শেষ চিঠিখন

ঋষি বৰুৱা

১৯৯৬ চনৰ ফেব্ৰুৱাৰী মাহ, গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইতিহাস বিভাগত বসন্তকালৰ ক্লাছবোৰ ঠিকেই চলি আছিল, কিন্তু অধ্যাপক অর্কজ্যোতি বৰাৰ মনটো অজানিত অস্থিৰ হৈ আছিল। এজন অধ্যাপকৰ বাবে এদিনত তিনিটাকৈ ক্লাছ লোৱাৰ পাছত বিশ্ৰামৰ অভিলাষ থাকিলেও, সেইদিনা তেওঁৰ চিন্তাৰ কেন্দ্ৰবিন্দু এটা পুৰণি কাঠৰ বাকচ আছিল, যিটো তেওঁৰ ঘৰৰ ড্ৰইংৰুমত কেইবছৰ ধৰি অযন্ত্ৰভাবে পৰি আছিল। সেই বাকচটো তেওঁৰ দেউতাৰ সময়ৰ, যি আগতে পোষ্টমাষ্টাৰ আছিল। সেইদিনা সন্ধিয়া ঘৰৰ কাষৰ পৰা এটা অচিনাকি ল’ৰা আহি অর্কজ্যোতিক এটা চিঠি আগবঢ়ালে—”স্যাৰ, আপুনাৰ নামত এইটো প’লগেটত পৰি আছিল, ক’ত পৰা হ’ল নাজানো, কিন্তু এটা সিংহ-মূৰ ক’লা ছীল আছে।” চিঠিটো চাই অর্কজ্যোতি ৰং উঠি গ’ল, কাৰণ ছীলটো আছিল ভাৰত চৰকাৰৰ ১৯৫৬ চনৰ অস্থায়ী গোচৰ বিভাগৰ ছীল, যিটো বহু আগতে বাতিল হৈ গ’ল। চিঠিখনত অতি সৰল হস্তাক্ষৰত লিখা আছিল: “পাহাৰৰ ওপৰ ডাকঘৰত থকা শেষ চিঠিখন সময়ত নপঢ়িলে বহু কথা থমকি থাকিব। — বেণুধৰ।”

বেণুধৰ—এই নামটো যেন বুকুৰ ভিতৰত এটা ধাক্কা দিয়াৰ দৰে অনুভূত হ’ল। অর্কজ্যোতির পিতৃ, হেমচন্দ্ৰ বরা, ডিব্ৰুগড়ৰ পৰা বদলি হৈ আহিছিল খোৱাতলিৰ ওপৰ এটা গাঁওত, য’ত ১৯৫৫ চনত স্থাপিত হৈছিল এখন ঠিকা ডাকঘৰ। তাৰ তলত কাম কৰিছিল এজন সৰু, গম্ভীৰ মূৰৰ মানুহ—বেণুধৰ ডেকা। বহু সময়ৰ পৰা এই নামটো তেওঁৰ মনত নোহোৱা হৈছিল, কিন্তু এতিয়া এই চিঠিখনে কৈছে—বেণুধৰ জীয়াই আছে, আৰু কিবা এটা গুপ্ত কথা লুকাই আছে।

চিঠিখন পঢ়ি থকাতকৈ অলপ সময় আগত টেলিভিশনত এখন খবৰ চলি আছিল—“উজনি অসমত এখন পাহাৰীয়া অঞ্চলৰ এটি বিস্মৃত ডাকঘৰত সন্ধান পোৱা গৈছে অজস্ৰ অপঠিত চিঠি, যিবোৰ ১৯৫৭ চনৰে পৰা কোনোবাই ৰখা আছিল।” এই খবৰে অর্কজ্যোতিক সিদিনা ৰাতিপুৱাৰে পৰা অস্থিৰ কৰি তুলিছিল। তেওঁ নিজৰ টেবুলত বহি সেই চিঠিখন বেছি সময় চালে। কাষৰ ফাইলখনত এজন পুৰণি লেখক—পাণ্ডু গগৈৰ পাণ্ডুলিপি আছিল, যিটোত উল্লিখিত আছিল, “অসমত কিছু ডাকঘৰ আছিল যি চীন-ভাৰত যুদ্ধৰ সময়ত গুপ্তচৰ নেটৱৰ্ক হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল, আৰু তাৰ একেটা কেন্দ্র আছিল খোৱাতলিৰ ওপৰ এখন পাহাৰ।”

সন্ধিয়া সাতমান বজাত তেওঁ নিস্তব্ধতাত এবাৰ লগ ধৰি লৈ ঠিক কৰিলে—তেওঁ যাব খোৱাতলি।

দুদিনৰ ভিতৰতেই ৰজাঘৰ এক্সপ্ৰেছৰে তেওঁ ডিব্ৰুগড় অভিমুখে গতি কৰিলে। পথৰ মাজত কালি পঢ়া চিঠিখনত পুনৰ চকু পেলালে—ইয়াৰ কাগজটো আছিল পুৰণি ধৰণৰ, যেন আগৰ আমলৰ টেক্সচাৰ, আৰু কলমৰ কালি ফিকা হৈ যাবলৈ ধৰিছে। তাত উল্লেখ কৰা ‘শেষ চিঠিখন’ শব্দটো অতি আশ্চৰ্যজনক। তেওঁ নিজৰ ডায়েৰীত লিখিলে:
“চিঠি যদি কোনো সময়ত শেষ হয়, তেতিয়া কি শেষ হয়—এটা যোগাযোগ, এটা প্ৰেম, অথবা এটা ষড়যন্ত্ৰ?”

