হিমাংশু বৰা
গাঁৱঁখনৰ গুজব
সৰাইগাঁও। নামটো শুনিলেই যেন কাণৰ ভিতৰত ধ্বনি বাজে বাঁহী, ঢোল আৰু বিহুৰ গীতৰ। গাঁওখন বৰ ডাঙৰ নাছিল—মুঠে পাঁচখন পথ, এখন প্ৰাইমাৰী স্কুল, এখন দুখন দোকান থকা বজাৰ আৰু এঘৰীয়া মানুহৰ জীৱন। গাঁওখনৰ প্ৰতি কোণত যেন সময় থমকি ৰৈ আছে। সেই সময়ৰ ভিতৰতে অলেখ কাহিনী। কিন্তু আটাইতকৈ বিখ্যাত কাহিনী—বিহুৰ আগৰ নিশা।
“বিহুৰ আগৰ নিশা ত ভূতৰ নিশা!”—এইটো আছিল সৰাইগাঁৱৰ আটাইতকৈ বেছি কোৱা বাক্য। গাঁওখনৰ প্ৰায় সকলো লোকে—বুঢ়া-আতাই, হালধীয়া পানী খোৱা জেঠা, চাওল বাটেৰে অহা কাকাই—সকলোয়ে ক’ব, “বিহুৰ আগৰ নিশা কোনোবাই বাহিৰ ওলাব নালাগে।”
অজয় আহিছিল গুৱাহাটীৰ পৰা, হোষ্টেলৰ বন্ধ হোৱাৰ পাছত। মাতামহীৰ ঘৰ, গাঁৱৰ পশ্চিম পাৰত। ডাঙৰ ঘৰ। গছ-বিলাকৰ ছাঁত জুই-পোহৰৰ দৰে পৰা মৃদু বতাহ। পুৱাৰে পৰা ল’ৰা-ছোৱালিৰ কোলাহল। কিন্তু ভিতৰতে একেটা কথা ঘূৰি থাকে—“ঢোল বজে, গাঁও নিস্তব্ধ হয়, আৰু কিছুমান দেখা পোৱা নাযায়…”
মাতামহীয়ে পিচলীয়া চোতালত বহি অজয়ক ক’লে—
“তই শুনিছ’নে, ৰাজেন বুঢ়াক?”
অজয় চকু ডাঙৰ কৰিলে। “নাই।”
“তেওঁ আছিল গাঁওৰ ঢোলীয়া। বিহুৰ দিনা তেওঁ ঢোল বজাব নোপোৱাত কেতিয়াবা বহুত গুম গুমীয়া হ’ল। শেষটো হ’ল, বিহুৰ আগৰ নিশা, ঢোল লৈ ওলাই গ’ল আৰু পিচে নাহিল। ওলাই গৈ আছিল বাঁহজংঘলৰ দিশে।”
অজয়ে কিছু বুজিব পৰা নাছিল। গুৱাহাটীত সেয়া গল্প বুলি শুনা যায়, কিন্তু এতিয়া যেন বাতাসৰে সৈতে কিবা থিক কৰি থাকিল।
গাঁৱৰ ৰাজেন বুঢ়াৰ নামত অলপ সুধা কৰিছিল। কিছুমান লোকে কয়—“তেওঁ বৰ ভাল ঢোলীয়া আছিল।” আন কিছুমানে কয়—“মৃত্যুৰ পাছতো ঢোল বজায়।” আৰু কিছুমানে চুপ।
নিশা নামি আহিল। তাৰিখ আছিল চৌৱাহট্টৰৰ চাৰিখনাৰ বিহুৰ আগৰ দিনটো—গাঁওত সকলো বন্ধ। দোকান বন্ধ। বজাৰ বন্ধ। কুকুৰো চিঞৰে নাই।
বাতি নিভাবলৈ মাতামহীয়ে ক’লে, “এই নিশা, বাহিৰ ওলাবি নালাগে। হেনো হেৰাই যা।”
অজয় চকু উলিয়াই হাঁহিলে। “ভূতৰ ভয়! মই চাগে ভূতকো ভয় দেখাম।”
কিন্তু ভিতৰৰ ভয়টো বুকুত ৰৈ থাকিল।
মধ্যনিশা। চৌধাৰিৰ ঘড়ীত বাৰটা বাজিল।
অজয়ে চকু খুলিলে—টিক-টিক শব্দ। তাৰ মাজতে এখন দৰ্জাৰ গজ্গজ্ শব্দ। সি উঠিল।
