তোমাৰ নামৰ ৰঙ

অরন্যা দাস

গুৱাহাটীৰ সেই শৰতৰ দিনবোৰত আকাশ সদায় নীলাভ থাকিব নোৱাৰে। কেতিয়াবা মেঘেৰে ভৰি যায়, কেতিয়াবা ফেঁকুৰীয়া সূৰ্যকিৰণে চকুত টোকা মাৰে। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আঙণটো ঠিক তেনেকৈ বহল, কোলাহলময়, কিন্তু হৰ্ষিতৰ ভিতৰৰ নীৰৱতা একোতে ভাঙি নাথাকে। সহপাঠীৰ লগত কথা-বতৰা চলে, ক্লাছত প্ৰশ্নোত্তৰ হয়, কফি হাউচত অকলাহলকৈ চাহৰ কাপবোৰে টক্কৰ খায়—তবুও তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত খালি খালি যেন।

তেওঁ সদায় ভাবে—“এইবোৰ মানুহৰ মাজত মই কেনেকৈ এঠাই পাইছোঁ?”
উত্তৰ কেতিয়াও নাপায়।

দিনটো বুধবাৰ আছিল। কলেজৰ গেটৰ লগৰেই বৰ্গদোৱাৰ তলত তেওঁ তাক প্ৰথমবাৰ দেখিলে। এজনী ছোৱালী, একেলগে শান্ত আৰু গভীৰ, ক’লা ৰঙৰ খাতাটো বুকুত আঁকোৱাই ধৰা। উজলা পান্নাৰঙী কুৰ্তি পিন্ধিছিল। চুলি সৰু, চকুৰ ওচৰত সূৰ্যৰ ফোঁটাৰ দৰে দীপ্তি। হৰ্ষিতৰ চকুৰে সেই মুহূৰ্তত তাকেই চাব লগা হৈছিল। আন সকলো শব্দ যেন গুম হৈ গ’ল।

নীলা। এই নামটো হৰ্ষিতৰ মনত বহি গ’ল, যদিও তেতিয়া তেওঁ কেতিয়াও নামটো নাজানিছিল। সন্মুখৰ সিঁড়িত বহি নীলা একো এটা লিখি আছিল। খাতাৰ শিৰোনামা দেখা নাযায়, কিন্তু কলমৰ টিপত জন্ম লোৱা শব্দবোৰৰ ছাঁহ পোৱা যায়। হৰ্ষিতৰ মনলৈ সুধা অহা আৰম্ভ কৰিলে—“তেওঁ কবিতা লিখে নেকি? গল্প? নে কেৱল ডায়েৰী?”

সেই দিনাৰ পৰা হৰ্ষিতে প্ৰায় প্ৰতিদিনে সেই বৰ্গদোৱাৰ ফালে আহিবলৈ ধৰিলে। ক্লাছৰ সময় শেষ হ’লেই সোঁজাকৈ আহি তাক চাব, তাতকৈ ডাঙৰ সুখ নাছিল। কথা পাতিবলৈ সাহস নাছিল। কেবল দূৰৰে থাকি নিজৰ ভিতৰৰ কথাবোৰেৰে কথা পাতি ল’ব।

একদিন, বেলিকা আকাশ গাঢ় ধূসৰ হ’ল। অচলাকৈ বৰষুণ নামি আহিল। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আঙণত মানুহে দৌৰি ছাতি মেলিলে। কেইজনমান গাড়ীৰ ওচৰলৈ দৌৰি গ’ল। হৰ্ষিতো নিকটৱৰ্তী ছাতিৰ ওচৰলৈ যাবলৈ ধৰিছিল, কিন্তু হঠাতে চকুত পৰিল নীলা।
নীলা একো আশ্ৰয় বিচাৰিলে নে? নহয়। বৰ্গদোৱাৰ তলত থিয় হৈ পানী স্পৰ্শ কৰি ৰৈ থাকিল। তেওঁৰ মুখত এক বিশেষ শান্তি। চকুত পানী পৰি থকা সত্ত্বেও যেন কিবা অন্তৰালৰ শূন্যতা পূৰ্ণ হৈ উঠিছে।

হৰ্ষিতৰ বুকুত সাহস আহিল। তেওঁ আগবাঢ়ি গ’ল।
—“তুমি বৰষুণত ভিজিবলৈ পছন্দ কৰা?”

নীলা হঠাতে চকুত চালে। সেই চকুত একেবাৰে হেঁপাহ, বিস্ময়, আৰু সূক্ষ্ম হাঁহি।
—“হয়তো,” তেওঁ অলপ স্তব্ধ হৈ ক’লে। “বৰষুণে কেতিয়াবা মনৰ দুখবোৰ ধুই লয়। তোমাৰ নহয় নেকি?”

হৰ্ষিত কণ্ঠ শুকাই গ’ল।
—“হয়তো… মোৰো লাগে।”

সেই দিনটোত প্ৰথমবাৰ তেওঁলোকৰ কথোপকথন হ’ল। সামান্য, সংক্ষিপ্ত, কিন্তু যথেষ্ট। হৰ্ষিতৰ বুকুৰ ভিতৰৰ নীৰৱতা ভাঙিলে।

পিছত ক্লাছ শেষ হ’লে তেওঁলোকে এজনে এজনৰ ফালে এবাৰ হাঁহি দিলে। একো বিশেষ কথা নহ’ল, কিন্তু সেই হাঁহিটো যেন সকলো কথাতকৈ ডাঙৰ।

কেইদিনমান পিছত, হৰ্ষিত একো সিদ্ধান্ত লৈ আহিল। সোঁজাকৈ বৰ্গদোৱাৰ তলত গ’ল। নীলা তেতিয়াও খাতাত লিখি আছিল। তেওঁ বোলিলে—
—“তুমি সদায় লিখা কিয়?”

নীলা চকুত চালে, হাঁহি এবা দিলে।
—“লিখাটো হয়তো মোৰ নিশ্বাস। যদি নলিখো, মোৰ ভিতৰটো গুম হৈ যায়।”

হৰ্ষিত চকু মেলিলে।
—“তুমি কবিতা লিখা নেকি?”

নীলা হাঁহিলে।
—“হয়তো… কবিতা, হয়তো গল্প, হয়তো কেৱল মোৰ মনৰ কথাবোৰ।”

হৰ্ষিতৰ মুখত অনিশ্চিত হাঁহি।
—“তুমি কেতিয়াবা মোক শুনাব পাৰা?”

নীলা কণ্ঠ কোমল কৰি ক’লে—
—“সময়ত যদি সাহস থাকো, হয়তো।”

সেইদিনাৰ পৰা নীলা আৰু হৰ্ষিতৰ মাজত অদৃশ্য এক বন্ধন জন্ম ল’লে। সন্মুখত বহি থাকিলেও কেতিয়াও কথা কম। কিন্তু চাহৰ কাপত বাফ উঠিলেই, বুকুত উষ্ণতা জন্ম লয়। চকুৰে চকুৰে বিনিময় হ’লেই অজান এক পোহৰ উঠি আহে।

বেলিগুৰি ওলাই আহিল। ছাত্ৰ-ছাত্ৰী কোলাহল কৰি ওলাই গ’ল। হৰ্ষিত সাৱধানে সুধিলে—
—“তুমি কেতিয়া ঘৰলৈ যোৱা?”

নীলা হাঁহি দিয়ে।
—“কিয়? তুমি মোক ঘৰ লৈ যোৱাৰ অনুৰোধ কৰিছা?”

হৰ্ষিত গোমুৱা হৈ পৰে।
—“নহয়… মানে, মই ভাবিলো… যদি একেলগে হাটোঁ।”

নীলা ক’লা খাতাটো বন্ধ কৰি ক’লে—
—“হয়তো… আহক, একেলগে হাটোঁ।”

সেইদিনা প্ৰথমবাৰ তেওঁলোক বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা একেলগে ওলাই আহিলে। শহৰৰ ৰাস্তাৰে খিলঞ্জীয়া গন্ধ, আকাশত বৰষুণৰ শেষ বোৰা। নীলা ক’লা খাতাটো আঁকোৱাই ধৰি চলিছিল। হৰ্ষিত একো ক’ব নোৱাৰিলে, কিন্তু অন্তৰত সুৰ বাজি উঠিল—‘মই এদিন তেওঁলোকৰ লগত বেছি কথা ক’ব পাৰিম।’

নীলাৰ নামত এক অদ্ভুত সুৰ আছিল। যেন কিবা ৰঙ। হৰ্ষিতৰ বুকুৰ ভিতৰত সেই ৰঙ বাৰে বাৰে মিশ্ৰিত হৈ থাকিল। তেওঁ ভাৱে—
“এই নামটোতেই মোৰ জীৱনৰ নতুন অধ্যায় লিখা হ’ব।”

আকাশত বৰষুণৰ বোৰাবোৰ তেতিয়াও টিপটিপ কৰি পৰিছিল।

শহৰৰ সেই গৰম-শীতল বতাহত, দুজন মানুহে একেলগে হাটিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা বাহিৰলৈ যোৱা পথটো দৈনন্দিনত সামান্য হলেও সেয়া হৰ্ষিতৰ বাবে বিশেষ হৈ পৰিল। একেলগে হাঁহি, একেলগে গম খোৱা—এই অভিজ্ঞতা তেওঁৰ বাবে নতুন। নীলাৰ ওচৰত থকাৰ সময়ত তেওঁ নিজৰ ভিতৰৰ শূন্যতাটো খুন্দাই উঠি দেখি আশ্চৰ্য হ’বলৈ ধৰিলে।

তেওঁ চেষ্টা কৰিলে কথা আৰম্ভ কৰিবলৈ—
—“তুমি সদায় খাতাত লিখা। কেতিয়াও পঢ়া বইবোৰৰ কথা লিখা নেকি?”

নীলা চকুত চালে, হাঁহি এবা দিলে।
—“কেতিয়াবা। কিন্তু বেছিভাগ সময় মই মোৰ ভিতৰৰ কথাই লিখোঁ। মনৰ গোপন ৰঙবোৰ খাতাত থৈ দিলেই মোৰ নিশ্বাস ল’ব সহজ লাগে।”

হৰ্ষিত মৃদুস্বৰে ক’লে—
—“বাহিৰলৈ কেতিয়াও কোৱা নেকি?”