ডিব্ৰুগড়ৰ পৰা খোৱাতলিৰ পৰুৱা গাঁৱলৈ গৈ তেওঁ গাঁওখন চাৰিওফালে চাই দেখিলে—সকলো যেন আগৰ দৰে, কিন্তু কিবা এটা বেমানান। মানুহৰ মুখত অলপ ভয়, অলপ কৌতুহল। হোটেলত ৰাতি থকা সময়ত তেওঁ লগ পালে এজন ছাত্ৰীক—নীলাক্ষী বৰা, যিজনে তেওঁৰ লিখা “অসমৰ মুক্তি আন্দোলনৰ ইতিহাস” পঢ়ি আছিল। তেওঁ জনালে যে পৰুৱা গাঁৱত বৰ্তমান কোনো ডাকঘৰ নাথাকিলেও, ওপৰৰ পাহাৰত এক পৰিত্যক্ত টিন-ছাদৰ ঘৰ আছে যাক “পুৰণি পোষ্ট অফিচ” বুলি কোৱা হয়, আৰু কেইবছৰ আগত এখন বাচলীৰ পৰা বেছিকৈ কাঁচা চিঠি পোৱা গৈছিল।

নীলাক্ষী আৰু অর্কজ্যোতি, দুয়োফালে সেই ঘৰটোলৈ ওলাই পৰে পলাশ গছৰ বাটেদি। পাহাৰৰ ওপৰলৈ উঠি তেওঁলোকে এক অদ্ভুত নিৰৱতা অনুভৱ কৰে—যেন কোনো শব্দ পোহৰ নাপায়। সেইখিনি অৱধি ৰোদেরে পোহৰাই থকা বাটটো পাহাৰ চূড়ালৈ উঠিলেহি ক্ৰমান্বয়ে ছাঁত পৰিণত হ’ল।

যেতিয়া তেওঁলোকে পাহাৰৰ ওপৰ সেই পৰিত্যক্ত ডাকঘৰখনত পোহৰ পেলালে, ভিতৰত আছিল—বেণুধৰৰ নামত লিখা শেষ চিঠিখন, যাৰ ওপৰত কলাৰে লিখা আছিল: “এইটো পঢ়াৰ পিছত মই থাকিম বা নাথাকিম—কিন্তু সত্য উন্মোচিত হবই।”

***

পাহাৰৰ ওপৰ সেই পুৰণি ডাকঘৰখনত পা দিয়া মাত্রেই যেন সময় থমকি ৰ’ল। অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষীৰ ওচৰত খোল খোৱা কাঠৰ দুৱাৰখন ভাঙি পৰা অৱস্থাত আছিল, আৰু ভিতৰৰ ধূলিমাখা টেবুলখনৰ ওপৰত আছিল বহুবছৰৰ জৰাজীৰ্ণতা। তাক ভেদ কৰি একো একোটা চিঠি ৰখা এখন কাঠৰ বকচ চকুত পৰে—যি উপৰলৈ সাৱধানতাৰে খোলা। সেই বকচত থকা পচা কাগজৰ মাজত অর্কজ্যোতি হাত ঢুকাই এটি চিঠি ওলাই পেলায়, যিটো চেপি ৰখা হৈছিল অন্য কিছুমান পুৰণি কাগজৰ মাজত। এই চিঠিখনত লিখা আছিল—”বেণুধৰ, তুমি শেষ চিঠিখন নপঠিওৱা পর্যন্ত আমি নিৰাপদ নোহোঁ। সেই চিঠি দেশৰ সীমান্ত ৰক্ষা কৰিব পাৰিব, নচলে সকলো পইচা, মৃত্যু আৰু বিশ্বাসহীনতাত শেষ হ’ব।”

নীলাক্ষী কাষতে থিয় হৈ আছিল; তেওঁৰ মুখৰ অভিব্যক্তি আচলতে ভয় আৰু কৌতুহলৰ এক অপূৰ্ব মিশ্ৰণ। অর্কজ্যোতিয়ে চিঠিখন পঢ়ি অতি আশ্চৰ্য হ’ল, কাৰণ এইটো কেৱল এজন পোষ্টেল কৰ্মচাৰীলৈ লিখা সৰল চিঠি নহয়, ই যেন যুদ্ধৰ ক্ষেত্ৰত কোনো গুপ্ত বার্তা। তেওঁ অলপ দিৰে চিঠিখনখনৰ পিছফালে চকু পেলালে, তাত থকা হস্তাক্ষৰত লিখা আছিল — “M.G. 43″।

“এইটো কি কিছুমান কোড?”—নীলাক্ষী সোধে।

অর্কজ্যোতি চাৰিওফালে চাই আৰু কয়, “অসমৰ ভিতৰত দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত থকা কিছু গুপ্তচৰ মিশন আছিল, যাক আজিও চৰকাৰে সম্পূৰ্ণৰূপে জনসাধাৰণৰ আগত আনি নাছিল। M.G. মানে হয়তো ‘Mission Garo’—যিটো দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত বৃটিছ আৰু জাপানীৰ মাজত থকা সংঘাতৰ অংশ আছিল।”

এই চিন্তাৰ মাজতেই অর্কজ্যোতি বকচখনৰ তলত এটা সৰু কাঠৰ সোঁতালি পৰে, যিটো খুলিবলৈ গ’লে এটা সৰু গুহাৰ দৰে খুন্দা দেখা যায়। তাত এটা টিনৰ বাকচ আছিল, যাৰ ওপৰত বেণুধৰৰ ছীল। এইটো খুলি তেওঁলোক বিচাৰি পায় — এখন জাপানী ভাষাত লিখা পুৰণি ম্যাপ, আৰু এটা অডিঅ’ টেপ। সেই অডিঅ’ টেপত শুনা যায় এক অপৰিষ্কৃত কণ্ঠ —
“চিঠিখন নপঠিওৱা হৈছে। তেওঁলোকে মুকলি কৰিলে পাহাৰৰ বুকুত থকা ছাঁ… সেই ছাঁ এখন জানো কিমান জীৱন খাইছে!”

এই কণ্ঠ শুনিয়েই নীলাক্ষীৰ মুখ ফাকি হৈ পৰে। তেওঁ ক’লে—“এই কণ্ঠটো… মোৰ দেউতাকৰ দৰে শুনা যায়… কিন্তু তেওঁ ২০০৩ চনত পাহাৰৰ পৰা গছত ওলমি মৃতদেহ অৱস্থাত পোৱা হৈছিল।”

অর্কজ্যোতি চকু ডাঙি চালে—“মানে… তোমাৰ দেউতাই ইয়াত কিবা জানিছিল?”

