নিষিদ্ধ নীলাকাশ

অভিজিৎ হাজৰিকা

পর্ব ১

ধৰাপাত শিখা শেষ কৰোতেই নীলমণি চকু ওপৰলৈ তুলি খিৰিকিৰ বাহিৰে চাই থাকিল। কলেজৰ পৰা আহি চিৰিকিয়া ধুৱাঁ উঠে চাহৰ কাপ এটা লৈ তেওঁ ওলাইছিলে বাৰাণ্ডালৈ। সদায়ৰ দৰে আজি পূব দিশৰ হালধীয়া পোহৰে তেওঁৰ কপালত পৰিছিল, যেন কোনো এজন সৰু ল’ৰাই ৰং তুলিকাৰে তেওঁৰ মুখত আলফুলে নেৰাই দিছে। আজিও চৌদিশে চুপচাপ, কেৱল মুকলি গৰম বতাহ আৰু একেটা চিন্তাৰ শব্দ—ইমান দিন হ’ল, আকাশ সেউজীয়া কিয় নহ’ল?

আকাশটো সেউজীয়া নহ’ল কিয় বুলি তেওঁ ভাবি থাকোঁতেই ফোনখন ভাইব্ৰেট কৰি উঠিল। স্ক্ৰিনত এখন নাম পোহৰ পেলাই উঠিল—”ঋষৱ কলিং…” কিবা এটা ভিতৰত টিপ খাই উঠিল। তিনিদিন ধৰি কথা নাই। কথা নহয় মানেই তেওঁ বেছি ব্যস্ত, বা হয়তো নিজৰ মাজতে কিবা এটা আঁতৰত গৈছে। তেন্তে তেওঁ ফোন কৰে কেনেকৈ?

হতাশাৰ বোলতিহে থকা শব্দৰে উত্তৰ দিলে, “হেল্ল’…”

ঋষৱৰ কণ্ঠত ভৰ দিয়া গম্ভীৰতা, “চকু বন্ধ কৰি ক’লা গাড়ী এটাৰ অপেক্ষা কৰ। পাঁচ মিনিট। মই আহিছোঁ।”

“মই… মই কেনেকৈ… ক’লৈ?”—নীলমণি অলপ হেঁপাহি। কিন্তু ইতিমধ্যে ফোনটো কাটি দিয়া হৈছে।

অস্ফুট হাঁহি এটা ওলালে তেওঁৰ ওঁঠৰ কোণত। ঋষৱ এনে। যেতিয়া আহে, অবেলাতেই আহে, কিন্তু বুকুত একেধৰণৰ লাহে লাহে জ্বলিবলৈ ধৰা বহ্নিজ্বাল সানুৰূপে থাকি যায়।

পাঁচ মিনিট, ঠিক পাঁচ মিনিটৰ ভিতৰত বাটৰ কাষতে এখন ক’লা XUV ৰোধ হল। ড্ৰাইভাৰত ঋষৱ। চাদা-কালো টি-চাৰ্ট, ক’লা চচ, চকুত ছানগ্লাছ। নিজৰ ইটুৱা চোৱা হিয়াৰ মাজত কিবা এটা কপালত হেলিবলৈ ধৰিছে। নীলমণিয়ে ধীরে ধীরে ওলাই গ’ল, কাকো নোকোৱাকৈ। মা-দেউতাক এই সামান্য মিছা কথাটোৱেই—”মই ল’ব্ৰেৰীত যাবলৈ ওলাইছোঁ।”

গাড়ীখনৰ ভিতৰটো ঠাণ্ডা। গান বাজি আছে—চিৰকালৰ নিচিনা ক’লা-বগা চবি এখন। বাহিৰত ৰোদেরে ছাঁ-ছায়া, ভিতৰত দুইজন মানুহ যাৰ মাজত উশাহৰে চলি থাকে কথোপকথন।

ঋষৱ ক’লে, “তই জানস নে, যেতিয়া মানুহে অল্পতে মনত পেলায়, সেয়াই সঁচা হোৱাটো সম্ভৱ।”

নীলমণিয়ে চকু ঘূৰাই চালে। “এইবোৰ কবলৈ মই তোকে ভাল পোৱা নাই।”

“বুজিছোঁ। কিন্তু মোৰ ভিতৰত এখন নীলাকাশ আছে, য’ত তই নিষিদ্ধ।”

এই বুলি থকাৰ পাছত ঋষৱে চুপ কৰিলে। গাড়ীখন ডাঙৰ বাটত উঠি গৈ আছে, গাঁৱৰ পৰা শহৰ, বা হয়তো শহৰৰ পৰা এখন নতুন আকাশলৈ। এই নিশা কোনোমতে শেষ হ’ব, কিন্তু দুজনৰ মনত গোপনকৈ উজৰি থাকিব অনেক কথা—ক’ব নোৱাৰা, লিখিব নোৱাৰা, কিন্তু অনুভৱেৰে বুজা যায় যেন।