নীলা হাঁহি দিলেও, চকুত এক ছাঁ পৰিল।
—“বাহিৰলৈ? সকলো কথা বাহিৰলৈ ক’ব পৰা নাযায়। কিছুমান কথা কেৱল লিখাত বাচি থাকে।”

তেওঁলোকৰ হাঁহি-ধেমালি সেই দিনা প্ৰথমবাৰৰ দৰে খোলামেলা হ’ল। হৰ্ষিত অনুভৱ কৰিলে, নীলাৰ কণ্ঠত এক ধৰণৰ বিষাদ আছে। কিন্তু সেই বিষাদো একেবাৰে দীপ্তি হ’ব পাৰে।

পথটো গুৱাহাটীৰ ওচৰৰ এটা জনবহুল বজাৰৰ পৰা গ’ল। সকলো মানুহ তাত ব্যস্ত, চাহ দোকানৰ পৰা ধোঁৱা ওলাই আহিছে, ধুনীয়া ভাজা চপৰ গন্ধে ভৰি পৰিছে। নীলা অলপ থমকাল।
—“তুমি খাওন চাও?”

হৰ্ষিত মৃদু হাঁহিলে।
—“তুমি যদি খাবা, মইও খাম।”

সেই প্ৰথম চাহ দোকানত তেওঁলোকে একেলগে বহিল। টেবুলত কাচৰ গ্লাছ, তেলৰ গন্ধ, কোলাহল, তবুও সেই পৰিৱেশত তেওঁলোকে নিজৰ পৃথিৱী গঢ়িলে। নীলাই কপৰ তলৰ পৰা ক’লা খাতাটো উলিয়াই টেবুলত থৈ দিলে।
—“চাওঁ, মই আজিৰ পৰা তোমাক কিবা শুনাম।”

হৰ্ষিত বিস্ময়েৰে তাক চালে।
—“সঁচা?”

নীলা খাতাৰ পৃষ্ঠা খুলিলে। কলমৰ কালিৰ আঁচৰ শালিকৰ ডেউকিৰ দৰে নাচি আহিছে। তেওঁ পঢ়িবলৈ ধৰিলে—

“বৰষুণে আজি মোৰ হাতত নাম আঁকিলে,
মই সুধিলো—এয়া কোন নাম?
উত্তৰ আহিল, মোৰ বুকুৰ ওপৰত
কিবা এটা লিখি থোৱা আছিলে তুমি,
যাক মই এদিন বুজিব নোৱাৰিম বুলি ভাবিছিলো।”

কণ্ঠৰ স্পৰ্শত কথাবোৰ জীয়াই উঠিল। চাহ দোকানৰ কোলাহল যেন একোতে বিলীন হ’ল। হৰ্ষিতৰ চকুত অশ্ৰু উজলি আহিল, যদিও তেওঁ সেইটো নীলা দেখা নেদিলে।

তেওঁ নীচস্বৰে ক’লে—
—“তুমি অসাধাৰণ লিখা। মই ভাবিও নাছিলো, তুমিতো কবি।”

নীলা মুচকি হাঁহিলে।
—“মই কবি নহয়, মই কেৱল মোৰ মনটো ৰক্ষা কৰোঁ। তোমাৰো মনত লিখাৰ প্ৰয়োজন আছে। কেতিয়াবা চেষ্টা কৰিবা।”

হৰ্ষিত একো উত্তৰ নাপাই ফক্কনে হাঁহিলে।

সন্ধ্যা নামি আহিছিল। বজাৰৰ বতৰ বেছি কোলাহলময় হ’ল। মানুহৰ হাঁহি, দোকানীৰ হাঁকৰ, ৰঙীন আলোৰে জাকজমক। নীলা ক’লে—
—“তুমি মোক আজি বাসস্টেণ্ডলৈ লৈ যোৱানে?”

হৰ্ষিত মাথোঁ হাঁহি এডাল দিলে। তেওঁলোক গধূলি ৰঙৰ আকাশৰ তলত একেলগে বাসস্টেণ্ডলৈ গ’ল। নীলা গাড়ীত উঠি গ’ল। যাবৰ আগত মাত্ৰ এটুখানি হাঁহি উপহাৰ দিয়ে গ’ল। সেই হাঁহিটো হৰ্ষিতৰ বুকুত জ্বলি উঠিল এক নৱতম প্রদীপৰ দৰে।

সেই ৰাতি হৰ্ষিতৰ ঘৰত ঘুম নাহিল। তেওঁ কলম লৈ বহিল। খাতাৰ এটা খালি পৃষ্ঠাত লিখিলে—
“তোমাৰ নামৰ ৰঙ মোৰ চকুত আঁকি থৈছে,
মই কেতিয়াও ভাবি নাছিলো,
এতিয়া মোৰ জীৱনৰ নতুন অধ্যায় আৰম্ভ হ’ব।”

তেওঁ নিজেও জানিলে, তেওঁ লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰিছে। নীলাই তেওঁৰ ভিতৰৰ সেই বগা কাগজটোত শব্দৰ বীজ পতৰাই দিলে।

দিনবোৰ গুৰি গুৰি কটিবলৈ ধৰিলে। প্ৰতিদিনে দেখা হোৱাৰ সুযোগ নোহোৱাৰ সত্ত্বেও, দুয়ো একেলগে বৰ্গদোৱাৰ তলত কেতিয়াবা হেঁপাহ কৰি পালে। এদিন নীলা সুধিলে—
—“তুমি ভাবা, মানুহ দুজনৰ জীৱন একেলগে গঢ়িব পাৰে?”

হৰ্ষিত চমক খালে।
—“কিয় নেপাৰিব?”

নীলা হাঁহি দিলে।
—“মই সদায় ভাবোঁ, জীৱনতো নদীৰ দৰে। একেখন সোঁতত যাত্ৰা কৰিলেও, কেতিয়াবা দুয়ো ভিন্ন দিশে গৈ পৰে।”

হৰ্ষিতৰ বুকুত বিষাদ লাগিল। তেওঁ ক’লে—
—“তুমি ভাবা, আমি তেনেকুৱা হম নেকি?”

নীলা একো নক’লে। কেৱল হাঁহি দিয়ে আৰু ক’লা খাতাটোতে আঁচৰেৰে কিবা আঁকিলে।

হৰ্ষিত সেইদিনা একো কথা নাপালে। কিন্তু তেওঁ বুজিলে—নীলাৰ হৃদয়ত কোনো অচিনাকী বেদনাই বাস কৰে।

ৰাতি নামিলে, চাঁদৰ ফৰফৰীয়া পোহৰ। হৰ্ষিত বালকনীৰ পৰা আকাশত চালে। কাগজত তেওঁ পুনৰ লিখিলে—

“মই নদী নহয়, মই তৰঙ্গ,
তুমি য’ত যাও, মই সঁতুৰি যাব,
যদি হাওঁৱাই আমাক ভাঙি দিয়ে,
তেতিয়াও মই তোমাৰ নামৰ ৰঙত মেলি থাকিম।”

শব্দবোৰে তেওঁৰ বুকুত এক অদ্ভুত শান্তি জন্মালে।

সেই ৰাতি, মোবাইলত মেছেজ আহিল। নাম নাথাকা নম্বৰৰ পৰা কেৱল এটুকুৰা বাক্য—
“তুমি লিখা আৰম্ভ কৰিছা নেকি?”

হৰ্ষিত স্তম্ভিত হ’ল। তেওঁ বুজিলে—এয়া নীলাৰ পৰা।

তেওঁ মুচকি হাঁহিলে, আৰু উত্তৰ লিখিলে—
“হয়, মই লিখোঁ। তোমাৰ বাবে।”

নীলাৰ পৰা আহি পৰা সেই মেছেজটোৱে হৰ্ষিতক যেন বিদ্যুৎৰে ধৰা দিছিল। “তুমি লিখা আৰম্ভ কৰিছা নেকি?”—এইটুকুৰা শব্দেই তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত একেবাৰে নতুন এক উৎসাহ জাগ্ৰত কৰিলে। তেওঁৰ হাতৰ কাগজ-কলম হঠাৎ অমূল্য হৈ পৰিল। ক’লা খাতাৰ লগত প্ৰতিযোগিতা কৰিবলৈ তেওঁৰো বুকুত ইচ্ছা জন্মালে।

পিছৰ দিনবোৰত, তেওঁলোকে প্ৰায় প্ৰতিদিনে মেছেজত কথা পাতিবলৈ ধৰিলে। কেতিয়াবা ক’ব, “তুমি কিহৰ চাহ খোৱা?” কেতিয়াবা সুধা, “তুমি কোন গানবোৰ শুনা?”
নীলা সদায় সংক্ষিপ্ত উত্তৰ দি থাকে। কিন্তু সেই সংক্ষিপ্ত উত্তৰেই যেন এক অদ্ভুত দীঘল পথ। হৰ্ষিতৰ মন সেই উত্তৰবোৰত ভ্ৰমণ কৰে।

এদিন ৰাতি, নীলাই লিখিলে—
“তুমি জানা, মানুহে সদায় নিজৰ ক’ত আছে সেয়া জানিবলৈ চায়। কিন্তু মই ভাবো, মই সদায় ক’ত নাই, সেইটো জানিব খুজোঁ।”

হৰ্ষিতৰ হাতত কলম থমকাল। তেওঁ লিখি উঠিল—
“তুমি য’ত নাই, তাত মই আছোঁ। সেয়ে মই প্ৰতিদিনে তোমাৰ অপেক্ষা কৰোঁ।”

মেছেজটো পঠিয়াই দিয়া পাছত তেওঁৰ বুকুত এক ধৰণৰ ভয় জাগিল। বেছি ক’লো নেকি? নীলা কষ্ট পায় নেকি?
কিন্তু উত্তৰ আহিল—
“তুমি যদি সঁচাকৈয়ে সেই কথা ভাবা, তেতিয়া মই তোমাৰ শব্দত নিশ্বাস ল’ব পাৰিম।”

হৰ্ষিতৰ চকুত চকুপানি উজলি উঠিল।

ক্লাছৰ দিনত, বৰ্গদোৱাৰ তলত দেখা হ’ল। হৰ্ষিত হাতত নিজৰ খাতাটো লৈ গ’ল। নীলা তাক দেখি হাঁহি দিলে।
—“তুমি লিখা নে?”

হৰ্ষিত লাজেৰে খাতাটো মেলিলে। নীলা শব্দবোৰ চাই মৃদুস্বৰে পঢ়িবলৈ ধৰিলে—

“চাঁদৰ ফৰফৰীয়া আলোত,
তোমাৰ নাম লিখিছোঁ মই,
যাতে আকাশে মনত ৰাখে
যি মানুহে এদিন মোক শিকাইছিল
লিখা মানে নিশ্বাস লোৱা।”

নীলা কিছু সময় স্তব্ধ হৈ থাকিল। তাৰপিছত হাঁহি দিলে, কিন্তু সেই হাঁহিত চকুপানীৰ এক ছাঁ আছিল।
—“তুমি যদি এনেধৰণে লিখা, মই ভয় কৰোঁ।”

হৰ্ষিত বিস্মিত হ’ল—
—“ভয় কিয়?”