নীলাক্ষী গম্ভীৰস্বৰে ক’লে—“তেওঁ আছিল এজন ফিল্ড পোস্ট অফিসাৰ, আৰু যেতিয়া গোপন বাৰ্তা পঠিয়াব লাগিছিল, তেতিয়া তেওঁ এই পাহাৰেই বাছি লৈছিল। কিন্তু তেওঁ কেতিয়াও মোৰ মাকক বা মোক একো কৈ নাছিল, কেৱল এটা বাক্য কৈছিল—‘চিঠিখন যেতিয়া পঠোৱা হ’ব, তেতিয়াহে জানিবা মই কিয় চুপচাপ।’”

তেওঁলোকৰ কথা শেষ হ’বলৈ আগতেই পাহাৰৰ তলৰ পৰা এক শব্দ আহে—কিবা বা কেৱল এজন পাহাৰ বগাই ওলাই আহিছে যেন। দুয়োজন চুপচাপ হৈ থাকিল। সেই শব্দ, যেন কোনো ধাতব বস্তু শূন্য পথত ঘূৰি আহিছে—এটা অলিখিত উপস্থিতি যেন বুকুৰ ভিতৰত টুকুৰা টুকুৰা শব্দ তুলি দিছে।

অর্কজ্যোতিয়ে সেই বাকচখন বন্ধ কৰি পুটলাত লগাই ললে আৰু ক’লে, “এইবোৰ লৈ আমাৰ গুৱাহাটীত থকা ৰেকৰ্ড বিশেষজ্ঞ আৰু পুৰাতত্ত্ব বিশেষজ্ঞ ডঃ পল্লব ৰাজকোঁৱৰলৈ লৈ যাম। হয়তো তেওঁ এই চিঠিখনৰ ছাঁ-টো জানে।”

নীলাক্ষীয়ে একবাৰ পিছলৈ চাই দেখিলে—ডাকঘৰৰ এখন দুৱাৰ অলপ মূৰ হৈ বন্ধ হৈ গৈছে, আৰু তাত এটা ছাঁ যেন ৰৈ আছিল—চিঠিখন পঠিয়াব নোৱাৰা এজন চিঠিৰ বাহক, অদৃশ্য সময়ৰ বন্দী।

***

চুবুৰীয়া পাহাৰৰ বুকুত থকা সেই পুৰণি ডাকঘৰখনৰ পৰা ওলাই অহাৰ পিছত অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষী গুৱাহাটীলৈ উভতি আহে। তেওঁলোকে নিজৰ সৈতে লৈ আহে সেই টিনৰ বাকচত থকা চিঠিখন, জাপানী ভাষাত লিখা পুৰণি ম্যাপ আৰু অডিঅ’ টেপ। গুৱাহাটীত আহি দুজন মানৱ বিদ্যা আৰু ইতিহাসৰ গুৰুজনাৰ লগত দেখা কৰে—ডঃ পল্লব ৰাজকোঁৱৰ, যি বিশ্ববিদ্যালয়ত গুপ্তচৰ নেটৱৰ্ক আৰু ভাৰত-চীন যুদ্ধৰ গুপ্ত ইতিহাসৰ ওপৰত বহু বঁটা-পোৱা গৱেষণা কৰিছিল।

অডিঅ’ টেপটো শুনাৰ পিছতে ডঃ পল্লবে থমকি ক’লে—“এই কণ্ঠটো মই আগত শুনিছোঁ। এইজন আছিল ভূপেন হাজৰিকা নয়, কিন্তু তেখেতৰ সৈতে কাম কৰা এজন থিয়েটাৰ অভিনেতা, ৰতন দত্ত। তেওঁ দ্বিতীয় বিশ্বযুদ্ধৰ সময়ত বৃটিছ ইন্টেলিজেন্সৰ ইনফরমাল মেম্বাৰ আছিল।”

অর্কজ্যোতিয়ে আশ্চৰ্যভাৱে সুধিলে—“মেনে, এই টেপ এখন থিয়েটাৰ নাটক নে? নে ই বাস্তৱ সময়ত ৰেকৰ্ড কৰা কোনো গুপ্ত বার্তা?”

পল্লব গম্ভীৰস্বৰে ক’লে—“দুয়ো সম্ভৱ। M.G. 43 মানে আছিল—“Mission Garbhanga, 1943”। তেতিয়ালৈকে অসম আৰু মেঘালয়ৰ সীমান্ত অঞ্চলত কিছু ভাৰতীয় বিপ্লৱী আৰু বৃটিছ গুপ্তচৰ মিলি এটা চীন-বিরোধী গুপ্তচৰ মিশন চলাইছিল, যাৰ মূল কেন্দ্র আছিল—এইখিনি পাহাৰ আৰু সেইটো পৰিত্যক্ত ডাকঘৰ। সেই সময়ত বহু গুপ্তচৰৰে ৰেকৰ্ডিং, ম্যাপ আৰু চিঠিৰ জৰিয়তে যোগাযোগ চলিছিল।”

নীলাক্ষীয়ে সেই চিঠিখন আগবঢ়াই ক’লে—“এইটোত কোৱা হৈছে—‘শেষ চিঠিখন পাঠোৱা নাযায়, তেতিয়া সকলো প্ৰমাণ শেষ হব।’ তাৰ অৰ্থ, এইটো কেৱল এখন চিঠি নহয়—এইটো এক তথ্যবহুল দলিল।”

ডঃ পল্লবে ম্যাপখনত আঙুলি দি ক’লে—“এই মাকিমাৰ তলত এটা পাহাৰৰ গুহা আছিল, যি চীনীয় গুপ্তচৰৰ হাইডআউট হিচাপে চিনাক্ত কৰা হৈছিল। তাতেই ৰখা আছিল M.G. 43 মিশনৰ মূল প্ৰমাণ—চীন আৰু ভাৰতৰ সীমান্ত সলনি কৰাৰ ক্ৰমান্বয়ে কৰা ষড়যন্ত্ৰৰ কাগজপত্ৰ।”

হঠাৎকৈ অর্কজ্যোতিৰ মনত পৰিল, তেওঁ যেতিয়া পাহাৰত আছিল তেতিয়াৰ সেই শব্দ—ধাতব চকচকে শব্দ, যেন কোনো সঁজুলিৰ ঘূৰণি—এইটো সেই গুহা বন্ধ কৰাৰ গোপন যন্ত্ৰ হ’ব পাৰে। তেওঁ ক’লে—“তাহলে সেই গুহাটো আজিও আছে? আমি যদি পুনৰ গৈ সেই গুহাটো উন্মোচন কৰোঁ, হয়তো সকলো কাগজ, প্ৰমাণ, আৰু ষড়যন্ত্ৰ উলিয়াই আনিব পাৰিম।”

