বৰষুণৰ চিনাকি

নয়ন জ্যোতি বৰা

বেলিটো অলপ হেঙুলীয়া। গুৱাহাটী ৰেল ষ্টেচনৰ মাথোঁ বহুত বতৰতেই এনে বৰ্ণত ঢকা দেখা যায় — যেতিয়া মেঘবোৰে আকাশত গোমুজিয়াই ঘূৰি ফুৰে, আৰু বৰষুণ নামি আহে কেচুৱা সুৰত, নিচেই বিনম্ৰ, নিচেই আপোন। সেইদিনা সেইখিনিয়ে হৈছিল — ৰাতিপুৱাৰ পৰা টিপটিপাই বতাহ ওলাব খুজি মেঘবোৰে তাল মিলাই আকাশৰ আঁচলত উলটি-পলটি খেলিছিল। লোকসকল ছাতি ওপৰলৈ তুলিছিল, কিন্তু বতাহে কেৱল মূৰত হাত থিয়াই ক’ব খুজিছিল — “অধীৰ নহ’বা, আজি কিবা অদ্ভুত হ’ব।”

অনুৰাগ ৰেল ষ্টেচনৰ এখন সামান্য চাহৰ দোকানত বহি আছিল। বাহিৰত শীতল বৰষুণ — আৰু ভিতৰত এবিধ অদ্ভুত শূন্যতা। এটা পৰ্যন্ত সকলো কিছুমান শূন্যতাৰে পৰিপূৰ্ণ হৈছিল; গুৱাহাটীৰ এই ব্যস্ত ঠাইখন তেওঁৰ বাবে কেৱল এটা অপেক্ষাৰ স্থান — নিজৰ অতীতৰ সৈতে দেখা হোৱাৰ, নিজৰ শিকলিৰে বান্ধি থোৱা এখন পুৰণি ঘৰ বিক্ৰী কৰি উভতি যোৱাৰ। তেওঁৰ দৃষ্টিত এই চহৰখন কেতিয়াও নিজৰ হোৱা নাই — যেন পিতৃৰ ভাষা, নাম, ভূমি সকলো তেওঁৰ বাবে কেৱল পৰিচয়ৰ এটা অংশ, ভালপোৱাৰ নহয়।

তেওঁৰ হাতত আছিল এখন পুৰণি কিতাপ — “মই আৰু মোৰ নিজা”, এটি আত্মজীৱনীমূলক সাহিত্য। অনুৰাগে এই কিতাপখন আগতে তিনিবাৰ পঢ়িছিল। কিন্তু আজি বতৰৰ মাজত, কফিৰ সুৰভিত, শব্দবোৰে যেন নিজৰ অন্তৰচক্ষুৰে লগ ধৰিছিল। কিতাপৰ পৃষ্ঠাত পৃষ্ঠাত অশ্ৰুজল নিগৰিছিল, যদিও চকু একো বহাই নাছিল।

এনেতে চাহৰ দোকানখনত এজনা ছোৱালী ভিতৰলৈ সোমাল — হাতে এখন কাগজৰ ফাইল আৰু ছাতিটো চুবুৰিত থৈ, চুপচাপ বহি পৰিল। চকুত দীঘল ৰিমৰ চশমা, কেশবিন্যাসত আচল নিপুণতা। কেতিয়াবা মানুহৰ দৃষ্টিতেই কিবা কথা থাকে — যিটো স্পষ্টকৈ কোৱা নহয়, কিন্তু অনুভৱ কৰা যায়। ছোৱালীজনীক চাবলৈ অনুৰাগৰ বিশেষ মন নলাগিল যদিও তেওঁ অনুভৱ কৰিলে — ছোৱালীৰ মুখত তুমিও মইৰ দৰে কিবা এটা লৈ বহি আছা।

তেওঁলোৰ মাজত প্রথম কথোপকথন এজন কাকৰ বাবে হ’ল। দোকানখনত বহি থকা কাকজনে চিগাৰেট জ্বলাইছিল, আৰু ধুৱাঁ অনুৰাগৰ চকুত সোমাই গ’ল। ছোৱালীজনে চকুত খঙৰ আগচনি লৈ ক’ব খুজিলে, “এইটো পাব্লিক ঠাই…” কিন্তু কাকজনে পাতি থকা মেল বন্ধ কৰিলে। অনুৰাগ হাহি মাৰি ক’লে — “আজি বৰষুণটো যেন সকলোতকৈ বেছি জানি-বুজি নামিছে, নহয়নে?”

নিপাই চকুত অলপ আচৰিত হাঁহি পেলালে। “হয়, জানি-বুজি। বিশেষকৈ যেতিয়া তুমি এনেকুৱা কিতাপ লৈ চাহৰ দোকানত বহা দেখা যায়। ‘মই আৰু মোৰ নিজা’ — এইটো মোৰ আটাইতকৈ প্ৰিয় বই। তুমি পঢ়িছা নেকি আগত?”

অনুৰাগ অলপ থমকি, কেতিয়াবা কথাবোৰ কাক ক’ব লাগে, সময়ে ঠিক কৰে — সেই সিদ্ধান্ত লৈ ক’লে, “তিনিবাৰ। আৰু আজিৰ বাৰটো যেন নিজৰ বাবে নহয়, কাৰোবাৰ বাবে।”

নিপাই কেতিয়াবা, কিতাপৰ বিষয়ে কথা পাতিলে, মানুহৰ চকুত সত্যৰ বালি ওলায় — অনুৰাগৰ চোখত সেই বালিটো দেখা পাই হেনো ক’লে, “তুমি লেখক নেকি?”