নীলা চকুত গম্ভীৰতা লৈ ক’লে—
—“ভয় যে, মোৰ ভিতৰত যি কিবা ভাঙি আছে, সেইবোৰ তোমাৰ শব্দত ওলাই আহিব।”

হৰ্ষিত কণ্ঠ নরম কৰি ক’লে—
—“ভাঙি যোৱা জিনিসবোৰো কেতিয়াবা কবিতাৰ দ্বাৰা জুৰিব পাৰে।”

নীলা একো নক’লে। মাথোঁ খাতাটো বন্ধ কৰি বহি থাকিল।

সেই দিনা সন্ধিয়াত দুয়ো ফটাফট গাড়ীৰ ৰঙীন বাতি পোহৰীয়া ৰাস্তাৰে হাঁহি হ’ল। বতৰ গৰম-শীতল, মানে বতাহে হঠাতে চুলিত লাহে লাহে সোমাই গ’ল। নীলা ক’লে—
—“তুমি জানা, মই আকাশক বৰ পছন্দ কৰোঁ। আকাশত কোনো সীমানা নাই। মই যদি উৰি যাব পাৰিলো, মই আকাশতে থাকিব বিচাৰিম।”

হৰ্ষিত হাঁহিলে।
—“তুমি যদি আকাশ হও, মই তেতিয়া তোমাৰ মাটিত থকাৰ মানুহ হ’ম। আকাশলৈ চাই থাকিম।”

নীলা স্তব্ধ হৈ তেওঁৰ ফালে চালে।
—“তুমি এতিয়াও কবি হৈ গ’লা।”

হৰ্ষিত মুচকি হাঁহিলে।
—“তুমি কবি জন্মালে, মই কবি হৈ গ’লো।”

দুয়ো হাঁহি দিলে। কিন্তু সেই হাঁহিত এক ধৰণৰ নীৰৱ বেদনাও মিশ্ৰিত আছিল।

দিনবোৰ গুৰি গুৰি কটিল। হৰ্ষিত আৰু নীলাৰ মাজত নৈকট্য বাঢ়ি আহিল। তবুও, নীলা সদায় দূৰত্ব বজাই ৰাখিলে। কেতিয়াবা মেছেজত ৰাতি জাগি কথা পাতিলেও, কেতিয়াবা দিনমান একো খবৰ নিদিয়ে।
হৰ্ষিত সেই অদ্ভুত খামচিৰে বিভ্ৰান্ত হ’ল।
তেওঁ ভাবিলে—“তেওঁ কি মোৰ পৰা কিবা লুকুৱাইছে নেকি?”

এদিন, কফি হাউচত বহি থাকোতে হৰ্ষিত সোজা সুধিলে—
—“নীলা, তুমি কেতিয়াবা মোৰ পৰা কিবা লুকাও নেকি?”

নীলা কিছু সময় স্তব্ধ থাকিল। চাহৰ ধোঁৱাটোৰ ফালে চাই থাকিল। তাৰপিছত ক’লে—
—“মই যদি কিবা লুকাওঁ, সেয়া হয়তো মোৰ বেদনাই। তোমাক সেইবোৰ জনাই কি লাভ?”

হৰ্ষিত হাতত গ্লাছৰ ফালে চালে।
—“লাভ যে, মই তোমাৰ বেদনা ভাগ ল’ব পাৰিম।”

নীলা হাঁহিলে।
—“মানুহে ভাগ ল’ব নোৱাৰে। বেদনা মাথোঁ জীৱনৰ লগত মিশি থাকে।”

তেওঁলোকৰ মাজত নীৰৱতা নামি আহিল। কিন্তু সেই নীৰৱতাতো শব্দেৰে ভৰা আছিল।

সন্ধিয়া বাসস্টেণ্ডৰ ফালে গ’লে। মানুহৰ ভিৰ, হৰ্নৰ শব্দ, চাউল-চিকেনৰ গন্ধ। নীলা বাগ লৈ গাড়ীত উঠিল। যাবৰ আগত ক’লে—
—“তুমি যদি সঁচাকৈয়ে মোক বুজিবলৈ খোজা, তেতিয়া মোৰ খাতাত লিখা শব্দবোৰ পঢ়িবলৈ শিকা। মই কেতিয়াও সোজাকৈ ক’ব নোৱাৰিম।”

হৰ্ষিত মাত্ৰ তাক চাবলৈ ধৰিলে। গাড়ী গৈ গ’ল। কিন্তু তেওঁৰ বুকুত সেই শব্দবোৰৰ প্রতিধ্বনি বাজি থাকিল।

সেই ৰাতি, হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“তুমি যদি আকাশ হও,
মই তোমাৰ ওপৰত ওলমি থকা নক্ষত্ৰ হ’ম,
তুমি যদি শূন্য হও,
মই তোমাৰ কণ্ঠত উচপিচি থকা শব্দ হ’ম।”

শব্দবোৰ লিখি তেওঁ বুজিলে—নীলা তেওঁৰ জীৱনৰ এক অদৃশ্য অধ্যায়। যি অধ্যায়ত তিনি ৰঙ আছে—প্ৰেম, নীৰৱতা, আৰু অচিনাকী বেদনা।

বিশ্ববিদ্যালয়ৰ দিনবোৰে এক ধৰণৰ ছাঁ পেলাবলৈ ধৰিলে। হৰ্ষিতৰ দিনবোৰত এতিয়া নিয়ম আছে—ক্লাছ শেষ হ’লেই বৰ্গদোৱাৰ ফালে যাব, নীলাক দেখিবলৈ চেষ্টা কৰিব, আৰু যদি নীলা উপস্থিত নথাকে, তেতিয়া বুকুত শূন্যতা লৈ ঘৰলৈ উভতি যাব। যেন দিনৰ বাকি মুহূৰ্তবোৰক অৰ্থ দিবলৈ নীলাৰ উপস্থিতি আবশ্যক।

তেওঁলোকে বহুত সময়ত চাহ দোকানত বহে, কেতিয়াবা কফি হাউচত। কিন্তু কেতিয়াও অতিৰিক্ত কথা নাহে। কথাবোৰ সংক্ষিপ্ত, নীৰৱতাৰ মাজেদি উৰি আহে। আৰু সেই নীৰৱতাই তেওঁলোকক প্ৰায়ে আঘাত কৰি যায়।

একদিন, বিকেলত, নীলাই হৰ্ষিতক ফোন কৰিলে। এই প্ৰথমবাৰ।
—“হৰ্ষিত, তুমি আজি ফ্ৰি আছানে?”

হৰ্ষিতৰ বুকু ধপধপীয়ে।
—“হয়… ক’ত?”

নীলা স্তব্ধ হ’ল, তাৰপিছত ক’লে—
—“তুমি যদি সময় পাও, মই তোমাক এটা ঠাইলৈ লৈ যাব খোজো।”

হৰ্ষিতৰ কণ্ঠ উজ্জ্বল হৈ গ’ল—
—“অৱশ্যে। ক’ত?”

নীলা মাত্ৰ ক’লে—“তুমি ওলাই আহা, মই দেখুৱাম।”

তেওঁলোকে গুৱাহাটীৰ শহৰৰ পৰা কিবা এক গলিপথেৰে গৈ হাজিৰ হ’ল। ঠাইটো অচিনাকী। সৰু পাহাৰৰ গাত, নিস্তব্ধ পথ, আৰু ওচৰতে এটা পুৰণি ঘৰ। ঘৰৰ সামৰি ধৰা লতা-পাতাই সেয়া প্ৰায় আবৰি পেলাইছে। কাষত গছৰ ছাঁ, বতাহত শুকান পাতা উৰি ফুৰিছে।

হৰ্ষিত বিস্ময়েৰে ক’লে—
—“এয়া ক’ত?”

নীলা হাঁহিলে।
—“এয়া মোৰ গোপন ঠাই। মই সাধাৰণতে ইয়াত আহি বহো। ই মোৰ ভিতৰৰ কথাবোৰ শুনে। মানুহবোৰে নুশুনা বহু কথা এয়াই শুনে।”

তেওঁলোকে ঘৰৰ ভগ্ন সিঁড়িত উঠি বহিল। নীলা ক’লা খাতাটো উলিয়াই বহি ৰখিল।
—“তুমি জানা, মই ইয়াত লিখিবলৈ বহিলে মোৰ মনৰ অশান্তি কমে। আমি সকলোৰে লগত নিজৰ সকলো কথা ক’ব নোৱাৰো। কিন্তু এয়া যেন মোৰ লগৰ মানুহ। মই যি লিখো, ইয়াই বুজে।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ নীলাৰ ফালে চাই থাকিল।
—“তুমি কেতিয়াও ভাবা, মই তোমাৰ লগত সেই গোপন কথাবোৰ শুনিব পাৰো?”

নীলা চকু তুলি চালে। এক মুহূৰ্তৰ নীৰৱতা। তাৰপিছত ক’লে—
—“তুমি শুনিব পাৰা, কিন্তু সঁচা কথা সইব পাৰিবা নে?”

হৰ্ষিত কণ্ঠ কম্পমান—
—“মই চেষ্টা কৰিম।”

নীলা মুচকি হাঁহিলে।
—“এতিয়াই নোৱাৰো ক’ব। কিন্তু একদিন ক’ব লাগিব।”

সেইদিনা দুয়ো ভগ্ন ঘৰৰ ছাঁত বহি আছিল। সূৰ্য পশ্চিমত নামি আহিছিল, আকাশত কমলা-গোলাপী ৰঙৰ মিশ্ৰণ। হৰ্ষিতে ক’লে—
—“তুমি যদি কবি হও, মই তেন্তে তোমাৰ পাঠক হ’ম।”

নীলা হাঁহি দিলে।
—“এয়া বহুত সঁচা কথা। কবি যদি পাঠক নাপায়, তেতিয়া তেওঁ একাকী হৈ পৰে।”

হৰ্ষিত নীচস্বৰে ক’লে—
—“তুমি কেতিয়াও একাকী নহয়, কাৰণ মই সদায় তোমাৰ লগত আছোঁ।”

নীলা অলপ স্তব্ধ হৈ গ’ল। তাৰপিছত ক’লে—
—“মই যদি তোমাক বিশ্বাস কৰো, তেতিয়া মোৰ ভয় কমিব পাৰে।”

ৰাতি ঘূৰি আহি হৰ্ষিত বহুত সময় চিন্তাত মগ্ন হৈ আছিল। নীলা কিবা এটা লুকুৱাইছে। কিন্তু সেইটো কি? এজনী মানুহৰ ভিতৰত কিমান গভীৰ আঘাত থাকিব পাৰে? আৰু তেওঁ যদি সেই আঘাতৰ কথা কৈ উঠে, হৰ্ষিতে সঁচাকৈয়ে সেই আঘাত বহন কৰিব পাৰিব নে?