পর্ব ২

ঋষৱৰ গাড়ীখন নগৰৰ শেষ প্ৰান্তৰ এখন পুৰণি চাহজুপলিৰ দাঁতিলৈ গৈ ৰ’ল। দুয়োৰে বাবে এই ঠাইটো বিশেষ। এতিয়া অৱহেলিত, ধূলি ধূসৰিত, ছাঁ-পৰ পৰা ওলোৱা পাথৰবোৰে একেবাৰে মন খোৰা কৰে। কিন্তু এক সময়ত, এইখিনিতে তেওঁলোকে প্ৰথমবাৰ লগ পাইছিল, কলেজৰ শেষ বৰ্ষৰ বেলিকা, যেতিয়া দুয়ো মনৰ ভিতৰত কিবা এটা লুকুৱাই লৈ মুখত হাঁহি লৈ কথা পাতিছিল। সেই সময়ৰ দুচকু আৰু এতিয়াৰ দুচকুত বহু বেলি পাৰ হোৱাৰ ছাঁ।

“এতিয়া কিয় আনিছিস মোক ইয়ালৈ?” —নীলমণি ক’লে। গাড়ীখন বন্ধ। চকুত এটা আলফুলে শংকা।

ঋষৱ সিমানদিনে চুপচাপ আছিল। এবাৰ হাত দুখন টেবুলত থৈ ক’লে, “এই ঠাইটো মোৰ ভিতৰত ৰৈ গ’ল। কিন্তু মানুহবোৰ বদলাই গ’ল। মই… মইও।”

নীলমণিৰ ঠোঁট সৰি গ’ল। বহু কথাৰ ভিতৰত কোনোটা কথা নিৰ্বাচন কৰাটো কঠিন আছিল।

ঋষৱ হঠাৎ ক’লে, “তই বিয়াতো পাতিলি, নীলু।”

“হ’ব লাগিছিল।”—উত্তৰটো সাধাৰণ, কিন্তু তাৰ মাজত গধুৰতা আছিল। “দেউতাৰ উচ্চ ৰক্তচাপ, মাৰ দুশ্চিন্তা… আৰু তই নিজেই যে… হেৰালি।”

ঋষৱ মাথোঁ চাই থাকিল। তাৰ চকুত অনুশোচনা, কিন্তু কোনো অভিযোগ নাই। যেন সেই সকলো বুজি লৈয়ে তেওঁ অগ্ৰাহ্য কৰিছিল সময়।

“তই জানস, কিমান সময় মই ভাবিছিলোঁ—তই অলপ সময় বিচাৰিছে। মই অপেক্ষা কৰিছোঁ।”—নীলমণি গম্ভীৰ গলাৰে ক’লে।

ঋষৱ হ’লহুৱা হাঁহিলে। “অপেক্ষা… সেইটো বুজিছিলো, কিন্তু তই কিমান সময় দিবি, ক’ব পাৰ নে? কেতিয়াবা সময়তে হাত ধৰে, মনত নহয়।”

“এইবোৰ philosophical কথা ক’লে, মন বুজি নাপায়। জানিস, মই এতিয়া ভাল নহওঁ। কিন্তু তোক দেখিলে, তোৰ কাষত থাকিলে… যেন নিজক পুনৰ অনুভৱ কৰোঁ।”

ঋষৱৰ হাতটো আগবঢ়াই দিলে। “মই জানো, এইটো নিষিদ্ধ। কিন্তু তই এতিয়াও মোৰ আকাশত উৰা মাৰি ফুৰা তৰা। সেইজন্যেই—নিষিদ্ধ নীলাকাশ।”

নীলমণিৰ চকুত পানী ওলাই গ’ল। তেওঁ কোনেৰে চাৰিওফালে চালে—মানুহ নাই, জীপৰ ভেতৰ ভাঁওৰাহি বতাহ। তেওঁৰ আঙুলি মুঠিৰ মাজত ধৰা পৰিল ঋষৱৰ হাত।

গৰম, গোপন, দোলা-মেলা, কিন্তু একান্ত। সেই মুহূৰ্তটো যেন সেউজী পোহৰৰ কুৰুপ বেলি — যি নালাগে, কিন্তু থাকিলে মন ভাল লাগে।

গাড়ীখন লাহেকৈ পাহাৰেদিশে গতি ধৰিলে। দুয়োতে নীৰবতা। মাজে মাজে গীত বেজে—“তুমি যে মোৰ…”, যেন ৰেডিঅ’য়ে তেওঁলোকৰ বাবে আবেগৰ অনুবাদ কৰিছে।

ঋষৱ সুধিলে, “এইবোৰ সময়বোৰ কি বুলিবি—পাপ নে প্ৰেম?”

নীলমণিয়ে চুপে চুপে ক’লে, “যদি হেৰোৱাৰ ভয় নাথাকে, তেন্তে যি প্ৰেম, তাক পাপ বুলিবলৈ মন নাযায়।”

পর্ব ৩

ঋষৱৰ গাড়ীখন হালধীয়া ধূলিৰ বাট পাৰ কৰি উঠিল এখন পাহাৰীয়া ৰাস্তালৈ। দুচকুত চকচকীয়া বেলি, কিন্তু মনত গৰল। নীলমণি কেবাখিনি সময় চুপচাপ থাকিল। ঋষৱৰ কাষৰ ওফা-ফালটো জানালিৰ বাহিৰে চালে। পাইন গছবোৰো যেন হাবাথুৰি খাই উঠিছে, যেন তেওঁলোকেও আজিকালি একো অনুভৱ নকৰে।

ঋষৱ মৃদুভাৱে ক’লে, “সেই ৰাতি… সেইটো ৰাতি আছিল জানানে, মই তোৰ বাবে প্ৰথম চিঠিখন লিখিছিলোঁ।”

নীলমণি অলপ আচৰিত। “চিঠি?”