“নহয়। মাত্ৰ পঢ়ক। পিতৃ আছিল লেখক — অসমীয়া সাহিত্যৰ ভিতৰত অলপ দুখীয়া শ্ৰেণীৰ মানুহ। তেওঁৰ নামেই মোৰ অসমলৈ অহাৰ কাৰণ।”

“তুমি অসমৰ নেউতা?” নিপাৰ চমৎকৃত প্রশ্ন।

“অর্ধেক। মায়েৰ মাত হিন্দী, পিতৃৰ মাত অসমীয়া। জন্ম দেৰাডুন, বাস দিল্লীত, আৰু এতিয়া অহা গুৱাহাটীত…।”

“তোমাৰ মাত ক’ত?” — নিপাৰ প্রশ্ন অচিনাকীজনৰ ভিতৰত নিজ ভাবি পোৱা দৰে।

“নাই। কিছুবছৰ আগতেই গুচি গ’ল। এতিয়া কেৱল এজনী মাত — কিতাপ।”

সেই মুহূর্তত বৰষুণে অলপ তীব্ৰ হৈ পৰিল। চাহৰ দোকানখনত থকা সকলোৱে অলপ আঁঠু চেপি বহিল। অনুৰাগ আৰু নিপাৰ মাজত নিম্নস্বর কথোপকথন — যেন দুখন হৃদয়ৰ মাজত শব্দবোৰে সঁচা চিনাকি বিচাৰি ফুৰিছে।

“তুমি?” অনুৰাগে সুধিলে।

“মই নিপা। গ্ৰন্থাগাৰত কাম কৰো — নগাঁৱৰ এজনী সাধাৰণ ছোৱালী।”

“সাধাৰণ ছোৱালীয়ে ‘মই আৰু মোৰ নিজা’ পঢ়ে জানো?”

“সাধাৰণতা মাথোঁ মানুহে ঠিক কৰে, নিজে নহয়। মই কিতাপ পঢ়ো কাৰণ মই কেতিয়াবা নিজকে কোনো কথাত চিনে পোৱা খুজো।”

এক মুহূৰ্ত নিস্তব্ধ। সেই মুহূর্তবোৰেই জীৱনৰ বহুত কথা ক’ব পাৰে। বাহিৰত বৰষুণ, ভিতৰত নীৰৱ চাহৰ কাপ, আৰু মাজত সজীৱ হৈ থকা দুটা মন।

“তুমি নগাঁৱলৈ যাবা?” — অনুৰাগে সুধিলে।

“হয়। কিন্তু আজি দেৰিলৈকে হ’ব ট্ৰেইন। তুমি?”

“তেজপুৰ — পিতৃৰ ঘৰ। বিক্ৰী কৰিব লাগিব। আমাৰ বাবে বোজা হৈ পৰিছে।”

“তুমি বিক্ৰী কৰিছা, কিন্তু মই সেইবোৰ জীৱনভৰ তোমালৈ দাঙি ধৰিম।”

এইবাৰ নিপাৰ চকুত কিবা অজান সঁচা জ্বলি উঠিল — কেতিয়াবা মানুহৰ মুখত কথা নাথাকে, কিন্তু চকু কৈ দিয়ে — “আজি কিবা নতুন হ’ব পাৰে।”

ট্ৰেইনৰ ঘোষণা ওলাল — গুৱাহাটীৰ পৰা তেজপুৰগামী বিশেষ চাৰ্টাৰ এক্সপ্ৰেছ। অনুৰাগে উঠিবলৈ ল’লে।

“চাব পাৰোঁ পুনৰ?” — নিপাই মুখত অলপ অচিনাকীতাৰ নিচিনা শব্দেৰে সুধিলে।

“হয়, হ’ব পাৰে। বৰষুণ থাকিলে সম্ভাৱনা বেছি।” — অনুৰাগে হাঁহি মাৰি চালে।

তেওঁ ওলাই গ’ল, নিপাই ওলাই গ’ল, কিন্তু সেই চাহৰ দোকানখনত পৰি ৰ’ল — এটা পৃষ্ঠাত বিয়পি থকা চিনাকি নহোৱা অনুভৱ।

বৰষুণ নামি আছিল। কিন্তু সেইদিনা তেওঁলোক দুজনক লগ কৰিছিল — কিবা এজনক আপোন বুলি চিনিবলৈ।

***

পিছে দিনটো শুক্লা আছিল, কিন্তু মনে যেন বৰষুণৰ চিনাকি আঁকি ৰাখিছিল। অনুৰাগে তেজপুৰলৈ গৈ ঘৰটো চাই আহিছিল — সেই ঘৰ য’ত পিতৃয়ে কোনোবেলি কলম আৰু কলমীৰ মাজত নিজক বিচাৰি ফুৰিছিল, আৰু য’ত অনুৰাগ কোনোদিনে স্থায়ী ঠাই পাই নাছিল। মাটিৰ গন্ধ, বাগানৰ বেলি, সেউজীয়া বতৰ — সকলোৰে মাজত নিজকে যেন কোনোমতে আনৰ ঘৰলৈ অহা এজন অতিথি যেন লাগিছিল। কিন্তু মনত এটা অনুভৱ বাকি আছিল — “চাহৰ দোকানখনৰ ছোৱালীজনীক কেতিয়াবা পুনৰ লগ পাম নেকি?”

