অনুপম বৰুৱা

গুৱাহাটী ষ্টেচনৰ প্লাটফর্ম নম্বৰ তিনত জনসতাব্দী এক্সপ্ৰেছ ধীৰে ধীৰে সোমাইছিল। সেই ভিৰ, সেই হুলস্থূলৰ মাজতো এজন ল’ৰাৰ মুখ বিশেষভাৱে চকুত পৰিছিল। ক্লান্ত, কিন্তু চকুত এটি উজ্জ্বল আশাৰ দীপ্তি। বেগখন কাঁধত পেলাই, ডাঙৰ ডিঙি উজাই আহি থকা সেই ল’ৰাটোৰ নাম — ঋষভ শৰ্মা।

ডিব্ৰুগড়ৰ এটি গাঁওৰ পৰা আহি, গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ত Master’s in English Literature কৰিবলৈ আহিছিল। পঢ়াত ভাল, কিন্তু ভিতৰৰ মানুহজন অলপ নিৰ্জন। সদায় অলপ উজান-ধৰা চিন্তাৰে ভৰা। সাহিত্য, কবিতা, সপোন — এইবোৰেই সাৰঙ্গী যেন।

প্ৰথম দিনটো, ষ্টেচনৰ পৰা হোষ্টেললৈ অহা পৰ্যন্ত — সকলো কথা যেন এটি নতুন গল্পৰ আৰম্ভণি আছিল। গুৱাহাটীৰ ঘৰবোৰ, বাটবোৰ, দোকান, পকেট-ভৰা ধোঁৱাঁ — সকলো কিছুমান নতুন শব্দ যেন।

‘ব্ৰহ্মপুত্ৰ হোষ্টেল’ — গুৱাহাটীৰ দক্ষিণ দিশত থকা এটি পুৰণি হোষ্টেল, যি সময়তে এটা জীৱনৰ ‘হেডলাইন’ হৈ পৰে। কামোৰা খাট, একেখন কাঁথা — সিহঁতে ব্যস্ত জীৱনৰ সহযাত্রী হ’ব।
ঋষভ চাৰ নম্বৰ ৰূমত। সৈতে এটি নতুন বন্ধু — ধ্ৰুবজ্যোতি, অসমৰ ধেমাজিৰ পৰা অহা এটি কৌতুকীয়া ছাত্ৰ।

“দাদা, প্রেম আছে নে?” — ধ্ৰুবজ্যোতির প্ৰথম প্ৰশ্নই ঈষৎ হকা দিলে।
ঋষভ মিচিকীয়া হাঁহিলে — “আছে… কবিতাৰ লগত।”

“কবিতা? আহা! মই ভাবিছিলোঁ কোনোৱে কেতিয়াও মনত নপৰাৰ বান্ধোনত পঢ়া ছোৱালী এটা থাকিব…”

ঋষভ অলপ হাহি দিলে — কবিতা যে তেওঁক কেতিয়াবা প্রেমলৈ লৈ যাব, সেয়া সেই দিন তেওঁ নাজানে।

পৰদিনা পুৱা ইংৰাজী বিভাগত প্ৰথম ক্লাছ। ক্লাছৰ কামৰাটো ডাঙৰ, বহুত পুৰণি কাঠৰ বেঞ্চ, লোহাৰ দ’ৰা। শিক্ষক ভট্টাচাৰ্য্য সাৰে প্ৰথম আলোচনাতেই কৈছিল —
“Literature is not just about reading, it’s about listening to the silence between words.”

ঋষভৰ চকু তেতিয়াই এপিনে ঘূৰিল। শেষ বেঞ্চৰ শেষ কোণত বহি আছিল এজনী ছোৱালী — দীঘল কেশ, একো একোটা কথা মনত লগা চকু, আৰু একোণৰ দৰে অলপ ঢলা হাঁহি। সেই প্ৰথম দেখা — অপূৰ্ণা বৰা।

তেওঁ কিতাপ খুলা নাছিল, কলমটো হাতে লৈ মাত্ৰ এফালেদি চাই আছিল। যেন মনটো ক্লাছত নহয়, আন ক’ত।

ঋষভৰ হৃদয়ত অলপ থৰ্থৰনি। দিনটোৰ অন্তত, গধূলি বেলিকা ঋষভ হোষ্টেলৰ বাহিৰে ওলাই আহিল। হাতে এটাকৈ চাহ, আগত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পথাৰৰ মাজেৰে জোনাকৰ সান্নিধ্য।
বাটৰ দাঁতিলৈ অহা পাতবোৰ, স্নিগ্ধ চাউল-মাটি গন্ধ, আৰু হালধীয়া আকাশত বিয়পি থকা ক’লা ধোঁৱা যেন সকলো এটি শব্দৰ সন্ধান কৰিছিল।

সেই সন্ধিয়াত, অপূৰ্ণাক পুনৰ দেখা — কেম্পাছৰ মেঘালয় গেটৰ দাঁতিত বহি কবিতাৰ এটি খাতা লিখি আছিল।
ঋষভক দেখি লাজ পালে। ক’লে,
“তুমি… সাহিত্যেৰে ভালপাও নে?”
ঋষভ ক’লে — “সাহিত্যতেই মই জীৱন বিচাৰোঁ। তুমি লিখা কবিতা?”