সেয়া সময়ত ঢোলৰ শব্দ বাজিল।
ঢম্… ঢম্… ঢম্…
পূব দিশৰ পৰা যেন ঢোল বাজিছে। কাষৰ ফাঁকিৰ পৰা চকু পেলালে—দূৰত, গাঁওৰ মাজেদি এবিধ ছাঁয়া গতি কৰিছে। ঢোল লৈ, ধেমেলিয়া খোজত, যেন কাকো নেদেখা, কিবা বুজা নাযায়।
অজয় চুপচাপ দুখন চকুৰে চায়।
ঢোল বজে। ছাঁয়া গুচি যায়।
আৰু নিশা নীৰৱ হৈ পৰে।
আপুনি সদায় ইমান ৰঙীনভাৱে কল্পনা কৰে—ভূত মানেই ওলমা চুলি, কপালৰ তলেৰে ৰক্ত। কিন্তু
এই গাঁওত, ভূত থাকে… ঢোলৰ শব্দত।
***
বাঁহজংঘলৰ পৰা মাত
ৰাতি বাহটাৰ পাছত সৰাইগাঁও যেন আন এটা পৃথিৱী। শব্দবোৰ বোজা লাগে। মানুহবোৰ নিজকে লুকুৱাই ৰাখে। বাতি নিভাই, চকু মুদি, বুকুৰ গতি সামলাই। যেন ক’ৰবাত কিবা ওলাই আহিব পাৰে—এজন ঢোলীয়া, যাৰ মুখ নাই, কিন্তু হাতত আছে ঢোল।
অজয়ে নিশা শুব নোৱাৰিলে। মনত বাজি থাকিল ঢোল। ঢম্… ঢম্… সেই শব্দ এতিয়াও কাণত বাজে। সি মাতামহীৰ ঘৰখনৰ দৰ্জা খুলি বাহিৰলৈ চালে।
অমাবস্যাৰ ৰাতি। আকাশত পোহৰ নাই। গাঁৱৰ পৰা দূৰত, বাঁহৰ জংঘলৰ ওচৰত কিবা যেন সৰে, কিবা যেন থমকি থাকে।
অজয়ে চাবলগীয়া হৈছে বুলি অনুভৱ কৰিলে।
“এনেই আহিছোঁ গাঁওলৈ। ভূত দেখি চাওঁ। মোৰ ডেৰিকাৰ দৰে বন্ধুবোৰক ক’ব পৰা যাব—‘অ’ ভাই, মই ভূতৰ ঢোল শুনিছোঁ!’”
পিন্ধিলে এখন বুট, এখন চাদৰ মূৰত পেলালে, আৰু চাইলৈ ওলাল।
বাটখন শুই পৰিছে। গাঁওখনত কোনো শবদ নাই।
কেৱল জুই পোৰা গন্ধ, আৰু বহু দূৰত এক এবিধ শব্দ… ঢম্… ঢম্…
সেই ঢোলৰ শব্দ। কেতিয়াবা ওচৰ, কেতিয়াবা দূৰ।
হঠাৎ কাষত কিবা ছাঁয়া!
অজয়ে থমকি থাকিল। চকুত কাষৰে পুখুৰীৰ পানীত ভাঁহি থকা এখন ছাঁয়া। তাৰ হাতত ঢোল, গছৰ পিনে চাইছে।
অজয়ে উজাই ক’লে, “ক’ৰ পৰা আহিছে তই?”
কোনো উত্তৰ নাই। ছাঁয়া সৰি গ’ল, গছৰ মাজেদি।
অজয়ে পিছু লৈ গ’ল।
চিনাকি পথ শেষ হ’ল। এতিয়া সেই বাঁহজংঘল—য’ত ৰাজেন বুঢ়া বিহুৰ আগৰ নিশা গুচি গৈছিল।
জংঘলত প্ৰৱেশ কৰিলেই বাতাস হ’ল ঠাণ্ডা, শব্দ হ’ল গম্ভীৰ। বাঁহৰ গছবোৰে যেন কান পাতি শুনিছে ঢোলৰ গাথা।
আঠা, আঠা শব্দত মাটিত খোজ পৰে। অজয়ে টোৰ্চ জ্বলাইছে, কিন্তু টোৰ্চৰ পোহৰ বেছি দূৰ নাযায়। যেন কিবা থিক-থিক কৰি ওলাব লাগিছে।
এক বিৰাট বাঁহৰ গছত আঁৰি থকা কোনোবাই!