বসন্ত বুটিক নামৰ এখন সৰু কিতাপৰ দোকানত তেওঁ সোমাল — এটা খোজ দিয়া মানেই যেন এটি বৌদ্ধ মন্দিৰৰ চৌহদ চেলাই ধৰাৰ দৰে অনুভৱ হ’ল। বইৰ গোন্ধ, পাত উলটাই চাই থকা কণমানি ছোৱালীবোৰ, আৰু এখন শোকৰ বহন কৰা আত্মজীৱনী হাতে লৈ থকা এজন বৃদ্ধ — সকলোতে এক নিৰ্বাক সুৰ।

“হাতত কেতিয়াও খালি কিতাপ লৈ আহা উচিত নহয়।” পৃষ্ঠমূৰৰ কাষৰ পৰা এবাৰ কিবা কোৱা শুনা গ’ল। চকু ঘূৰাই চালে — নিপা।

চকুৰ ক’ণত তেতিয়াও মেঘৰ ৰিমঝিম আছিল, কিন্তু মুখত বিৰামহীন হাঁহি। “তুমি!” অনুৰাগ অলপ আচৰিত, অলপ অস্থিৰ।

“হয়। মই এইখন দোকানত সোমাই সোমাই কিতাপ বিচাৰি পঢ়ো। কেতিয়াবা পঢ়ো — কেতিয়াবা মাথোঁ চাওঁ।”

“চাবৰ ভিতৰতো পঢ়া হয়… কেতিয়াবা কথা নকৰিয়েই মানৱ জীৱনৰ মর্ম উপলব্ধি কৰিব পাৰি।” — অনুৰাগৰ গলত গভীৰতা আছিল।

নিপাই তাক এখন কিতাপ ধৰি দিলে — “সাঁথৰ বতাহ” — এজন যুৱ লেখকৰ আত্মবিশ্বাস আৰু সংশয়ৰ কাহিনী। “এইখন পঢ়িছা?”

“নাই, কিন্তু এতিয়াই পঢ়িব বিচাৰোঁ।” — অনুৰাগে হাঁহি মাৰি ল’লে। দুয়ো বাইচপাইক ঘূৰি-ঘূৰি কিতাপ চাই ফুৰিলে, যেন কিতাপবোৰেই তেওঁলোকক চিনাই দিছে, আৰু কথাবোৰ মাথোঁ মাধ্যম।

সন্ধিয়া হ’ল, দোকানখন বন্ধ হ’বলৈ ধৰিলে। নিপাই সুধিলে — “তুমি কেতিয়ালৈ গুৱাহাটী থাকিবা?”

“অধিকদিন নহয়, হয়তো ৫-৬ দিন। ঘৰটো বিক্ৰী আৰু কেইটামান নথিপত্ৰ শেষ কৰি…”

“আৰু তুমি কেতিয়াবা নিজৰ বাবে থাকিবা?” — নিপাৰ প্ৰশ্ন অনুৰাগক স্তব্ধ কৰি দিলে। তেওঁ ভাবিলে, বহুদিন ধৰি এইটো কথাই ক’ব পৰা এজন মানুহ বিচাৰি আছিল — কেৱল পুথিৰ পাততেই নোহোৱা।

“হয়তো… যদি এই বৰষুণবোৰ পুনৰ আহে, তেন্তে মই ৰ’ম। তুমি থাকিবা নেকি?” — তেওঁ নিজেই সুধিলে, নিজেই আচৰিত।

নিপাই মূৰ হেলালে। “মই এতিয়াও থাকো — এই চহৰত, এই কিতাপবোৰৰ মাজত, আৰু কেতিয়াবা মানুহৰ হৃদয়ত।”

চাহৰ দোকানখনৰ ওচৰত যেতিয়া তেওঁলোক ওলাইছিল, বৰষুণ নামিবলৈ লৈছিল পুনৰ।

“তুমি বতাহৰ আগত মাত পৰি থাকিবা, যদি মই কেতিয়াবা উভতি আহোঁ?” — অনুৰাগে সুধিলে।

নিপাই অলপ হাঁহি মাৰি ক’লে, “বতাহ সদায় নিজৰ মানুহক চিনে।”

সেই দিনটো কিতাপৰ পাতত আঁকা ৰৈ গ’ল। কেৱল পঢ়া নহয় — সেই পাতবোৰত নিজৰ প্ৰতিবিম্ব বিচৰা দুজন মানুহে নিজৰ হৃদয়ৰ কপালত এটি শব্দ লিখি থ’লে — “আপোনজন।”

***

সকলো সপোনৰ সেউজ পাহাৰ থাকে, কিছু স্মৃতিৰ ধুলি থাকে, আৰু সকলোৰে মাজত কেতিয়াবা এজন মানুহ থাকি যায় — যিজন হঠাৎ আমাৰ সপোনখনত উপস্হিত হয়, আৰু পিছলৈ সেইটো সপোন নহয়, জীৱনৰ এটা অংশ হৈ পৰে। সেইদিনা এনেকুৱা এটি দিন আছিল।

নিপাই সজলাইছে — এখন কপিহীন সুতাৰ মেখেলা চাদৰ, ঠাণ্ডা লিপষ্টিকৰ ছাঁ, আৰু কাঁইট-মুক্ত হাঁহি। অনুৰাগৰ লগত চেকগেটত লগ হ’ল। দুয়ো উঠি গৈছিল গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়লৈ — নিপাৰ কলেজ দিনৰ কেম্পাচটো দেখুৱাব বুলি।

“তুমি জানানে, এই স্থানটো মোৰ বাবে ঘৰ বুলি অনুভৱ কৰা একমাত্ৰ ঠাই আছিল।” — নিপাই ক’লে, কেম্পাচৰ ফটক পাৰ হৈ যাওঁতে।

“তুমি এতিয়াও ইয়াত প্ৰেম কৰি থকা দৰে হাঁহি হাঁহিছা।” — অনুৰাগে চাই চপে হাঁহিলে।

“কাৰণ, জীৱনত বহুবোৰ ঠাই মোৰ দখললৈ অহা নহ’ল, কিন্তু এইখন মাটিৰ গন্ধ… এইটো সদায় মোৰ।”

