নিয়ন্ত্ৰণ ইত্যাদি। যদি কোনোবাই ভুল কৰি বা ইচ্ছাকৃতভাৱে সেই চক্র ভাঙিছে, তেন্তে তাৰ ফল যে ইয়াৰে দেখা গৈছে—তাে নিশ্চয়।” ৰূপহীয়ে সুধিলে, “কিন্তু কাৰ বুলি ভাবিছ?” নবীন অলপ চকু সৰু কৰি চালে, “বোধহয় গাঁওৰ বাহিৰৰ কোনো গৱেষণা গোট, বা অৱশ্যে কোনো মানুহ, যি বৰঙণি বা ধনদ্বাৰা এই মাটিৰ তলৰ ধন পাব বিচাৰে।” সেই মুহূর্ততে তেওঁলোকৰ মাজত হৰিণীৰ মুখখন তীব্ৰভাৱে চকুত ভাহিল—শুধু এই জন্যেই নেকি? কোনোবাই তেওঁৰ সহায়েৰে এই চক্রখন ভাঙিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল? নবীন আৰু ৰূপহীয়ে ততাতৈয়াকৈ সিদ্ধান্ত ললে—তেওঁলোকে চক্র ভাঙি যি পথ মুকলি হৈছে, সেইটোক পুনৰ সজাবই লাগিব। এই কাৰণে তেওঁলোকে পুনৰ গুহালৈ নামিবলৈ স্থিৰ কৰিলে, আৰু এইবাৰ মাধৱ ককা আৰু দুজন বিশ্বস্ত মানুহক লগত লৈ।

নিশাৰ আকাশত কেঁচা গগণমেঘ। গুহালৈ নামি গৈ তেওঁলোকে লক্ষ্য কৰিলে—চক্রৰ মাজত এবিধ ভাঙি পৰা শিল দেখা গৈছে, আৰু তাৰ ওপৰত ৰঙা আঁচ। “এই শিল কোনোবাই চলালে,” কলে মাধৱ ককা, “এইটো সাধাৰণ বস্তু নহয়।” নবীন শিলখনৰ কাষলৈ গৈ চকু সাৰি সাৰাংস কৰিলে। তেওঁৰ টর্চেৰে জ্বলিল চিহ্ন: “DSR-G7-2025”। ৰূপহীয়ে জিজ্ঞাসা কৰিলে, “এইটো কি?” নবীন থমকি ৰৈ কলে, “এটি ক’ড। সম্ভৱতঃ কোনো গৱেষণাকেন্দ্ৰ বা সংস্থা।” লগে লগে সকলোৰ গাত কাঁহি উঠিল। কোনোবাই বহিৰাগত শক্তিৰ সহায়ত গাঁৱৰ এই ৰক্ষাকাৰী শক্তিৰ গঠন ভাঙিছে। আৰু সম্ভৱতঃ, হৰিণীক সেই উদ্দেশ্যেই অপহৰণ কৰা হ’ল—তেওঁ কোনো গুপ্ত তথ্য পোৱা নাছিল নে? এই মুহূর্ততে গাঁৱত ঘনবসতি বিশৃঙ্খল হৈ পৰে—ঘৰৰ দৰ্জা খুলি ঠাণ্ডা বতাহ ঢলি পৰে, কুকুৰৰ আৰ্তনাদ বাগৰি যায়, আৰু বনখনৰ দিশৰ পৰা এবাৰ পুনৰ গৰ্জনৰ শব্দ আহে। সেই গৰ্জনৰ মাজত যেন চকু বন্ধ কৰিলে হৰিণীৰ চিঞৰ ধ্বনি শুনা যায়—ডাঙৰ, বেদনাময়। ৰূপহীয়ে মুঠি বান্ধি কলে—”চক্র ভাঙিছে, কিন্তু পাহৰা এতিয়াও মই। মই হ’ম ভাৰগভ-চক্রৰ শেষ ৰক্ষক।”

অধ্যায় ৪:

বাঁহৰ বনখনৰ ওপৰেদি বতাহ বোৱাত পাতবোৰে অস্পষ্ট শব্দ কৰি উঠিছিল, যেন দীৰ্ঘশ্বাস। চন্দ্ৰালোক বনখনৰ এক পাশক পোহৰাই ৰাখিছে, আৰু আন পাশত ডাঙৰ এক অন্ধকাৰ—সেই আঁধাৰতেই ৰূপহীৰ চকু সৰল। তেওঁ আৰু নবীন, মাধৱ ককা আৰু বিশ্বস্ত দুইজন—ধনেশ আৰু উমেশ—সন্ধিয়াৰ পাছত পুনৰ গৈ নামি পৰিল সেই চক্র ভাঙি থকা গুহালৈ। এইবাৰ তেওঁলোকৰ হাতত আছিল এক সামান্য আঁচনি—চক্র পূৰ্ণ কৰিব নোৱাৰিলেও অন্ততপক্ষে সেই ফাঁকি দিয়া অংশটো বন্ধ কৰি, দানৱীয় শক্তিৰ প্ৰবেশ ঠেকাব পাৰে নে। গুহাটোত সোমাই গৈ, তেওঁলোকে চক্রখনৰ কেন্দ্ৰৰ ওপৰত থকা সেই ৰঙা আঙুলিৰ চিহ্নটো স্পষ্টকৈ দেখিলে। তাতে যেন আধা-জ্বলা আখৰত এটা ইংৰাজী শব্দ খোদিত আছিল—”CODEX”। নবীন ক’লে, “ইয়াৰ মানে হৈছে—এইটো এক পদ্ধতি, অথবা সূচক, যাৰ জৰিয়তে মূল প্ৰবেশদ্বাৰ খুলিব পাৰি।” তেতিয়া ৰূপহীৰ মগজুত বাজি উঠিল হঠাৎ মাকৰ ওজা বচন—“জীৱন বনাইছে শব্দ, শব্দে বনাইছে পথ”—মানে, শব্দৰ জৰিয়তে যদি চক্রটো সৃষ্টি হৈছিল, তেন্তে শব্দেই চাবি হ’ব। তেওঁ বাজালে তেওঁৰ পিতৃৰ বাঁহীটো। গম্ভীৰ মেল-ধ্বনিৰে গুহাটোত ফাটি পৰিল ধ্বনি—প্ৰথমে নিস্তব্ধতা, তাৰ পিছত হঠাৎ চক্রৰ প্ৰান্তৰ পাথৰবোৰ গৰম হৈ উঠিলে, আৰু শব্দ-ৰেখাবোৰ গুজবুজাই উঠিল।