অজয়ে গতি বঢ়ালে। গছটোৰ কাষত গ’লে দেখিলে—এজন মানুহ। চাদৰেৰে মুখ ঢাকিছে। হাতত ঢোল।
সেই মুহূৰ্ততে ঢোল বজালে—
ঢম্… ঢম্…
অজয়ে পিছ ফুৰিবলৈ ধৰিলে। সেই সময়তে মানুহজনে মাত দিলে—
“অজয়… গাঁও ল’ৰা অজয়…”
অজয়ে চকু ডাঙৰ কৰিলে। “তই মোক চিনিছ?”
“তই মই যি গাঁৱৰ আছিলোঁ, সেয়া পাহৰি গ’লি? মই ৰাজেন।”
এইবাৰ চাদৰ উলটি পৰিল। তাৰ তলত কোনো মুখ নাই। কেৱল দুটা খালী চকুৰ গভীৰ গাত, এক নীৰৱতা।
অজয়ে চিঞৰি উঠাৰ আগতেই—
ঢম্… ঢম্… ঢম্…
ঢোল বজিছে, আৰু তাতে বাঁহৰ গছবোৰ কঁপিছে।
অজয় সৰি গ’ল। দৌৰি ওলাই আহিল। বাট পোৱা নাই, গছৰ মাজেৰে, কাঁইটৰ মাজেৰে।
এনেকুৱা সময়তে পিছফালৰ পৰা মাত আহিল—
“তই যদি বিহুৰ আগৰ নিশা ঢোল বাজাবি, তেতিয়াহে মই গুচি যাম।”
অজয় বাটেৰে উৰি মাতামহীৰ ঘৰলৈ ঘূৰিল।
শৰীৰ কঁপি উঠিছিল। বুকু গধুৰ। চকু লাল।
ঘৰৰ প্ৰাচীৰৰ পৰা পুঠিৰ পৰা কুকুৰে চিঞৰিলে।
আকাশত কোনো জোন নাই।
কেৱল এখন ছাঁয়া—মাটিত ঢোল লৈ বহি আছে।
***
বুকুৰ ভিতৰত ঢোল
পুৱাৰ বেলিকাই সৰাইগাঁওত সূৰুয ওলাইছিল, কিন্তু অজয়ৰ হৃদয়ত ৰৈ আছিল নিশাৰ গাঢ় ছাঁয়া। বিছনাৰ পৰা উঠি সি কোনোবাই যেন চকুত দেখে। চোকা চকু, ঢোলৰ শব্দ, আৰু সেই কাণফালাই দিয়া কথাষাৰ—
“তই যদি বিহুৰ আগৰ নিশা ঢোল বাজাবি, তেতিয়াহে মই গুচি যাম।”
মাতামহী চুপচাপ গাখীৰ গৰম কৰি আছিল। অজয়ে কাপত ধৰি চুমুক দিয়া মাথোঁ মাত্ৰ আৰম্ভ কৰিছে, মাতামহীয়ে সুধিলে—
“নিশাটো… ভালকৈ শুইছ নে?”
অজয়ে চুপ। সি নিজকে বোলে—”হয়তো বেমাৰ লাগিছে। হয়তো গাঁওৰ কাহিনীবোৰে মনত ভ্ৰম দিছে।”
কিন্তু তাৰপিছত মাতামহীয়ে কোৱা কথাটো বুকু কঁপাই তুলিলে—
“আজি ভোৰতেই হাঁহিৰী পুখুৰীৰ পাৰত এবিধ ঢোলৰ ছাঁয়া দেখা গৈছে।”
অজয়ে চকুত চকু পেলালে। মাতামহীৰ চকুত ভয়, কিন্তু ওচৰ চাপা জেদ।
“মই দেখিছোঁ,” অজয়ে কলে, “বাঁহজংঘলত। ৰাজেন বুঢ়া। মুখৰ ঠাইত শূন্যতা, আৰু ঢোল বাজিছিল।”
মাতামহীয়ে থালটো থিয় থিয়কৈ থ’লে।
“সঁচাকৈয়েই দেখিছ?”