তেওঁলোকে প্ৰথমে ফটোগ্ৰাফি ক্লাবৰ ওচৰটো গ’ল। নিপাই ক’লে, “এইখিনিত মই প্ৰথম কেমেৰা ধৰা শিকিছিলোঁ। কিন্তু কেতিয়াও নিজ ছবি তুলি নাছিলোঁ।”

“কিয়?” — অনুৰাগে সুধিলে।

“নিজৰ চেহেৰা চাবলৈ মই কেতিয়াও তেনেকৈ আত্মবিশ্বাসী নহ’লোঁ।”

অনুৰাগে মোবাইলত কেমেৰা খুলি নিপাৰ ফালে আনিলে। “হ’ব লাগে। আজিৰ দিনটো এই স্মৃতিৰে সংৰক্ষণ হ’ব লাগে। চকুত সপোন আছে — তাক তুলি ৰাখিব লাগে।”

ফ্লাশটো নালাগিল, পিচে সেই মুহূর্তটোৰ জোনাকিত নিপাৰ মুখমণ্ডলত এটা স্থিৰ ৰূপ সজিছিল — যেন অলপ সন্মান, অলপ লাজ, অলপ জীৱনৰ সঁচা চিনাকি।

পিছলৈ গৈ তেওঁলোকে “হৰেকৃষ্ণ লাইব্ৰেৰী” ওলাই চাইছিল। দৰ্জাৰ চৌকুৰ পাথৰৰ পৰা অনুৰাগে সুধিলে, “তুমি এতিয়াও কেতিয়াবা ইয়াত যাও নেকি?”

“নহয়, কিন্তু কেতিয়াবা মন যেতিয়া খুব গম্ভীৰ হৈ পৰে, মই ইয়ালৈ মনতকৈ ফুৰোঁ।”

“তুমি মোক কেতিয়াবা তোমাৰ মনৰ ভিতৰত ল’বা নেকি?” — অনুৰাগৰ মুখৰ কথা এঠাইতে থমকি গ’ল।

নিপাই অলপ সময় লৈ হাঁহিলে। “মনত যাক ল’ব, তাক তুলি ৰাখিবলৈ সাহস লাগে। তুমি থাকিবা?”

অনুৰাগ থমকি গ’ল। “মই নাজানো, কিন্তু মই প্রথমবাৰ ভবা — গুৱাহাটী কোনো বোজা নহয়।”

তেওঁলোকে এগছ ফৰিং পোকমেলীয়া গছৰ তলত বহি পৰিলে। কণমানি ছাত্ৰ-ছাত্ৰী ফুৰি ফুৰি গৈ আছে, পিছে এই দুইজন যেন সময়ৰ বাহিৰত বহি আছিল।

“মোক কেতিয়াবা ভয় লাগে।” — নিপাই মৃদু স্বৰত ক’লে।

“কিহৰ?” — অনুৰাগৰ চকু নিপাৰ মুখত।

“যেনেকৈ তুমি মোৰ বহু কিতাপৰ পাতত চেনেহৰ শব্দ হৈ পৰিছা, সেই শব্দ যদি অলপপিচে উৱালি যায়… যদি তুমি ফিৰা যাওঁ, আৰু মই আকৌ এই লাইব্ৰেৰীৰ দৰ্জাত বহি থাকোঁ — হাতত এটা শূন্য কিতাপ লৈ।”

অনুৰাগে নিপাৰ হাতত হাত থ’লে। প্ৰথমবাৰৰ বাবে তেওঁলোকৰ তেজ একে তালে বাজি উঠিল যেন। “মই নাই হৈ যাবও, সেই শব্দটো তই চাই থাকিবি। আৰু কেতিয়াবা যদি মই ফিৰো, সেই শব্দতেই তই মোক চিনিবি।”

সন্ধিয়া হ’বলৈ ধৰিছে। কেম্পাচৰ গছবোৰে অন্ধকাৰৰ আগমনৰ বিষয়ে ক’লে, কিন্তু সেইদিনা দুয়োৰে অন্তৰত পোহৰ আছিল — এখন চকুত আঁকা সপোনৰ ছবি।

তেওঁলোকে ওলাই আহিল — বতাহত বৰষুণৰ সোঁত পাইছিল, যেন সেই হাওঁ-হাকুত কিবা ক’ব খুজিছিল — “এই চিনাকি সাধাৰণ নহয়। এয়া বৰষুণৰ বুকুৰ পৰা ওলাই অহা কথা।”

***

পুৰণি ঘৰখন এখন মানুহৰ দৰে। সৰু পোহৰৰ বাল্ব, দেওলৰ কুঁহিপাত কাগজ, আৰু বাৰাণ্ডাৰ পৰিস্কাৰ নোহোৱা কাঠৰ জুই — সকলো যেন অনুৰাগক চিনে।
নিপা ওলাই দাঁৰাই থাকে ফটকখনৰ দাঁতিত, যেন আপোন কোনোবা মানুহৰ ঠাইত ভ্ৰমণ কৰা বাটৰ আগত। অনুৰাগে কঁপোৱা বেটালিৰে দৰ্জাখন খুলিলে।

ঘৰখনৰ ভিতৰত ধূলি, বেলি আৰু নীৰৱতা—সেই নীৰৱতা যিটো কোনোদিনে শব্দ বিচাৰ নকৰে, মাথোঁ সাৱটি ধৰে।
নিপাই মৃদুস্বৰত ক’লে, “এইটো তোমাৰ পিতৃৰ ঘৰত পঢ়াৰ কোঠা আছিলনে?”