তেওঁ নিজৰ খাতাত লিখিলে—

“তুমি যদি ভগ্ন গৃহ হও,
মই তোমাৰ ছাঁত বহি থাকিম।
তুমি যদি আঘাত হও,
মই তোমাৰ দুখৰ ওপৰত সুৰৰ আঁচৰ মেলিম।”

শব্দবোৰে তেওঁৰ বুকুত আলোৰে পোহৰ তুলিলে।

এদিন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আঙণত নীলা অলপ বেলি দেৰি আহিল। মুখত ক্লান্তিৰ ছাঁ। হৰ্ষিত সুধিলে—
—“তুমি ভাল নেকি?”

নীলা হাঁহি দিলে।
—“ভাল। কেতিয়াবা মানুহে ভাল নথকিও ভাল বুলি ক’ব লগা হয়। মই তেনেকুৱা।”

হৰ্ষিত গম্ভীৰ হৈ গ’ল।
—“তুমি যদি সঁচাকৈয়ে মোৰ লগত ক’ব নাখোজা, মই জোৰ কৰিম নে।”

নীলা ক’লা খাতাত আঁচৰ মাৰি মাৰি ক’লে—
—“তুমি যদি মোৰ লগত থাকিবা, তাতেই মোৰ শান্তি।”

সন্ধিয়াৰ পৰা আকাশত বৰষুণ নামি আহিল। বৰ্গদোৱাৰ তলত দুয়ো একেলগে দৌৰি গ’লে। পানীৰ টিপটিপ শব্দত, নীলা হঠাৎ হাঁহি দিলে।
—“তুমি কেতিয়াও ভিজা মাটিৰ গন্ধ উপভোগ কৰা?”

হৰ্ষিত ক’লে—
—“প্ৰতিটো টিপত মোৰ হৃদয় উলমি যায়।”

নীলা চকুত চালে।
—“মই ভাবোঁ, তুমিও কবি হৈ গ’লা।”

হৰ্ষিত হাঁহিলে।
—“তুমি মোৰ আকাশ, সেয়েহে মই কবি হ’লো।”

যাবৰ সময়ত, নীলা হঠাৎ হৰ্ষিতৰ হাতত খাতাটো দিলে।
—“এয়া লৈ যাও। এবাৰ খুলি পঢ়া। হয়তো তুমি মোৰ কিছুমান কথা জানিব পাৰিবা।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ গ’ল। ক’লা খাতাটো হাতত লৈ অনুভৱ কৰিলে—এয়া হয়তো তেওঁৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ মূল্যবান উপহাৰ।

গাড়ী গৈ গ’ল। বৰষুণৰ পানীত ভিজি থকা হৰ্ষিতৰ বুকুত সেই খাতাটো জ্বলি উঠিল।

সেই ৰাতি, তেওঁ খাতাটো খুলিলে। প্ৰথম পৃষ্ঠাত লিখা আছিল—

“মই নীলা,
কিন্তু মোৰ অন্তৰত বহুত আঁহুৰি ধূসৰ ৰঙ।
মই যাক দেখুৱাওঁ, সেইটো মাথোঁ বাহিৰৰ নীল।
অন্তৰত ৰঙবোৰ ভাঙি যোৱা।”

হৰ্ষিতৰ চকুত পানী আহি গ’ল। তেওঁ খাতাৰ পাতাবোৰ ওলোটাই চালে। শব্দবোৰত বেদনাৰ অক্ষৰ, স্মৃতিৰ আঁচৰ, আৰু অচিনাকী ব্যথা।

তেওঁ বুজিলে—নীলা তেওঁৰ সন্মুখত আকাশৰ দৰে দীপ্তিময়, কিন্তু অন্তৰত ডাঙৰ এটা ঝড় বহি আছে।

ক’লা খাতাটোৰ পাতাবোৰ উলটাই উলটাই হৰ্ষিতৰ বুকুতে এক নতুন ব্যথাৰ বীজ গজাবলৈ ধৰিলে। প্ৰথম পৃষ্ঠাত নীলাই যি লিখিছিল, তাৰ পিছৰ পাতাবোৰত বহুত বেছি আঁচৰ, বহুত বেছি শব্দ, আৰু বহুত বেছি গোপন দুখ।

“মই হাঁহো, কিন্তু মোৰ হাঁহিত পানী মিশ্ৰিত থাকে।
মানুহে যেতিয়া হাঁহি চায়, সেয়া মাথোঁ বাহিৰৰ আৱৰণ।
মোৰ ভিতৰত মই প্রতিদিনে ভাঙি পৰো।”

হৰ্ষিত পৃষ্ঠা উলটাই সুধিলে—“তুমি কেতিয়াবা মোক কিয় এইবোৰ কোৱা নাছিলা, নীলা?”

খাতাৰ পৃষ্ঠাত আকৌ শব্দবোৰ—

“মানুহে সদায় সঁচা শুনিবলৈ প্ৰস্তুত নথাকে।
যদি মই সঁচাকৈয়ে কওঁ, সকলোৰে মন ভাঙি পৰে।
সেইবাবেই মই লিখোঁ, ক’ব নোৱাৰোঁ।”

হৰ্ষিতৰ চকুত পানী আহিল। তেওঁৰ মুঠিত খাতাটো কঁপিব ধৰিলে।
তেওঁ অনুভৱ কৰিলে—নীলাৰ অন্তৰত ডাঙৰ এক অন্ধকাৰ আছে।

পৰদিনা বিশ্ববিদ্যালয়ত নীলাৰ লগত দেখা হ’ল। নীলা মুখত আগৰ দৰে হাঁহি লৈ বহি আছিল। যেন খাতাত থকা কথাবোৰ তেওঁৰ লগত একেবাৰে মিলেই নকৰে।
হৰ্ষিত সোজা সুধিলে—
—“নীলা, মই তোমাৰ খাতাত পঢ়িলোঁ। তুমি কিয় এইবোৰ ভয়ংকৰ দুখ ভিতৰত ৰাখি থোৱা?”

নীলা স্তব্ধ। তাৰপিছত মুচকি হাঁহিলে।
—“তুমি যদি সঁচাকৈয়ে পঢ়িলে, তেতিয়া তোমাৰ উত্তৰ নিজেই পাইছা।”

হৰ্ষিতৰ বুকু সঁকুচি গ’ল।
—“মানে?”

নীলা মৃদুস্বৰে ক’লে—
—“মই যি লিখোঁ, সেয়া মোৰ ভিতৰৰ সত্য। কিন্তু মই বাহিৰলৈ যেতিয়া ওলাওঁ, মই সেই সত্য ক’ৰবাত থৈ আহোঁ। মই দুজনী মানুহ। এটা বাহিৰৰ, এটা ভিতৰৰ।”

হৰ্ষিত চকুত চালে।
—“তুমি যদি দুজনী হও, মই দুয়োকে ভাল পাওঁ।”

নীলা হাঁহি দিলে। সেই হাঁহিত চকুপানীৰ সোঁত।
—“তুমি জানিবা, মই এদিন তোমাক মোৰ ভিতৰৰ কথাও ক’ব লাগিব। কিন্তু তেতিয়া তুমি মোক সঁচাকৈয়ে গ্ৰহণ কৰিব পাৰিবা নে?”

হৰ্ষিতৰ কণ্ঠ কঁপি উঠিল।
—“মই চেষ্টা কৰিম।”

সন্ধিয়া সময়ত দুয়ো আকৌ সেই ভগ্ন ঘৰৰ ফালে গ’ল। আকাশত মেঘৰ গৰজনি। কাষৰ গছবোৰত বৰষুণৰ গন্ধ ইতিমধ্যে পৰিছিল।
নীলা সিঁড়িত বহি থাকিল, খাতাটো খুলিলে।
—“মই তোমাক এটা কবিতা শুনাম। কিন্তু এইটো মোৰ বুকুৰ সঁচা কথাৰে ভৰা।”

তেওঁ পঢ়িবলৈ ধৰিলে—

“এদিন মোৰ ঘৰখন ভাঙি পৰিল,
মই এৰি আহিলো মোৰ নিজা শৈশৱৰ আঙণ।
হাঁহি-ধেমালি নোহোৱা,
কেৱল মানুহৰ কণ্ঠত কঁপনি।
তেওঁলোকৰ হাঁহি মোৰ বাবে চেঁচা হৈ পৰিছিল।
মই পালা—বেদনাৰ নাম।”

শব্দবোৰ শুনি হৰ্ষিতৰ বুকু ফাটি গ’ল। তেওঁ হাতত নীলাৰ হাত ধৰি নীৰৱ হৈ বহি থাকিল।
নীলা কিছুক্ষণ পৰত হাত উলিয়াই ল’লে।
—“হাতত হাত ধৰি আমি সঁচা আঘাত সুকোৱা নোৱাৰো, হৰ্ষিত। কিন্তু তুমি যদি শুনিবা, মই ক’ম।”

হৰ্ষিত কণ্ঠত দৃঢ়তা আনে।
—“তুমি কোৱা। মই শুনিম।”

নীলা আকাশলৈ চাই ৰ’লে।
—“মোৰ পৰিয়ালত সুখ কম আছিল। মাক-দেউতাই সদায় কলহ কৰিছিল। সেইবোৰ কণ্ঠৰ শব্দ এতিয়াও মোৰ কানে বাজে। কেতিয়াবা মই ভাবোঁ, মই যেতিয়া জন্ম লৈছোঁ, মই হয়তো ভুলে জন্ম লৈছোঁ। মোৰ হাঁহি এজনৰো বাবে দৰকাৰ নাছিল।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ গ’ল। তেওঁ প্ৰথমবাৰ অনুভৱ কৰিলে, নীলা যি হাঁহি প্ৰদৰ্শন কৰে, তাৰ আড়ি-বাহিৰত কিমান ডাঙৰ অন্ধকাৰ আছে।

তেওঁ ক’লে—
—“নীলা, তুমি যদি ভাবা, তুমি ভুলে জন্ম লৈছা, তেতিয়া মই ক’ব বিচাৰো—মোৰ বাবে তুমি সৰ্বাধিক সঁচা উপহাৰ। তোমাৰ উপস্থিতিত মোৰ জীৱন নতুনকৈ আৰম্ভ হয়।”

নীলা চকুত চালে। সেই চকুত অশ্রুৰ মিহি দীপ্তি।
—“তুমি এনেধৰণে ক’ব নালাগে। মই ভয় কৰোঁ।”

হৰ্ষিত মৃদু হাঁহিলে।
—“ভয় কৰা নালাগে। মই তোমাৰ লগত আছোঁ।”

পিছত, দুয়ো বাসস্টেণ্ডলৈ গৈছিল। গাড়ী আহিছিল, নীলাই উঠিবলৈ ধৰিছিল। কিন্তু যাবৰ আগত তেওঁ হৰ্ষিতক মাত্ৰ এইটো বাক্য ক’লে—
—“মই যদি উজলি দীপ্তি নহয়, তেতিয়াও তুমি মোক আঁকোৱাই ধৰি থাকিব পাৰিবা নে?”