“হয়।”
বিনীত নামৰ এজন ছোৱালী আছিল গাঁওত। অজয়ে যেতিয়া গাঁওলৈ আহে, সি সদায় কথাবোৰ খুৰখুৰকৈ কয়। বিনীত আছিল সাহসী। অজয়ে বিনীতক লগ ধৰিলে।
বিনীত শুনি থকাহে, ক’লে—
“তই জান নে, ৰাজেন বুঢ়াই শেষ বছৰৰ বিহুৰ আগৰ নিশা ৰাতিপুৱা শেষ বাৰৰ বাবে ঢোল বজাইছিল। সেই ঢোলত তেওঁ আত্মা থৈ গৈছিল। আৰু কোৱা হয়—যিমান দিন বিহুৰ আগৰ নিশা ঢোল নাবজে, তেতিয়ালৈকে তেওঁৰ আত্মা বাঁহজংঘলত কাটি ৰ’ব লাগে।”
অজয় থ’ মাৰি ৰ’ল।
“মানে… মই যদি ঢোল বজাওঁ, তেতিয়া সি গুচি যাব?”
বিনীতে মাত দিলে—
“হয়, কিন্তু… সে ঢোল তোৰ বুকুৰ ভিতৰত বজিব লাগিব। ভয়, ক্ৰোধ, সব ছিঙি ঢোল বজাব পাৰিবি, তেতিয়াহে।”
“ঢোল ক’ত পাব?”
বিনীত ক’লে—
“তোৰ মাতামহীৰ ঘৰতেই আছে। ৰাজেন বুঢ়াৰ ঘৰ আছিল—এতিয়া তোমালোকৰ।”
অজয়ে নিশা সেই ঘৰখনৰ পিঞ্জৰীৰ তলৰ পৰা এখন পুৰণি ঢোল ওলিয়ালে। তাত বগা কাপোৰত মেৰি থকা। ঢোলটো হাতত লৈয়েই বুকুত কিবা জুই জ্বলে যেন অনুভৱ হ’ল।
নিশা আহি গ’ল। বিহুৰ আগৰ নিশা।
গাঁও গোটেই চুপ। দোকান বন্ধ। গৰুবোৰ গোঠালীত। মানুহে ঘৰত পৰ্দা দি থাকিল।
অজয় ওলাই গ’ল, হাতত সেই ঢোল লৈ।
সেই ঢোল—যি আছিল ৰাজেন বুঢ়াৰ।
যি ঢোলত বাজিছিল জীৱনৰ সংগীত। আৰু মৃত্যুৰ পাছত হোৱা গাঁথা।
অজয়ে গাঁওৰ পথেদি খোজ দিলে।
ঢোল বজাবলৈ হাত তুলিলে, পিছফালৰ পৰা মাত—
“তই যদি বজাবি, সেয়া বিহুৰ আশীৰ্বাদ হ’ব। কিন্তু যদি ভয় খাই থমকি যাবি—তই মোৰ দৰে হ’বি।”
অজয়ে ঘূৰি চালে—কোনো নাই।
পিচে বুকুৰ ভিতৰত ঢোল বজিবলৈ ধৰিলে। নিজেই নিজক কয়—“অজয়, তই হ’বি নতুন ঢোলীয়া। এই ভূতৰ গাঁথা শেষ কৰ।”
ঢম্… ঢম্… ঢম্…
বাঁহজংঘলৰ পথেদি গৈ, পুখুৰীৰ কাষত, গছৰ ছাঁয়াত অজয়ে ঢোল বজালে।
তাতেই দেখা দিলে ৰাজেন বুঢ়া।
বুকুৰ ভিতৰত জ্বলি থকা শূন্য চকু, আৰু মিচিকিয়া হাঁহি।
“সঁচাকৈ বাজাব পাৰি নে?”—বুঢ়াই সুধিলে।
অজয়ে চকু বন্ধ কৰি ঢোল বজাই গ’ল। আৰু সেয়া পৰ্যন্ত বজালে, যেতিয়া সেই ছাঁয়া… পাতৰ মাজেদি হেৰাই গ’ল।
***
তেজৰ খৰঙ, আত্মাৰ মুক্তি
ঢোলৰ শব্দ শেষ হোৱাৰ লগে লগে যেন গাঁওখনৰ হাওঁফাওঁ বন্ধ হ’ল।
চুপচাপ নিশাৰ বুকুত অজয়ে দাঁত খুঁটি ধৰিলে।