“হয়। ইয়াতে পিতাই কেতিয়াবা কবিতা লিখিছিল, আৰু মাক—তেওঁ চুপিচাপ বহি থকা মানুহ আছিল, পিতৃৰ প্ৰতিটো শব্দ বিশ্বাস কৰিছিল।”
চাকি পোহৰটো নিপাৰ মুখত পৰাত, তেওঁ যেন এটা কুঁহিপাতৰ পাতত আঁকা ছবি হ’ল — সময়ৰ ভিতৰটো এন্ধাৰৰ মাজেৰে উজ্জ্বল।

তেওঁলোকে ওপৰৰ ঘৰত সোমালে—যিখন ঘৰৰ খিৰিকিৰ কাষত এখন টেবুল, এবিধ কলম আৰু পিতৃৰ এটা পুৰণি ডায়েৰী আছিল।

“তোমাৰ হাতত কলমটো বেছ মানায়।” নিপাই ক’লে।

“তুমি জানানে, মই বহুদিন ধৰি লিখা এৰিছিলোঁ? যেন শব্দবোৰ মোক এৰিছে।” অনুৰাগৰ গলৰ সুৰ গম্ভীৰ।

“শব্দ বেয়া সময়ত চেপাই থাকে, কিন্তু প্ৰেম পালে ওলাই আহে।”

নিপাই ডায়েৰীখন উলটাই চাই থাকিল—পাতবোৰ হালধীয়া, পেনৰ কালি মিচিকীয়া। এটি কবিতাৰ শিৰোনাম পঢ়িল—“নিঃশব্দৰ বাটত তোমাৰ বাবে মই”।

“তোমাৰ পিতৃৰ ভাষাত, নিঃশব্দতকৈ গভীৰ শব্দ কিবা আছে?” নিপাই সুধিলে।

“আছে — মই ভাবোঁ, সেইটো হ’ল ‘অপেক্ষা’। মা অপেখাই আছিল, আৰু মই অপেখাইত উঠি ডাঙৰ হোৱা। জানো কিয় — এই ঘৰখনত সোমাই মই যেন গম পালোঁ, মোৰ জীৱনতও কোনোবাই অপেক্ষা কৰি আছিল।”

“মই নেকি?” — নিপাৰ প্ৰশ্নটো অলপ লাজুক, অলপ সত্যৰ দৰে।

অনুৰাগ সাৱটে ক’লে — “তই নাথাকিলে, এই ঘৰৰ গন্ধ, শব্দ, আৰু স্মৃতি — সকলো মাথোঁ ধূলি হ’ব। কিন্তু এতিয়া মই চাইছোঁ, এইবোৰো জীৱন্ত।”

ঘৰখনৰ এটা পুথিভৰ্তি তাকতত এক সৰু সুৰঙত এটি পুৰণি ফটো উলটি পৰিল — এটি ক’লা-শ্বেত ছবি, এখন মাক-পিতাৰ সৰু ছাঁ, আৰু সাঁথৰ পৰা তোলা এটি ছোৱালী, যাৰ চকুত বিস্ময়।

“এইটো তুমি?” নিপাই সুধিলে।

“নহয়, এইটো মোৰ পিতৃয়ে তোলা এগৰাকী ছোৱালীৰ ছবি — পিছে মোৰ মনে সদায় ক’তো লুকাই ৰখা আছিল, হয়তো তইয়ে।”

এইবোৰ কথা যেন কোনো কিতাপৰ পৃষ্ঠা নহয় — এগৰাকী মানুহে নিজৰ ভিতৰৰ পৃষ্ঠা খুলিছে।

সন্ধিয়া বেলিৰে ওলাল। গেটৰ ওচৰত নিপাই থমকি থাকিল।

“এই ঘৰৰ ভিতৰত তোমাৰ অকলশৰীয়া শব্দবোৰে মোৰ লগত কথা পাতিলে — আৰু মই চাইছোঁ, তুমি আজিও শিশুৰ দৰে উশাহ লোৱা মানুহ। মই থাকিম।”

অনুৰাগ কিছু না ক’ই, কেৱল মূৰ তললৈ হাত দিলে — নিপাৰ হাত ধৰি।

আকাশত মেঘ আছিল। বৰষুণ নামিবই নামিব। আৰু সেই বৰষুণৰ টোপালত পুৰণি ঘৰটোৰ উঠোনত দুটা হৃদয় সাৱটি থাকিল—স্মৃতিৰ পুথিখনত লেখা নতুন প্ৰেমৰ পাত।

***

বিলখনৰ নাম “দিব্যসাৰ বিল” — নগৰৰ কোলাহলৰ পৰা অলপ আঁতৰত, ওঁঠাল সেউজীৰ মাজত এজাক স্নিগ্ধতা যেন গোপনে সজাই ৰখা কোনো ঠাই।
অনুৰাগে ক’লে, “এইখিনিত মই শিশুৰ দৰে উশাহ ল’ব খুজিছিলোঁ। আজি তই লগত, সেয়া সাহস।”

নিপাই তলৰ ফালে চাই হাঁহিলে, “তুমি সাহস কৰি হাঁহা শিকিছা, মই সাহস কৰি হাঁহি থাকিবলৈ শিকিছোঁ।”

তেওঁলোকে এখন কাঠৰ নাও ভাড়া ল’লে — ওপৰত ডাঙৰ ৰঙা ছাতা এটা, নাওচালক এটি সৰু বুঢ়া মানুহ, যিজন মাত্ৰ “হুম” আৰু “আ”ৰ মাধ্যমেৰে কথোপকথন চলায়।

জোনাকীয়া বেলি পানীত পৰি ছিলিকা খেলিছিল। নিপা নাওৰ কাষত বহি হাতটো পানীত চুবাই দিলে — পানীৰ ঠাণ্ডা স্পৰ্শত চকুত কিছু উদাস ভাব।