ঋষৱ গম্ভীৰ হ’ল। “হয়। পাঠাব নোৱাৰিলো। কেতিয়াবা ভাবিছিলোঁ—চিঠিখন দিলে তই ভয় খাই যাবি। কেতিয়াবা ভাবিছিলোঁ—চিঠি পালেই তই আহিবি। কিন্তু কোনোটা ন’হ’ল। মই মাথোঁ টেবুলৰ আঁৰত বন্ধ কৰি থ’লো।”

নীলমণিৰ বুকুত কিবা এটি বাজি গ’ল। “চিঠিখন এতিয়াও আছে?”

ঋষৱ গাড়ীখন ৰাস্তা পাৰ কৰোঁতেই ডাঙৰ এবিধ গছৰ তলত ৰখালে। গাড়ীৰ পেছফালৰ এটা ব্যাগ খুলি তাত পৰা এটা সৰু নীল ৰঙৰ খাম ওলালে। ধুলিমাখা, কিন্তু মিঠা।

ঋষৱ সাৱধানে আগবঢ়ালে। “এইটো। এতিয়াও খুলি পঢ়া নাই।”

নীলমণিৰ হাত কাপিছে। চকুত অলপ চকচকনি। চিঠিখন খুলি নীল কাগজখনৰ ওপৰত তেওঁৰ নিজনাম ধৰা হাতৰ লেখা—“নীলু, যদি তই মোৰ নহ’লে… মই কাকো ভাল পোৱা শিকিম নে?”

চিঠিত কথাবোৰ এলোমেলো, কিন্তু মনৰ গভীৰ পৰা আহিছে। কাকতত কালি দিয়া হ’ল কথাবোৰে কৈছে সেই সময়ৰ বিৰহ, আবেগ আৰু ভয়—যিয়ে হয়তো কেতিয়াবা সময়ৰ আগত চুমা খোৱাৰ সাহস নপাল।

নীলমণি চুপে চুপে চিঠিখন বুকুত ৰাখিলে। যেন বহুকালৰ অপূর্ণতা, আজি হাতৰ মুঠিত।

“তই জানিসনে ঋষৱ, মই সেই সময়তো তোক ভাল পাওঁতেই আছিলোঁ। কিন্তু তই কেতিয়াও কব নোৱাৰিলি।”

“মই ভাবিছিলোঁ তই পাৰ নকৰ। মই কেতিয়াবা বিশ্বাস কৰাটো শিকি নাছিলোঁ।”

“আজি শিকিছ?”

ঋষৱ অলপ হাঁহিলে। “তোৰ চকুত চাই শিকিছোঁ।”

দুজনৰ মাজত এঘণ্টা, দুইজনমান উশাহ আৰু বহুবছৰৰ কথোপকথন চকুতে হেৰাই গ’ল।

পাহাৰৰ ওপৰত সূৰ্যটো ঢলি পৰিছে। বতাহ লাহে লাহে গাত স্পৰ্শ কৰি গৈছে।

এই সময়—এই মুহূর্ত—এইচুৱেই যেন নীলমণি আৰু ঋষৱৰ বাবে এক পাপমুক্ত সত্য।

পর্ব ৪

চিঠিখন পঢ়ি চুপচাপ হৈ আছিল নীলমণি। পাহাৰৰ ওপৰত সেই নীৰৱতা যেন বুকুত ঢৌ তুলিছিল। ৰাস্তা কাষৰ জংলা গছবোৰে থৰ থৰকৈ লহৰ বহাই গৈছিল, যেন তেওঁলোকেও কিবা কৈছিল, বা কিবা গোপন কথাৰে উচপিটি উঠিছিল।

ঋষৱ পিছফালে থাকি ক’লে, “তই জানস নে, সেই বছৰৰ শেষ মাহত, মই দিল্লীত চাকৰিৰ অফাৰ পাইছিলোঁ।”

নীলমণিয়ে অলপ চকু সিঁচৰি ক’লে, “কিয় গ’লি নে?”

“তোক এদিন হ’ব লাগে কৈছিলি, তাই চিগনেচ’ৰ নিচিনা মনৰ মাজত ৰৈ থাকে বুলি। মই ভাবিছিলো—যদি মই আঁতৰি যাওঁ, তই থাকিবি… সেই আখৰৰ দৰে। কিন্তু তই থাকিলি ঠিক, মইহে হেৰালোঁ।”

নীলমণি মুখ ঘূৰালে। কিবা এটা তেওঁৰ বুকুৰ মাজমজিয়াত ফুটি উঠিছে। এই মুহূৰ্তটো যেন দুজনৰ ভালপোৱা আৰু হেৰুৱাৰ সন্ধিক্ষণ।

“আজিৰ দিনটো শেষ হ’ব, ঋষৱ। আৰু কালিৰ দিনটো আমাৰ নহ’ব।”

ঋষৱ অলপ আগবাঢ়ি হাতত এটা খাম দিলে। “এইটো চাবি। এতিয়া নহয়, কেতিয়াবা একেলগে জোনাকত বহি।”

