অমৃতা বৰুৱা
অমৃতাৰ জন্ম হৈছিল এক সৰু চাহ-বাগিচাৰ মজুৰ কলোনীত, য’ত ঘৰৰ পৰিধি আছিল বাঁহৰ জোপা, কুঁহিৰিৰ আঁচল আৰু মাটিৰ ৰঙা গন্ধ। বাগিচাৰ ওপৰেদি দমকা পৱনৰ লগত চাহপাতৰ দোৱালত শ্ৰুতি তুলিছিলো এক ধুনীয়া সুৰ, য’ত শিশুৰ কান্দনি আৰু মাতৃৰ গীত মিলি যেতিয়া একে সুৰত গাই উঠিছিল, তেতিয়া যেন মাটিয়ে নিজৰ বুকুত নতুন জীৱন সঁপিছিল। অমৃতাৰ মাক, জহুৰী, শীতত হাহাঁকাৰ কৰা কলিজা বুটলাৰ মাজতো গীত গাই সন্তানক শুৱাইছিল, কাৰণ মাটিত কাম কৰা এই জীয়ৰীসকলৰ জীৱন কষ্টৰ লগত সঙ্গীত মেলাই চলিছিল। গাঁওখনৰ মানুহে চাহপাত তুলি, গছ-গছনিৰ মাজত ঘামত ভিজি, মাটিত খপাই দিনটো কাটাইছিল; কিন্তু সন্ধিয়া নামিলে তেইলোকৰ কলোনীত গীতৰ সুৰ, ঢোলৰ ধুন আৰু সৰু-সুৰা নৃত্যৰ ছন্দেৰে বতৰাই উঠিছিল উলাহ। সেই পৰিৱেশত জন্ম লোৱা অমৃতাই যেন জন্মৰ প্ৰথম দিনৰ পৰা সঙ্গীত, নৃত্য আৰু মাটিৰ গন্ধৰ সৈতে মিশ্ৰিত হৈ পৰিছিল। গাঁওখনত পঢ়া-লিখাৰ প্ৰসাৰণ খুব কম আছিল, কিন্তু জীৱনৰ প্ৰাথমিক পাঠ মাটিৰ পৰা শিকি লৈছিল তেওঁ—কিদৰে ৰঙা মাটিত হাত গুচাই ৰখা মানে জীৱনক আঁকৰি ধৰা, আৰু কিদৰে ধুনীয়া গীতৰ সুৰত কষ্টক সহজে সঁপাই থোৱা যায়।
অমৃতাৰ বেঢ়নি আছিল এই বাগিচাৰেই সোঁৱৰণত। কুঁহিৰি ভৰা পুৱতি নিশাত, যেতিয়া জীয়ৰীসকল চাহপাত তুলিবলৈ গল, অমৃতাই নিজৰ খুদি সহচৰীৰ সৈতে সেই পথেই ধৰি জঙ্গলেৰ গলিত ফুলি থকা ফুল কঢ়া, বতাহৰ সংগে দৌৰি ফুৰা, অথবা কণী-পাণীৰ পুকুৰত খেলি পঢ়া—এইবোৰ আছিল দৈনন্দিন অভ্যাস। তেখেতে সৰুতে গীতৰ সুৰত নিজকে মেলি ধৰা শিকিছিল; চাহপাত তোলা বেলিকা জীয়ৰীসকলে গোৱা গীতত তেওঁ নিজৰ গলা মিলাইছিল, যদিও সেই সুৰ তেতিয়া শিশুৰ শীঘ্ৰশ্বাসত হেৰাই গৈছিল। অমৃতাই প্ৰথমতে কষ্টৰ অর্থ বুজিছিল নিজৰ পিতৃ জগনৰ চকুত। দিনটোৰ অন্তত শাৰীৰিক কষ্টত ভাঙি পৰা, গাৰ পৰা ঘাম বোৱোৱা জগনেও কন্যাৰ হাহি দেখিলে ক্লান্তি পাহৰিছিল। পিতৃই সদায় কৈছিল—“এই ৰঙা মাটি আমাৰ শক্তি, কেতিয়াও একোতে নাৰখিবা, ইয়াৰ লগত থকা মানে আমাৰ আত্মা।” এই কথাই অমৃতাৰ মনেৰে বাগিচা, মাটি আৰু পৰম্পৰাৰ সৈতে গভীৰ বন্ধন গঢ়ি তুলিছিল।
যদিও জীৱনটো কঠিন আছিল, তথাপি উলাহৰ অভাৱ নাছিল। গাঁওখনত উৎসৱ আহিলেই, জীয়ৰীসকলে সৰু-সুৰা ঢোল, মাদল আৰু গীতৰ লগত মাটিত নাচি উলাহ মেলিছিল। লাহে-লাহে অমৃতাই নিজৰ পাদুকাতো সেই ছন্দেৰে চলিব শিকিছিল, মাটিৰ ওপৰত খালী পায়েৰে নাচি তেওঁ যেন বুজিছিল—এই মাটি নিজৰ বুকুত কষ্টৰ লগত আনন্দো লুকাই ৰাখে। চাহ-বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলৰ জীৱন সমাজৰ চকুত হয়তো নগণ্য আছিল, কিন্তু তেওঁলোকৰ মাজত একতা, সুৰ, পৰম্পৰা আৰু মাটিৰ লগত থকা এক আধ্যাত্মিক সম্পৰ্ক আছিল। অমৃতাই শৈশৱৰ পৰা সেইবোৰেৰে প্ৰাণ ভৰাই তুলিছিল, আৰু এইবোৰেই তাৰ স্বপ্নৰ বীজ বোৱা আৰম্ভ কৰিছিল। যদিও আগত তেওঁৰ পথ কষ্ট আৰু সংগ্রামৰে ভৰা হ’ব, তথাপি এই ৰঙা মাটিৰ গন্ধ, গীত-নৃত্য আৰু শৈশৱৰ উলাহে তেওঁৰ জীৱনৰ দিশ নির্ধাৰণ কৰি দিবলগীয়া মূল শক্তি হৈ পৰিছিল।