“নিপা, যদি তোমাৰ জীৱনত সকলোটো শব্দ হেৰাই যায় — তুমি কি ৰাখিব খুজিবা?” — অনুৰাগ সুধিলে।

“হাঁহি। কারণ মোৰ জীৱনত বহুদিন ধৰি কান্দোনেই আছিল। হাঁহিয়ে মোক জীৱিত ৰাখিছে।” — নিপাৰ গলত এক আত্মবিশ্বাস, যি ডুব দিব খুজা আত্মাকো ওপঙাই তোলে।

নাওখন অচিন ৰাস্তা ধৰি আগবাঢ়ি থাকে, যেন জগতৰ পৰা আঁতৰি গৈ আছে। দুয়ো মূৰ তুলি চাই, হাতত হাত ধৰি নীরৱ থাকে — যেন শব্দৰ কোনো প্ৰয়োজন নাই, স্পৰ্শই যথেষ্ট।

“এই নদী যদি মোৰ জীৱন হ’ব, তই নাও হ’বি নেকি?” — অনুৰাগ সুধে, হাঁহিৰে কিন্তু চকুত স্পষ্ট গুৰুত্ব।

“নাও নহ’লে মই বতাহ হ’ম — যি পানীত ঢৌ তুলিব, কিন্তু ডুব নেদিব। তই যদি নদী, মই তাৰ সপোন।”

বুঢ়া নাওচালকে এফালে চাই হাঁহিলে — যেন বহু বছৰৰ আগতে এই কথা শুনি আছিল। পানীত ভাঙি পৰা জোনাকিত তেওঁলোকৰ মুখৰ প্রতিবিম্ব টিপটিপকৈ আঁকা হৈ থাকিল।

এক সময়ত অনুৰাগে এখন কাগজ উলিয়াই ক’লে, “মই আজি তোমাৰ বাবে কিবা লিখিছোঁ।”
নিপাৰ চকুত অলপ বিস্ময়, অলপ আশ্চৰ্য।

“তোমাৰ হাঁহিৰ বতাহত মই উৰি ফুৰো,
আৰু তোমাৰ চকুত মই বাট চাওঁ।
তুমি মোৰ কিতাপ নহয়,
তুমি মোৰ পঢ়ি শেষ নোহোৱা প্ৰাৰ্থনা।”

নিপাই অলপ সময় ল’লে — পিচে চকুলোৰে চুপিচাপ মিচিকিয়াকৈ হাঁহিলে।

“তুমি জানানে অনুৰাগ, মই বুজিছোঁ — এই হাঁহিবোৰ বৰষুণ নহয়, এইবোৰ আশ্বাস। মই তাক সাঁচি ৰাখিম।”

জীৱনত কোনোবাই কেতিয়াবা হাঁহিৰ মাজেৰে কান্দোন বুজে — আৰু তেনে সময়ত সেই হাঁহি মানুহক নিজ কৰি তোলে।

সন্ধিয়া আহিল — বিলৰ পাৰত গছবোৰে অন্ধকাৰৰ মুখত মুখ দিল। কিন্তু নাওখন যেতিয়া ঘূৰি আহিছিল, দুজনৰ মুখত জোনাকিৰে সজোৱা এটি হাঁহি আছিল — সেই হাঁহি পৱিত্ৰ, পৰিচিত, আৰু নিৰ্বাক ভালপোৱা।

***

ঘৰখন নিপাৰ আছিল, কিন্তু ভিতৰত সোমাই অনুৰাগৰ যেন অনুভৱ হৈছিল—এই ঠাই খিনি যেন বহুদিনৰ পৰিচিত।
দেওলত এজাক ছবি — কেতিয়াবা তৰা, কেতিয়াবা হেঙুলীয়া হাঁহি, কেতিয়াবা বস্ত্ৰহীন অশান্তি — ফটোগ্ৰাফিৰ পাতত বন্দী সময়।

নিপাই ক’লে, “এইবোৰ ফটো মোৰ নয়ন। মই যি দেখি, সেয়া তুলি ৰাখোঁ, কেতিয়াবা নিজৰ বাবে, কেতিয়াবা মনৰ ভয় আঁতৰাবলৈ।”

অনুৰাগ ওচৰলৈ আগবাঢ়ি এখন ফটো চালে — এটা সৰু পুতৌৰ, চকুত তীব্ৰ ভয়।

“এই ছবি মই পুৰণি ঘৰ এটাৰ আঙণত লৈছিলোঁ — তাত কিছুমান সন্তান বিক্ৰী হোৱাৰ দৰে কাহিনী আছিল। মই সেই দৃশ্যৰ মূৰত দাঁতিত আছিলোঁ।”

“তুমি ভয় নোপোৱা?” — অনুৰাগে সুধিলে।

“ভয় পালেও ছবি লোৱা বন্ধ নকৰোঁ। কিয়নো, যদি মই চুপ থাকোঁ, এইবোৰ কাহিনী ক’ত যাম? মই শিকিছিলোঁ, সৃষ্টিতো এটা প্রতিবাদ।”

অনুৰাগে অলপ সময়লৈ চুপ থাকিল। তাৰপিছত ক’লে, “মই কেতিয়াবা ভাবো, তই হাঁহি মানে। কিন্তু আজি অনুভৱ কৰিছোঁ — তই যুদ্ধ।”

নিপাই হাঁহিলে, কিন্তু চকুত সেউজ কঁকালিপাৰ দৰে কিবা এটা জপিয়াই পৰিল।

“তুমি জানানে, মই সপোন দেখি হৈছিলোঁ — বিদেশত চুটিং কৰিম, চিত্ৰপ্ৰদর্শনী হ’ব, মানুহ ক’ব ‘নিপা বৰা’ মানে বাস্তৱ’ৰ ছবি। কিন্তু… মাক বেমাৰ হ’ল। মই ঘৰলৈ ঘূৰি আহিলোঁ। আৰু তাৰপিছত ছবি তোলা কেতিয়াবা দায়িত্ব হ’ল, সপোন নহ’ল।”