হৰ্ষিত একো ক’ব নোৱাৰিলে। গাড়ী গৈ গ’ল। কিন্তু শব্দবোৰে তেওঁৰ বুকু জ্বলাই গ’ল।

ৰাতি হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“তুমি যদি উজলি দীপ্তি নহয়,
মই তোমাৰ অন্ধকাৰৰ কাষত দীৰ্ঘ নীৰৱতাৰে থিয় হ’ম।
তুমি যদি ভগ্ন সুৰ হও,
মই তোমাৰ সুৰৰ লগত বেসুৰ হৈ গান গাব।”

তেওঁ জানিলে, প্ৰেম মানে কেৱল হাঁহি নহয়। প্ৰেম মানে কেতিয়াবা অন্ধকাৰৰ লগত থাকি দীপ্তিৰ আশ্ৰয় দিব।

নীলাৰ শেষ প্রশ্ন—“মই যদি উজলি দীপ্তি নহয়, তেতিয়াও তুমি মোক আঁকোৱাই ধৰি থাকিব পাৰিবা নে?”—শব্দবোৰ হৰ্ষিতৰ বুকুৰেৰে নিৰবিচ্ছিন্ন প্রতিধ্বনি হৈ বাজি থাকিল। কলেজত ক্লাছ চলিছিল, মানুহৰ কোলাহল চলিছিল, কিন্তু তেওঁ মাথোঁ সেই বাক্যটোতে বন্দী।

তেওঁ নিজৰ বুকুত সঁচাকৈয়ে সুধিলে—“মই কি তেওঁৰ অন্ধকাৰ বোৰ সইব পাৰিম? মই কি কেৱল প্ৰেমৰ উজলি অংশ বিচাৰিছোঁ?”
উত্তৰ আহিল—“নহয়। মই যদি তেওঁৰ লগত থাকো, মই সকলোৰে লগত থাকিব লাগিব।”

এদিন বিকেলত বৰ্গদোৱাৰ তলত নীলাৰ লগত দেখা হ’ল। নীলা সৰু মেকআপহীন মুখেৰে আহিছিল, ক্লান্ত যেন। হৰ্ষিত প্ৰশ্ন কৰিলে—
—“তুমি ভাল নেকি?”

নীলা হাঁহি দিলে, সেই অনন্ত বেদনাৰ হাঁহি।
—“ভাল বুলি ক’ব পাৰো। কিন্তু ভেতৰত তেনেকুৱা নহয়।”

তেওঁলোকে চাহ দোকানত বহিল। কাপৰ পৰা ধোঁৱা উঠি আহিছিল, গন্ধত পৰিৱেশ মিঠা লাগিছিল। নীলা খাতাটোৰ পৃষ্ঠাত কিবা এটা লিখি হৰ্ষিতৰ ফালে ঠেলিলে।
তাত লিখা আছিল—

“প্ৰেম মানে কেতিয়াবা পোহৰ, কেতিয়াবা ছাঁ।
মই যদি ছাঁ হও,
তুমি মোক তেনেকুৱা দি গ্ৰহণ কৰিব পাৰিবা নে?”

হৰ্ষিত চকুত চাই হাঁহিলে।
—“হয়, মই সঁচাকৈয়ে গ্ৰহণ কৰিম।”

নীলা স্তব্ধ হৈ ৰ’ল, তাৰপিছত মুচকি হাঁহিলে।
—“তুমি অদ্ভুত মানুহ।”

পিছৰ দিনত নীলা হৰ্ষিতক এটা আমন্ত্ৰণ দিলে।
—“হৰ্ষিত, তুমি কেতিয়াও মোৰ ঘৰলৈ আহিবা খোজা নেকি?”

হৰ্ষিতৰ বুকু ধপধপীয়ে।
—“সঁচা?”

নীলা হাঁহিলে।
—“হয়। কিন্তু মোৰ ঘৰ মই যি আশা কৰো, তেনেকুৱা নহয়। তুমি সঁচাকৈয়ে যাব বিচাৰিবা?”

হৰ্ষিত বিনা চিন্তা উত্তৰ দিলে—
—“অৱশ্যে। তুমি য’ত, মই তাত।”

সন্ধিয়াত তেওঁলোকে একেলগে গ’ল। গুৱাহাটী শহৰৰ পৰা অলপ বাহিৰে সৰু পথ, নীৰৱ পল্লী, চহৰৰ আলোৰ পৰা আঁতৰি থকা এটা দৰিদ্ৰ ঘৰ। ঘৰৰ সামৰি ধৰা বেয়া হ’ল, ভাঙি যোৱা টিনৰ চালি।
নীলা গেটখন খুলি ভেতৰলৈ গৈছিল।
হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ সুধিলে—
—“তুমি ইয়াত থাকো?”

নীলা হাঁহিলে।
—“হয়। ই মোৰ ঘৰ। আমি দুজনীয়া—মই আৰু মোৰ মাক।”

ঘৰৰ ভেতৰলৈ গল। তাত এটা সৰু মোমবাতিৰ পোহৰ, এটা শোৱনী কোঠা, মাকৰ পলাশী মুখ। নীলা মাকক চিনাই দিলে।
হৰ্ষিত নম্ৰভাবে নমিল।
নীলাৰ মাকে হাঁহি দিয়ে ক’লে—
—“তুমি হৰ্ষিত নেকি? নীলা বহু কথাত তোমাৰ নাম কৈছিল।”

হৰ্ষিত লাজেৰে হাঁহিলে।

ঘৰটোৰ পৰিৱেশ নীৰৱ। সেউজীয়া কাগজত টাঙি থোৱা চিত্র, শৈশৱৰ আঁচৰ। নীলা কণ্ঠত নৰম স্বৰ—
—“তুমি বুজিলে নেকি, মই কিয় হাঁহি-হাঁহি থাকোঁ?”

হৰ্ষিত স্তব্ধ।
নীলা চুপচাপ ক’লে—
—“এতিয়া তুমি দেখিলা, মোৰ জীৱন উজলি নহয়। মই এই ভাঙি যোৱা ঘৰৰ পৰা বিশ্ববিদ্যালয়লৈ যোৱা। সকলোৰে মাজত মই হাঁহি দিওঁ। কিন্তু ভিতৰত মই প্ৰতিদিনে ভাঙি পৰো। মই মোৰ মাকক চাঙ্গুল কৰি ৰাখোঁ। মই জানো, মই যদি হাঁহি নকৰে, মাকো ভাঙি পৰিব।”

হৰ্ষিতৰ চকুত পানী উজলি আহিল। তেওঁ হাতত নীলাৰ হাত ধৰি ক’লে—
—“তুমি মোৰ বাবে এই সকলোবোৰ ক’লে, মই ধন্য। কিন্তু তুমি যদি প্ৰতিদিনে ভাঙি পৰা, মই তোমাৰ লগত প্ৰতিদিনে থাকিম। তুমি যদি হাঁহি-ধেমালি লুকাও, মই তোমাৰ লগত সত্যটো ভাগ কৰিম।”

নীলা চকুত চালে, সেই চকুত উজলি অশ্রু।
—“তুমি সঁচাকৈয়ে এনেধৰণে ক’ব পৰা মানুহ নে?”

হৰ্ষিত দৃঢ় স্বৰে ক’লে—
—“মই প্ৰেমত সঁচাকৈয়ে ক’ব পাৰোঁ।”

সেই নিশা ঘৰলৈ ঘূৰি আহি হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“তুমি যদি ভগ্ন টিনৰ চালিৰ তলত উভতি থাকো,
মই তোমাৰ কাষত মোমবাতি জ্বলাই থাকিম।
তুমি যদি দুখত জুৰি থাকো,
মই তোমাৰ দুখৰ সংগীতে গাব।”

তেওঁ বুজিলে, প্ৰেম মানে কেৱল কবিতাৰ শব্দ নহয়। প্ৰেম মানে বাস্তৱ, প্ৰেম মানে দুখ, প্ৰেম মানে ভগ্ন ঘৰোতকৈ দীঘল বিশ্বাস।

এদিন, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা ওলাই অহা সময়ত নীলা হৰ্ষিতক সুধিলে—
—“তুমি জানিবা, মই তোমাক মোৰ জীৱনৰ অন্ধকাৰ দিছোঁ। তুমি কি মোক তোমাৰ দীপ্তি দিবা?”

হৰ্ষিত হাঁহি দিলে।
—“তুমি যদি দীপ্তি বিচৰা, মই তোমাৰ নামৰ ৰঙেই হৈ থাকিম।”

নীলা এক মুহূৰ্ত স্তব্ধ হৈ থাকি, তাৰপিছত হাঁহি দিলে। সেই হাঁহিত অশ্ৰু আৰু প্ৰেমেৰে একে সুৰ বাজি উঠিল।

সপ্তাহবোৰ এৰি এৰি কটাই গ’ল। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ কোলাহলৰ মাজত নীলা আৰু হৰ্ষিতৰ বন্ধন বাঢ়ি আহিছিল। কিন্তু সেই বন্ধনক সুখৰ দিশৰ লগতে বিষাদৰ ছাঁও গঢ়ি ধৰিছিল। নীলা যেতিয়া হাঁহি দিছিল, সেয়া হৰ্ষিতৰ বাবে সূৰ্যৰ পোহৰৰ দৰে আছিল। কিন্তু সেই হাঁহিৰ আড়ি-বাহিৰত লুকাই থকা আঘাতৰ দাগবোৰো সৰলভাৱে প্ৰকাশ পোৱা গৈছিল।

এদিন সন্ধিয়া, হৰ্ষিতৰ ফোনত নীলাৰ কল আহিল। কণ্ঠৰ স্বৰ অলপ কঁপিছিল।
—“হৰ্ষিত, তুমি এতিয়া ফ্ৰি আছানে?”
—“হয়, কিয়?”
—“মই তোমাক দেখা কৰিব খোজো। অতি প্ৰয়োজনীয়।”

শব্দবোৰত ব্যাকুলতা। হৰ্ষিত বুকু ধপধপিয়াই গৈ ছুটিয়াই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ফালে গ’ল। বৰ্গদোৱাৰ তলত নীলা অপেক্ষা কৰি আছিল। চকুত দুখৰ মেঘ, মুখত ক’লা ছাঁ।

হৰ্ষিত প্ৰশ্ন কৰিলে—
—“কি হৈছে?”