আঁচলতে সেই ঢোল—পুৰণি ৰাজেন বুঢ়াৰ ঢোল—এতিয়া তেওঁৰ বুকুত বাজিছে।
আৰু সেই ঢোল বজাই উঠিছে কেবল এখন ভূতৰ মুক্তিৰ বাবে, কিন্তু তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰৰ ভয়, দুঃসাহস, আৰু কৌতুহলৰো পৰীক্ষা হ’ল।
পিছফালৰ পৰা ঢপৰ শব্দ।
অজয়ে ঘূৰি চালে—বাঁহজংঘলৰ মাজেদি ৰাজেন বুঢ়া আহি আছে।
এইবাৰ তেওঁৰ মুখ দেখা যায়। ক্ৰমিকভাৱে মুখখন ৰূপ ল’ব ধৰিছে—চুলি, নাক, চোকা মুখৰেখা। যেন আটাইতকৈ ভয়ংকৰ কথাটো হ’ল, তেওঁৰ মুখ এতিয়া মানুহৰ।
বুঢ়া মাত দিলে—
“তই বজালে… আৰু মই এতিয়া মুক্ত হবলৈ সাজু।”
অজয়ে হাঁহি মাৰি ক’লে—
“বাৰু, এতিয়া গুচি যা। সৰাইগাঁওৰ মানুহে শান্তি চায়।”
বুঢ়াই চকু মেলি চাই থাকিল।
হঠাৎ নিজৰ বুকুত হাত দিলে—
আঙুলিৰ পৰা গঢ়গঢ়াই পৰিল ৰঙা পানী।
অজয়ে কঁপি উঠিল।
“এইটো কি?”
“এইটো মোৰ তেজ। যি তেজত ঢোল বাজিছিল। আৰু মই মাৰ খাই যোৱা নিশাটো… এই বাঁহজংঘলত… নেমেলা কোনো চোৰাং ডলাৰৰ বাবেই আছিল।”
অজয়ে চকু ডাঙৰ কৰিলে—
“মানে… তোক মাৰি পেলোৱা হৈছিল?”
“হয়,” বুঢ়া ক’লে, “বিহুৰ আগৰ নিশা মই বাহিৰ ওলালো, ঢোল লৈ গছত বহা কিছুমান লোকক চাই পেলালো। তেওঁলোকে গাঁৱৰ পৰা গাঁওপত্ৰ বেচা-পতাৰ চুক্তি কৰিছিল। মই বাঁহজংঘলৰ ভিতৰত ঢোল বজাবলৈ গ’লো, আৰু তেওঁলোকে মোৰ ওপৰত হাত তুলি দিলে।”
অজয়ে যেন বিশ্বাস কৰিব নোৱাৰে।
“মানে এইটো ভূত কাহিনী মাথোঁ নহয়… এইটো খুন।”
বুঢ়াই চকু বন্ধ কৰি ক’লে—
“মোক কোনোদিনে কবর দিয়া হোৱা নাছিল। মোৰ শৰীৰ আজিও এই জংঘলৰ ভিতৰতে মাটিৰ তলত গচকাই থোৱা। মই আত্মা হৈ থাকিলোঁ… অপেক্ষা কৰিলোঁ এজন ঢোলীয়াৰ, এজন সাহসীৰ, এজন সত্য সন্ধানীৰ।”
অজয়ে চকু বন্ধ কৰিলে। ঢোলটো লৈ গ’লে গছটোৰ দাঁতিত, য’ত বাঁহজংঘল সবাতোকৈ ডাঙৰ।
সেই ঠাইত মাটি খনাৰ বাবে এখন কাঁইটৰ লাঠি উলিয়ালে।
কবিতাৰ দৰে এবিধ গন্ধ—জুই, মাটি, আৰু পচা পাত।
তলত পোৱা গ’ল এটি হাত। শুকান, মাটিৰ সৈতে জোৰ লাগি থকা। আৰু তাৰ কাষতে এখন কুঁহিপাত মেৰোৱা খাম—
তাত লিখা আছে: “ৰাজেন হাজৰিকা, ঢোলীয়া, সৰাইগাঁও।”
অজয়ে চকু ডাৱৰ কৰি থাকিল।
মৃতদেহখন পুনৰ মাটিৰ তলৰ পৰা তুলি গাঁওলৈ আনিলে।