***
ভোৰৰ আকাশত সেউজীয়া পাহাৰৰ আঁচলৰ পৰা সূৰ্য্য উঠাৰ আগতেই বাগিচা জাগি উঠে। কাকৰ সুৰেৰে লগত বাজি উঠে মাদলৰ দূৰৱৰ্তী আঘাত, আৰু জীয়ৰীসকলৰ ওচৰ-চুবুৰীৰ কলোনীত হ্ৰদয়-উদ্দীপ্ত মাতামাতি। সৰু সৰু জুইৰ সুৰঙত চুলী জ্বলি উঠে, ভাতৰ পোৱা-গন্ধেৰে ভৰা বতাহত শোণিতমিশ্ৰিত হাহাঁকাৰ যেন একে লগত মিলি যায়। জীয়ৰীসকলে হেঁপাহ-নলাগা কঠিন দেহটোত সৰু সৰু গোট দিছিল আৰু বাঁহৰ টোকৰিত কুঁহিপাতৰ পেটী লৈ চাহগছৰ মাজলৈ গৈছিল। চাহপাতৰ কুঁহি টোপনি ভাঙাৰ সময়ত জীয়ৰীৰ আঙুলিত এৰি দিছিল নতুন দিনৰ সূচনা, যেন নতুন জীৱনৰ আশা। কিন্তু সঁচাকৈ, সেই আশা সধাৰণতে পুনৰাবৃত্তি হ’ল কঠিন কষ্ট, দুখ আৰু নিম্নতম মজুৰীৰ চক্ৰত। অমৃতাই সৰু বয়সতই এই দৃশ্যৰ মাজত দুঃখ আৰু সৌন্দৰ্য একেলগে চাব শিকিছিল। সেউজীয়া পাহাৰৰ মাজেৰে, চাহপাতৰ গন্ধেৰে ভৰা বতাহত, সঁচাকৈ জীৱনৰ গীত একোণতে কষ্টৰ হাহি আৰু আনন্দৰ ৰাগেৰে বেজি উঠিছিল।
চাহ-বাগিচাৰ এই জীৱনখন, বাহিৰৰ লোকৰ চকুত হয়তো কেৱল পৰিশ্ৰম আৰু হেৰুৱা সময়ৰ প্ৰতীক, কিন্তু ভিতৰৰ পৰা তাক চাইছিল অমৃতাই—সেউজীয়া পাতৰ মাজত ঢুকি থকা কাহিনী, প্ৰতিটো গছৰ মাজত গাঁথি থকা মানৱ জীৱনৰ দুখ-সুখ। পুৰুষসকলে গছৰ শাখা ছাঁটাইছিল, জীয়ৰীসকলে মাটিত উবুছি কুঁহিপাত তুলিছিল, আৰু সৰু সৰু ল’ৰাছোৱালীয়ে সেই সময়ত মাটিৰ খেলত মগ্ন হৈ থকা দেখা গৈছিল। তাৰ বাবেই বাগিচাৰ কলোনী যেন নিজেই এক পৃথিৱী—য’ত কষ্ট আছে, কিন্তু একেলগে আছে উলাহ। বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলে কামৰ মাজতে গীত গাই উঠিছিল, য’ত মাটিৰ গন্ধ, শিকৰৰ সুৰ আৰু উলাহৰ সাঁইত মিশি গৈছিল। সেই গীতত অমৃতাই সৰু বয়সতে নিজৰ মাত মেলি ধৰা আৰম্ভ কৰিছিল। যদিও তেওঁৰ গলা সৰু আৰু কম্পমান আছিল, তথাপি সেই গীতৰ মাজেৰে তেওঁ যেন দুখক পাহৰাৰ উপায় বিচাৰি পোৱা বুলি অনুভৱ কৰিছিল। চাহপাতৰ সুবাসেৰে ভৰা বতাহত সেই গীতৰ প্ৰতিধ্বনিয়ে প্ৰমাণ কৰিছিল—কষ্টৰ মাজতো জীৱনৰ উলাহ থাকে।
এই দৈনন্দিন দৃশ্যবোৰৰ মাজতে অমৃতাৰ হৃদয়ত জন্ম ল’লে নতুন এক সপোন। সৰুতে বিদ্যালয়লৈ যাবলৈ সুযোগ সীমিত আছিল, কাৰণ মজুৰ পৰিয়ালৰ সাধাৰণত ছোৱালীক স্কুললৈ পঠিয়াবৰ সামৰ্থ্য নথকাত বহুতেই পৰম্পৰাগত চৌহদৰ ভিতৰতে আবদ্ধ হৈ পৰিছিল। কিন্তু অমৃতাই আনসকলৰ দৰে জীৱন গঢ়িবলৈ সদায় মানসিক দ্বন্দ্ব অনুভৱ কৰিছিল। কামৰ মাজতে তেওঁ কেতিয়াবা খাতা-কিতাপৰ কথা শুনিছিল শিক্ষকেৰে বা বাগিচাৰ এজন সচেতন কৰ্মচাৰীৰ পৰা। সেই বর্ণনা তেওঁৰ মনত শলাগি থাকিছিল—আনকি চাহপাতৰ সুবাসত ভৰা বতাহত বইৰ পৃষ্ঠাৰ গন্ধক অনুভৱ কৰিবলৈ তেওঁ ইচ্ছা কৰিছিল। জগন পিতৃয়ে সৰুতে কষ্টৰ মাজতো কন্যাৰ চকুত থকা সপোনৰ দীপ্তি চিনাকি কৰিছিল, আৰু মাতৃ জহুৰীয়ে যদিও শঙ্কা কৰিছিল, তথাপি অমৃতাৰ শিকিবলগীয়া লালসাক অগ্ৰাহ্য কৰিব পৰা নাছিল। দিনৰ কাম, সন্ধিয়াৰ গীত, আৰু ৰঙা মাটিৰ গন্ধৰ মাজত অমৃতাই নিজৰ বাবে এটা ভিন্ন জীৱনৰ খোজ আঁকি লৈছিল—এমনত য’ত কষ্টক পাহৰি নতুন ভৱিষ্যতক গঢ়িব পাৰি, আৰু তাৰ সৈতে সঁচাকৈ বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলৰ দুখৰ কাহিনীও লিখি ৰাখিব পাৰি।
***
জগন চাহ-বাগিচাৰ এক সাধাৰণ মজুৰ আছিল, কিবা আলাদা স্বপ্নেৰে জন্ম নোহোৱা, কিবা ইতিহাসত নাম লিখাই নথকাও। তেওঁৰ জীৱন আছিল ভোৰে উঠি চাহপাতৰ কলি তোলা, সাঁঝ পুৱাত গাত ঘাম ভৰা অৱস্থাত ঘৰলৈ উভতি আহি পৰিয়ালক ভাত খুৱোৱা, আৰু দিনৰ অন্তত হেঁপাহৰ দৰে সুৰা বা গীতৰ মাজত কষ্ট পাহৰিবলৈ চেষ্টা কৰা। তথাপি তেওঁৰ অন্তৰৰ গভীৰতাত এটা অদ্ভুত সপোন আছিল—তেওঁ চাইছিল যে, তেওঁৰ জীয়ৰী অমৃতাই তেওঁৰ দৰে মাটিত মাথোঁ কুঁহিপাতত আঁকোৰি নথকক, তেওঁ গছ-গছনিৰ মাজৰ পৰা আঁৰ লৈ শ্বহৰৰ বিদ্যালয়ৰ বই-খাতাত নিজৰ স্থান বনাব। জগনৰ জীৱন চকুত অন্ধকাৰ দেখাতো, তেওঁৰ আশা আছিল জীয়ৰীৰ চকুত আলো উঠুক। বহু সময়ত চাহপাতৰ গন্ধেৰে ভৰা কামৰ মাজতে তেওঁ নিজৰ অন্তৰ চিন্তা কৰি ভাবিছিল, “আমাৰ প্ৰজন্ম হয়তো কেতিয়াও নালাগিব, কিন্তু যদি অমৃতাই পঢ়ে, যদি অমৃতাই ভিন্ন পথ ধৰে, তেন্তে আমাৰ অগণিত কষ্টৰ মানে থাকিব।” এই স্বপ্নই জগনৰ জীৱনৰ একমাত্ৰ চালিকা শক্তি হৈ পৰিছিল।