চক্রটোত বাহ্যিক উত্তেজনা দেখা দিয়া মাত্ৰেই, গুহাৰ ভিতৰৰ এখন দেওয়াল হঠাৎ সৰি গ’ল, আৰু তাৰ পিছফালৰ পৰা এটা সৰু পথ উন্মুক্ত হ’ল। সেই পথত এক প্ৰশস্ত অন্ধকাৰ, কিন্তু সেউজী ৰঙৰ ধ্বনিচিহ্নেৰে চিহ্নিত—সেই চিহ্নবোৰ চলি আছিল, যেন পথ-দেখুৱাইছে। ৰূপহী আৰু নবীন লগে লগে সঁচাকৈয়ে নামি পৰিল সেই পথত, বাকী তিনিজনে সাৱধানতাৰে পিছে পিছে। অলপ সময়ৰ পিছতে তেওঁলোকে আহিল এখন চৌকোঠা আকৃতিৰ কক্ষত, য’ত ভিতৰত আছিল এখন বিশাল কাচৰ শিলাৰ ঘৰ, আৰু তাৰ ভিতৰত—হৰিণী। তেওঁ জ্ঞানহীন অৱস্থাত অচেতন হৈ শুই আছিল, আৰু কাচৰ ওপৰত ধাতুৰে বান্ধি দিয়া আছিল কিছুমান ছাৰ্কিট সদৃশ বস্তু। নবীন বিস্মিত হৈ কলে—“এইটো বিজ্ঞান আৰু তান্ত্ৰিকতাৰ সংমিশ্ৰণ। কোনো উচ্চস্তৰৰ প্ৰযুক্তি।” কিন্তু সেয়া কিয় হৰিণীৰ গাত? চোঁচা কোণৰ পৰা এগৰাকী মানুহ ওলাই আহিল—চকুত নাই কোনো গৰিমা, মুখত নাই পাপৰ ভয়। তেঁও কলে, “অৱশেষত… তুমি আহিলা, ৰূপহী। মোৰ কামটো সফল হ’ব পাৰি, তুমি চাবলৈ আহিছা।” তেওঁ আছিল প্ৰফেসৰ জয়ন্ত শৰ্মা, এক গৱেষণা-আৰ্হি বিজ্ঞানী, যিয়ে বহু বছৰ ধৰি মাজুলীৰ ভূমিৰ তলৰ গুপ্ত শক্তি উন্মোচন কৰিবলৈ অনুদান লৈ ফুৰিছিল। “এই গাঁওটো ইমানদিনে একে ঠাইত ৰৈ আছে—কাৰণ ইয়াত এটা চৌম্বক ধাতৱিক শক্তি গোট ৰয়, যিটো ধন-মূল্যৰ সমান নহয়। সেই শক্তি জড় কৰি আমি সৃষ্টিৰ এক নতুন অধ্যায় আৰম্ভ কৰিব পাৰো। আৰু তাৰ চাবি আছিল—এই চক্র, আৰু এই ছোৱালী। তেওঁ বাঁহৰ গাঁথনি আৰু শব্দ-প্ৰতিক্ৰিয়াৰ সৈতে এক হওঁত আছিল। মই সেয়া উপলব্ধি কৰিলোঁ—তেওঁ কোৱা সুৰবোৰেই চক্রৰ ছাৰ্কিট খুলিব পাৰে।” তেওঁৰ মাতত আছিল অহংকাৰ, বিদ্যা আৰু পাপৰ যুগ্ম গৰ্ভধাৰণা।

ৰূপহীৰ চকু ৰঙা হৈ উঠিল। তেওঁ কলে—“এই গাঁও আপোনাৰ পৰীক্ষাগাৰ নহয়, আৰু হৰিণী কেতিয়াও আপোনাৰ যন্ত্ৰ নহয়।” প্ৰফেসৰ অলপ হাঁহিলে, “কিন্তু আমি ইতিহাস বনাইছোঁ, ৰূপহী। তুমি সুধিব পাৰা—পিছলৈ গাঁও বাচাব, নে আগলৈ আগবাঢ়ি আমি নতুন শক্তি উন্মোচন কৰিব?” এইবাৰ কক্ষখনৰ ভিতৰত পোহৰ কমিবলৈ ধৰিলে—চক্রটো ওপৰত যি পথ খোলাইছিল, সেইটো হঠাৎ অন্ধকাৰ হৈ পৰিল। মাধৱ ককা আগবাঢ়ি গ’লে, আৰু তেওঁৰ হাতত আছিল এখন খৰিৰ পুথি—“বাৰণ”। তেওঁ চিঞৰি কলে—“আৰু নহয়! এই গাঁওয়ে নিজৰ সুৰক্ষা নিজে কৰিব পাৰে!” তেওঁ পুথিখন খুলি উচ্চস্বৰে ওজা-মন্ত্ৰ ক’লে, আৰু লগে লগে কক্ষখনৰ চৌম্বক-ছাৰ্কিট উলটি পৰে, শব্দত চক্র পুনৰুজ্জীৱিত হয়। কাচৰ খাচটো ফাটি যায়, হৰিণী চকু মেলি ৰূপহীৰ নাম লয়। প্রফেসৰ জয়ন্ত পিছলৈ দৌৰে, কিন্তু তাৰ আগতেই চক্রৰ প্ৰান্তৰ পৰা এক অজানা শব্দে তেওঁক মাটি-ৰেখাৰ বাহিৰলৈ ঠেলি পঠায়—আৰু তেওঁ অন্তৰ্ধান। গাঁও বাচিল। ধন নাহিল, দানৱ নাই। কেবল শব্দ, চৰাই, বাঁহী—আৰু সেই চক্র, যিটো আকৌ চক্ৰৱৎ ঘূৰি আহিল। ৰূপহী দাঁড়িয়ে থাকে কেন্দ্ৰস্থলে, যেন এই গাঁওটোৰ আত্মা সেই তেওঁৰ বুকুৰে ফুটি ওলাইছে।

অধ্যায় ৫:

নিশাৰ সেই ভয়ংকৰ মুহূর্তৰ পিছত দহঘৰীয়া গাঁৱত এবাৰ গভীৰ স্তব্ধতা নামি আহিল। যেন গাঁওটোৱে দীর্ঘদিনৰ ক্লান্তি মেলি দুয়োখন চকু মুদিছে। গুহাৰ পৰা হৰিণীক উদ্ধাৰ কৰি ঘূৰি অহাৰ পিছত, গাঁওবাসীয়ে আচল ধৰিলে—যি দিনবোৰত তেওঁলোকে “ভূতৰ প্ৰকোপ” বুলি কল্পনা কৰিছিল, সেয়া বাস্তৱত এখন অপৰিকল্পিত বিজ্ঞান-তান্ত্ৰিক অভিযানৰ কু-ফল। বহু বছৰ ধৰি যি চক্রগাঁথনি গাঁওটোক অপৰিসীম শক্তিৰ পৰা ৰক্ষা কৰি আহিছিল, সেইটো কোনোবাই ভাঙি পেলাইছিল কেবল নিজ স্বাৰ্থত। কিন্তু তাৰ সন্মুখত থিয় হ’ল এগৰাকী যুৱতী—ৰূপহী—যিয়ে নিজৰ ভিতৰত থকা শব্দ, স্মৃতি, আৰু মৰমৰে গাঁওটোক পুনৰ নিঃশ্বাস দিছিল। গাঁওবাসী সমূহে তেওঁৰ চকুত নতুন হিৰণী দেখিলে—এনে ৰূপহীক, যাৰ সুৰে বাঁহৰ বন কঁপে, যাৰ হাঁহিত গাঁওৰ ভবিষ্যৎ বাজে। হৰিণী সাৱটি থাকিল তেওঁৰ ওচৰত, যেন দুৰ্ঘটনাৰ পৰা বাচি অহা শব্দৰ চেনী ধ্বনি। গাঁওবাসীয়ে যাৰ উপৰিও ধুনীয়া কোনো আশ্বাস পাইছিল, সেয়া হ’ল—গাঁওটো আগৰ দৰে থাকিব, কিন্তু এইবাৰ সজাগ হৈ, আত্মবিশ্বাসেৰে।

নতুন দিনত, গাঁওখনত পুনৰ বিহুৰ ধ্বনি বাজিবলৈ ধৰিলে। বাচল, ঢোল, আৰু বাঁহীৰ সংগতত গাঁৱৰ শিশুবোৰ আকৌ পুৱাতে স্কুললৈ দৌৰিবলৈ ধৰিলে। মাজুলীৰ পুৰণি মাটি, যি একদিন বৈজ্ঞানিক গৱেষণাৰ শিকাৰ হ’ব লৈ গৈছিল, এতিয়া নিজ কণ্ঠত উচৰ্গা কৰি উঠিছে—”মই আছোঁ।” নবীন গুৱাহাটীলৈ উভতি যাবলৈ সাজু হ’ল, কিন্তু তেওঁৰ মনত অৱশ্যে ৰৈ গ’ল দহঘৰীয়াৰ এক বিশুদ্ধ ছবি—এটা গাঁও যিয়ে বৈজ্ঞানিক বেয়া ব্যৱহাৰৰ বিৰুদ্ধে নিজৰ অস্তিত্ব ঘোষণা কৰিছিল। তেওঁ যোৱাৰ আগতে ৰূপহীক ক’লে—“তুমি জানানে, এইটো মাথোঁ আৰম্ভণি? এতিয়াও বহু লোক আছে, যিসকল ইমান অমূল্য মাটিক ব্যৱসায়ৰ বস্তু বুলি ভাবে।” ৰূপহী হাঁহিলে, “বুজিছোঁ, কিন্তু গাঁওটো এতিয়া চেপা নাই। এতিয়া সকলো জানে, কিয় আমি এই গাঁও বাচাব লাগে। আৰু জানো, কোনে বচাব।” তেওঁ নিজৰ বাঁহীখন মিহলি সুৰত বাজালে। নবীন চকু মুদি শুনি থাকিল। যেন সেই সুৰত থকা শব্দবোৰেই গাঁওটোৰ তলৰ শিৰা-উপশিৰাত বৈ থাকিল। বাঁহৰ বনৰ সৰু পাতবোৰ তেতিয়া মৃদু কম্পিত হ’ল—নিশ্চয়তাৰে, নিশ্চুপতাৰে—যেন তেওঁলোকে বুজি পালে, পাহৰা আকৌ জেগা হৈছে।

গাঁওখনৰ পূব দিশত থকা বাঁহৰ বনৰ ছাঁত বসি, ৰূপহীয়ে ডায়েৰীত লিখি থাকিল—“চক্র যেনেকৈ ঘূৰে, জীৱনো সেয়ে। এই গাঁও, এই মাটি, এই শব্দ—এইবোৰৰ মাজত মই মোৰ পৰিচয় বিচাৰি পালোঁ।” তেওঁৰ চোকা মনত এতিয়া গাঁৱৰ অতীত, বৰ্তমান আৰু সম্ভাৱ্য ভবিষ্যৎ একেটা রেখাতে সেউজীয়া হৈ উঠিছে। গাঁৱৰ শিশুবোৰক তেওঁ পুনৰ নাট-সাধনাৰ পঢ়া আৰম্ভ কৰিলে—কিন্তু এইবাৰ অলপ বেলেগ সুৰত। নাটবোৰত আজি “ভাৰগভ-চক্র”, “হৰিণীৰ উদ্ধাৰ”, আৰু “গাঁৱৰ প্ৰতিশ্রুতি”ৰ কথা যুক্ত হ’ল। গাঁওবাসী বুজিলে—শব্দ আৰু সংস্কৃতি মাথোঁ পৰম্পৰা নহয়, সেয়া হ’ল অস্তিত্বৰ মূল। সেই ৰাতিটো, যেতিয়া পূৰ্ণিমাৰ জোন টিৰটিৰাই উঠিল আকৌ, গাঁৱৰ ভিতৰত গজালি উঠিল এক নতুন গীত—গাঁওটোৰ বুকুৰ ভিতৰৰ ঢৌ, যি সময়ৰ গভীৰতা পাৰ হৈ বাজি থাকিব যুগে যুগে। আৰু মাজত এখন ছাঁ—ৰূপহীৰ, বাঁহীৰ, আৰু শব্দৰ—যিয়ে পাহৰা দিছিল নিঃশব্দে, গাঁওৰ বুকুৰ ভিতৰত শব্দৰ ঢৌ হৈ।

অধ্যায় ৬:

শব্দে পাহৰা দিলে মাটি নিৰাপদ হয়—এই বিশ্বাসত দহঘৰীয়া গাঁৱৰ দিনবোৰ ধীৰে ধীৰে আগবাঢ়ি আছিল। গাঁওবাসীয়ে অল্পতে সুখ বিচাৰি লৈছিল—মাটি সজোৱা, বিহু আৰু সৎসংগীত, আৰু সন্ধিয়া বাঁহীৰ বাজনা। কিন্তু ৰূপহীৰ অন্তৰত কেতিয়াও এক অদ্ভুত আশংকা বাজি থাকিল। তেওঁৰ মনত সদায় ঘূৰি থাকিল প্ৰফেসৰ জয়ন্তৰ শেষ উক্তি—“ইতিহাস বনাইছো আমি”—আৰু সেয়া মাথোঁ শেষ নহয়, সম্ভৱতঃ আৰম্ভণি। এই আশংকা অযথা নাছিল। দুই সপ্তাহৰ মূৰত, মাজুলীৰ পশ্চিম দিশৰ ৰাষ্ট্ৰীয় পথত দেখা গ’ল এটা সৰু নীল ৰঙৰ জীপ—গাড়ীখনত আছিল “IARSI” বুলি লিখা এটা পতাকা। ৰূপহী গম্ভীৰ হ’ল। IARSI—“Indian Advanced Research for Spatial Intelligence”—এখন গুপ্ত গৱেষণা সংস্থা, যিয়ে ভূসম্পদ আৰু ধাতুবিদ্যা লৈ অতি গুপ্ত পৰীক্ষা চলায়। তেওঁ সন্দেহ কৰিলে—এইবোৰ হয়তো প্ৰফেসৰ জয়ন্তৰ লগত জড়িত। তাৰ পিছৰ দিনাই, বাঁহৰ বনখনৰ এক প্রান্তত দেখা গ’ল এগৰাকী কেমেৰাধাৰী মানুহ, যিয়ে বেলেগ ভাষাত মোবাইলেৰে কিবা ক’ছিল। ৰূপহী অকলশৰে গ’ল, আৰু সুধিলে—“আপুনি কোন?” মানুহজনে হাঁহি মুখেৰে কলে, “আমি ডকুমেন্টেশ্যন কৰিছোঁ—লোক-সংস্কৃতি লৈ… খুব আচৰিত বন। শুনিছোঁ ইয়াত এটা গুপ্ত বাদ্যযন্ত্ৰ আছে?” ৰূপহীৰ হিয়া ধক্ কৰি উঠিল। তেওঁ কৃত্ৰিম হাঁহি মুখেৰে পিছ ঘূৰি আহিল, কিন্তু তেওঁ জানিলে—চক্র পূৰ্ণ নোহোৱা পৰ্যন্ত, বিপদ এতিয়াও অন্তৰালে।

ৰূপহীয়ে এইবাৰ এক নতুন সিদ্ধান্ত লৈলে—গাঁওটোৰ শব্দ-পাহৰা আৰু সংস্কৃতিৰ সংৰক্ষণ বৈজ্ঞানিকভাৱে নথিভুক্ত কৰিবই লাগিব। যেতিয়া নিজৰ কথা শুনা নাযায়, তথাপি কাগজে কেতিয়াবা সাক্ষ্য বহন কৰে। নবীনৰ সহায়ত, তেওঁ গাঁওখনৰ ইতিহাস, ভূগোল, বাঁহৰ বন আৰু “ভাৰগভ-চক্র”ৰ জীৱন্ত তথ্য সংগ্ৰহ কৰিব ধৰিলে। তেওঁ নিজৰ মোবাইলৰ সহায়ত গুহা, শিলৰ চিহ্ন, হৰিণীৰ বন্দী হৈ থকা চেম্বাৰৰ ভিডিঅ’ ক্লিপ, আৰু চক্রৰ শব্দ-প্ৰতিক্ৰিয়া সকলো সংৰক্ষণ কৰি গোপনে নবীনৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চেণ্ট্ৰেল ডেটাবেছলৈ পঠিয়ালে। তাৰ উপৰিও, তেওঁ গাঁওবাসীক সজাগ কৰি তুলিলে—নতুন মানুহ দেখিলে প্ৰশ্ন কৰিব, প্ৰতিটো বট-পাতে নজৰ ৰাখিব। যেতিয়া বৈজ্ঞানিক শক্তি প্ৰবেশ কৰে সংস্কৃতিত, তেতিয়া মাথোঁ সেউজী প্ৰগতিশীলতা নহয়—কেতিয়াবা অনুপ্রবেশো হয়। গাঁওবাসীয়ে আৰম্ভ কৰিলে “লোক-পাহৰা”—সন্ধিয়াত বাঁহী বজাই চক্ৰীয় পথত চক্ৰাকাৰে চকী বজাই গান গাবলৈ ধৰিলে। বাঁহৰ বনখন সজীৱ হৈ পৰিল। চৰাইবোৰে আকৌ বাট গ’লে; পকা বাঁহৰ পাতৰ মাজেদি পূৰ্ণিমাৰ জোন সৰি পৰিলে—জোনাকী পোহৰৰ দৰে নিৰ্ভৰযোগ্য।

কিন্তু বৈজ্ঞানিক প্ৰতিশোধ কেতিয়াও সরাসৰি নহয়—সেয়া নীৰৱ আৰু পৰিকল্পিত। এজন গাঁওবাসী—ধনেশ, যিয়ে প্ৰথমে হৰিণীৰ উদ্ধাৰত সহায় কৰিছিল, হঠাৎ এক ৰাতি গুম হৈ যায়। তেওঁৰ ঘৰখনৰ কাষত চিঞৰৰ দাগ, আৰু বাঁহৰ বনখনৰ এক কোণত পৰি থকা চেলফোন। ফোনখনৰ ভিতৰত কিছুমান অস্পষ্ট কণ্ঠস্বৰ—“চক্র… নেকি ইটোৰ পৰা আৰম্ভ কৰিব?” ৰূপহীৰ বুকু খহি পৰে। তেওঁ জানে—চক্রৰ বিকল্প এটা কোনোবাই গঢ়িছে, হয়তো এক প্ৰতিলিপি, যেন সেয়া নিজৰ দখললৈ লৈ ব্যৱহাৰ কৰিব পাৰে। এইবাৰ যুদ্ধ শব্দ আৰু বন্দুকৰ মাজত নহয়, যুদ্ধ হ’ল গৱেষণা আৰু বিশ্বাসৰ মাজত। ৰূপহীয়ে চিঞৰি কলে—“এই গাঁও আমি বানাইছিলোঁ শব্দে, পাহৰাত। আৰু এতিয়া আমি সেয়া ৰক্ষা কৰিম—নতুন বিজ্ঞান, নতুন পথ, কিন্তু আদর্শ হেৰুৱা নহয়।” চক্রৰ কেন্দ্ৰত বসি, তেওঁ পুনৰ বাঁহী বজালে—এইবাৰ সোঁফোঁৰীয়া ধ্বনিত, হালধীয়া সুৰত। গাঁওখন জগাই উঠিল। বাঁহৰ বন, গাঁওবাসী, আৰু দূৰৰে শুনি থকা অচিন কণ্ঠবোৰ—সকলো বুজি গ’ল—”এই শব্দ পাহৰা আৰু ইতিহাসৰ বুকুত জীৱন্ত”।