পুৱা, গাঁওবাসীয়ে লগ পালে।
আৰু ৰাজেন বুঢ়াৰ মৃত্যুৰ গাঁথা সকলোৰে মুখত ঘূৰিব ধৰিলে।
গাঁওবাসীয়ে এখন ঠাই ঠিক কৰিলে, গছজোপাৰ কাষত।
সেই ঠাইত ৰাজেন হাজৰিকাৰ সমাধি হ’ল।
অজয়ে গাঁওপুৰাণ লিখি পেলালে।
আৰু ঢোল? সেই ঢোল গাঁওৰ পুৰণি মন্দিৰত ৰখা হ’ল—
সেই ঠাইত
কেতিয়াবা বাজে…
ঢম্… ঢম্…
যেতিয়া আত্মা মুক্তি পায়।
***
নতুন ঢোলীয়া
চাৰি দিন পাৰ হ’ল ৰাজেন হাজৰিকাৰ সমাধি হোৱাৰ।
গাঁওখনৰ মানুহবোৰে যেন গভীৰ এটা নিশ্বাস ললে।
পিছদিনা বিহু। আৰু বিহুৰ দিনা প্ৰথমবাৰৰ বাবে বহু বছৰ পিছত গাঁওখনত ঢোল বজিল।
এইবাৰ ঢোলীয়া আছিল—অজয় হাজৰিকা।
গাঁওৰ বজাৰত ঢোল বজাবলৈ ওলোৱাটোৱেই যেন এক নতুন সূচনা আছিল। গাঁওৰ বুঢ়া-আতাইবোৰ চকুপানীত—
“এই ঢোলত ৰাজেনৰ আত্মা আছে। এই ঢোলত আছে সৰাইগাঁওৰ সুৰ।”
অজয়ে ঢোল বজালে।
ঢম্… ঢম্… ঢম্…
সেই শব্দত যেন পখিলা উৰি আহিল, কণমানি ল’ৰা-ছোৱালিৰ হাঁহি বাজি উঠিল, গাঁওখনৰ আঁচলত সুগন্ধি ফুলৰ সুবাস লাগিল।
গাঁওবুৰী মাধুৰী দেউতাই মাত দিলে—
“অজয়, তই জান, বহু বছৰৰ পাছত এই গাঁওত ঢোল বজিল। বিহু মানেই এতিয়া সঁচা বিহু।”
অজয়ে হাঁহি মাৰি মুকলি পথেদি খোজ দিলে।
গাঁওখন যেন আঁচল মেলি ধৰি ৰাখিছে।
বিনীত ওলাই আহিল এখন ঢালি লৈ—
তাত পিঠা, তিলৰ লাড়ু, আৰু এগিলাপ পানী।
“এই ঢোল তোৰ, কিন্তু তোৰ ভিতৰৰ জেদেই আমাৰ গাঁৱৰ।”
অজয়ে লাজ পাই হাঁহিলে।
“তই মোৰ লগত গৈ থাকিবি নেকি ঢোল বজাবলৈ?”
বিনীত ক’লে—
“মই ঢোল নাবজাও, কিন্তু ঢোলীয়া সৈতে বাটত হঁহি দিয়ে থাকিম।”
ঢোল বজাবলৈ অজয়ে গ’ল পুখুৰীৰ পাৰত।
সেই ঠাইত য’ত ৰাজেনৰ ছাঁয়া পোৱা গৈছিল।
সিহঁত বাহিৰে বহি চাহ খালে। পুৱাৰ ৰ’দত ঢোলৰ শব্দত ছাঁয়াবোৰো যেন উদ্দীপনা পাইছিল।
এবাৰ পিচফালৰ পৰা এজন বুঢ়া আহি মাত দিলে—
“অজয়, মই ৰাজেনৰ বন্ধু আছিলোঁ। মই জনিছিলোঁ ক’ত গুচি গৈছিল।”
অজয়ে চকু ডাঙৰ কৰিলে।
“কিন্তু সেয়া ক’বলৈ সাহস হোৱা নাছিল। তই ঢোল বজাই, আত্মা মুক্ত কৰি মোৰো বুকুৰ ভিতৰৰ পাপ গুচাই দিলে।”
অজয়ে হাতত ধৰা ঢোলটো কুঁৱৰিল।
তাত আছিল পুৰণি এখন কাঁচি লিখা নাম—
“এই ঢোলত জীৱন থাকে”।
গাঁওবুঢ়া আহি ক’লে—
“তই নতুন ঢোলীয়া। তোৰ হাতত আছে গাঁৱৰ আত্মা।”