অমৃতাৰ সৰুতে বিদ্যালয়লৈ যোৱাৰ বাসনা তেওঁৰ বাবেই জন্ম নলোৱা, পিতৃ জগনৰ লগত কঢ়িয়াই যোৱা সেই কথোপকথনৰ ফলত জন্মিছিল। সৰুতে জগন কন্যাক কোলে বহাই কইছিল, “বেটী, মই যে দুখ পাইছো, তই সপোনৰ পথত যাবি।” যদিও পৰিয়ালৰ অৰ্থনৈতিক অৱস্থা খঙা ভাঙা ভাঁহিৰ দৰে আছিল, তথাপি জগনে বহু সময়ত নিজৰ সৰু সপোনবোৰ বিসৰ্জন দি কন্যাৰ শিক্ষাৰ বাবে পাইচা জমা কৰাৰ চেষ্টা কৰিছিল। মজুৰ কলোনীৰ অন্য পিতৃসকলে জীয়ৰীসকলৰ বিয়াৰ কথাই ভাবিছিল, কিন্তু জগনে কন্যাৰ বাবে অন্য পথ বিচাৰিছিল। তেওঁ জানিছিল—শিক্ষা মানেই মুক্তি, শিক্ষা মানেই নিজৰ কণ্ঠত নতুন সুৰ। তেওঁ নীৰৱে বুজিছিল, যদি অমৃতাই পঢ়ে, তেন্তে বাগিচাৰ মাটিত জন্ম লৈও তেওঁ জগতক চিনিব, তেওঁ নিজৰ কণ্ঠেৰে আনবোৰক সপোন দেখাব। এই কামনাই তেওঁৰ কষ্টৰ মাজত আনন্দৰ সুঁতি আগবঢ়াইছিল।
অমৃতাই নিজৰ পিতৃৰ চকুত সপোনৰ দীপ্তি স্পষ্টকৈ দেখিছিল। দিনে দিনে পিতৃৰ গা ঘামেৰে ভিজি থকা, হাতৰ ছাল কাটি থকাৰ মাজতো তেওঁ কন্যাৰ খাতা-কিতাপৰ কথা কৈছিল। পিতৃই অমৃতাক কেতিয়াবা বিদ্যালয়লৈ লৈ যোৱাৰ আগ্ৰহ প্ৰকাশ কৰিছিল, যদিও তাৰ বাবে নিজে পেট খালি ৰাখিব লগা পৰিস্থিতি অহৰহ দেখা দিছিল। অমৃতাই নিজেও বুজিছিল, এই স্বপ্নৰ পথ সহজ নহয়, কিন্তু তেওঁ জানিছিল—তেওঁৰ সপোন মাত্ৰ তেওঁৰ নহয়, পিতৃৰও, যি সপোনৰ বাবে জগন নিজৰ জীৱনৰ সুখ বিসৰ্জন দিছিল। সেই বাবে অমৃতাই মনে মনে প্ৰতিজ্ঞা কৰিছিল, “পিতৃৰ কষ্টৰ মূল্য মই শিক্ষা দিয়েই দিব।” জগনৰ সপোন সঁচাকৈ অমৃতাৰ জীৱনৰ মূল দিশ হৈ পৰিছিল—মাটি আৰু ঘামেৰে গঢ়া সেই সপোন, যি তেওঁৰ গতি, তেওঁৰ শক্তি আৰু তেওঁৰ শিকৰৰ লগত সংযুক্ত হৈ আছিল।
***
অমৃতাৰ জীৱনৰ এক নতুন অধ্যায় আৰম্ভ হ’ল যেতিয়া তেওঁ প্ৰথমবাৰ পাঠশালাৰ দুৱাৰ অতিক্ৰম কৰিলে। চাহ-বাগিচাৰ মাজত থকা সৰু বিদ্যালয়খনৰ কাঁচৰ সপোনেৰে গঢ়া ঘৰৰ পৰা বহু দূৰেই নহয়, তথাপি সেই দুৱাৰখন অমৃতাৰ বাবে যেন এক নতুন জগতলৈ প্ৰৱেশৰ সোনকালে ভৰা দৰজা আছিল। বাঁহৰ বেড়া আৰু টিনৰ ছাঁত থকা বিদ্যালয়খনত কেতিয়াবা বৰষুণৰ শব্দে পঢ়া বাধা দিছিল, তাপত টিনৰ ছাঁ বেয়ে আগ্নেয়গিৰিৰ দৰে উষ্ণ হৈছিল, কিন্তু অমৃতাৰ চকুত সেই বিদ্যালয়খন আছিল স্বপ্নৰ ঘৰ। প্ৰথম দিনটোত খালি পায়েৰে বিদ্যালয়লৈ গৈছিল তেওঁ, হাতত পিতৃ জগনে বুজাই দিয়া খালি খাতা আৰু এটা ভাঙি যোৱা পেন্সিল। শিক্ষকজনৰ স্নিগ্ধ হাঁহি আৰু মাটিৰ গন্ধেৰে ভৰা পৰিৱেশত অমৃতাই প্ৰথমবাৰ অ আ ক খৰ সৈতে নিজৰ জীৱনৰ নতুন গান আৰম্ভ কৰিলে। সেই দিনটোত তেওঁৰ অন্তৰত আনন্দ আৰু ভয় দুয়ো মিশ্ৰিত হৈছিল, যেন মাটিৰ পৰা উৰুৱাই আকাশলৈ লৈ যোৱা এক নতুন যাত্ৰাৰ আৰম্ভণি।
কিন্তু বিদ্যালয়লৈ যাত্ৰা মাত্ৰ সুখৰ নহ’ল। সমাজৰ বহুজনৰ দৃষ্টিত অমৃতাৰ শিক্ষাৰ চেষ্টা আছিল এক অযৌক্তিক কল্পনা। কলোনীৰ আন জীয়ৰীসকলে কৈছিল, “ছোৱালীমানেহে বই খাতাত কি কৰিব? তেখেতসকলৰ কৰ্মত কি লাভ?” আনৰ কটুক্তিত অমৃতাৰ মন বহু সময় আহত হৈছিল। বহুদিন খালি পায়েৰে বিদ্যালয়লৈ গৈছিল, আন ল’ৰা-ছোৱালীৰ চকুত তুচ্ছতাৰ দৃষ্টি সহ্য কৰি। কেতিয়াবা বই কিনিবলৈ সক্ষম নোহোৱাত পিতৃৰ কষ্টৰ কথা ভাবি কেঁদিছিল। তদুপৰি, বিদ্যালয়ৰ পৰা উভতি আহিলেই মাতৃয়ে দৈনন্দিন কামত সহায় কৰিবলৈ নিদ্ৰাহীন অৱস্থাত ৰাতিপুৱালৈ অধ্যয়ন কৰিছিল। তথাপি অমৃতাই সেইবোৰ বাধাক নিজৰ স্বপ্নৰ দিশৰ সোপান বুলি গণ্য কৰিছিল। শিক্ষকজনৰ উৎসাহ আৰু পিতৃৰ চকুত দীপ্তি তেওঁৰ অন্তৰৰ আগুন জ্বলাই ৰাখিছিল।