নীলা কণ্ঠ নৰম, কিন্তু গম্ভীৰ।
—“তুমি জানিবা, মোৰ দেউতা বহু বছৰৰ আগতে আমাৰ ঘৰ এৰি গৈছিল। মই মাকেৰে একেলগে আছোঁ। আজি হঠাৎ তেওঁৰ পৰা খবৰ আহিছে। তেওঁ মোক দেখা কৰিবলৈ বিচাৰে।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ।
—“এতিয়া হঠাৎ কিয়?”

নীলা হাঁহি এবা দিলে, সেই হাঁহিত তিক্ততা।
—“হয়তো তেওঁৰ মনত দয়া জন্মিছে। নহয়তো কেৱল তেওঁৰ দায়বদ্ধতা পূৰণ কৰিবলৈ আহিছে। কিন্তু মই জানো, মোৰ অন্তৰত এক প্ৰচণ্ড বেদনা আছে। মই যদি তেওঁৰ সন্মুখত দাঁড়াওঁ, মই নাজানোঁ মই কি কৰিম।”

হৰ্ষিত নীৰৱতাৰে শুনি থাকিল। কিছু সময় পাছত মাত্ৰ ক’লে—
—“তুমি যদি দেখা কৰিবলৈ যাওঁ, মই তোমাৰ লগত যাম।”

নীলা চকুত চালে। সেই চকুত অশ্ৰু, সেই চকুত বিশ্বাস।
—“তুমি সঁচাকৈয়ে যাবা?”
—“অৱশ্যে। মই তোমাৰ লগত আছোঁ।”

দুদিন পাছত, তেওঁলোকে গুৱাহাটী চহৰৰ এটা ৰেষ্টুৰেণ্টত গ’ল। নীলা কঁপা হাতেৰে টেবুলৰ ওপৰত গ্লাছত পানী ধৰি আছিল। তেতিয়া দৰজা খুলি এজন মানুহ সোমাল—মাঝবয়সীয়া, কপালত সাদা চুলি, মুখত ক্লান্তি আৰু অপরাধবোধ।

নীলাৰ হাতৰ গ্লাছ কঁপি উঠিল।
লোকজন বোলিলে—
—“নীলা… মই তোমাৰ দেউতা।”

নীলা ঠাণ্ডা স্বৰে উত্তৰ দিলে—
—“তুমি দেউতা বুলি জনাইছা, কিন্তু মোৰ জীৱনত দেউতাৰ স্থান তুমি অনেক আগতেই এৰি গৈছিলা।”

মানুহজন স্তব্ধ হৈ গ’ল। হাঁহি চেষ্টা কৰিলে, কিন্তু সেই হাঁহি তিক্ত।
—“মই ভুল কৰিছো। মই জানো। কিন্তু তোমাক আৰু তোমাৰ মাকক ত্যাগ কৰি যাওঁতেই মই জীৱনৰ সৰ্বাধিক ভুল কৰিছো।”

নীলাৰ চকুত অশ্ৰু উজলি আহিল।
—“ভুল? ভুল মানে কি? আমাৰ বেলেগ ৰাতি, আমাৰ কষ্ট, আমাৰ লাহে লাহে ভাঙি পৰা দিনবোৰ—সেইবোৰ কি কেৱল ভুল আছিল?”

হৰ্ষিত টেবুলৰ তলত নীলাৰ হাতত হাত ৰাখিলে। নীলা কঁপি উঠিল, কিন্তু স্থিৰ থাকিল।

লোকজনৰ কণ্ঠ ভাঙি গ’ল—
—“তুমি যদি ক্ষমা কৰা, মই আপোনাৰ ঘৰলৈ উভতি আহিম।”

নীলা স্তব্ধ হৈ থাকিল। কিছু সময় পাছত ক’লে—
—“ক্ষমা? ক্ষমা মানে সকলো মচি দিয়াটো নহয়। তোমাৰ পৰা অহা আঁচৰ মোৰ জীৱনত সদায় থাকিব। মই তোমাক দেখা কৰিলো, কিন্তু মই তোমাক প্ৰত্যাহ্বান দিছো—তুমি মোৰ জীৱনৰ অংশ নহয়।”

লোকজন নীৰৱ হৈ বহি থাকিল। তাৰপিছত তুলি গ’ল।

বাড়ী উভতি আহোতে, নীলা একেবাৰে ভগ্ন হৈ গ’ল। হৰ্ষিতৰ কাঁধত টেক দি হাঁহিল।
—“মই ভাবিছিলো, মই শক্ত। কিন্তু তেওঁৰ সন্মুখত মই ভাঙি পৰিছো।”

হৰ্ষিত হাতত আঁকোৱালি লৈ ক’লে—
—“ভাঙি যোৱাটো শক্তিৰ অভাব নহয়। ভাঙি গ’লেও যদি তুমি পুনৰ দাঁড়াব পাৰা, সেয়াই শক্তি।”

নীলা কেঁদি থকিল। সেই কান্দোনত শৈশৱৰ বেদনাই উজলি আহিল।

সেই নিশা, হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“প্ৰেম মানে কেৱল উজলি হাঁহি নহয়।
প্ৰেম মানে কান্দোনো ভাগ লোৱা।
তুমি যদি শৈশৱৰ বেদনাৰ পৰা ভাঙি যাও,
মই তোমাৰ লগত প্ৰতিধ্বনি হৈ ৰ’ম।”

শব্দবোৰে তেওঁৰ বুকুত বিশ্বাসৰ দীপ্তি দিলে।

পিছদিনা বিশ্ববিদ্যালয়ত নীলা হাঁহি মুখেৰে আহিল। কিন্তু সেই হাঁহিত অলপ দীপ্তি বাঢ়ি গ’ল। হৰ্ষিত সুধিলে—
—“তুমি ভাল নেকি?”

নীলা মুচকি হাঁহিলে।
—“তুমি যদি কাষত থাকিবা, মই ভাল হব পাৰো।”

হৰ্ষিত অনুভৱ কৰিলে—প্ৰেম মানে মাথোঁ কবিতাৰ সুৰ নহয়। প্ৰেম মানে কষ্টৰ মাজতো একেলগে দাঁড়ি থকা।

নীলাৰ দেউতাৰ লগত হোৱা সেই সাক্ষাৎ এক ধৰণে তেওঁৰ জীৱনৰ বহু বেছি আঁচৰ মুচি নিদিলেও, নতুন অধ্যায় খুলিলে। তেওঁ সকলো কথা সঁচাকৈয়ে মেলা কৰি ক’ব পাৰিলে। হৰ্ষিতৰ উপস্থিতি তাতে এক শক্তি আছিল।

কিন্তু জীৱন সদায় শান্ত নাথাকে। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ শেষ চেমিষ্টাৰৰ পৰীক্ষা ওচৰ পাই আহিলে। কোলাহল, প্ৰস্তুতি, আৰু অনিশ্চয়তা দুয়োৰে দিনত বেলেগ চাপ আনিলে।

হৰ্ষিত প্ৰায়েই লাইব্ৰেৰীত দিনৰ পিছত দিন কটাবলৈ ধৰিলে। তেওঁৰ স্বপ্ন আছিল বৃত্তি লৈ বাহিৰলৈ পঢ়িবলৈ যাওঁ। নীলাৰ লগত প্ৰতিদিনে দেখা নহ’ব পৰা তেওঁক ভেতৰতে আঁকিঝঁকিৰে ভৰাই তুলিলে।

এদিন সন্ধিয়া, বৰ্গদোৱাৰ তলত নীলাই সুধিলে—
—“হৰ্ষিত, তুমি যদি বাহিৰলৈ যাওঁ, মোৰ কথা ভাবিবা নেকি?”

হৰ্ষিত চকুত চালে।
—“মই কেনেকৈ নাভাবিম? তুমি মোৰ সকলো শব্দ, মোৰ সকলো নিশ্বাস।”

নীলা মুচকি হাঁহিলে।
—“তুমি সঁচাকৈয়ে এনেধৰণে কবা, কিন্তু মানুহে যেতিয়া স্বপ্নৰ পিছত যায়, তেতিয়া তেওঁ কেতিয়াবা প্ৰিয়জনৰ মুখ পাহৰি যায়।”

হৰ্ষিতৰ বুকু ধপধপিয়াই উঠিল।
—“তুমি মোক বিশ্বাস নকৰা?”

নীলা স্তব্ধ হৈ ক’লে—
—“মই বিশ্বাস কৰোঁ, কিন্তু ভয় কৰোঁ। মোৰ জীৱনত বহুত মানুহ আহি গৈছে, বহুত মানুহ আঁতৰি গ’ল। মই ডৰাওঁ, তুমি সেইবোৰৰ দৰে নহ’বা?”

হৰ্ষিত নৰম স্বৰে উত্তৰ দিলে—
—“মই যেতিয়া প্ৰেম কৰোঁ, মই আঁতৰি নাযাওঁ। মই তোমাৰ নামৰ ৰঙত আটাইতকৈ দীঘল সময়ৰ সুৰ মেলিম।”

নীলা চকুত দীপ্তি আনিলে, কিন্তু সেই দীপ্তিত সন্দেহৰ ছাঁও আছিল।

পৰীক্ষাৰ চাপ দিন দিন বাঢ়ি গ’ল। হৰ্ষিত অধ্যয়নত নিমগ্ন। নীলা বহুত ৰাতি কল কৰে, কিন্তু প্ৰায়ে হৰ্ষিত ব্যস্ত থাকে।
একদিন নীলা কল কৰিলে।
—“হৰ্ষিত, তুমি মোক পাঁচ মিনিটো দিয়া নোৱাৰা?”

হৰ্ষিত ক্লান্ত কণ্ঠত ক’লে—
—“নীলা, মই সত্যি ব্যস্ত। মোৰ বৃত্তিৰ ফৰ্ম জমা দিবলৈ বহু কাম আছে।”

নীলা নীৰৱ হৈ ৰ’ল। তাৰপিছত নৰম স্বৰে ক’লে—
—“মই তোমাৰ লগত প্রতিযোগিতা কৰোঁ নালাগে। কিন্তু তুমি যদি মাত্ৰ কামতেই নিমগ্ন হও, মই ক’ত থাকিম?”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ পৰিল। কিছু সময় নীৰৱ থাকি ক’লে—
—“তুমি মোৰ বাবে গুরুত্বপূর্ণ। কিন্তু যদি মই এই সুযোগ নলওঁ, মোৰো ভবিষ্যৎ আঁধাৰ হৈ পৰিব।”

নীলা হাঁহি এবা দিলে। সেই হাঁহিত দুখ আছিল।
—“তুমি যদি আঁধাৰত পৰা, মই তোমাৰ দীপ্তি হব খোজো। কিন্তু মই যদি আঁধাৰত থাকো, তুমি মোৰ দীপ্তি হব পাৰিবা?”