কিন্তু পল্লবে থামি ক’লে—“মাত্ৰ এইবোৰে কাম নকৰে। মই ভয় পাইছোঁ, এই গুপ্তচৰ নেটৱৰ্কত এজন বিশ্বাসঘাতক আছিল, যিয়ে সেই গুহাৰ ঠিকনা, চিঠি, আৰু গুপ্ত তথ্য চীনীয় গোটলৈ আগবঢ়াই দিছিল। আৰু সেয়া নোহোৱাহেতেন, বেণুধৰৰ মৃত্যুটো অজ্ঞাতভাৱে নহ’লহেতেন।”

অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষী চুপচাপ। পল্লবে নিজৰ ডেস্কৰ ভিতৰত পৰা এটা চোকা খাম উলিয়াই ক’লে—“এইখন চিঠি মই ১৯৮৫ চনত পাইছিলো। কিবা এজনে মোৰ ঠিকনাত এটা ছুদখোলা খামে পঠিয়াইছিল, য’ত কোৱা হৈছিল—‘M.G. 43 আৰু বেণুধৰৰ মৃত্যুৰ সন্ধান বিচৰা বন্ধ কৰক, নহ’লে দ্বিতীয়গৰাকী চিঠি পাঠোৱাটো তোমাৰ সময় হ’ব।’”

অর্কজ্যোতি চোকু মেলি ক’লে—“মানে, আজিও সেই নেটৱৰ্ক জীবিত? আৰু সেই বিশ্বাসঘাতক হয়তো আমাৰ ভিতৰতে আছে?”

নীলাক্ষীয়ে সহস্ৰ কণ্ঠে ক’লে—“নহ’লে মোৰ দেউতাক কিয় গছত ওলমি মৃত অৱস্থাত পোৱা হ’ল?”

ডঃ পল্লবে পিচত গৈ এটি পুৰণি অ্যালবাম উলিয়াই দিলে, য’ত এখন ফটোত বেণুধৰ, ৰতন দত্ত, আৰু আন কিছুমান চিঠিৰ বাহক আৰু গুপ্তচৰ দেখা গৈছিল। কিন্তু ফটোৰ এটা কোণত থকা এটি মুখ অস্বচ্ছ, অজান চেহেৰা—যি আজিও জীৱিত হ’ব পাৰে।

***

আকাশত ওলাই আহিছিল পাহাৰৰ ওচৰৰ হিমেল জোনাক—কিন্তু সেই জোনাকৰ তলত উভতি আহিছিল ভয় আৰু সন্দেহ। নীলাক্ষী আৰু অর্কজ্যোতি পল্লবৰ পৰা সেই পুৰণি ফটোখন, চিঠিখন আৰু টেপ লৈ পুনৰ যাত্ৰা কৰে মাকিমা পাহাৰৰ বুকুলৈ। সেই পাহাৰখনত এতিয়া অচিন শীতলতা। গছৰ পাতবোৰো যেন চুপচাপ। আগৰ কথাবোৰৰ সোঁতত গোটেই পথ যেন ভয়ঙ্কৰকৈ নিৰ্জন।

তেওঁলোকে পূৰ্বৰ পোষ্ট অফিচটোৰ পিছফালে গ’লে, অর্কজ্যোতিয়ে প্ৰথমতে সেই কাঠৰ তলৰ গোপন কোণটোৰ ওচৰত টিপ মাৰিলে। এইবাৰ ধাতব শব্দ এটি চিঞৰি ওলাই আহিল—যেন বহু বছৰ জং ধৰা লক এখন মুকলি হ’ল।

এক সৰু মুখ খোলা গুহা। তলত নামি গৈ তেওঁলোকে দেখিলে, এক গোপন সুড়ঙ্গ—জমিনৰ তলতে কেইবাঘণ্টা গৰখোৱা, পাথৰৰ ছাঁতালৰ নিচিনাকৈ চলি যোৱা পথ। অন্ধকাৰত টৰ্চৰ পোহৰে একো একোটা লিখা উজাগৰ কৰি তুলিছিল—”M.G. Archive – Access Denied” বুলি লিখা আছিল এখন বেটা।
সামান্য আগবাঢ়ি গ’লে অর্কজ্যোতি চকু মেলি ৰৈ গ’ল—সামনে এখন মূৰ্তি, এখন হেলান দিয়া বেঞ্চ, আৰু তাত এখন লোহার বাকচ। বাকচখনত আছিল বহুতো পুৰণি পত্র, চীনীয় লিপিত লেখা কাগজপত্ৰ, আৰু সবাতোকৈ ভয়ানক—এটা পচা ফাইল, যাৰ ওপৰত লিখা আছিল “Operation Betrayal”।

এই ফাইলখনৰ ভিতৰত আছিল এটি প্ৰমাণ — এখন চিঠি, য’ত কেইবাজনো ভাৰতীয় গুপ্তচৰ আৰু এজন “G-Agent-73”ৰ কথাও উল্লেখ আছিল। সেই চিঠিত স্পষ্টকৈ উল্লেখ আছিল—“Agent 73 has infiltrated the eastern network. He is posing as an archivist in the Indian unit. He is under the identity: Mr. P.R.K.”

নীলাক্ষীয়ে চিঞৰি ক’লে—“P.R.K.? মানে পল্লব ৰাজকোঁৱৰ?”