নীলমণি হাতত খামখন ধৰি চালে। ওপৰত লেখা—৩১ অক্টোবৰ, সন্ধিয়া ৬-টাই। ‘নীল গাছৰ ছাঁ’ কেফে।

“কি এইটো?”—তেওঁ সুধিলে।

“যদি তুমি মনত ৰাখা, এইটো আমাৰ শেষ কেচুৱা দেখা হ’ব। আৰু যদি ভালপোৱা এতিয়াও থাকে, তেন্তে এইটো হ’ব আমাৰ নতুন আৰম্ভণি।”

নীলমণিৰ বুকুৰ স্পন্দন তীব্ৰ হ’ল। “তই জানস, মই বিবাহিত।”

“মই জানো। কিন্তু মানুহে নিজক বেয়া বুলি ভাবিলেই নাপায়। যদি অনুভৱ প্ৰকৃত, তেন্তে শুদ্ধ।”

এই কথা আৰু সময়ৰ কঠোৰ বাস্তবতাই যেন সিহঁতক আঁকি পেলাইছিল—এটা চিৰকালীয়া অনিশ্চয়তা।

নীলমণি চুপচাপ খামখন হাতত লৈ থাকিল। বেলি ঢলি গৈছে। এই নিশাটো বহুত দীঘল হ’ব। ঘূৰি যোৱাৰ বাট আৰু প্ৰেমৰ পাতনি এখন—দুয়োটা একেলগে আহি হাজিৰ হৈছে।

ঋষৱ গাড়ীখন ওলাই থকাত সুধিলে, “ঘূৰি যাবি নে?”

নীলমণিয়ে চকুৰ কোণত হাঁহি লৈ ক’লে, “মই বেছিভাগ সময়েই ওলাই আহো, ঘূৰি যাবলৈ নহয়, মনৰ শব্দ শুনিবলৈ।”

তেওঁ দুৱাৰ খুলিলে, ওলাই গ’ল। গাৰ নিচেই ওচৰৰ এডাল বনফুলত হাত সলাই দিলে, যেন সময়ক স্পৰ্শ কৰিলে।

আকাশত জোন উলাইছে। পাহাৰৰ পেটত এটা মৃদু প্ৰতিশ্ৰুতি ৰৈ আছে—এজনী প্ৰেমিকা, এজন প্ৰেমিক আৰু ৩১ অক্টোবৰ সন্ধিয়া ৬-টাই।

পর্ব ৫

৩১ অক্টোবৰ। ঘড়ী ছটাবাজে।

গুৱাহাটীৰ এখন সৰু কিন্তু সুৱাসেৰে ভৰা কেফে—‘নীল গছৰ ছাঁ’। বহুবছৰৰ ধূলিত ঢকা হৈ থকা কাষৰ গছজোপাত আজিও সেই বেলি পৰে, যি অজান অনুভৱৰ সতে আকাশত মিশি যায়। ভিতৰত ছেপিয়া ৰঙৰ টেবুল, বগা লেম্পশেডৰ তলত কেইবাটাও চেয়ার। গন্ধেৰে মিশ্ৰিত কফি, চকোলেট, আৰু অকণমান নাৰিকলৰ চিঙা যেন কোনো অতীত ৰাতিৰ স্মৃতি উলিয়াই আনে।

ঋষৱ অলপ আগত আহি পৌঁছিছিল। সাদা কটন শাৰ্ট, হালধীয়া স্কাৰ্ফ, হাতত এবিধ পুৰণি নোটবুক। এজন মানুহ, যি অপেক্ষাৰ ভিতৰতো কেতিয়াবা প্ৰতীক্ষাত বিশ্বাস ৰাখে। ছয়টা বাজিল। তেওঁৰ চকু কেফেৰ প্ৰৱেশদ্বাৰত।

ঠিক ৬টা ০৭ মিনিটত নীলমণি আহিল।

নীলা শাড়ি, হালধীয়া সুঁতি ব্লাউজ, কপালত ক’লা বিন্দি, আৰু দুহাতত এখন খাম। তেওঁ আজিও সেই দৰে হাঁহে, যেন একো নোহোৱা, কিন্তু সেই হাঁহিত এক অজানা যন্ত্রণাৰ ছাঁ।

ঋষৱ চকু তুলি চালে। “মই ভাবিছিলোঁ নাহিবি।”

নীলমণি উঠি ক’লে, “মইও ভাবিছিলোঁ নাহো। কিন্তু যেতিয়া অন্তৰাই থাকিলেও মনটো গ’লে… শৰীৰ হ’লেই বা নাযাওক।”

ঋষৱ চকু নমাই হাঁহিলে। “তই জানস, এতিয়া এইখিনি সময়ত মই কিবা নক’লে হ’ব।”

নীলমণিয়ে খামখন আগবঢ়াই দিলে। “এইটো চোৱা। মই এই ১০ দিন মোৰ ডায়েৰিত লিখিছিলোঁ। কেতিয়াবা ভয়ত, কেতিয়াবা সাহসেৰে।”

ঋষৱ খামখন ল’লে। চুপে চুপে পঢ়িবলৈ ধৰিলে—“মই ভাবিছিলোঁ মই বেয়া, কিয়নো ভালপোৱা বুলি যাক ধৰা হৈছিল, তাক অস্বীকাৰ কৰাৰ সাহস নাছিল। কিন্তু দিনবোৰে শিকালে—অসত্যৰ মাজতো সত্য থাকে, যি ছাঁ হৈ বুকুৰে উঠি থাকে।”