হৰ্ষিত মাত্ৰ নীৰৱ থাকিল।

এদিন, নীলা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা ওলাওঁতে হঠাৎ ৰাস্তাত থমকিল। হৰ্ষিত তেওঁৰ হাত ধৰি সুধিলে—
—“কি হ’ল?”

নীলা চকুত চালে।
—“মই কেতিয়াবা ভাবোঁ, আমি দুয়ো ভিন্ন নদীৰ পানী। একেলগে বোৱ যদিও, একদিন দুয়োটাই ভিন্ন সাগৰত মিলি যাব।”

হৰ্ষিত কণ্ঠ দৃঢ় কৰিলে।
—“মই সেই ভিন্ন সাগৰো তোমাৰ লগত পোৱাৰ চেষ্টা কৰিম।”

নীলা হাঁহিলে, কিন্তু হাঁহিত বেদনাই আছিল।

পৰীক্ষাৰ শেষ দিনত, বিশ্ববিদ্যালয়ত সকলো উল্লাসত মগ্ন। ছাত্ৰ-ছাত্ৰী ফটো তুলি, আনন্দত ভৰি পৰিছিল। নীলা আৰু হৰ্ষিতো একেলগে ফটো তুলিলে। কিন্তু নীলাৰ মুখত হাঁহি কৃত্ৰিম লাগিছিল।

সন্ধিয়া নীলা হৰ্ষিতক ফোন কৰিলে।
—“তুমি ফ্ৰি আছা?”
—“হয়।”
—“তুমি মোৰ লগত সেই ভগ্ন ঘৰলৈ আহিবা? মই তোমাক এটা গুপ্ত কথা ক’ব লাগিব।”

হৰ্ষিতৰ বুকু ধপধপীয়ে। তেওঁ সোঁজাকৈ গ’ল।

ভগ্ন ঘৰৰ সিঁড়িত নীলা অপেক্ষা কৰি আছিল। আকাশত মেঘ, বজ্ৰপাতৰ আগৰ নীৰৱতা। নীলা কণ্ঠত কম্প।
—“হৰ্ষিত, তুমি যদি বাহিৰলৈ যাওঁ, মই তোমাৰ লগত থাকিব নোৱাৰিম।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ গ’ল।
—“মানে?”

নীলা চকুত চকুপানি।
—“মানে মই যদি তোমাৰ লগত থাকো, মই তোমাক আঁকোঁচি ধৰি ৰাখিম। তোমাৰ স্বপ্ন পূৰণ কৰিব নোৱাৰিম। মই নাজানোঁ, মই মোৰ জীৱনত কি কৰিব পাৰিম। মই যদি তোমাৰ লগত থাকো, মই হয়তো তোমাৰ বাবে বাধা হব।”

হৰ্ষিত হাতত নীলাৰ হাত ধৰি ক’লে—
—“তুমি মইৰ বাধা নহয়, তুমি মইৰ পথ।”

নীলা মুঠি উলিয়াই ল’লে।
—“তুমি এতিয়াও নহয় বুজি পোৱা। মই ভিতৰতে বহু ক্ষত বহন কৰি আছোঁ। মই তোমাক মোৰ দুখৰ মাজত আঁতৰুৱাব নোখোজো।”

হৰ্ষিতৰ কণ্ঠ ভাঙি গ’ল।
—“তুমি মোৰ পৰা আঁতৰি যাবা?”

নীলা চকুত চালে।
—“মই তোমাৰ নামৰ ৰঙ, কিন্তু হয়তো মই দীঘল সময়লৈ তোমাৰ লগত থাকিবলৈ জন্ম নলওঁ।”

বজ্ৰপাত আকাশত চমকি উঠিল। নীলা ভগ্ন ঘৰৰ ছাঁত টেক দি কান্দিব ধৰিলে।

হৰ্ষিত মাত্ৰ তাক আঁকোৱালি ধৰিল।

ৰাতি ঘৰলৈ উভতি আহি হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“যদি তুমি আঁতৰি যাও,
তেতিয়াও মই তোমাৰ ৰঙত জীৱন বাচিম।
যদি তুমি মোৰ স্বপ্নত নাথাকো,
তেতিয়াও তুমি মোৰ প্ৰতিটো শব্দৰ নেপথ্যত থাকিবা।”

তেওঁ বুজিলে—প্ৰেম মানে কেতিয়াবা আঁকোৱালি ধৰা, আৰু কেতিয়াবা মুক্তি দিয়া।

নীলাৰ মুখৰ পৰা সেই বাক্য—“মই তোমাৰ লগত দীঘল সময় থাকিবলৈ জন্ম নলওঁ”—হৰ্ষিতৰ বুকুত বজ্ৰপাতৰ দৰে পৰিছিল। তেওঁ সেয়া মেনে ল’ব খুজিলে, কিন্তু মেনে ল’বৰ নাম নল’লে। সেই ৰাতি ঘুম নহ’ল। কাগজৰ পাতাত প্ৰতিটো শব্দৰ আঁচৰ ল’ব খুজিলে, কিন্তু কলমে স্থবিৰ হৈ পৰিছিল।

সকলোৰে মাজত নীলাৰ হাঁহি একেবাৰে উজলি। ক্লাছ শেষ হ’লে ফটো তোলে, বন্ধু-বান্ধৱীৰ সৈতে কথা কয়। কিন্তু হৰ্ষিতৰ চকুত সেই দীপ্তি মাত্ৰ বাহিৰৰ বুলি লাগিছিল। ভিতৰত কোনো অচিনাকী সিদ্ধান্ত নীলাৰ মনত পাক খাই আছে।

একদিন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আঙণত হৰ্ষিত নীলাক সুধিলে—
—“তুমি এইবিলাক দিনত মোৰ পৰা আঁতৰি আছা। তুমি কি কিবা সিদ্ধান্ত লৈছা?”

নীলা কিছু সময় স্তব্ধ হৈ থাকিল। তাৰপিছত ক’লে—
—“হয়। মই গুৱাহাটীৰ বাহিৰলৈ যাম। মাৰ এজনী পুৰণি বান্ধবীয়ে দিল্লীত চাকৰিৰ ব্যৱস্থা কৰিছে। মই তাত যাব।”

হৰ্ষিতৰ মুখ ফাক হৈ গ’ল।
—“মানে তুমি ইয়াৰে সকলো এৰি যাবা?”

নীলা শান্ত কণ্ঠত ক’লে—
—“হয়। মই মোৰ জীৱনৰ অন্ধকাৰত সদায় বন্দী হৈ থাকিব নোৱাৰো। মই চেষ্টা কৰিব লাগিব নিজকে সলনি কৰিবলৈ। আৰু সেয়া ইয়াত নোহোৱাকৈ হ’ব।”

হৰ্ষিতৰ কণ্ঠ কঁপি গ’ল।
—“তুমি মোৰ কথা ভাবিলা?”

নীলা চকুত চালে।
—“মই তোমাৰ কথাই বেছি ভাবিছো। সেয়েহে মই গৈছোঁ। তুমি তোমাৰ স্বপ্ন পূৰণ কৰিবা। মই তোমাৰ পায়েৰে আঁতৰি যোৱাৰ কাৰণ নহ’ব বিচাৰো।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ পৰিল। শব্দবোৰ বুকুৰ মাজত খুন্দিয়াই গ’ল।

সেই সন্ধিয়া দুয়ো আকৌ সেই ভগ্ন ঘৰৰ সিঁড়িত বহিল। আকাশত ঢল নামি আহিছিল। নীলা ভিজা পানীৰ ছাঁত চকুত সোজাকৈ চালে।
—“হৰ্ষিত, তুমি মোক একেটা কথা প্ৰতিশ্ৰুতি দিব পাৰিবা?”

হৰ্ষিত হাতত নীলাৰ হাত ধৰি ক’লে—
—“কি কথা?”

নীলা নৰম স্বৰে ক’লে—
—“তুমি যদি মোৰ পৰা আঁতৰি যাওঁ, তুমি মোৰ নাম পাহৰি যোৱা নালাগে। মই তোমাৰ বাবে ৰঙৰ দৰে থাকিব বিচাৰো, যদিও তুমি মোক স্পৰ্শ কৰিব নোৱাৰিবা।”

হৰ্ষিতৰ চকুত অশ্ৰু।
—“তুমি আঁতৰি গ’লে মই কেনেকৈ বাচিম?”

নীলা হাঁহি দিলে। সেই হাঁহিত অশ্ৰু মিশ্ৰিত।
—“তুমি লিখা। তুমি কবি হ’বা। তোমাৰ শব্দত মোৰ নাম থাকিব।”

বজ্ৰপাতৰ শব্দে আকাশ কম্পিত হ’ল। দুয়ো একেলগে বৃষ্টিৰ মাজত বহি থাকিল। নীৰৱতাই সেই সন্ধিয়াৰ আটাইতকৈ দীঘল বাক্য আছিল।

কেইদিনা পিছত, নীলা গাড়ীত উঠি দিল্লীৰ ফালে গৈছিল। বাসস্টেণ্ডত শেষবাৰৰ দৰে দুয়ো একেলগে দণ্ডায়মান।
নীলা ক’লে—
—“মই তোমাৰ জীৱনত এক অধ্যায়। তুমি মোৰ পৰা অনুপ্ৰেৰণা ল’বা, কিন্তু তুমি তোমাৰ জীৱনৰ কাহিনী আগবঢ়াই লিখিবা।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ থাকিল।
—“তুমি ঘূৰি আহিবা নেকি?”