অনুৰাগে সাৱটি ক’লে, “সপোন হেৰাই নাযায়, তাত মাথোঁ কেতিয়াবা মাজত মানুহবোৰ হেৰাই যায়। কিন্তু যদি সপোনে তোক চিনে, সেয়া ফিৰি আহিব।”

“কিন্তু মই কেতিয়াবা ভয় কৰোঁ — যদি সপোনটো মোক পাহৰি যায়?” — নিপাৰ স্বৰ খহিৰ পৰা।

“সপোন পাহৰিলেও মই থাকিম। তোৰ কথা মই সাঁচি ৰাখিম। তই যদি হেৰাও — মই তোৰ ছবি আঁকিম। মোৰ স্মৃতিত, মোৰ শব্দত, মোৰ হাঁহিত। তই হব—এজাক উৰা আশা।”

এই বাক্যৰ পাছত ঘৰৰ ভিতৰত নীৰৱতা নামি আহিল, যেন শব্দবোৰ নিজকে থমকাবলৈ ক’বলৈ আছিল।

নিপাই ওলাই এটা সৰু বাকচ লৈ আহিল — সেউজ কপোৰে মোৰা, য’ত ছবিৰ বেল্ট, নেগেটিভ ৰিল, আৰু এটি এপ্লিকেচনৰ ফর্ম।

“এইখন চাইছা — মই পেৰিছ ফটোগ্ৰাফি একাডেমিলৈ আবেদন কৰিছিলোঁ। কিন্তু কেতিয়াও মেইল পঠিওৱা হ’ল নাছিল। তই ক’বা — এতিয়া পঠিয়াম নেকি?”

অনুৰাগে নীৰৱে কাগজখন ল’লে, আৰু চপে মূৰ জোকাৰি ক’লে, “এতিয়াই। কিয়নো আজিৰ দিনটো—তোৰ উৎসৱ। আৰু তই যদি উৰিব খুজিছ, মই হ’ম তোৰ বতাহ।”

নিপাৰ চকুত চকুপানী ওলাই আহিল — কিন্তু সেই চকুপানী ক্লান্তি নহয়, এক নতুন আশাৰ ধুমুহা।

বাহিৰত বৰষুণ পৰিবলৈ ধৰিছে। জানালিৰ কাঁচত টপ টপ শব্দ — যেন পৃষ্টাত শব্দ লিখাৰ দৰে।

নাও, বিল, পিতৃৰ পুৰণি ঘৰৰ স্মৃতি, আৰু এই শব্দবোৰ — সকলো মিলি আজি এটা কথাৰ ভিতৰত জীপাই উঠিল।

***

সন্ধিয়াৰ বৰষুণটো সৰু, কোমল, আৰু যেন নিপাৰ শিতানৰ জোনাকিৰ দৰে।
তেওঁলোকে শহৰৰ একেটা কেফেতে বহিছে — যিখনত অনুৰাগে প্ৰথম চাহৰ কাপত নিপাৰ আঁচল নষ্ট কৰিছিল, আরু নিপাই মিচিকীয়া হাঁহি দিয়ে কৈছিল, “এনে ক’লে নতুন ৰং লগা বুলি ভাবিম।”

নিপা বৰষুণ চাই থাকে — গ্লাছত টপটপ শব্দ। অনুৰাগে হাতত এটি সৰু খাম লৈ তেওঁলৈ আগবঢ়ালে।
“এইখন মই বহুদিন ধৰি লিখিবলৈ ভয় খাই আছিলোঁ — কিয়নো প্ৰেমৰ আগত মই সদায় নিজক আৰু বেছি নগণ্য অনুভৱ কৰোঁ। কিন্তু এতিয়া তই, মই আৰু ভয় নকৰো।”

নিপাই চিঠিখন ল’লে। তেওঁ মুখেৰে কিবা নক’লে, কেৱল খুলি পঢ়িবলৈ ধৰিলে।

চিঠিখন:
নিপা,
তই কেতিয়াবা মোৰ চুপ থাকাক মানে নিঃস্বতা বুলি ভাবিছসেনে?
কিন্তু তই জানিসনে — মই চুপ থকাৰ অৰ্থ আছিল, মই চিঞৰি ক’ব খুজিছিলোঁ ‘তোৰে বাবে মই’…

তই ফটোত বন্দী কৰ ‘সময়’,
আরু মই শব্দত ৰচোঁ ‘স্মৃতি’।
তই হ’ল তাতি — যি মই নিজক চিন্তো পাৰোঁ।

মই জানো, তই স্বপ্ন দেখা মানুহ। তোৰ ভৰসা আছে কেমেৰা আৰু বাস্তৱত।
আৰু মোৰ আছে কেবল শব্দ আৰু সপোনৰ মাজৰ নীৰৱতা।
কিন্তু তই সেই মানুহ — যিয়ে মোৰ শব্দবোৰ উজলাই দিলে।

তই যদি কোনোদিন আৰু মোক চাই হাঁহি নোহোৱা…
মই হ’ব সেই বৰষুণ — যি তোৰ ফটোৰ পৃষ্ঠাত হ’ব চেপা টোপাল।

তই থাকিলি — মই হম।
তই নাথাকিলি — মই হ’ম “তই” বুলি লেখা অক্ষৰ।

— অনুৰাগ

চিঠিখন পঢ়ি নিপা চুপ থাকিল। তেওঁৰ চকুত কোনো নাট্য — কোনো অতিনাটকীয় অভিব্যক্তি নাছিল। মাথোঁ এটি চকুপানীৰ টোপাল ওলাল, আৰু গতি হ’ল নিতান্ত ধীৰতাৰে।

অনুৰাগ ক’লে, “মই জানো, আজিও মই নিখুঁত নহয় — পিছে তই যদি মোক স্বপ্নৰ লগত লৈ যাবি, মই হাঁহিব বিচাৰোঁ। তই মোক লৈ যাবি নেকি?”