অধ্যায় ৭:

সেপ্টেম্বৰৰ শেষ সপ্তাহ। গাঁওখনৰ পৰা ব্ৰহ্মপুত্ৰক দেখা যায়, ওপৰৰ পলাশগছবোৰৰ মাজেৰে সেউজীয়া নদীখন বগা ঢৌ মেলি বৈ যায় যেন এক অচিন দিশত। সেইবিলাক ঢৌৰ মাজত আজিও ওলাই আহে কাষাৰী সুৰ—যি সুৰত নাচিছিল গাঁও, বাঁহীৰে বাজিছিল নাট, আৰু সজীৱ আছিল “ভাৰগভ-চক্র”। কিন্তু সেই সুৰ আজি যেন বেজাৰত থমকি পৰিছে। ধনেশ এতিয়াও নিখোঁজ। বৈজ্ঞানিক সংস্থা IARSI ৰ সৰু টিমটো আকৌ এবাৰ বাঁহৰ বনত উপস্থিত—এইবাৰ তেওঁলোকে স্পষ্টকৈ “field testing”ৰ নামত বাঁহৰ বনত চাৰা পাতিছে, সেউজী তাৰ লগত প্ৰযুক্তি-সংলগ্ন কিছু যন্ত্ৰ। গাঁওবাসী আপত্তি কৰিলে, কিন্তু তেওঁলোকৰ কাগজ-পত্ৰে সকলো বৈধ। ৰূপহীয়ে হেৰাই থকা কাষাৰী সুৰ পুনৰ সন্ধান কৰিবলৈ বাধ্য হ’ল—কাৰণ তেওঁ বুজিছিল, শব্দ যদি থাকিবই, তেন্তে ই অকল অতীতৰ স্মৃতি হৈ নাথাকে; সেয়া পুনৰ ফুটিব পাৰে গাওঁৰ বুকুৰে। তেওঁ গোপনে গুহাৰ পথত নামি গ’ল, য’ত আগতে চক্রটো ভাঙি পৰিছিল। আৰু তাত তেওঁ পালেগৈ এটা অদ্ভুত দৃশ্য—একেবাৰে কেন্দ্ৰত, মাটিৰে গাঁথা হৈছে এক নতুন শিল—ইয়াৰ ওপৰত খোদিত হৈছে “KSR-Δ-UNIT: CHAKRA COPY”। সেয়া আছিল এক কপিকৃত চক্র, যিটো কোনোবাই আধা-প্ৰযুক্তিৰ সহায়ত গঢ়ি তুলিছে।

শিলখনৰ কাষতে এটা সৰু স্পীকাৰ সদৃশ বস্তু। ৰূপহীয়ে হালধীয়া পোহৰ তুলি চালে—চাকুৰেৰে খুলি চালে ভিতৰৰ যন্ত্ৰ। এইটো আছিল শব্দ-উৎপাদন কাৰ্যৰ এক অংশ, যি বেক্তিগত “vibration code” ৰাখি চক্রৰ নকল বাচল প্ৰস্তুত কৰি তোলে। তেওঁ থমকি ৰৈ থাকিল, আৰু মনত পৰিল এক পুৰণি কথা—তেওঁৰ দেউতা কৈছিল, “কাষাৰী সুৰ জন্মায় আত্মাৰ অন্তৰৰ পৰা। যি সুৰে মানুহ উজানি যায়, সেয়াই পাহৰা।” ৰূপহীয়ে তাৰ ওপৰত বাজালে বাঁহীৰ এখন সুৰ—গম্ভীৰ, মৃদু, তলৰ দিশে নামি যোৱা ধ্বনিৰ সুৰ। আৰু অলপ পিছতেই স্পীকাৰটোত বাজি উঠিল সেই কাষাৰী সুৰ, কিন্তু সেয়া আছিল নকল—নকল হাঁহি যেন। তাৰ সুৰত কোনো কোমলতা নাছিল। তেওঁ বুজিলে, এইটো পাহৰা নহয়—এইটো হৈছে “simulation”, যাৰ অনুভৱ নাই, মাথোঁ কাৰ্যক্ষমতা আছে। এই নকল চক্র কাষাৰী সুৰৰ নামত বাহ্যিক ব্যৱহাৰ চলাব, অথচ তাত পবিত্ৰতাৰ প্ৰতীক নাথাকে। তেওঁ গঢ়ি তুলিলে সিদ্ধান্ত—ইয়াক ধ্বংস কৰিবই লাগিব। তেওঁ নিজে বাঁহীৰে এক প্ৰাচীন নিনাদ দিলে—এইবাৰ সুৰ নামিল তললৈ, ওপৰলৈ, গুহাৰ সিমানলৈকে। একো মুহূৰ্তৰ বাবে চক্র কঁপিলে। আৰু লগে লগে সেই নকল যন্ত্ৰবোৰ স্পাৰ্ক কৰি জ্বলি উঠিল।