নীলা চকুত চালে।
—“জীৱনৰ নদী কেতিয়াবা উভতি নাহে। কিন্তু নদীৰ স্মৃতি পাহৰি নাযায়।”

গাড়ী চলি গ’ল। ধোঁৱাৰ মাজত নীলাৰ হাতৰ ইশাৰাই হৰ্ষিতৰ বুকু ফালি গ’ল।

সেই ৰাতি, হৰ্ষিত খাতাত লিখিলে—

“তুমি আঁতৰি গ’লা,
কিন্তু মোৰ শব্দত তুমি থাকিবা।
মই যদি কবিতা লিখো,
তুমি হ’বা প্ৰথম অক্ষৰ।
মই যদি নিঃশব্দে কান্দো,
তুমি হ’বা মোৰ চকুপানীৰ নাম।”

তেওঁ বুজিলে, প্ৰেম মানে কেৱল একেলগে বাচি থকা নহয়। প্ৰেম মানে দূৰত থাকিও একে সুৰত জীৱনটো লিখা।

দিনবোৰ আগবাঢ়িল। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰীক্ষাৰ ফলাফল আহিল। হৰ্ষিত উত্তীর্ণ হ’ল, বৃত্তিৰ সুযোগো আহিল। কিন্তু আনন্দত তেওঁৰ বুকু খালি। প্রতিটো মুহূৰ্তত নীলাৰ স্মৃতি বাজি থাকিল।

হৰ্ষিত বন্ধু-বান্ধৱীৰ সৈতে উৎসৱত থাকিলেও, ভিতৰত খালি ঘৰৰ প্ৰতিধ্বনি। নীলাৰ খাতাটোৰ পাতাবোৰ উলটাই উলটাই ৰাতি কাটাই দিছিল। প্ৰতিটো আঁচৰত তেওঁৰ মুখত দীপ্তি উঠিছিল।

এদিন, ফোনত এটা নতুন মেছেজ আহিল—
“হৰ্ষিত, মই দিল্লীত আছোঁ। মই নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰিছোঁ। কিন্তু তুমি মোৰ বাবে কবি হৈ থাকিবা। মই প্ৰতি নিশাই তোমাৰ শব্দত নিশ্বাস লওঁ।”

শব্দবোৰে হৰ্ষিতৰ বুকু ভৰাই তুলিলে। অশ্ৰুৰ মাজত হাঁহি উজলি আহিল।

তেওঁ খাতাত লিখিলে—

“তুমি যদি দিল্লীৰ আকাশত দীপ্তি হও,
মই গুৱাহাটীৰ আকাশত একে নক্ষত্ৰ হৈ থাকিম।
তুমি যদি নকৰাৰ কোলাহলত বন্দী হও,
মই মোৰ নীৰৱতাত তোমাক শুনিম।”

তেওঁ জানিলে—প্ৰেম সঁচাকৈয়ে দূৰত্বক মানে নকৰে। প্ৰেম মানে একে সুৰত জীৱনটো বজাই

গুৱাহাটী আৰু দিল্লীৰ মাজত দূৰত্ব বহু দীঘল। কিন্তু শব্দৰ সেতু একেবাৰে দীঘল নহয়। নীলা আৰু হৰ্ষিতৰ মাজত সেই শব্দবোৰেই আছিল বাঁচি থকা প্ৰেমৰ ধাৰা।

নীলা দিল্লীত নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰিছিল। সেৱা সংস্থাৰ এটা সৰু চাকৰি, নৱজীৱন গঢ়িবলৈ চেষ্টা। মাকেৰে একেলগে ভাড়া ঘৰত উঠিছিল। কোলাহল, ধোঁৱা, নতুন মানুহ—তাত নীলাৰ জীৱন ধীৰে ধীৰে আগবাঢ়িছিল।

হৰ্ষিত meanwhile বৃত্তিৰ ফলত কলকাতালৈ গ’ল। নতুন বিশ্ববিদ্যালয়, নতুন পাঠ্যক্ৰম। পুৰণি বন্ধু-বান্ধৱী হেৰাই গ’ল, কিন্তু বুকুৰ ভিতৰত নীলা সদায় উপস্থিত। প্ৰতিটো দিনৰ আৰম্ভণি আৰু শেষত হৰ্ষিত খাতাত লিখি ৰাখিছিল। যেন নীলাৰ লগত কথা পতা।

এদিন নীলাৰ মেছেজ আহিল—
“তুমি জানিবা, মই দিল্লীৰ আকাশত নতুন কিছুমান সপোন দেখিছোঁ। মই এতিয়া মানুহৰ লগত কাম কৰিছোঁ, অনাথ শিশুদের লগত। মই বুজিছোঁ, মোৰ বেদনা মাথোঁ মোৰ নহয়। মোৰ বেদনা যদি কিবা মানৱিক কামত বেলেগক সুৰাহা কৰিব পাৰে, তেতিয়া মোৰ জীৱন ধন্য।”

হৰ্ষিতৰ চকুত আনন্দৰ অশ্ৰু আহিল। তেওঁ উত্তৰ দিলে—
“তুমি মোৰ জীৱনৰ প্ৰেৰণা। তুমি মোৰ লিখা কবিতাৰ জন্মদাতা। তুমি যদি শিশুদের দীপ্তি দিও, মই তোমাৰ নামেই কবিতাত দীপ্তি দিম।”

বছৰ গুৰি গ’ল। হৰ্ষিতৰ কবিতা কেতিয়াবা কাগজত প্ৰকাশ পোৱাৰ সুযোগ পালে। “তোমাৰ নামৰ ৰঙ” নামৰ কবিতা-সংগ্ৰহখন বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পত্রিকাত ছাপা হ’ল। লোকে হাঁহি দিলে, হাতত লৈ পঢ়িলে। কিন্তু হৰ্ষিত জানিছিল, সেইবোৰ কবিতা একেবাৰে নীলাৰ।

নীলা একদিন ফোন কৰিলে। কণ্ঠত হাঁহি।
—“তুমি এতিয়া কবি হৈ গ’লা। মই গৰ্বিত।”
হৰ্ষিত হাঁহিলে।
—“কবি তুমি। মই কেৱল তোমাৰ শব্দৰ প্ৰতিধ্বনি।”

নীলা কিছু সময় স্তব্ধ থাকিল। তাৰপিছত নৰম স্বৰে ক’লে—
—“তুমি জানিবা, মই এতিয়া বহুত বেছি শক্ত। মই মোৰ দেউতাৰ আঘাত পাহৰিব পাৰিছোঁ। মই মাকক নতুন জীৱনৰ আশা দিব পাৰিছোঁ। আৰু মই জানো, তাত তোমাৰ উপস্থিতি আছে।”

হৰ্ষিত চকুত অশ্ৰু লৈ ক’লে—
—“মই যদি তোমাৰ শক্তিত সামান্য অংশ বাৰে বেছি দিছোঁ, মই ধন্য।”

এদিন, বহু মাহৰ পাছত, নীলা গুৱাহাটীত আহিল। বিশ্ববিদ্যালয়ৰ বাৰ্ষিক উৎসৱ। হৰ্ষিতো কলকাতাৰ পৰা উভতি আহিছিল। দুয়ো বৰ্গদোৱাৰ তলত আকৌ একেলগে দাঁড়াল।

আকাশত শীতল পোহৰ। গছৰ পাতত হাওঁৱাৰ সুৰ। নীলা হাঁহি দিলে।
—“এই ঠাইটোতে মই তোমাক প্ৰথমবাৰ দেখিছিলোঁ।”

হৰ্ষিত চকুত চালে।
—“এই ঠাইটোতে মোৰ জীৱন আৰম্ভ হৈছিল।”

নীলা সিঁড়িত বহি খাতাটো উলিয়াই দিলে।
—“এইটো এতিয়াও মোৰ লগত আছে। কিন্তু এতিয়া মই দুখ লিখো নে? মই আশা লিখো।”

হৰ্ষিত হাঁহিলে।
—“মই জানো। তুমি দীপ্তি হৈ গ’লা।”

নীলা হৰ্ষিতৰ হাত ধৰি ক’লে—
—“হয়তো আমাৰ জীৱন একেলগে নহ’ব। তুমি তোমাৰ পথত যোৱা, মই মোৰ পথত। কিন্তু মই জানো, আমাৰ পথৰ ওপৰত একে আকাশ। সেই আকাশতেই আমাৰ নামৰ ৰঙ মিশি থাকে।”

হৰ্ষিত স্তব্ধ হৈ শুনি থাকিল। তাৰপিছত নৰম স্বৰে ক’লে—
—“মই জানো। প্ৰেম মানে একেলগে পথ চলা নহয়। প্ৰেম মানে দূৰত থাকিও একে আকাশত বিশ্বাস কৰা।”

তেওঁলোক দুয়ো নীৰৱতাৰে বহি থাকিল। কণ্ঠত কোনো শব্দ নাছিল, কিন্তু বুকুত একে সুৰ বাজি আছিল।

পৰৱৰ্তী মাহত, হৰ্ষিতৰ কবিতা-সংগ্ৰহ প্ৰকাশ পালে। শিৰোনামা—“তোমাৰ নামৰ ৰঙ”। প্রথম পাতাত উৎসৰ্গ—
“নীলাক, যিজন মোক শিকাইছিল হাঁহিৰ আড়ি-বাহিৰত দুখ বুজিব, আৰু যিজনৰ ৰঙত মই জীৱনৰ অৰ্থ বিচাৰিছোঁ।”

নীলা দিল্লীৰ পৰা কপি হাতত লৈ হাঁহি দিলে। কপিটো খুলি প্রথম পৃষ্ঠাত চকু দৌৰালে। শব্দবোৰত নিজৰ প্ৰতিচ্ছবি দেখিলে।
চকুত অশ্ৰু আহিল, কিন্তু হাঁহি থমকাল নাই।

তেওঁ ফোন কৰি মাত্ৰ ক’লে—
—“তুমি তোমাৰ প্রতিশ্ৰুতি পূৰণ কৰিছো। তুমি মোক পাহৰিলা নাই।”

হৰ্ষিত নৰম স্বৰে উত্তৰ দিলে—
—“মই কেতিয়াও পাহৰিম নোৱাৰো। তুমি মোৰ প্ৰতিটো কবিতাৰ প্ৰথম অক্ষৰ।”

বছৰ বহু পিছলৈও, তেওঁলোকৰ জীৱন পৃথক দিশত গ’ল। হৰ্ষিত এগৰাকী কবি আৰু শিক্ষক হ’ল, নীলা সমাজসেৱাৰ জগততে নিজকে প্রতিষ্ঠা কৰিলে। দুয়ো সময়ে সময়ে যোগাযোগত থাকিল, কিন্তু কেতিয়াও একেলগে বাচিবলৈ পথত নাহিল।

কিন্তু দুয়োৰে জীৱনত একে আকাশ, একে স্মৃতি, একে নামৰ ৰঙ সদায় দীপ্তি হৈ ৰ’ল।

শেষ পৃষ্ঠাত হৰ্ষিত লিখিলে—

“প্ৰেম মানে একেলগে পথ নোহোৱা।
প্ৰেম মানে পথৰ ওপৰত একে আকাশ চোৱা।
তুমি যদি দিল্লীৰ আকাশত দীপ্তি হও,
মই গুৱাহাটীৰ আকাশত একে নক্ষত্ৰ হৈ থাকিম।
আমাৰ নামৰ ৰঙ
চিৰকাল আকাশত আঁকা থাকিব।”