অর্কজ্যোতি চুপ। শব্দহীনতাত যেন তেওঁলোকৰ বুকুৰ ধ্বনি গুহাখনত ঘূৰি বাজে। “মনে হয়, তেওঁ এজন নকল ইতিহাসবিদ আছিল, আৰু এতিয়ালৈকে গুপ্তচৰৰ কাগজ গুচুৱাই লুকুৱাই ৰাখিছিল।”

অর্কজ্যোতিয়ে তেওঁৰ ফোনত থকা অডিঅ’ ৰেকৰ্ডিঙৰ লগত গুহাৰ টেপ তুলনা কৰিলে—দুয়ো একে কণ্ঠ। সেইটো আছিল পল্লবৰ কণ্ঠ—এটি নাট্যশিল্পীৰ দৰে বিকৃত কণ্ঠত বুলি উঠিছে:
“চিঠিখন, গুহাটো, আৰু সেই বিশ্বাস… সকলো নিয়ন্ত্ৰণ মোৰ। সেই পাহাৰৰ বুকুত থকা ছাঁ—সেয়া মই নিজেই।”

তেওঁলোকে পাহাৰৰ গুহাৰ শেষ অংশত গ’লে এটা লোহার সিন্দুক পায়—তাত আছিল বহুতো প্ৰমাণ:

গুপ্ত নক্সা,

বেণুধৰৰ হাতৰ লেখা ব্যক্তিগত ডায়েৰী

আৰু চূড়ান্ত চিঠিখন — য’ত বেণুধৰে লিখিছিল,
“এই চিঠি যদি পঢ়া হয়, জানিবা মোৰ মৃত্যু আত্মহত্যা নহয়। সত্য জানিলেও, তোমালোকে বিশ্বাস কৰিব পাৰিবা নেকি—সেয়াই মই সন্দেহ কৰিছো।”

নীলাক্ষীৰ চকুত চকুলো। তেওঁৰ দেউতাৰ ২০ বছৰৰ পুৰণি মৃতদেহ আজিকালি যেন নতুনকৈ কথা পাতিছে। অর্কজ্যোতি ফাইলখিনি গুচুৱাই পিঠিত ভৰাই ললে আৰু ক’লে—“চল, সময় হৈছে। এই গুহা আৰু এই সত্যজনক মাটিৰ তলৰ পৰা উলিয়াই জনতাৰ ওচৰলৈ লৈ যাওঁ।”

কিন্তু যেতিয়া তেওঁলোক ওলাই গ’ল, পাহাৰৰ ওপৰত এটা ছাঁ ৰৈ আছিল—এক চোলা-পিন্ধা, চশমা লগোৱা ছাঁ, যি পাহাৰৰ আঁৰৰ পথেদি সৰি সৰি গৈ থাকে—যেন পল্লব নিজেই সেই গুহাৰ ভিতৰত থকাৰ আগতে জানিছিল… তেওঁক বিচৰা হব।

***

পাহাৰৰ গুহাৰ পৰা ওলাই অহাৰ পিছত অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষীৰ মনত সদায় বাজি থাকে সেই নাম—পল্লব ৰাজকোঁৱৰ। গুৱাহাটীত উভতি অহাৰ পিছতে তেওঁলোকে ডিব্ৰুগড় বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ইতিহাস বিভাগৰ আৱাসত গৈ উপস্থিত হয়, য’ত পল্লব আজি এক বিশেষ বক্তৃতা দিব বুলি ঘোষণা কৰা হৈছিল—“অঞ্চলিক গুপ্তচৰ নেটৱৰ্ক আৰু ইতিহাসৰ অবজ্ঞাত অধ্যায়”।

তেওঁলোকে বেছ সময় নষ্ট নকৰি হলটোলৈ আগবাঢ়ে। সভা আৰম্ভ হোৱাৰ ঠিক পূৰ্বে, মঞ্চত উজলাই উঠিল পল্লব—প্ৰতিষ্ঠিত ইতিহাসবিদ, শান্ত কণ্ঠত কথা পাতা মানুহ, আৰু জনসমাজত জনা নাম। তেওঁৰ দাঁতল হাঁহিটো পাহাৰৰ সেই অন্ধকাৰ গুহাৰ বিপৰীত।

কিন্তু অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষীৰ চকুত সেই হাঁহিৰ তলত এখন চেনা মুখ ফুট উঠে।

পল্লব বক্তৃতা আৰম্ভ কৰে—“আজিৰ আলোচনা—যি তথ্য কেতিয়াও মূল ইতিহাসখনত স্থান পোৱা নাছিল, সেইবোৰক উন্মোচন কৰা…”

ঠিক তেতিয়াতে অর্কজ্যোতি মাইক ল’বলৈ আগবাঢ়ে। তেওঁ তেওঁৰ কণ্ঠ পুলিচ কৰোঁতে ৰুমটো ঠাৰ হৈ পৰে। অর্কজ্যোতি ক’লে—“মই আপোনাৰ বক্তৃতা বিছাৰি অহা নাই, ডঃ ৰাজকোঁৱৰ। মই খোজোঁ সত্যৰ মুখত আহিব। ১৯৮5 চনৰ এটা চিঠি, এখন গুহা, আৰু এখন অডিঅ’ টেপ… আপোনাৰ কণ্ঠত।”

পল্লবৰ চকুত আগন্তুক আতংক। কিন্তু তেখেত গম্ভীৰতা বজাই ৰাখি ক’লে—“এইসব অপবাদ। মোৰ যি নাম তোমালোকে উচুপিছে, সেই নামত বহু মানুহেই ভুল কৰিছিল।”

নীলাক্ষীয়ে চিঞৰি উঠিল—“আপুনি বেনুধৰ শৰ্মাৰ মৃত্যুৰ কাৰণ। আপুনি গুপ্তচৰ নেটৱৰ্কত বিশ্বাসঘাতকতা কৰিছিল। ‘Agent 73’!”

সবে হুলস্থুল পৰিৱেশ। সংবাদিক, ছাত্ৰ, অধ্যাপকসকলেও বিস্ময়ৰ চকুত চায়। কিন্তু হঠাৎ—পল্লবে নিজৰ পকেটৰ পৰা এটা সৰু যন্ত্ৰ উলিয়ায়। আৰু ক’লে—“তোমালোকে পালে ভাবিছা? শেষ চিঠিখন পঢ়িলেই শেষ নহয়। শেষটো হয় যেতিয়া ইতিহাস পুনৰ লিখা হয়।”

চমকপ্ৰদভাৱে তেখেত জুমিত লগ ইন কৰে এটা গোপন সংযুক্তিকৰণত, য’ত দেখা যায় এক অজ্ঞাত সভা, চীন আৰু উত্তৰ-পূৰ্বাঞ্চলৰ কিছুমান অচিন নেতা।

অর্কজ্যোতিয়ে ততালিকে পুলিচক কল কৰে। পল্লবক ঘেৰাও কৰা হয়। তেওঁক জিজ্ঞাসাবাদৰ বাবে লৈ যোৱা হয়, কিন্তু যাবৰ আগতে তেওঁ এটা কথা কৈ থয়—