অজয়ে ওপৰত চাই দেখিলে—নতুন পোহৰৰ ৰেঙণি।
গছৰ পাতবোৰে যেন কোৱা—“ঢোল বজাই যা, তই সঁচাকৈয়ে নিজৰ ঠাই পাইছ।”
***
ঢোলৰ শেষ সুৰ
সৰাইগাঁৱত এবাৰ বিহু আহিলেই যেন হৃদয়বোৰ একেলগে বাজি উঠে।
এইবাৰ গাঁওবোৰত সাজি উঠিছিল ৰঙীন কাগজেৰে, কলপাত, আৰু ঢোলৰ ছাঁয়াত।
আৰু সেই ঢোলটো—ৰাজেনৰ ঢোল, এতিয়া অজয় বজায়।
গাঁওবাসীয়ে একমত হ’ল—এই ঢোল বিহু ঘৰৰ মাজত ৰখা হ’ব, আৰু বিহুৰ পুৱা অজয়েই ঢোল বজাই বিহু আৰম্ভ কৰিব।
এইখন হ’ল গাঁওৰ নতুন নিয়ম।
এইখনেই হ’ল আত্মাৰ শান্তিৰ নিৰ্বাচিত বাট।
অজয়ে ৰাতিপুৱা গাঁৱৰ আটাইতকৈ পুৰণি মন্দিৰৰ চৌতালত বহি আছিল।
হাতে হাত ৰাখি আছে ঢোলখনত। চকুত চকু পেলাই আছে আগৰ পুখুৰীখনত।
সেই পুখুৰী—য’ত এক নিশা ৰাজেন হাজৰিকাৰ ছাঁয়া দেখা গৈছিল।
বিনীত কাষলৈ আহিল।
“অজয়, তই জান—এই ঢোলৰ সৈতে গাঁৱৰ কিমান কথাবোৰ সুমুৱাই থাকে?”
অজয়ে ধীরে ক’লে—
“হয়। এই ঢোলত আছে মৃত্যুৰ কথা, জন্মৰ কথা, আৰু গাঁৱৰ আত্মাৰ সুৰ।”
পিছফালৰ পৰা মাতামহীয়ে মাত দিলে—
“বাবা, তই এতিয়া মাথোঁ ঢোলীয়া নহয়। তই হ’ল গাঁৱৰ সুৰৰ পাহাৰীয়া।”
অজয়ে ঢোলটো লৈ ওলাই গ’ল গাঁওমুখী পথেদি।
গাঁওবাসীৰে ভিৰ।
সকলোৰে চকু অজয়ৰ ফালে।
অজয়ে ঢোল বজালে।
ঢম্… ঢম্… ঢম্…
এই শব্দত যেন বাজিল—
তেঁওঁলোকৰ হাঁহি, লাজ, বুকুৰ অভিমান, আৰু গোপন যন্ত্ৰণাও।
ঢোল বজাৰ সময়তে, এক মুহূৰ্তত, অজয়ে চকু বন্ধ কৰি কল্পনাত দেখিলে—
এজন বয়সীয়া বুঢ়া হাঁহি মাৰি আছে। তাৰ হাতত ঢোল নাই, পিচে মুখত শান্তি।
ৰাজেন হাজৰিকা।
চকু খুলি চালে—কেউ নাই।
পিচে বতাহৰ গন্ধে কৈ গ’ল—
“অজয়, মই গুচি গ’লো। তই বজাই যা।”
ঢোল বজাৰ সৈতে বিহু গীত আৰম্ভ হ’ল—
“নতুন বছৰৰ নতুন সুৰ…”
“ঢোলত বাজে মুক্তিৰ পুৰাণ…”
এইবাৰ বিহু কেবল উৎসৱ নহয়।
এইবাৰ বিহু হ’ল ভয়ৰ শেষ, আৰু আত্মাৰ শান্তিৰ নতুন সূচনা।
গাঁওবুঢ়া বিজয় কাকাই মাত দিলে—
“গাঁওখনৰ ইতিহাস লিখা হ’ব, আৰু সেই পৃষ্ঠাৰ প্ৰথম শাৰী হ’ব—‘অজয় হাজৰিকা—নতুন ঢোলীয়া।’”
পিছদিনা, অজয়ে মাতামহীৰ ওচৰত বহি লিখিবলৈ ধৰিলে—এক গাঁথা, যি শুধুমাত্ৰ ভূতত নহয়,
যি আছে সাহস, আত্মা, আৰু ঢোলৰ শেষ সুৰত।
***