নীলমণি ক’লে, “তই যদি চাহস কৰ, মই চাহস কৰিম। কিন্তু এইটোৱেই শেষ প্ৰস্তাব।”

ঋষৱ লাহেকৈ হাত আগবঢ়ালে। “এতিয়া শুদ্ধতাৰ সংজ্ঞা সমাজ নিদিয়ক, দে মন দিওক।”

দুয়োৰে আঙুলিত আঙুলি। কেফেৰ গ্লাসত বিয়লি পোহৰ ঢলি পৰিছে।

বাহিৰত জোন উঠিছে। ভিতৰত এটা যুগল, যিয়ে নিজৰ বাবে এক নিৰ্বাচন কৰিছে—সমাজ নোহোৱাৰ, নিজৰ মানে হোৱাৰ, আৰু এটা নিষিদ্ধ নীলাকাশক নিজৰ বুলি কবলৈ শিকাৰ।

পর্ব ৬

নীল গছৰ ছাঁ কেফেৰ পৰা ওলাই অহাৰ সময়ত দুয়োৰে মুখত একে ধৰণৰ শব্দহীনতা আছিল। পথৰ কংক্ৰিটৰ ফাঁকে ফাঁকে জোনাক পইচা দৰে খুচৰাই পৰিছিল, যেন কোনোবা অদৃশ্য হাতৰ পৰা সৰি যোৱা আগন্তুক ভাগ্য।

নীলমণিয়ে নিজকে বেছি কথা নক’ব বুলি ঠিক কৰিছিল। কিন্তু ঠিক যেন চুপ থাকিলেই সকলো শব্দ কাণত বাজি উঠিব।

ঋষৱ ক’লে, “মই এজন বন্ধু আছিলোঁ। তোৰ যি জীৱন আছিল, তাক ভাঙিবলৈ মই কোনোদিনো আশা নকৰিছিলোঁ।”

“তই তেনে বন্ধু আছিলি, যিয়ে মোৰ সঘনীয়া নিঃশ্বাস শুনিছিল। আমি গঢ়িছিলোঁ একোটা নিৰ্বাচিত নীৰবতা, য’ত নাম নাছিল, কিন্ত অনুভৱ আছিল।”

ঋষৱ হাঁহিলে, “আমি কি পলান কৰিছোঁ?”

“কোনো পলান নাই। কেৱল অনুভৱ।”

এটাই সমস্যা—এই প্রেমত যুক্তি নাই। পিছুটান আছে, কিন্তু দায় নাই। থাকিব কিয়? তেওঁলোকে সমাজৰ নীতিৰ পৰা বেছি বেছি ভাবিছে নিজৰ অন্তৰৰ কথা।

ঠিক সেই সময়তে, নীলমণিৰ ফোন বাজি উঠিল। স্ক্ৰিনত নাম—তপন কলিং। স্বামী। ঘৰৰ মানুহ। নিয়ম, দায়িত্ব, সমাজ।

নীলমণিৰ আঙুলি থৰথৰাই কাঁপিছিল। ঋষৱ চুপে চালে। তেওঁ জানে এই সময়বোৰেই নিষ্পত্তিৰ সময়।

ফোনটো কাটি দিলে নীলমণিয়ে। হাঁহি মিচিকিয়ালে। “মই কেতিয়াবা ভেবিছিলোঁ—মহিলাবোৰে সাহস কম কৰে। কিন্তু আজি মোৰ মনে হৈছে, আমি সাহসী হব নোৱাৰিলে, আমি একোতে সুখী হব নোৱাৰোঁ।”

ঋষৱ অলপ ওচৰ গৈ ক’লে, “তই যিটো সিদ্ধান্ত লবি, মই তাত থাকিম। প্ৰেমে ৰাজনীতি নাজানে, কিন্তু সহানুভূতি জানে।”

এইপিনে মানুহে চাই আছে। একে ৰাস্তাত এখন সৰু যাত্ৰা, কিন্তু সমাজৰ চকুত এইবোৰ মূৰত কাঁইট। এটা বিবাহিত মহিলা আৰু তেওঁৰ ‘অতীত’।

কিন্তু তেওঁলোকে সিদ্ধান্ত লৈছে।

নীলমণি ক’লে, “মই ঘূৰিম। ঘূৰি যাব লাগিব। কিয়নো মই সিদ্ধান্ত ল’বলৈ মোৰ মুখেৰপৰা নহয়—মোৰ বুকুৰ পৰা সাহস ওলাব লাগিব।”

ঋষৱ বলিষ্ঠভাৱে ক’লে, “মই তোৰ ওপজা সাহস। কেতিয়াবা মৰমে এজন মানুহক শক্তি দিয়ে। মই থাকিম।”

তেওঁলোকে দুয়ো একেলগে হাঁহিলে—কিছুটা তিতো হাঁহি, কিছুটা আলোড়ন। যেন নিজৰেই পৰিচয়টো এই সমাজৰ ভিতৰত গোপনকৈ পাতি থোৱা।