এই অধ্যায়ত অমৃতাৰ জীৱন সঁচাকৈ সংগ্রাম আৰু দৃঢ়তাৰ উদাহৰণ হৈ পৰিছিল। সমাজৰ সীমাবদ্ধতা, অৰ্থনৈতিক কষ্ট, আৰু জীয়ৰীসকলৰ নিন্দা সত্বেও তেওঁ শিক্ষাৰ দুৱাৰ আঁকোৱালি ধৰিলে। দিনে দিনে খাতাত নতুন শব্দ শিকাৰ আনন্দে তেওঁৰ অন্তৰত আশাৰ সুৰ বাজাই তুলিছিল। শিকাৰ মাজেৰে তেওঁ উপলব্ধি কৰিছিল—শিক্ষাই মাত্ৰ নিজৰ জীৱনৰ সপোন পূৰণৰ উপায় নহয়, ই হৈছে মুক্তিৰ পথ। মাটিত জন্ম লোৱা, কুঁহিপাতৰ গন্ধেৰে ভৰা জীৱনত শিক্ষা মানেই আছিল নিজকে চিনাকি কৰাৰ এক নতুন সুযোগ। এই নতুন যাত্ৰাত তেওঁ প্ৰতিজ্ঞা কৰিছিল, যে কেতিয়াও বাধাৰ আগত নমি নহ’ব, কাৰণ এই যাত্ৰা কেৱল তেওঁৰ নহয়—তেওঁৰ পিতৃ জগনৰ সপোন, চাহ-বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলৰ আকৰ্ষণ, আৰু ৰঙা মাটিৰ অন্তৰালৰ আশা সলনি কৰাৰ এক অদৃশ্য দিশ।
***
অমৃতাৰ জীৱনৰ যাত্ৰাত নতুন এক বাট মুকলি হ’ল যেতিয়া বিদ্যালয়ৰ শিক্ষকজন আৰু বাগিচাৰ এখন ডাঙৰীয়াই তেওঁক পৰামৰ্শ দিলে—গুৱাহাটীলৈ গৈ আগবঢ়া শিক্ষাৰ সুযোগ ল’ব লাগিব। শিক্ষকে সদায় অমৃতাৰ চকুত সপোনৰ দীপ্তি দেখিছিল, আৰু তেওঁ বিশ্বাস কৰিছিল যে, যদি এই ছোৱালীজনীৰ সপোন মাটিৰ মাজতেই থমকি যায়, তেন্তে চাহ-বাগিচাৰ কাহিনী পুনৰ একে চক্রত বন্দী হৈ থাকিব। ডাঙৰীয়াজনে নিজেও বুজিছিল, যে শিক্ষা দিয়েই কেবল দুখৰ চক্ৰ ভাঙিব পাৰি। এই কথাবোৰ শুনি অমৃতাৰ অন্তৰত এক অনিৰ্বচনীয় আলো জ্বলি উঠিল—শ্বহৰ, যি সিমান দিন তেওঁৰ বাবে দূৰৰ চকচকে সপোন আছিল, এতিয়া যেন সঁচা সম্ভাৱনা হৈ ওফৰাই উঠিল। তথাপি এই সম্ভাৱনাই তেওঁৰ হৃদয়ত ভয় আৰু ব্যথাও জন্ম দিলে। গাঁও, বাগিচা, সেউজীয়া পাহাৰ, পিতৃ-মাকৰ ঘামেৰে ভিজা জীৱন—এইবোৰৰ পৰা আঁতৰাই শ্বহৰলৈ যাবলগীয়া সিদ্ধান্ত মাত্ৰ আনন্দৰ নহয়, ই আছিল বিদায়ৰ বেদনাৰে ভৰা।
যাত্ৰাৰ দিনকেইটা আগবঢ়াৰ লগে লগে কলোনীত অদ্ভুত এক নীৰৱতা নামি আহিল। অমৃতাৰ মা জহুৰী যদিও মুখেৰে কিছু কোৱা নাছিল, তথাপি তেওঁৰ চকুত স্পষ্ট আছিল ভয়—“মই যদি ছোৱালীজনী শ্বহৰত নাশক হয়, যদি মানুহে ভুল পথত লৈ যায়?” এই শংকাই মাতৃক চিন্তিত কৰি তুলিছিল। পিতৃ জগনো কষ্টত ভৰা হৃদয়েৰে জানিছিল—এই সপোনৰ পথ সহজ নহ’ব, কিন্তু তেও চাইছিল জীয়ৰীজনে আগবঢ়ক, নিজৰ জীৱনৰ সীমা ভাঙক। যাত্ৰাৰ আগৰ ৰাতি অমৃতাই নিজৰ শৈশৱৰ সপোনবোৰ মনে মনে পুণৰাই ঘূৰাই চালে—চাহপাতৰ গন্ধ, জীয়ৰীসকলৰ গীত, বাগিচাৰ কুঁহিৰি ভৰা পুৱা, আৰু ৰঙা মাটিৰ গন্ধ। তেওঁৰ অন্তৰত উলাহ আৰু ব্যথা দুয়ো সমানে গজাই উঠিছিল। বিদায়ৰ ক্ষণটোৱে তেওঁৰ হৃদয়ত মাটিৰ লগত থকা শিকৰ আৰু শ্বহৰৰ সপোনৰ মাজত এক গভীৰ দ্বন্দ্ব জন্মাই তুলিছিল।