“তোমালোকে ইতিহাস উলিয়ালে, মই দ্বিতীয় অধ্যায় ৰচিম।”

নীলাক্ষী চকুলো আৰু খঙৰ মাজত ক’লে—“এইবাৰ আমি সেই অধ্যায়ত আমি লিখিম, আপুনি নহয়।”

***

গুৱাহাটী সংবাদ মাধ্যম, আৰক্ষী বিভাগ, আৰু ইতিহাস বিভাগত এখন উত্তাল হাওয়া বগাই গৈছে। ডঃ পল্লব ৰাজকোঁৱৰ এখন খ্যাতনামা অধ্যাপক নহয়, তেওঁ “Agent 73”—এক বিশ্বাসঘাতক, যিয়ে M.G. 43 মিশন ধ্বংস কৰিছিল আৰু ইতিহাসৰ নিচিনা গুপ্ত দলিলক নিজৰ হাতত ৰাখি বিশ্ব ৰাজনীতিৰ ষড়যন্ত্রৰ সৈতে জড়িত হৈছিল।

পল্লবক আটক কৰাৰ পিছত, তেওঁক লোৱা হয় দিসপুর আৰক্ষী জৰিমনা কেন্দ্ৰত, য’ত তেওঁ সময় দিছে মৌনতাৰ। তদন্ত চলি আছে, কিন্তু কোনো তথ্য দিয়া নাই। অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষীয়ে সিদ্ধান্ত লয়—বেনুধৰৰ ডায়েৰীখনৰ অন্তিম পৃষ্ঠাসমূহ বুজি ল’ব লাগে।

নীলাক্ষীৰ ঘৰলৈ উভতি অহাৰ পিছত, তেওঁলোক সেই পচা কাগজবোৰৰ মাজত এটা পৃষ্ঠাক উদ্ধাৰ কৰে, য’ত বেনুধৰে লিখিছিল:

> “যদি মই নাথাকো, জানিবা যে মোৰ মৃত্যুটো পৰিকল্পিত আছিল। আৰু সেই পুৰণি পোষ্ট অফিচৰ গহীনত এখেতেই থোৱা হৈছে—এটা নৱ-জন্মৰ পদক্ষেপ। M.G. 43 শেষ হ’বলৈ গৈছে বুলি ভাবিছে। কিন্তু মই জানো—এটি নতুন পৃষ্ঠা আৰম্ভ হ’ব।”

এইটোতে সংলগ্ন আছিল এখন কঁকালৰ দৰে মানচিত্ৰ—য’ত “P-L-6” বুলি চিহ্নিত এখন ঠাই। অর্কজ্যোতিয়ে তেওঁৰ গুগল মানচিত্রত পৰীক্ষা কৰি চালে, P-L-6 মানে আছিল—পানখোৱা লাইন, জয়ন্তী পাহাৰৰ ওচৰত এখন অপৰিচিত ফায়েলড লজিষ্টিক চেকপইণ্ট।

এতিয়া তেওঁলোকৰ নতুন যাত্ৰা আৰম্ভ হয়। সংবাদমাধ্যমৰ সহায়ত এই বিষয়ে কিছু তথ্য জনপ্ৰিয় হোৱা আৰম্ভ কৰে। কিন্তু তদন্তত বাধা দিবলৈ কিছু অজ্ঞাত কল, হুমকি, আৰু ড্ৰাইভিং ফলোইং আৰম্ভ হয়।

এক নিশা অর্কজ্যোতি তেওঁৰ ফোনত এটা অডিও মেছেজ পায়—পল্লব ৰাজকোঁৱৰৰ কণ্ঠত:

“তুমি ভাবিছা মোৰ গ্ৰেপ্তাৰে শেষ হ’ল? সেই শেষ চিঠিখনৰ পিছফালে যি অক্ষৰ তুমি দেখানে, সেয়া কোড আছিল। Code 1943-PL। তুমি পালে, মানে আমি পাবলৈ দিম।”

নিৰপেক্ষভাৱে বিশ্লেষণ কৰিলে দেখা যায়, “1943-PL” মানে—

1943: প্ৰথম M.G. মিশনৰ বছৰ

PL: পানখোৱা লাইন

এইটো আছিল পুৰণি ব্ৰিটিছ মুঠৰ “Payload Logistics” ৰ সংক্ষেপ নীলাক্ষীয়ে ক’লে—“মানে এই নতুন অধ্যায় হ’ল, কেৱল অতীতৰ অনুসন্ধান নহয়—এতিয়া এই ষড়যন্ত্ৰ আজি চলছে। আৰু সেই Code এখনৰ ভিতৰতে আছে কিবা নতুন, যি এতিয়া পুনৰাৰম্ভ হ’ব।”

তেওঁলোকে যেতিয়া P-L-6 ৰ পথ লৈ আগবাঢ়ে, পাহাৰৰ গাত এটা বন পথত সোমায়। তাত তেখেতে দেখা পায় এটি পৰিত্যক্ত বাংকৰ, ভিতৰত টানেল, আৰু এটি ৰেকৰ্ডিং ৰূম। ৰেকৰ্ডিং ৰূমখনৰ পৰ্দাত এটা ভিডিঅ’ বাজে—য’ত পল্লব ৰাজকোঁৱৰ ২ বছৰ আগতে ৰেকৰ্ড কৰা বক্তব্য এখন চলি থাকে:

“M.G. 43 ছিল এখন খেলা, কিন্তু M.G. NEWLINE — এইটো নৱ যুগৰ পদক্ষেপ। আমি এতিয়া ইতিহাসৰ পৃষ্ঠাক নব-উদ্ধৃতিত লিখিম।”

ভিডিঅ’ শেষ হ’বৰ আগতে দেখা যায়, পল্লবৰ সন্মুখত বহি আছে আন কেইজনমান লোক—যিবোৰ চীন, বাংলাদেশ আৰু ভাৰতৰ সীমান্তত গুপ্তচৰ গোটৰ অংশ।

অর্কজ্যোতি ওচৰৰ ডেস্কত এটা বেটা খোলে, তাত পায় কিছু নথিপত্ৰ, য’ত পল্লবে লিখিছিল—“Newline Protocol: 2025 Rollout”।

নিৰ্ভয়ে অর্কজ্যোতি ক’লে—“শেষ চিঠিখন কোনোদিন শেষ নহয়। ইখন আগন্তুক যুদ্ধৰ আৰম্ভণি—এতিয়া আমাক বুজি কৰিব লাগিব, এই চিঠিৰ ঠিকনাখন ক’লৈ গৈছে।”

***

পানখোৱা লাইনত গোপনে সংগৃহীত সেই বাংকৰৰ ভিতৰত অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষী পায় সেই গোপন ফাইলখিনি। তাত স্পষ্টকৈ উল্লেখ আছিল—“M.G. 43 ends. Newline begins. Initiation Date: July 15, 2025.”