জোনাকত তেওঁলোকে বিদায় ল’লে। হাতে হাত, মনে মন, কিন্তু সমাজৰ প্ৰতি মুখ বন্ধ।

পর্ব ৭

নীলমণি ঘূৰি আহিল। ঘৰ—যি এখন নিৰ্দিষ্ট গণ্ডীৰ ভিতৰত গঢ়ি উঠা পবিত্ৰতা; অথচ নিজৰ ভিতৰতে কোনোবা এটা অনুভৱৰ গোপন কোঠা থাকে, য’ত সমাজৰ প্ৰৱেশ নিষিদ্ধ।

তপন—তেওঁৰ স্বামী, এক কথাত ভাল, সদায় চেষ্টা কৰে সবল হ’বলৈ, সহানুভূতিশীল। কিন্তু তেওঁ যে সদায় অনুভৱ নুবুজে, সেইটো নীলমণিৰ অলিখিত যন্ত্ৰনা। বিয়াৰ এই পাঁচ বছৰত সংসাৰৰ সকলো দায়-দায়িত্বত তেওঁ অংশ ল’লে, কিন্তু কেতিয়াও তেওঁৰ ভৰি সাঁচি ধৰা নাছিল, তাৰ চকুলোৰ ভিতৰত বানপানীৰ আগৰ খৰখৰা ভূমি অনুভৱ কৰা নাছিল।

ডাইনিং টেবুলত চুপচাপ বসা। ক’লা চাহৰ কাপ। সন্ধিয়া সাতটা। মুকলি জানালিৰ ফালি ফালি জোনাক পৰিছে।

তপনে ক’লে, “কালি তো একো ক’বি নাছিল। কাম আছিল জানো?”

নীলমণি মুখত মিচিকীয়া হাঁহি। “নিজৰে লগত অলপ সময় কাটাব খুজিছিলো।”

তপনে তাক অলপ সময় চাই থাকি মাত্ৰ মূৰ হেলালে। নীলমণিৰ বুকুত তেতিয়াৰে পৰা এটা ঢৌ উঠি চলিছে।

সন্ধিয়া বিছনাৰ পিনে যাওঁতে তেওঁৰ হাতত ফোনটো বাজি উঠিল। নাম নাহিল, মাথোঁ এখন ইমেজ—একটা নীল আকাশ, আৰু খবৰ—“আজি জোনটোৰ ছবি পঠালোঁ। মনত পেলিছিলোঁ, তই ক’ছিলি জোন দেখিলেই কিছুমান কথা আৰু ভাল পোৱা দুয়ো একেলগে ওলাই যায়।”

ঋষৱ।

তেওঁ চকু বন্ধ কৰিলে। সময় যেন পিছলৈ ফিৰিল—তেওঁৰ কলেজীয়া দিন, সেই গীতবোৰ, সেই কফিৰ কাপ আৰু প্ৰথম স্পৰ্শ। কিন্তু এই মুহূর্তত তেওঁ নতুন এটা জঠৰ বাস্তবতাত থাকিব লগা।

ঘূৰি আহিলেও হৃদয় ৰৈ গ’ল।

নিজৰ ডায়েৰিখনত লিখিলে,
“আজিও মই সদায়ৰ নীলমণি। মুকলি আৰু ধৰা খোৱা। মোৰ নিজৰ ভিতৰতে এখন সমাজ, যি মোক দোষী কৰে, আৰু একোখন আকাশ, যি মোক মুক্তি দিয়ে।”

তাৰপিচত টেবুলৰ তলৰ খোপাত পৰি থকা খামখন উলিয়ালে। “অফাৰ লেটাৰ”—শিলচৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত অতিথি অধ্যাপক হিচাপে নিযুক্ত হোৱাৰ প্ৰস্তাব।

এইবাৰ সেই সিদ্ধান্ত—নিজৰ বাবে।

পর্ব ৮

শিলচৰ বিশ্ববিদ্যালয়ৰ অতিথি অধ্যাপক হিচাপে নিযুক্ত হোৱাৰ প্ৰস্তাবটো পোৱা দিনটোৱে যেন নীলমণিৰ বাবে এটা নবজন্মৰ দিশে বাট মুকলি কৰিলে। সৰু চহৰ, নতুন ঠাই, অচিন সামাজিক বলয়—তেওঁ ঠিক কৰিলে, এইবাৰ জীৱনটোক নিজৰ মাপে গঢ়ি ল’ব। প্ৰেম নোহোৱাকৈ, কিন্তু নিজৰ অস্তিত্ব লৈ।

তপনক ক’লে, “মই অলপ সময়ৰ বাবে শিলচৰলৈ যাব খুজিছোঁ। চাকৰিৰ এটা সুযোগ আহিছে। যদি মোৰ বাবে অলপ ঠাই থাকে, মই নিজকে অলপ খুজি পোৱাটোও প্ৰয়োজন।”

তপন অলপ সময় চকু মেলি চাই থাকিল, যেন কিবা বুজিবলৈ চেষ্টা কৰি আছে। “তই ইমান দিন চুপচাপ আছিলি, এই সিদ্ধান্তটো আচলতে বহুত আগতে লৈছিলি, নহয়নে?”