যাত্ৰাৰ দিন আহিল। কলোনীৰ মানুহে সমষ্টিগতভাৱে বিদায় জনালে, যেন অমৃতাই কেৱল নিজৰ বাবে নহয়, সমগ্ৰ বাগিচাৰ সন্তানসকলৰ বাবে এক সপোন লৈ উজাগৰে গৈছে। পিতৃ জগনৰ চকুত লুকাই থকা অশ্ৰু আৰু গৰ্বৰ দীপ্তি একেলগে চকচকাই উঠিছিল। অমৃতাই বাঁহৰ ঘৰৰ দুৱাৰখনত শেষবাৰ পিছে চাই দেখিলে—মাটিৰ গন্ধেৰে ভৰা সেই জীৱন, যি তেওঁৰ জীৱনৰ মূল উৎস। দুঃখ আৰু আশা একেলগে বুকুত থই, তেওঁ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিলে গুৱাহাটীৰ দিশে। বাসৰ জানলিৰ সাপচক্ৰা পথেদি উচপি থকা পাহাৰ আৰু নদী-নালা চাবলৈ চাবলৈ তেওঁ মনে মনে ক’লে—“এই যাত্ৰা কেৱল মোৰ নহয়, পিতৃৰ সপোনৰ, গাঁওখনৰ আশা আৰু চাহ-বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলৰ দুখৰ প্ৰতিনিধি আমি।” সপোনৰ সেই যাত্ৰাই তেওঁৰ জীৱনৰ গতি সলনি কৰাৰ প্ৰথম পদক্ষেপ হৈ পৰিল।
***
গুৱাহাটী শহৰত অমৃতাৰ প্ৰথম দিনবোৰ ছিল যেন অচিন বনৰ মাজত হঠাতে সজাগ হৈ অহাৰ দৰে। চাহ-বাগিচাৰ গাঁওখনৰ সেউজীয়া গন্ধ, মাটিৰ ৰঙা আৱৰ্তন, ভোৰৰ পাখিৰ গান—এইবোৰ হঠাতে আঁতৰি গ’ল, আৰু তাতকৈ বেছি তেজি উঠিল গাড়ীৰ হর্ন, মানুহৰ ভিৰ, আৰু নিৰবচ্ছিন্ন বেগ। অমৃতাই প্ৰথম ৰাতি হোষ্টেলৰ সৰু শয্যাত শুই থাকোতে বেলেগ অনুভৱ কৰিছিল—তাত কাষত মা-আইতাই নাছিল, পিতৃৰ গলা শুনা নাছিল, কেৱল চাৰিওফালে ঠাণ্ডা দেওয়াল আৰু মানুহৰ গমগমণি। সেই নিশাই অমৃতাই বুজি পাইছিল যে আগতে যি সপোনৰে চকু ভৰাইছিল—শহৰত পঢ়া, ডাঙৰ হ’ব—সেই সপোনত আনন্দৰ লগে লগে আছে দুখৰ ধৰা। প্ৰথম দিনেই ককনাত শিকিব লগা অংক, ইংৰাজী বর্ণমালা, আৰু নতুন শিক্ষিকাৰ কঠোৰ শৃংখলীয়ে অমৃতাক কাঁহফুলৰ দৰে বিচলিত কৰিলে। কিন্তু তাৰ বুকুৰ গভীৰতাত এটা দৃঢ় সপোন আছিল—নিজক আগবঢ়োৱাৰ, নিজে আৰু নিজৰ পৰিয়ালৰ জীৱন পাল্টাই লোৱাৰ।
শহৰৰ চকচকে জীৱন অমৃতাৰ গাঁওজীৱনৰ সাদামাটা স্বভাৱৰ লগত সদায় সংঘাত সৃষ্টি কৰিছিল। হোষ্টেলৰ বন্ধু-বান্ধৱীয়ে দামি বস্ত্ৰ পৰিধান কৰিছিল, মোবাইল ফোনেৰে দিনৰ প্ৰতিটো খবৰ লৈছিল, আৰু ইংৰাজী শব্দেৰে গপ আগবঢ়াইছিল। অমৃতাই প্ৰথমে এইবোৰৰ মাজত নিজকে একেবাৰে আলহীয়া বুলি অনুভৱ কৰিছিল। গাঁওত চাহপাত তুলি থকাৰ সময়ত তেওঁৰ চামৰা ক’লা হৈছিল, হাতত কষ্টৰ আঘাত আছিল, আৰু নৱীন বুট-চ্যান্ডেলৰ পৰা ভিন্ন আছিল। কিন্তু সেই অভাৱই তেওঁৰ ভিতৰত অনন্য শক্তি জাগ্ৰত কৰিলে—অমৃতাই নিজে নিজকে ক’লে, “মই গাঁওৰ জীয়াৰী, কষ্টৰে গঢ়া; মোৰ জীৱনৰ প্ৰতিটো ৰঙা মাটি আৰু ঘামই মোৰ শক্তি।” এই মনোভাৱেই তেওঁৰ আগবঢ়াৰ জুই জ্বলাই ৰাখিলে। বিদ্যালয়ৰ পৰীক্ষাত সাফল্য লাভ কৰিবলৈ অমৃতাই ৰাতি জাগি অধ্যয়ন কৰিলে, বন্ধু-বান্ধৱীৰ কটাক্ষ উপেক্ষা কৰিলে, আৰু নিজৰ পিতৃৰ সপোনটো চকুত ৰাখিলে।
যদিও নগৰৰ কঠিন পৰিৱেশত চলাচল কৰিবলৈ প্ৰথমতে অমৃতাই বহু চেলেঞ্জৰ সন্মুখীন হৈছিল—ভাষাৰ সীমাবদ্ধতা, অর্থনৈতিক অভাৱ, আৰু মানসিক একাকীত্ব—কিন্তু এই সকলোবোৰৰ মাজতেই অমৃতাৰ অন্তৰগত দৃঢ়তা দিন দিন বাঢ়ি গ’ল। একো নাইবা থাকক, শিক্ষিকাৰ সমৰ্থন আৰু গাঁওৰ পৰা পিতৃৰ পাঠোৱা সৰু সৰু চিঠিখনেই তেওঁৰ প্ৰাণৰ বল আছিল। গাঁওত পিতৃয়ে ৰঙা মাটিত ঘামৰ বিনিময়ত যি টকা উপাৰ্জন কৰিছিল, সেই টকাৰে অমৃতাই নগৰত পঢ়া চালাইছিল। সেই কষ্টৰ মূল্য অমৃতাই গভীৰভাবে অনুভৱ কৰিছিল। সেইবাবে তেওঁ কেতিয়াও হাৰ মানিব নোৱাৰিলে। শহৰৰ এই নতুন পথত, যি চকচকীয়া হৈও কণ্টকাকীর্ণ আছিল, অমৃতাই শিকিলে—স্বপ্ন পূৰণৰ পথ কেতিয়াও সহজ নহয়, কিন্তু ইমান দূৰ আহি থমকি থকাৰ নামেই হাৰ; আগবাঢ়া, লড়াই কৰা, আৰু নিজৰ জীৱন নতুন ৰূপে গঢ়াৰ নামেই জীৱনৰ আসল অৰ্থ।