চকু পাতিলেই দেখা গৈছিল এখন লগ বুক, য’ত নতুন গুপ্ত নাম, সীমান্তৰ বিভিন্ন চাৰা, আৰু কিছু প্ৰশিক্ষণপ্রাপ্ত স্থানীয় যুৱকৰ তালিকা—যিবোৰ “ধাৰ্মিক উত্সাহ, ৰাজনৈতিক অস্থিৰতা আৰু সৃষ্ট ধোঁৱাশাৰ” আড়ালত চালিত।

নীলাক্ষী হতভম্ব হৈ ক’লে—“এইবোৰ মানে, তেওঁলোকে নাগালেণ্ড, মণিপুৰ, আৰু মিজোৰামক কেন্দ্ৰ কৰি এটা নতুন সংগঠন গঢ়ি তুলিছে।”
অর্কজ্যোতি ফাইলখন বেছি গভীৰে চালে—তাত এজন গুপ্তচৰৰ নাম দেখা যায়:

Code: Ashen Light
Alias: R.B. Das
Location: Jiribam – Barak Link

তেওঁলোকে জানে, এতিয়া Jiribam ৰ পৰা বড়ক উপত্যকা লৈ আগবঢ়ি যাব লাগিব। পল্লব যদিও গুৱাহাটী আৰক্ষীৰ জিম্মাত, কিন্তু তেওঁৰ ষড়যন্ত্ৰ আগতেই সাজু। তেওঁ “Newline Protocol” নামত এটা নতুন নেটৱৰ্ক চলাইছিল—যি বহুজাতিক, বহুভাষিক, আৰু বহুবছৰৰ অপেক্ষাৰ পিছত ১৫ জুলাইত আৰম্ভ হ’ব।

Jiribam ৰ স্টেচনত অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষীয়ে কোনো নতুন মুখ পোৱা নাছিল। কিন্তু ৰেলৱে লাইন পাৰ হৈ ওলোৱাকেইখন চাহ দোকানৰ ভিতৰত, তেওঁলোক দেখা পায় একোটা QR কোড, যি দীঘল QR স্ট্ৰিপৰ মাজত লিখা—“Checkpoint 43X – Verify Before July 10”।

এই QR কোড স্কেন কৰোঁতেই ওপজা এটি নতুন মানচিত্র—অসম-মনিপুৰ সীমান্তৰ গোপন শিবিৰৰ এক নক্সা, আৰু তাত প্ৰশিক্ষণ, অস্ত্ৰ, আৰু পল্লবৰ সহায়ক R.B. Das-ৰ চলাচল।

নীলাক্ষী ক’লে, “তেওঁলোকে যুদ্ধৰ বাবে ৰাজনৈতিক ভাঙন, সামাজিক উত্তেজনা, আৰু তথ্যবিভ্ৰান্তিকেই অস্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰিব খুজিছে।”
অর্কজ্যোতিয়ে নিৰন্তৰ ভাবে তালমিল ৰাখি গুৱাহাটীৰ DIB (Directorate of Intelligence Bureau) লৈ তথ্য প্ৰেৰণ কৰে। প্ৰথমে সন্দেহত পেলায়, কিন্তু যেতিয়া তেওঁলোকে “M.G. 43” আৰু “Newline”ৰ প্ৰমাণ আগবঢ়ায়, তেতিয়া এটা Joint Counter-Op Team গঠন কৰা হয়।

তেওঁলোকে Jiribam ৰ পৰা অভিযান কৰে সীমান্ত দিশে, য’ত ৰাতিৰ আঁধাৰত অস্ত্ৰৰ চালান আহি থাকে। এটা পৰিত্যক্ত মঠৰ তলৰ গোপন টানেলত দেখা পোৱা যায় বহু বছৰ পুৰণি অস্ত্ৰ, নথিপত্ৰ, আৰু যোগাযোগ যন্ত্ৰ।

ঠিক তেতিয়াতে, অর্কজ্যোতিৰ ফোনত আহে এটা অডিঅ’—এবাৰ নহয়, ভিডিঅ’ কল।

পল্লব ৰাজকোঁৱৰ হাজিৰ হয় তাৰ পিছে। চকুত আগৰ মিচিকিয়াহে হাঁহি। ক’লে—

> “তোমালোকে ভাবিছা গ্ৰেপ্তাৰ কৰিলেই শেষ? Newline মাথোঁ মুখত নহয়, হৃদয়ত পুৰণি দাঙিৰ দৰে গজাই উঠিছে। আৰু মই হ’লো সুধাকণ্ঠ। মোৰ বদলত বহু ‘চিঠি’ আগতিয়াকৈ পঠিওৱা হৈছে। দেখোঁ কিমান ঠেকাব পাৰা।”

ভিডিঅ’ বন্ধ হ’ল।

নীলাক্ষীয়ে চুপচাপ ক’লে—“মানে Newline ইতিমধ্যে আৰম্ভ হৈ গ’ল। আৰু সেয়া কেৱল এজন মানুহৰ অভিযান নহয়—এক গোটা আন্দোলন।”

অর্কজ্যোতিয়ে ক’লে—“আমাৰ হাতত সময় কম। ১৫ জুলাই আহি আছে।”
তেওঁলোকে সিদ্ধান্ত লয়—শেষ চিঠিখনৰ অন্তিম অধ্যায়, “The Day of Dispatch” লিখিব লাগে। সেইদিনেই হ’ব ইতিহাস বদলাবলৈ চাওঁতা এক গোট আৰু ইতিহাস বচাবলৈ ওলোৱা দুজন অসম্ভৱ বিশ্বাসীৰ মুখামুখি যুঁজ।