নীলমণি চকু নমাই ক’লে, “হয়। কেতিয়াবা আমি বহু আগতে ঠিক কৰি থওঁ, কিন্তু ক’ব নাজানোঁ।”

শিলচৰ—আৰু এক নতুন যাত্ৰা। নৱ অধ্যাপিকা হিচাপে তেওঁৰ দিনবোৰ ক্লাছৰ মাজত, পুথিৰ মাজত আৰু সেই ফাঁকবোৰত কটিব লাগিছিল, য’ত আগতে ঋষৱৰ ওঁঠৰ শব্দ আছিল। এতিয়া সেই ফাঁকবোৰত আছে শুধুমাত্র স্মৃতি।

একদিন সন্ধিয়া বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কেফেটেৰিয়াৰ ছাঁত বহি থাকোঁতে তেওঁৰ ফোনটো বাজিল।
ঋষৱৰ মেছেজ—
“আজিকালি তোৰ চিটি পাহাৰৰ মাজৰ আকাশত জোন ওলাই নেকি?”

তেওঁ অলপ হাঁহিলে। মনতে ভাবিলে—ঋষৱ যেন নীল আকাশৰ নিচিনা। নিজেই নিজক জানে, কিন্তু ধৰা দিয়ে কম। তেও মনত আছে, সাৱটি ধৰা নাই।

তেওঁ মেছেজ দিলে—
“জোন ওলায়। কিন্তু এতিয়া মই তাক শুধুমাত্র আকাশৰ অংশ হিচাপে দেখি, কোনো মানুহৰ মুখ ৰূপে নহয়।”

ঋষৱ উত্তর দিলে—
“মই প্ৰেম হ’লো নেকি? নে শুধুমাত্র এটা স্মৃতি?”

উত্তৰ দিবলৈ অলপ সময় ল’লে নীলমণিয়ে। পিছত মেছেজ টাইপ কৰিলে—
“তই এটা চিঠি। যাক মই শতবাৰ পঢ়িছোঁ, কিন্তু কেতিয়াও ছিঙা নাই।”

আকৌ নীৰবতা। কিন্তু এইবাৰ সেই নীৰবতা গৰল নহয়, শান্তি।

ক্লাছ শেষ কৰি ঘৰলৈ উভতি আহি তেওঁ চাওঁতে চাওঁতে ভাবে—
প্ৰেম নে পলায়ন? সমাজ নে আত্মা?

এইবাৰ তেওঁ ঠিক কৰে—
তেওঁ এই প্ৰেমৰ ভিতৰত থাকিব, কিন্তু নিজৰে এক নতুন আকাশৰ অধীনত। য’ত কোনো নিষিদ্ধ শব্দ নাই, কেবল অনুভৱৰ পাঁজিৰে নিৰ্মিত আত্মবিশ্বাস।

পর্ব ৯

শিলচৰ বিশ্ববিদ্যালয়ত এটি আন্তঃবিভাগীয় সাহিত্য ৱৰ্কশ্বপ। বুলেটিন বোর্ডত লাগি থকা পোষ্টাৰত নাম দেখি নীলমণিৰ বুকুত হঠাৎ এটা স্পন্দন বাজি উঠিল—”Resource Person: Mr. Rishav Borah, Poet & Editor, Srotoswini Literary Trust”

ঋষৱ আহিছে। বহু মাহৰ পিছত, বহু দূৰত্বৰ ওপৰৰে। কিন্তু এনেকুৱা এক সময়ত, যেতিয়া তেওঁ নিজকে নিজৰ বাবে পুনৰ গঢ়ি লৈছে। তেওঁ ভবা নাছিল, আকৌ মুখামুখি হ’ব।

ওয়ার্কশ্বপৰ দিন। অডিট’ৰিয়ামখন ভৰি পৰিছে ছাত্ৰ-ছাত্ৰীৰে। ঋষৱ মঞ্চত, শান্ত-গভীৰ-মৃদু। শব্দবোৰে এখন কবিতাৰ দৰে উভতি আহে—কেতিয়াবা প্রেম, কেতিয়াবা ক্ষত, কেতিয়াবা আত্ম-সন্ধানৰ বয়ান।

নীলমণি পিছৰ বেঞ্চত বহি থাকে। তেওঁৰ চকু ঋষৱৰ মুখত, কিন্তু মনত একাংশ বিচ্ছিন্নতা। এতিয়া তেওঁ শুধুমাত্র এজন ‘অতীত’ নহয়, এখন পথ—যি নিজৰ বাবে নিৰ্বাচন কৰা।

ওয়ার্কশ্বপ শেষ হোৱাৰ পিছত, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ উদ্যানৰ কাষত তেওঁলোকে লগ পায়।

চুপচাপ প্ৰথম।

ঋষৱ হাঁহি মিচিকিয়াই ক’লে, “শিলচৰলৈ আহোঁ বুলি ক’ব খুজিছিলোঁ, কিন্তু ভাবিলোঁ—হয়তো মই এতিয়া তোৰ জীৱনত নিষিদ্ধ।”

নীলমণিয়ে মূৰ নাড়িলে। “তই মোৰ জীৱনত নিষিদ্ধ নোস, তই মোৰ স্মৃতিত বৈধ। কিন্তু স্মৃতি আৰু বাস্তবৰ মাজত মই এতিয়া ভিন্ন মানুহ।”

“তই ভাল আছ?”