***
শ্বহৰৰ চকচকে, গধুৰ ভিড়ৰ মাজতো অমৃতাৰ মন প্ৰায়েই ফুৰি যায় বাগিচাৰ গলিৰে, লাল মাটিৰে, শৈশৱৰ সেই প্ৰকৃতিৰ কোলে। হেঁপাহি চাহপাতৰ গন্ধ আৰু বাগিচাৰ গান-ৰঙৰ লগত গঢ়ি উঠা সেই দিনবোৰ অমৃতাৰ অন্তৰত এতিয়াও জীয়াই থাকে। শ্বহৰৰ কংক্ৰিটৰ পথত দৌৰাই ফুৰা সৰু-সৰু বাচ্চাসকলক দেখিলে তেওঁৰ মনত পৰে গাঁৱৰ পাঠশালাৰ সেই মাটিৰ বেঞ্চ, কালো বোর্ডত চকৰে আঁকা শব্দ, আৰু খেলাৰ সময়ত সংগোপনে শুনা দেউতাৰ হাঁপৰ শব্দ। এই স্মৃতিসকল তেওঁক শক্তি দিয়ে, কিন্তু একেলগে মোহমায়া আৰু যন্ত্রণা দুয়োটা একেলগে উসকায়। শ্বহৰৰ কোলাহলৰ মাজত অমৃতাই প্ৰতিদিনে অনুভৱ কৰে—গাঁও আৰু বাগিচা তেওঁৰ ভিতৰৰ অখণ্ড অংশ, যি কেতিয়াও বিলীন নহ’ব।
যেতিয়া তেওঁ গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ হস্টেলৰ কোঠাত নিঃশব্দে ৰাতি পঢ়ি থাকে, সেই বেলিকা বাহিৰৰ ট্ৰাফিকৰ শব্দত তেওঁ নিজকে বিচ্ছিন্ন বোধ কৰে। গাঁওৰ ৰাতি উলাহি আছিল—গীত গোৱা দেউতাক, মাতালীয়া বন্ধু-বান্ধৱীৰ হাস্য, বা উৎসৱৰ লগত সোনালী পোহৰত দীপশিখা। কিন্তু ইয়াত শ্বহৰত ৰাতি ঠাণ্ডা, কংক্ৰিটৰ দেয়ালেৰে ঘেৰ খোৱা, আৰু সহপাঠীসকলে নিজৰ নিজৰ গন্তব্যলৈ গতি লয়। এই পাৰ্থক্যই অমৃতাক সাৱধান কৰে—যদিও তেওঁ নৱীন পথত আগবাঢ়িছে, কিন্তু অতীতৰ ছায়া সদায় তেওঁৰ লগত থাকিব। বিশেষকৈ পরীক্ষাৰ চাপত বা কেতিয়াবা ব্যৰ্থতাৰ ভাৱত গাঁও আৰু বাগিচাৰ গন্ধেই তেওঁৰ বুকুত উষ্ণতা দিয়ে। তেওঁ জানে—এই স্মৃতি আৰু গাঁৱৰ গানেই তেওঁৰ শক্তিৰ আধাৰ।
তথাপি, অমৃতাৰ অন্তৰত এক মানসিক টান সদায় তীব্ৰ হয়। এটা অংশে তেওঁক কয়—গাঁওৰ জীৱন, চাহপাতৰ সুবাস, দেউতাৰ স্বপোন, এইবোৰক নাপাহৰি নিজকে আগবঢ়াও। আন অংশে কয়—শ্বহৰৰ শিক্ষা, সুযোগ, চকচকীয়া দুনীয়া—এইবোৰেই তেওঁৰ ভৱিষ্যত নিৰ্ধাৰণ কৰিব। এই দুয়ো ধাৰাৰ মাজত টান-পোড়ণ চলি থাকে, আৰু সেয়াই তেওঁৰ জীৱনৰ এক বিশেষ যাত্ৰা হৈ উঠে। প্ৰতিদিনে নতুন অভিজ্ঞতা, কিন্তু প্ৰতিদিনে নতুনকৈ অতীতৰ ছায়াৰ লগত যুদ্ধ। অমৃতা বুজি পায়—অতীত হ’ল কোনোবােক ধৰণৰ শিকলি, কিন্তু সেই শিকলিয়েই যদি সঠিকভাৱে ধৰিব পাৰি, ভবিষ্যতৰ সোপান বোৰৰ ওপৰত ভৰসাৰ হাতল হ’ব পাৰে। সেয়েই তেওঁক আগবঢ়িবলৈ প্ৰেৰণা দিয়ে, যদিও মনৰ কোনোখন কোণত সদায় গাঁও আৰু মাটিৰ গন্ধেৰে ভৰা এক স্নিগ্ধতা অটুট হৈ থাকে।
***
শহৰত পঢ়া-শুনাৰ পথখন অমৃতাৰ বাবে সহজ নহ’ল। দিনৰ আৰম্ভণিৰ পৰা ৰাতিপুৱা পৰ্যন্ত তেওঁৰ জীৱন সংগ্ৰামৰ প্ৰতিচ্ছবি হৈ পৰিল। সৰু গাঁৱৰ সাদামাটা অভ্যাসৰ পৰা অহা অমৃতাই নগৰৰ চকচকে, দামী, বৈষম্যমূলক সমাজৰ মাজত নিজকে মানানসই কৰিবলৈ শেহতীয়াকৈ চেষ্টা কৰিছিল। কিন্তু প্ৰতিটো পদক্ষেপত তেওঁৰ আগত বাধা, অপমান, আৰু ধনীৰ সন্তানসকলৰ অমানৱীয় মন্তব্য উঠি আহিছিল। ক্লাছৰ ভিতৰত মেধাত তেওঁ যথেষ্ট আগবাঢ়ি থাকিলেও, কাপোৰ, ভাষা, বা আচৰণৰ বাবে সহপাঠীসকলে তাক পিছত পেলাবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁ পইছাৰ অভাৱত প্ৰতিদিনে চাহ-বাগিচাৰ পৰা আহি সলনি কাপোৰৰ একেই জোৰা পিন্ধিছিল, কিন্তু হৃদয়ত আছিল গৌৰৱ—মাটিৰ গন্ধ আৰু পৰিশ্ৰমৰ শক্তি। নগৰৰ বেলেগ পৰিৱেশে তেওঁৰ মনৰ ভিতৰত প্ৰায়েই একাকীত্বৰ বেদনা জাগ্ৰত কৰিছিল, তবুও শিকিব পৰা, আগবাঢ়ি যোৱা আৰু নিজৰ পিতৃৰ সপোনক সাৰ্থক কৰাৰ আগ্ৰহই অমৃতাক প্ৰতিটো অপমান আৰু চেলেঞ্জক সহ্য কৰাৰ শক্তি দিছিল।