এই ঘটনাৰ পিছত, IARSI ৰ টিমটো গাঁও এৰি গ’ল। তেওঁলোকে মাতৃ সংস্থালৈ “মাল-ফাংশ্যনিং” ৰিপোৰ্ট দি সকলো চুপ কৰিলে। কিন্তু ধনেশ—তেওঁৰ বিষয়ে বহু ৰাতিলৈ কথা পাতি থাকিল গাঁওবাসী। আৰু এখন পুৰণি বাঁহৰ পথাৰত, য’ত তেওঁ আগতে নাট অনুশীলন কৰিছিল, পোৱা গ’ল এক টোপোলা কাপোৰ—তাত পৰি আছিল তেওঁৰ বাঁহৰ টুপি। তেওঁৰ ভাগ্য অনিশ্চিত, কিন্তু তেওঁৰ স্মৃতি গাঁওত জীয়াই থাকিল। ৰূপহীয়ে সেই পথাৰত এখন গছ ৰোপণ কৰিলে—কাষাৰী গছ, গাঁৱৰ পুৰণি প্ৰথাৰ গছ। গছটোৰ তলত তেওঁ বাঁহীৰে এক সুৰ দিলে, যি এতিয়া প্ৰতিদিনে পুৱাতে বাচলৰ সৈতে বাজে। গাঁওবাসীয়ে হ’ল নতুন পাহৰা—নতুন চক্রৰ অংশ। আৰু সেই গাঁও, যি পাহৰা হেৰুৱাইছিল, আকৌ এখন শব্দৰ বুকুত ঢৌ উঠা গাঁও হ’ল। “ৰূপহীৰ দহঘৰীয়া”—তথা “ভাৰগভ চক্র”—এতিয়া কেৱল কাহিনী নহয়, সেয়া হ’ল ইতিহাসৰ বুকুত সেউজী কৈ থকা এক নৱপাঠ।

অধ্যায় ৮:

হেমন্তৰ আৰম্ভণিত, যেতিয়া গাঁওখনৰ গছবোৰে হালধীয়া পাতেৰে ঢাকি উঠে আৰু বেলিৰ পোহৰ সৰুকৈ পৰে, তেতিয়াই দহঘৰীয়াত আৰম্ভ হ’ল এক নতুন অধ্যায়। গাঁওবাসীয়ে এতিয়া চক্রৰ ইতিহাস মাথোঁ কাহিনী হিচাপে নহয়, নিজৰ জীৱনৰ অংশ হিচাপে বুজি পাইছে। বাঁহৰ বনখনৰ মাজত গঢ়ি উঠিছে এক সৰু পাঠভৱন, য’ত শিশুবোৰে নাট, সংগীত আৰু ৰক্ষাকাৰী শাস্ত্ৰ পঢ়ে। এই পাঠভৱনখনৰ মাজত থিয় আছে এখন বাঁহৰ বাঁহী আকৃতিৰ মূৰ্তি—যি ৰূপহীৰ বাবেই প্ৰতিষ্ঠা কৰা হ’ল, কিন্তু তেওঁৰ নামত নহয়; নাম দিয়া হ’ল—“আত্মাৰ চক্র”। গাঁওবাসীৰ মতে, আত্মা যিমানেই পৰিক্ৰমা কৰক, বাঁহী যেন সেই পথৰ সুৰ। গাঁওখনৰ বাহিৰত মানুহৰ আগমন আগৰ তুলনাত বেছি—কিন্তু এইবাৰ সকলো পৰিচালিত, সজাগ, আৰু এক বিশ্বাসৰে ভৰা। বৈজ্ঞানিক সংস্থা IARSI ৰ লোকেও ঘূৰি আহিবলৈ সাহস কৰা নাই, কিয়নো তেওঁলোকে জানে—এইবাৰ গাঁওত মাথোঁ বাঁহী নহয়, গাঁওবাসীৰ দৃঢ়তা, সদ্ভাৱ, আৰু সংস্কৃতিৰ ঢৌ একেটা ৰূপ লৈ বাজিছে।

এইবিলাক উন্নয়নৰ মাজতে, ৰূপহীৰ হিয়াৰ গহীনত এক অপূৰ্ণতা বাজি থাকে—ধনেশৰ অনুপস্থিতি। গাঁওবাসীয়ে মানি লৈছে তেওঁ হয়তো গ’লেই, কিন্তু ৰূপহী বিশ্বাস কৰে—তেওঁ তলত ৰৈ গৈছে, কোনো পুৰণি চক্রৰ গোপন কেন্দ্ৰত, হয়তো জীৱন্ত, হয়তো আত্মাৰ ৰূপত। এজন পাহৰা, যিয়ে চক্রক জীয়াই ৰাখিবলৈ আত্মদান কৰিছিল। সেই বিশ্বাসৰ ওপৰত ভৰ দি, এক নিশা ৰূপহী একলা নামি যায় গুহালৈ। বহুদিন পিছত, পূৰ্ণিমাৰ জোনত গুহাটোৰ টানেলবোৰ অচিন ধ্বনিত কঁপিছে। তললৈ নামি গৈ, চক্রৰ কেন্দ্ৰত থিয় দি, তেওঁ এটি নৱ-চক্র গঢ়ে—বাঁহ, মাটি, আৰু তামাৰ ধ্বনিৰে গাঁথা। এই চক্র কেতিয়াও আগত দেখা হোৱা নাছিল। তেওঁ বাজালে এক সুৰ—এইবাৰ উচ্চ, দীপ্ত, আৰু একেধৰণৰ বেদনাৰে ভৰা। সুৰটো আকাশলৈ উঠিল, আৰু হঠাৎ কক্ষটোৰ এটা গহীন দেৱাল খুলি গ’ল। তাৰ ভিতৰত দেখা গ’ল এখন সৰু ঘৰ—য’ত থিয় আছিল ধনেশ! চকু খুলি তেওঁ মৃদু হাঁহিলে, কলে—“মই পাহৰা হৈছিলোঁ… কিন্তু শব্দে মোক জীয়াই ৰাখিছিল।”