“হয়। ভাল মানে এইটো নহয় যে যি হেৰাল, তাক পাহৰিছোঁ। ভাল মানে—নিজক পুনৰ চিনিছোঁ।”

ঋষৱ অলপ সময় চুপ থাকি ক’লে, “তই জানিস, মই অহা মাহত ইউৰোপ গৈছোঁ, ছমাহৰ ফেলোশ্বিপ।”

নীলমণি হাঁহিলে। “চকু ওপঙা ৰাখিবি, আকাশ চাবি, জোন দেখিলেই মনত পৰিব।”

ঋষৱ আগবাঢ়ি তেওঁৰ হাতত এখন চিঠি দিলে। “এইটো শেষ চিঠি। পঢ়িছ অ’ বা নাপঢ়িছ, জানো নে নাই, কিন্তু এইখন পঢ়িলেই মই যাব পাৰিম।”

নীলমণি হাতত ল’লে। চিঠিখনত এটা মাত্ৰ শাৰ:

“তোৰ বাবে মই এক আকাশ সজাই থৈছোঁ, যি নীল, কিন্তু এইবাৰ নিষিদ্ধ নহয়।”

তেওঁ দুয়ো এফাল বাটে আঁতৰি গ’ল—বিছিন্ন, কিন্তু ভগ্ন নহয়। যেন দুজন পৃথক নদী—এতিয়া বগাই গৈ আছে নিজৰ দিশে, কিন্তু উপত্যকা একেই।

পর্ব ১০

এক বছৰৰ পাছত। গুৱাহাটী। এখন সাহিত্য কনভেনশ্যন।

বহুদিনৰ পিছত নীলমণি আৰু ঋষৱ—এতিয়া দুজনেই নিজৰ আলাদা জগতৰ মাজত সুগঠিত। তেও এতিয়া বিভাগীয় মেধা অধ্যাপক, আৰু ঋষৱ ইউৰোপত ছয় মাহৰ ফেলোশ্বিপ শেষ কৰি উভতিছে।

নগৰখনৰ বুকুত এখন থিয়েটাৰ হলে আজি সাহিত্য সভা। বহুতেই আহিছে—লেখক, অধ্যাপক, পাঠক, শিল্পী। সেই ভিৰত দুইজনো। কিন্তু কোনো প্ৰাক-পূৰ্ব সূচনা নোহোৱাকৈ। যেন এই লগপোৱা নিজেই চূড়ান্ত নিয়তি।

নীলমণি প্ৰবেশদ্বাৰৰ ওচৰত। হাতে চেকড ট’টবেগ, চাদৰ পিন্ধা। একেবাৰে এখন ধৈৰ্যৰ ছবিৰ নিচিনা।

ঋষৱ তেওঁৰ চাউঁৰ পৰা পিছফালে চালে, অলপ চকু টান কৰিলে। হাঁহি।

তেওঁ ওলাই আহি ক’লে, “মই ভাবিছিলোঁ তই নাহিবি। নহয় নে সাহিত্যই একে ভাৱে আমাক আকৌ টানি আনিলে?”

নীলমণি মাথোঁ অলপ হাঁহিলে। “আমি দুয়ো সাহিত্যত হেৰাইছিলোঁ, তাকেই আঁকি ৰাখিবলৈ আহিছোঁ।”

চুপচাপ এক মুহূৰ্ত। ভিতৰত বক্তৃতা চলি আছে, কিন্তু বাহিৰত যেন বাতাহৰ সোঁত আৰু চকুলে কোৱা কথাবোৰে বেছি শব্দ কৰি থাকে।

ঋষৱ সুধিলে, “এই এক বছৰত… কেতিয়াবা মই তোক চিঠি লিখি থলো। পঠালোঁ নে নাই, ক’ব পৰা নাই। কিন্তু এইটো জানো—তই মোৰ ভিতৰত সদায় থাকি গ’ল।”

নীলমণি চুপে চুপে ক’লে, “তই হ’ব পাৰে মোৰ এখন হেৰোৱা আকাশ। কিন্তু মই এতিয়া জানোঁ—জোন কোনোবাই লৈ যাব নোৱাৰে।”

“তই সুখী?”

“সুখ মানে কি, ঋষৱ? মই শান্তি পাইছোঁ। আৰু কেতিয়াবা, শান্তি সুখতকৈ বেছি প্ৰয়োজনীয়।”

ঋষৱ হাঁহিলে। “মই বুজিছোঁ।”

সিহঁতে ওলাই আহিল। চহৰৰ বাটত দুয়ো এটি বাটে, দুখনে দিশত। লগত কোনো কষ্ট নাই, কেবল অতীতৰ এজন অমূল্য সঙ্গী হৈ থকা একে আকাশৰ স্মৃতি।

বাৰাণ্ডাৰ পৰা জোন দেখা যায়। এতিয়া কোনো গোপনতা নাই। প্ৰেম হেৰাই নাযায়, সেয়া নিজত ৰূপান্তৰিত হয়।

সেই সন্ধিয়া, নীলমণি তেওঁৰ ডায়েৰিখনত লিখিলে—
“আমি কোনোদিনো একেলগে হ’ব নোৱাৰিলোঁ। কিন্তু আমি যি আছিলোঁ, সেয়া যথেষ্ট আছিল—এটা নিষিদ্ধ নীলাকাশৰ তলত সত্য আছিল। আৰু কেতিয়াবা, সত্যটাই চিৰন্তন প্রেম।”

সমাপ্ত