আৰ্থিক অভাৱত দিনে দিনে যেতিয়া খোৱা-পিন্ধাৰ সমস্যাই বেছি কঠিন হৈ পৰিছিল, তেতিয়াই অমৃতাই আধ্যাত্মিক শক্তি আৰু নিজৰ ইচ্ছাশক্তিত আঁকোৱালি ল’লে। তিনি ক্লাছৰ পাছত তেওঁ টিউচন দিবলৈ ধৰিলে, সৰু ল’ৰা-ছোৱালিসকলক পাঠশালাৰ কাম শিকাবলৈ লাগিলে। পঢ়া-শুনাৰ মাজতে কাম কৰি নিজৰ খৰচ যোগান ধৰাটো তেওঁক দিনক দিনে শক্তিশালী আৰু আত্মনিৰ্ভৰশীল কৰি তুলিলে। কেতিয়াবা ৰাতিপুৱা পেট ভৰাই খোৱা নোহোৱা অৱস্থাত, বা ফালৰ ৰাতি পৰ্যন্ত দেৱালত দিয়া একমাত্ৰ বাল্বৰ তলত পঢ়ি থকাৰ অভ্যাসে তেওঁৰ অন্তৰত জয়ৰ আশা বোৱাই আনিছিল। বহুদিনে সপোনত দেখিছিল—গাঁওখনৰ চাহ-বাগিচাৰ ছোৱালিসকলে যাতে পুনৰ অশিক্ষাৰ আঁৰত থাকিব নোৱাৰে। এই চিন্তা আৰু দায়িত্ববোধই তেওঁৰ সংগ্রামত দিশ দেখুৱাইছিল। নগৰৰ বৈষম্যমূলক সমাজই কেতিয়াবা তেওঁক দমনৰ চেষ্টা কৰিলে, কিন্তু প্ৰতিটো দমন তেওঁৰ ভিতৰত নতুন সাহস জন্মাইছিল।
শেষত এই ধৈৰ্য আৰু পৰিশ্ৰমে অমৃতাক জয়ৰ দিশলৈ লৈ গ’ল। বৰ্ষাৰ অন্ত পৰ্যন্তত পঢ়াশুনাৰ ফলাফলত তেওঁ বাগিচাৰ পৰা অহা এটা ছোৱালী, যাক প্ৰথমতে সকলোৱে উপেক্ষা কৰিছিল, কলেজৰ শীৰ্ষত নাম পেলাবলৈ সক্ষম হ’ল। সংবাদপত্ৰত তেওঁৰ নাম প্ৰকাশ হ’ল, শিক্ষকসকলে গৌৰৱ অনুভৱ কৰিলে, আৰু বাগিচাৰ সৰু ঘৰত থাকি জগনৰ চকুত অশ্ৰু গড়ি পৰিল। তেওঁ যি সপোন দেখিছিল—কন্যাই শিক্ষাৰ মাধ্যমেৰে ভিন্ন জীৱন গঢ়িব—সেইটো অমৃতাই বাস্তৱত ৰূপ দিছিল। যদিও আগতেও অসংখ্য কঠিন দিন আৰু পৰীক্ষা থাকিব, তবুও এই প্ৰথম জয়েই অমৃতাক দৃঢ় কৰি তুলিলে। তেওঁৰ হৃদয়ত এক গভীৰ উপলব্ধি জন্মিল—সংগ্রামৰ পথেই জয়লৈ লৈ যায়, আৰু ধৈৰ্য-প্ৰচেষ্টা থাকিলে কোনো দৰিদ্ৰতা, বৈষম্য, বা সমাজৰ চাপ তেওঁক দমাই ৰাখিব নোৱাৰে। মাটিৰ গন্ধ, পিতৃৰ সপোন, আৰু নিজৰ অধ্যৱসায়ৰ আগ্ৰহেৰে তেওঁ এই যাত্ৰাত বিজয়ৰ প্ৰথম অধ্যায় খুলি পেলালে।
***
অমৃতাৰ জীৱনৰ বাটত এক সময় আহিল, যেতিয়া তেওঁ নিজৰ অন্তৰদ্বন্দ্বত আত্মসমীক্ষা আৰম্ভ কৰিলে। শ্বহৰৰ উজ্বল বাতি, কোলাহলময় ৰাস্তাঘাট, সোঁৱৰণীয় স্কুল-কলেজৰ পৰিৱেশত তেওঁ সফলতাৰ অনেক সিঁড়ি অতিক্ৰম কৰিছিল, কিন্তু নিজৰ মনৰ গভীৰতাত এক ধৰণৰ শূন্যতা বাট মেলিছিল। বহু ধন-সম্পত্তি নাই, বহুত সুবিধা নাই, তথাপি বাগিচাৰ দিনবোৰৰ মাটিৰ গন্ধ, ভোৰণীয়া জুৰুলা, মজুৰসকলৰ গান তেওঁৰ ভিতৰতে শক্তিৰ উৎস আছিল। শিক্ষাৰ প্ৰতি উৎসৰ্গ আৰু শিকাৰ প্ৰতি আন্তৰিকতা তেওঁক আগবঢ়াই লৈছিল, কিন্তু এদিন তিনি নিশা গুৱাহাটীৰ হোষ্টেলৰ বাল্কনীৰ পৰা আকাশত চাহ বাগিচাৰ দৰে তৰা জ্বলিব দেখিবলৈ লগা মুহূৰ্ততেই তেওঁ উপলব্ধি কৰিলে—নিজৰ শিকৰ পাহৰি যোৱা মানে নিজক হেৰুৱা। যিমানেই উঁচু শৃঙ্গত উঠা যায়, যদি মাটিৰ গন্ধ, গাঁওৰ সপোন, পিতৃৰ কষ্ট আৰু মাতৃৰ ত্যাগ পাহৰিলে, তেন্তে সেই সাফল্য অমূল্য হৈ পৰে।
এই উপলব্ধিৰ পাছত অমৃতাৰ অন্তৰত এক নতুন দিশা জন্ম ল’লে। তেওঁ ভাবিলে—নিজৰ দৰিদ্ৰতা, সীমাবদ্ধতা, বৈষম্য—এইবোৰ হ’ল কেবল প্ৰতিবন্ধক নহয়, বরং নিজৰ জীৱনৰ প্ৰেৰণাৰ মুলশক্তি। গুৱাহাটীলৈ অহাৰ পিছত যিমান কষ্ট ভোগিলে, সেইবোৰে তেওঁৰ মনক কঠিন শিলৰ দৰে দৃঢ় কৰিছিল। সমাজে দুখ-অবজ্ঞা জনালে, সেই অবজ্ঞাই তেওঁৰ আত্মবিশ্বাসক জুইৰ দৰে জ্বলালে। শিক্ষকৰ প্ৰেৰণা আৰু নিজৰ জেদই তেওঁক আগবঢ়াই লৈছিল। তেওঁ এদিন লেকচাৰ হলে উঠি ক’লে—“শিকাৰ সঁচা উদ্দেশ্য হৈছে নিজক চিনাকি কৰা, কাৰণ আমাৰ শিকৰেই আমাৰ পৰিচয়। আমি যিমানেই নতুন দিশত উৰণ দিয়ক, শিকৰ পাহৰি গ’লে সেই উৰণৰ পাখি ভাঙি পৰে।” তেওঁৰ এই বাক্য শিকাৰ-সহপাঠী সকলৰ অন্তৰলৈ গঢ়ি পৰিল।