নিপাই চকুপানী মচি, চকু মেলি চাই ক’লে — “এই চিঠিখনে প্ৰেমৰ দৰে লাগিল। চুপচাপ, কোমল, আৰু বহু গোপন কথাৰে ভৰা। মই বহুদিন ধৰি এটাই কথা বিচাৰি আছিলোঁ — সেয়া হ’ল ‘বিশ্বাস’। আৰু আজি মই সেইটো তোৰ চকুত পোৱাৰ দৰে অনুভৱ কৰিছোঁ।”

বাহিৰত বৰষুণ অবিৰত, কিছুমান টোপাল চকু ভিজাই, কিছুমান আশ্বাস হৈ ওলায়।

এই চিঠিখনৰ লগে লগে প্ৰেমৰ পথত এটি দৃঢ় পঢ়ল। শব্দত পিন্ধা অনুভৱে তেওঁলোকৰ মাজত এটি দৰ্শনীয় সন্ধি গঢ়ি তোলে।

***

পুৱাৰ হালধীয়া ৰ’দটো জানালিৰ কাঁচ পাৰ হৈ নিপাৰ চকুলৈ পৰিছিল। অনুৰাগ তেতিয়া কিচেনত, দুই গ্লাছ তাত ৰখা — এখনত ক’লা চাহ, আনখনত দুধ-চিনিৰ অপৰাধী পানীয়।
আঁতৰি থকা অথচ একেলগ, যেন দুটা পৃথক নদীৰে একেটা সাগৰৰ অভিমুখ।

নিপাৰ ফোনত এটি মেইল আহে — পেৰিছ ফটোগ্ৰাফি একাডেমিৰ পৰা।
বিষয়: “Your Work Speaks Beyond Borders — We Welcome You.”

তেওঁৰ সপোন! যিটো কেতিয়াবা সময়ৰ পৰা গুটি গুটি হেৰাই গৈছিল — আজি সেয়া নিজেই ওভতি আহিছে।

চকুত শব্দ নাছিল, মূখত হাঁহিও নাছিল।
হাতেৰে মেইলটো দেখুৱাই অনুৰাগৰ ওচৰলৈ আহে।

অনুৰাগে পঢ়ি চুপে মূৰ জোকাৰে ক’লে, “এইটো মাথোঁ তোৰ নতুন যাত্ৰাৰ আৰম্ভণি। তই উৰি যা, নিঃসংকোচে। মই থাকিম — তোৰ ফটোত, তোৰ শব্দত, আৰু সপোনৰ ঠিকনাত।”

“তুমি আমাক লগত কিয় নেযাবা?” — নিপাৰ নিচুকনি যেন বতাহৰ দৰে।

“কিয়নো এইবাৰ তোৰে বাবে একাকীত্বও পবিত্ৰ হ’ব লাগে। মই চাইছোঁ — তই নিজে নিজক সন্ধান কৰা, মই তোৰ উৰুৱা চাব খোজো।
যদি সঁচাকৈয়ে সপোনৰে ঠাইত প্ৰেমো থকাই, সেই সপোনৰ ঠিকনাত মই থাকিম। তই নুশুনিলেও।”

তেওঁলোক বহুত খন একেলগ আছিল — কপালত কপাল, আৰু মাজত এটি বতাহ — যিটো কোনো কথা নক’লেও হাঁহিৰ মাজেৰে ক’ব পাৰিছিল, “মই থাকিম। তই গ’লেও।”

বহুদিন পাছত নিপাই এদিন পেৰিছৰ এক শিলপৰ গৃহত নিজৰ ফটো প্রদর্শনী চাই থাকে — এখন ফটোত, অন্ধকাৰত এক নাও, ওপৰত এটি ৰঙা ছাতা, আৰু এজন লাজুক, হাঁহি পোৱা মানুহ।

ফটোখনৰ শিৰোনাম আছিল:
“প্ৰেম — যি নিজে নহয়, কিন্তু আপোন”

ফটো প্ৰদৰ্শনৰ মাজতে, সংগ্ৰহশালাৰ এঠাইত চুপে এজন মানুহ — ছাদৰ পৰা চুটি বৰষুণ পৰিছে বাহিৰত। তেওঁৰ হাতত এখন খাম — নিপাৰ ঠিকনালৈ লিখা এটি চিঠি:

> “তই চপে হ’লে আমি শব্দ হ’ম।
তই থাকিলি আমি ৰ’ম,
তই নাথাকিলি আমি সপোন হ’ম।”

 

সেয়া আছিল অনুৰাগ।

নিপাই তাত পৰ্যন্ত অহা নাছিল — কিন্তু প্ৰেমৰ গন্ধ, বৰষুণৰ ধাৰ, আৰু সপোনৰ ঠিকনাত — তেওঁ উপস্থিত আছিল।

—

এক গাঁঠনি — য’ত প্রেম মানে মিচিকিয়া হাঁহিৰে সাৰথি,
ভালপোৱা মানে সকলোৰে আগে নিজক সন্ধান কৰাটো,
আৰু বিচ্ছেদ — মাথোঁ এটি কেমেৰাৰ ফ্ল্যাশ,
যি সপোনৰ ছবিত চিৰস্থায়ী হৈ থাকে।

__