***

১৪ জুলাইৰ নিশা। অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষী দিল্লীৰ চাণক্যপুৰীৰ ইনটেলিজেন্স কোঅৰ্ডিনেশ্যন চেম্বাৰত বহি, শেষ পৰিকল্পনা সাজে। DIB, RAW আৰু সেনা গোপন সংযোগ বিভাগ মিলি এখন Operation Final Letter সাজে। কিন্তু সকলো তথ্যৰ মূৰত আছে এখন চিঠি—বেনুধৰৰ লিখা এখন অদৃশ্য পৃষ্ঠা, যি বহু বছৰ ধৰি পচা কাগজৰ ভাঁজত লুকাই আছিল।

নীলাক্ষীয়ে শেষবাৰলৈ চিঠিখন পঢ়ে—

“তেওঁলোকে ভাবিছে তথ্য মচি পেলালেই সত্য মাৰ যায়। কিন্তু সত্যটো চিঠিৰ দৰে—জাপ খালে কোঁচটো পৰে, কিন্তু শব্দবোৰ আঁতৰি নাযায়।”

“Newline এ আহি থাকিব। যদি তুমি পাঠক, জানিবা—চিঠিখন কেতিয়াও শেষ নহয়। True Dispatch begins when lies end.”

এই পংক্তি এটাতেই গোপন আছিল Newline Dispatch Base-ৰ সংকেত—“True Dispatch”। এতিয়া অর্কজ্যোতিৰ কণ্ঠত ওলাই আসে উদ্দীপনা—“এটা ইমেইল আইডি: truedispatch@nl2025.in — মানে এইটো মাথোঁ কোড নহয়, এক real-time triggering server।”

তেওঁলোকে লগ কৰে সেই এণ্ট্ৰি পইণ্ট, আৰু তাৰ পিছে দেখা পায়—হাই-লেভেল ছিক্ৰেট মিটিংৰ লাইভ ট্রান্সমিশন। চীন, মিয়ানমাৰ আৰু ভাৰতৰ গোপন চুক্তিপত্রৰ ওপৰত চাইনিজ লগা সহিহ।

অর্কজ্যোতিয়ে এই নথিপত্ৰ ফটো আকারত কপি কৰি RAW Headquartersলৈ প্ৰেৰণ কৰে। ঠিক সেই মুহূৰ্ততে—চান্দনি চকত, দক্ষিণ দিল্লীৰ এটা ক’নফাৰেন্স চেম্বাৰত বিস্ফোৰণ।
পল্লব ৰাজকোঁৱৰ পলাই গৈছে।

নীলাক্ষীয়ে ক’লে—“তেওঁো আমাৰ আগতেই বুজি গৈছিল, আমি তেওঁৰ কোড ভাঙিছোঁ। এতিয়া তেওঁ অভিযানৰ অন্তিম চাৰ্জে আহিব।”

তেওঁলোকে পায়—Newline HQ অৱস্থিত নয়ডা ছেক্টৰ 150 ত, এটা ৰেটিনাৰ মেচ্ছিং চেম্বাৰৰ পিছফালে।
পাঁচজন বিশেষ অভিযানৰ বিষয়া, অর্কজ্যোতি, আৰু নীলাক্ষী উপস্থিত হয়। ৰাতিপুৱাৰ ৩ বজাত, চেম্বাৰ খোলা হয়।

তাত দেখিবলৈ পোৱা যায় এক ডাটা প্ৰসেসিং সেন্টাৰ, য’ত অসমৰ পৰা লৈ ভাৰত-চীন সীমান্তলৈ তথ্য সংগ্ৰহ কৰি পচাতি মিথ্যা সত্য ৰূপে চলাবলৈ সাজু কৰা হৈছে।
প্ৰত্যেক workstation-ত দেখা যায় ‘Dispatch Scheduled: 15 July 04:00 AM’

অপেক্ষা নকৰাকৈ, পলিমাৰিক ব্লাষ্ট গেল বসোৱা হয়, আৰু 04:00 বাজিবলৈ ৩ মিনিট বাকি থাকোঁতেই সকলো সংযোগ ছেকি দিয়া হয়।

তেওঁলোকে ওলাই অহাৰ লগে লগে—অর্কজ্যোতিৰ ফোনত এখন নতুন চিঠিৰ মেছেজ পায়।

চিঠিৰ বিষয়:

Subject: “To those who tried to silence history”

“You found me. But I was never alone. My final letter is already on its way. Let’s see if truth really travels faster than lies.” —73

চকুপাতে, NewsWire, IndiaTV, আৰু ইণ্টাৰনেটৰ মেন পেইজত এক গোপন ব্লগ ছপা হৈ গৈছে—“M.G. 43: The Indian Betrayal” — য’ত তথ্যবোৰ ভুল ৰূপত উপস্থাপন কৰা হৈছে, যেন পল্লব এক জাতীয় বীৰ, আৰু বেনুধৰ আছিল ডাবল এজেণ্ট।

অর্কজ্যোতি হতবাক। কিন্তু ঠিক সেই মুহূৰ্ততে, নীলাক্ষীৰ সৈতে আগত তৈয়াৰ কৰা সত্য আৰ্হিৰ প্ৰতিলিপি RAW আৰু Press Council ৰ জৰিয়তে প্রকাশ কৰা হয়।
আৰু তাৰ মাজতেই, বেনুধৰৰ চিঠিখনৰ কপি—হাতে লেখা, অসমীয়া ভাষাত, স্বাক্ষৰযুক্ত—“চিঠিখন যদি পায়, জানিবা—এই নহয় শেষটো, কেতিয়াবা তোমাৰেই এখন চিঠি হ’ব লাগিব।”

পল্লব ৰাজকোঁৱৰ পলাইছে, কিন্তু তেওঁৰ অভিযান ধ্বংস হৈছে।

অর্কজ্যোতি আৰু নীলাক্ষী — এক নতুন ইতিহাসৰ ৰক্ষক।
তেওঁলোকে জানে—চিঠিখন শেষ নহয়।
কাৰণ প্ৰতিটো যুগতে সত্যে নতুন চিঠিখন লিখে।
আৰু কোনোবাই পাঠ কৰে।
ঠিক আপোনাৰ দৰে।