অবশেষত, অমৃতা নিজৰ জীৱনৰ গোপন শক্তিক চিনিব পাৰিলে। তেওঁ বুজিলে—নিজৰ শিকৰৰ পৰা আহি থকা ধৈৰ্য, সহনশীলতা, মাটিৰ গন্ধ আৰু দুখ-সুখৰ স্মৃতি হৈছে তেওঁৰ সঁচা ধন। গুৱাহাটী বা অন্য শ্বহৰৰ চকচকে আভাত এইবোৰৰ প্ৰতিস্থাপন নাই। সঁচা সাফল্য মানে নাম বা ধন-সম্পত্তি নহয়, বরং নিজৰ পৰিচয় অক্ষুণ্ণ ৰাখি আগবঢ়া। অমৃতাই দৃঢ়ভাৱে প্ৰতিজ্ঞা কৰিলে—তেওঁ নিজৰ বাগিচাৰ মাটিৰ গন্ধ, পিতৃৰ সপোন, মাতৃৰ ত্যাগ আৰু মজুৰসকলৰ কষ্টক জীৱনৰ প্ৰতি পদক্ষেপত বহন কৰিব। তেওঁ বুজিলে, শিকৰক আঁকোৰি ধৰি জ্ঞান আৰু মানবিকতাৰ দীপ জ্বলাই ৰাখিলে, তেতিয়াহে জীৱনক সঁচাকৈ জয় কৰা যায়। সেই দিনত অমৃতা এক নতুন ভৱিষ্যতৰ দুৱাৰ খুলি দিলে—যি পথত সপোন আৰু শিকৰ হাতত হাত ধৰি আগবঢ়ে।
***
শহৰৰ চকচকীয়া দেউবতিত শিক্ষা লাভ কৰি বহু বছৰ কাটোৱা অমৃতাই যেতিয়া নিজৰ জন্মস্থলী বাগিচাখনলৈ উভতি আহিল, তেওঁৰ হৃদয়ত এক অদ্ভুত মিষ্টি অনুভৱ জাগি উঠিল। শিক্ষাৰ উজ্জ্বল সনদ, নগৰজীৱনৰ অভিজ্ঞতা আৰু এক নতুন দৃষ্টিভংগীৰ সৈতে এতিয়া তেওঁ একেবাৰে ভিন্ন অমৃতা। কিন্তু গাঁৱৰ ধূলি, মাটিৰ গন্ধ, গছপুলিৰ টোপোলা, আৰু শ্রমজীৱী মানুহৰ কষ্টৰ হাহাকাৰে তেওঁক সজাগ কৰি তুলিলে। তেওঁ উপলব্ধি কৰিলে—সঁচা শিক্ষা কাগজত মাত্ৰ সীমাবদ্ধ নহয়; ই দায়িত্বৰ বাট দেখুৱায়, আত্মসচেতনতাৰ জুই জ্বলাই তোলে। শহৰৰ শীতল কংক্ৰিটৰ মাজত যি সপোন তেওঁ গঢ়িছিল, সেই সপোনৰ মূল শিকৰ আছিল এই বাগিচা, এই গাঁও, আৰু সেইবোৰেই এতিয়া তেওঁৰ যাত্ৰাৰ গন্তব্য হব লাগিব বুলি তেওঁ দৃঢ় সংকল্প কৰিলে। অমৃতাই জানিলে—নিজৰ ব্যক্তিগত সাফল্যৰ সীমা অতিক্ৰম কৰি, গাঁওবাসীৰ জীৱনত পৰিবর্তন আনা হ’ব তেওঁৰ সঁচা লক্ষ্য।
অমৃতাই গাঁৱৰ জীয়ৰীসকলৰ বাবে এটা বিদ্যালয় স্থাপন কৰাৰ সংকল্প কৰিলে, য’ত তেঁওলোকৰ কণ্ঠৰ শব্দ দমাই থোৱা নহয়, উজ্জ্বল ভৱিষ্যতৰ স্বপ্নৰ পথ দেখুৱাব। তেঁও গাঁওবাসীক একত্ৰ কৰি নিজৰ অভিজ্ঞতাৰ কথা ক’লে—কিমান কঠিন আছিল শ্বহৰত টোপনীবিহীন ৰাতি, বৈষম্যৰ তিক্ততা, আৰু আৰ্থিক অভাৱৰ কষ্ট। কিন্তু সেইবোৰক জয় কৰিব পৰা কাৰণ আছিল তেওঁৰ পিতৃৰ সপোন, মাতৃৰ দোআঁশ মাটিৰ মৰম, আৰু বাগিচাৰ বাটত হেঁপাহৰ খোজ। এই কথাসমূহ শুনি গাঁওবাসীৰ চকুত সন্মানৰ চকুপানি উতৰি আহিল। অমৃতাই কণ্ঠত দৃঢ়তা লৈ ক’লে—“মই শ্বহৰত শিক্ষা লৈছো, কিন্তু এই শিক্ষা অমূল্য হব তেতিয়াহে, যেতিয়া এই গাঁৱৰ জীয়ৰীসকলে নিজৰ পাখি মেলিব পাৰিব।” এই শব্দবোৰে গাঁওখনৰ বতাহত এক নতুন সুৰ তুলিলে। বাগিচাৰ মাটিৰ সুবাসত যেন আশা আৰু সাহসৰ এক মিশ্ৰণ গন্ধাই উঠিল।
ধীৰে ধীৰে অমৃতাই গাঁওখনৰ সন্তানীসকলৰ বাবে নতুন বাট মুকলি কৰিলে। সৰু বিদ্যালয়খনত শিক্ষাৰ শিখা জ্বলি উঠিল, আৰু কণমানি শিশুসকলৰ কণ্ঠত গান, কবিতা, আৰু পাঠৰ ধ্বনি গগন বিদীর্ণ কৰিলে। বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলে, যিসকলে আগতে শিক্ষাৰ স্বপ্ন দেখা সাহস নাথাকিল, এতিয়া অমৃতাৰ অনুপ্ৰেৰণাত বিদ্যালয়ৰ দুৱাৰ ভাঙি প্ৰৱেশ কৰিলে। অমৃতাই তেওঁলোকক দেখুৱাই দিলে—“নিজৰ শিকৰ নাপাহৰি শিক্ষা গ্ৰহণ কৰিলে তাতেই সঁচা শক্তি আছে।” সময়ৰ সলনিৰ সৈতে অমৃতা গাঁওখনত এক নতুন আশাৰ প্ৰতীক হৈ পৰিল। তেওঁ মাথোঁ এজনী ছাত্ৰীৰ পৰা এক অনুপ্ৰেরণাৰ দেউতাক হৈ পৰিল, যি বাগিচাৰ জীয়ৰীসকলৰ স্বপ্নক বাস্তৱলৈ লৈ গ’ল। ৰঙামাটিৰ সুবাসে তেওঁৰ অন্তৰত যি উদ্দীপনা জাগ্ৰত কৰিছিল, সেই সুবাসেই এতিয়া গাঁওখনৰ সকলো হৃদয়ত একে লগেৰে প্ৰসাৰিত হ’ল—সপোনৰ মাটিত শিকৰ গজোৱা এক মহিমা ৰূপে।
****