গাঁওখনত এই খবৰ বজ্ৰপাতৰ দৰে পৰিল। ধনেশ উভতি আহিল—হয়তো অলৌকিক, কিন্তু তাৰ বাস্তৱতা অস্বীকাৰ্য। তেওঁ ক’লে—“চক্রে মোক ৰাখিছিল, কাষাৰী সুৰে মোক ঢাকি ৰাখিছিল। মই কোনোবাই বনোৱা নকল চক্র বন্ধ কৰিবলৈ ভিতৰত সোমাই থকা অৱস্থাত, সেই চক্র নিজে থৈ দিছিল।” গাঁওবাসীয়ে আকৌ একোপাৰ হৈ উঠিল। এইবাৰ তেওঁলোকে জানিলে—চক্রৰ শক্তি কল্পনাতকৈ বহু উচ্চ। এই শক্তি ধ্বনিত, বিশ্বাসত, আৰু আত্মাৰ গাঁথনিৰ মাজত। ৰূপহী, ধনেশ, হৰিণী—এইসকলেই হৈছে চক্রৰ সত্য বাহক। শেষত, গাঁওটোৰ নতুন নাট-উৎসৱত অভিনীত হ’ল “চূড়ান্ত চক্র”—য’ত দেখুওৱা হ’ল দানৱৰ প্ৰলোভন, বৈজ্ঞানিক বেয়া ব্যৱহাৰ, আৰু গাঁৱৰ আত্ম-জয়। নাটটো শেষ হ’লে, সকলো থিয় হৈ বাজালে একে সুৰৰ বাঁহী—সেই সুৰ, যিটো এই গাঁৱৰ আত্মা, পাহৰা, আৰু অস্তিত্বৰ মূল।

অধ্যায় ৯:

পূৰ্ণিমাৰ জোন উঠাৰ দুদিন আগতে, গাঁওখনৰ দক্ষিণ দিশৰ পলাশগছবোৰে অদ্ভুতকৈ গোটেই পাতেৰে জুইৰ দৰে ৰঙা হৈ পৰিছিল। কাষত থকা বৃদ্ধা সকলে ক’লে, “ভাৰগভ শিলাৰ ওপৰলৈ অগনি সিজে”—মানে, কোনো এক বিশেষ শক্তি জাগ্ৰত হ’ব খোজে। সেই “ভাৰগভ শিলা”—গাঁওখনৰ পৰা আধা কিলোমিটাৰ দিশে সোঁমাজে উঠা এক প্ৰাচীন কুঁহিপাথৰ ঢাপ, যাৰ ওপৰত কোনো গছ সজায় নে ফুল ফুটি উঠে, কিন্তু বতাহ সদায় সেই শিলৰ বুকুত বাজে। গাঁৱৰ বেদীত কোৱা হয়, এই শিলত শতাব্দী আগতে এটা মহা চক্র স্থাপন কৰা হৈছিল—যিয়ে শব্দৰ গভীৰতা, ধ্বনিচক্র আৰু সুৰতত্ত্বৰ কেন্দ্ৰস্থল আছিল। কিন্তু সময়ৰ সৈতে সেই শক্তি স্তিমিত হৈ পৰিছিল, বা হয়তো সচেতনে শুই থোৱা হৈছিল। যি হ’ক, ধনেশৰ পুনৰাগমন আৰু ৰূপহীৰ বাঁহীৰ সুৰৰ পিছতে গাঁওবাসীৰ মাজত কথা উঠিল—চূড়ান্ত চক্রৰ পুনঃসংস্থাপন হ’ব লাগিব। আৰু তাৰ বাবে ভাৰগভ শিলাৰ ওপৰলৈ ওলাই গৈ, এক নতুন চিহ্ন স্থাপন কৰাটো প্ৰয়োজন। এইবাৰ গাঁওবাসীয়ে মুখ থপ থপাই নোহোৱা, চুপ চাপ হৈ হ’লেও মনত শক্তি আনিলে।

ৰূপহী, ধনেশ, হৰিণী আৰু নবীন—এই চাৰিজনে সিদ্ধান্ত ল’লে, পূৰ্ণিমাৰ পূৰ্ণ-নিশাত ভাৰগভ শিলাৰ ওপৰলৈ গৈ চূড়ান্ত চিহ্ন স্থাপন কৰিব। গাঁওবাসীয়ে বাঁহৰ বনখনৰ পৰা বাঁহেৰে তৈয়াৰ কৰা এটি নতুন চক্র লৈ হেঁপাহেৰে তেওঁলোকক অৰ্ঘ্য দিলে। সেই চক্রটোৰ মাজত তাম, ধাতু, শব্দ আৰু ফুলৰ সূক্ষ্ম গাঁথনি আছিল। যি রাতে তেওঁলোকে শিলৰ ফালে ওলাই গ’ল, সেই নিশা আকাশখন গধুৰ নীলা, তৰাবোৰ ধুমুহাৰ পূৰ্বৰ চকুত পৰাৰ দৰে। শিলালৈ উঠিবলৈ ওফন্দি ওফন্দি বতাহেৰে কণ্ঠত বাজি থকা সুৰবোৰ বাট দেখুৱাইছিল। শিলৰ বুকুত থিয় হৈ, ৰূপহীয়ে নিজৰ বাঁহীখন উলিয়ালে। এইবাৰ সুৰ হ’ল স্তব্ধতাৰ সুৰ, যেন আৱেগ আৰু জীৱনৰ অন্তৰালৰ পৰা অহা এক পুৰণি শব্দ। চক্রখন শিলৰ বুকুত থোৱা মাত্ৰেই কঁপনি ধৰি উঠিল মাটি—বুকুৰে বহন কৰা সেই ধ্বনি একে লগে আকাশলৈ গৈ বাজি উঠিল। তৰাবোৰ যেন অলপ লুটি পৰিল, আৰু নবীন কলে, “ইয়াত এক চৌম্বক-আধ্যাত্মিক বিকিৰণ হৈছে। চক্রে আত্মীয়তা পাইছে।” ধনেশ হঠাৎ চকু মুদি ক’লে, “মই শুনিছোঁ… সেই সুৰ, যিয়ে মোক জীয়াই ৰাখিছিল।”

যেতিয়া শিলৰ বুকুত চক্রটি গাঁথনি জাপি লৈ পূৰ্ণ-চলনলৈ যাব ধৰিলে, তেওঁলোকে দেখিলে শিলৰ কাষত এটি চকু-মেলি থকা গহীন ছাঁ। ছাঁটো আছিল এটা স্থায়ী বৰ্ণ-আলো, যেন কোনো সুৰ-আলোক যি স্থান আৰু সময় উকলাই আহিছে। সেই আলোকে দেখা দিলে চক্রৰ আটাইতকৈ গম্ভীৰ অংশ—এক শব্দৰ বাহ, যিয়ে গাঁওখনৰ সকলো পাট লৈ ঢাকি ধৰিলে। এই শব্দ এদিন অকল বাঁহীৰে সীমাবদ্ধ নাছিল—ই এতিয়া গাঁৱৰ শব্দ, সকলো কণ্ঠ, বতাহ, চৰাই, পুখুৰীৰ সৰসৰ—সকলোৰে একত্ৰ সঙ্গীত। এই মুহূৰ্ততে ধনেশ হাঁহিলে, “চূড়ান্ত চক্র সম্পূর্ণ হ’ল। এতিয়া এই শব্দ কোনোবাই কপি কৰিব নোৱাৰে। এই শব্দ মাথোঁ জীৱন্ত।” ৰূপহীয়ে ক’লে, “আৰু এই শব্দ মাথোঁ আমি পাহৰা নহয়—এই গাঁওয়ে পাহৰিব।” পূৰ্ণিমাৰ জোনে শিলৰ ওপৰত এক গা-জ্বলোৱা পোহৰ পেলালে। গাঁওখন আঁতৰকৈ, তলত, সেই ঢাপৰ পৰা সেউজী হৈ বাজি থাকিল ভাৰগভ শব্দ, আৰু তাৰ মাজতে ৰৈ থাকিল গাঁৱৰ নতুন জন্ম।

বাঁহৰ বনত দিনটো সূৰ্য্য লুকুৱাৰ আগমুহূর্তৰ বতাহেৰে আৰম্ভ হৈছিল—মৃদু, শীতল, কিন্তু তাত এক নিৰ্বাক উচ্ছ্বাস। ভাৰগভ শিলাত প্ৰতিষ্ঠা কৰা চূড়ান্ত চক্রৰ ছাঁটো এতিয়া মাজুলীৰ সেই পথাৰৰ ওপৰেদি বেলেগ বেলেগ ৰূপত বাজি থাকিল—কেতিয়াবা বাচলৰ মাতত, কেতিয়াবা পুকুৰৰ ঢৌত, কেতিয়াবা চাৰিখন শিশু-কণ্ঠৰ কাঁহীত। ৰূপহীয়ে ক’লে—“আমাৰ শব্দ আমাৰ পাহৰা হ’ল, আৰু পাহৰা হ’ল আমাৰ শক্তি।” ধনেশ এতিয়া আগৰ নিচিনা চুপচাপ মানুহ নহয়। তেওঁ এতিয়া বিদ্যালয়ৰ ‘শব্দ শিক্ষা’ পাঠ্যৰ অধ্যাপক, যিয়ে শিশুবোৰক ‘চক্র’ মানে শুধুমাত্ৰ গাঁথনি নহয়, ই হৈছে মন, মাত, আৰু মৰমৰ এক পৰিক্ৰমা বুলি বুজায়। হৰিণী আকৌ নাটৰ সংলাপ লিখে, যিয়ে মঞ্চত শব্দৰ আত্মীয়তা বজাই ৰাখে। আৰু গাঁওখন—দহঘৰীয়া—মাজুলীৰ এখন পাহৰা-চক্র গাঁও হিচাপে পূৰ্ণ স্বীকৃতি লাভ কৰে। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ লোক-সংস্কৃতি বিভাগ এই গাঁৱক ‘জীৱন্ত শব্দ-কেন্দ্ৰ’ হিচাপে স্বীকৃতি দিয়ে। বিদেশৰ পৰা আবদ্ধ লোক-বিজ্ঞানীহে আহে এতিয়া। কিন্তু ক’বলৈ হ’লে, এই গাঁৱৰ যি আখ্যান—সেইটো কাগজত নহয়, সেউজী বান্ধোনত ৰোৱা, যিটো বাঁহৰ কাষত শুনিব পাৰি।

নতুন বছৰৰ প্ৰথম মাহ—জানুৱাৰী। পূৰ্বৰ বোকা পথত এতিয়া মাটিৰ সেউজী চকচকীয়া ধুলা। গাঁওখনত পৰি থকা বাঁহীৰ সুৰ হঠাৎ এক পুৰণি মাত জাগ্ৰত কৰে—ৰূপহীয়ে নিজৰ বাবলৈ লিখা চিঠিখন খুলি পায়। এই চিঠি দেউতাৰ হাতত পোৱা এখন পুরণি চিঠিৰ দৰে লাগিল, কিন্তু সেইতকৈয়ে বেছি—এইখন চিঠি চক্রৰ আত্মাৰ পৰা যেন। তাত লিখা আছিল,
“যিদিনা শব্দ পাহৰি যাও, সেইদিনা তই আত্মা হেৰুৱাবি। বাঁহী বজাবি, কিয়নো সেই সুৰেই নিজৰ মানুহৰ চিনাকি। চক্র শুধুমাত্র ধ্বনি নহয়, ই হৈছে গাঁও, মানুহ আৰু আশা—সেয়ে, কেতিয়াও শব্দ ৰখা পাহৰিস না।”
এই চিঠিটো সেইদিনাই লিখা, যেতিয়া তেওঁ প্ৰথমবাৰ গুহালৈ নামিছিল। কিন্তু সেই চিঠি এতিয়া পাই পেলোৱা এক গুৰুত্বপূৰ্ণ সংকেত। ৰূপহীয়ে জানে—চক্রৰ ভিতৰত শব্দ আছিল, শব্দৰ ভিতৰত মন আছিল, আৰু মনৰ ভিতৰত আছিল গাঁওটোৰ আত্মা।

আজি সেই বাঁহৰ বনখনত দাঁতাল হৰিণী, ধনেশ, নবীন আৰু বহু নতুন শিশুসকল—সকলোৰে হাতত বাঁহীৰে গাঁথনি বান্ধা। তেওঁলোকে বাজে, কিন্তু সেয়া সংগীত নহয়, সেয়া সঁচা সুৰ—অপাৰ শক্তিৰ, জীৱন দান কৰা সুৰৰ। পূৰ্ণিমা আকাশত উজলি উঠে। সেই জোনে বৰষুণৰ দৰে এক সেউজী সপোন আঁৰে গাঁওখনত। ৰূপহী হাঁহি মুখেৰে পাহাৰলৈ চাই, আৰু চিঞৰি কয়—“এই শব্দ আমাৰ! এই পাহৰা আমাৰ! এই গাঁও আমাৰ!” পলাশ ফুলেৰে গাঁওখনো উজলি উঠে। আৰু “দহঘৰীয়া” শব্দটোৱে একেদৰে বাজি থাকে বতাহত—যেন চক্র ঘূৰি আহে, কিন্তু এতিয়া নতুন ৰূপত।
এই কাহিনী সমাপ্ত, কিন্তু শব্দ আৰু চক্র—অবিৰত।