অপূৰ্ণাৰ হাঁহি অলপ বেছি উজ্জ্বল আছিল।
“সুধিবা নেকি? মই চিঠি লিখো — যি কোনোদিনো কাকো পঠোৱা নাযায়।”

ঋষভ কল্পনাৰ এটি নতুন পৃষ্ঠাত সোমাই পৰিল — “চিঠি যি কেতিয়াও নোযায়… হ’ব পাৰে, সেয়াই সকলোতকৈ ডাঙৰ প্ৰেম।”

এই ৰাতি, হোষ্টেলত শুই থকা ঋষভৰ বুকুত এটি নতুন জোনাক উঠিছিল।
কোনেও ক’ব নোৱাৰে, সেই চহৰৰ মূৰত থকা এটি নীৰৱ ছোৱালীৰ সৈতে তেওঁৰ কাহিনী কোন ফালে যাব…

ঋষভৰ বাবে গুৱাহাটীৰ দিনবোৰ তেতিয়ালৈকে এক সুপ্ত সুৰৰ দৰে আছিল — সবুজ হেজাৰ পথ, কেম্পাছৰ বোকাত লোতকা লতা, আৰু শব্দবিহীন প্ৰেমৰ কোনো এক গোপন সোঁত। যিটো সোঁতক তেওঁ নাম দিব নোৱাৰিছিল, কিন্তু অনুভৱ কৰিছিল।

অপূৰ্ণা — নামটো বাটত পৰুৱাৰ দৰে বিয়পি থাকিল। কোনবাই যদি সুধিছিল, “কোন অপূৰ্ণা?”, ঋষভ ক’লে — “এই নামটো যেন কবিতাৰ ভিতৰত সৰুকৈ টোকা এটা।”

—

🌧️ বৃষ্টিৰ দিন আৰু অপূৰ্ণাৰ হাঁহি

তৃতীয়া সপ্তাহৰ মঙ্গলবাৰে, ক্লাছত অহা মাত্ৰে এক নিৰ্ভৰযোগ্য মেঘৰ গন্ধ আছিল। বতৰ বৰষুণৰ ওচৰত, কাষৰ জোনাকৰ তলত বহি আছিল অপূৰ্ণা। এবাৰ পানীপাত হোৱাৰ বাবে ক্লাছ স্থগিত।

ঋষভ চুপচাপ আগবাঢ়িল। পিনে চাই থকাৰ পৰাই অপূৰ্ণাই জিজ্ঞাসা কৰিলে,
“তুমি বাৰু চুপচাপ মানুহ নে সুধিবলৈ ভয় পাওঁতা?”
ঋষভ অলপ হাঁহিলে — “সুধাৰ আগতে চুপ থাকিব লাগে, নতুবা সুধাটোৱেই অর্ধেক হ’ব।”

অপূৰ্ণাই এটা খাতা দিলে — “এইবোৰ মোৰ চিঠি… পঢ়িবা, যদি সময় থাকে।”
চিঠি? হ’ব পাৰে মনৰ?

ঋষভ ক’বলৈ গ’লে, অপূৰ্ণাই ক’লে — “কিন্তু পঢ়াৰ পিছত কেতিয়াও মোক সোধিবা নে ‘ইয়াৰ প্ৰাপক কোন?’ — কাৰণ উত্তৰ নাই।”

ঋষভ খাতাখন বাগত পেলালে। সৰু সৰু হাতে লিখা —

“প্ৰিয় কাক,

মই আজিও বুজি নাপাও কিয় কিছু মানুহ এটি ক্ষণৰ বাবে আহে আৰু এটি জীৱনৰ সঁজুলি লৈ গুচি যায়…

মই জানো, তুমি কেতিয়াও নাহিবা, কিন্তু মই লিখি যাওঁ — কাৰণ আশা নথকা চিঠিহে সঁচা চিঠি…”

ঋষভ চকু বন্ধ কৰিলে। অপূৰ্ণা — তেওঁৰ হৃদয়ৰ এটি অস্পষ্ট আঁচ।

পিছদিনা, গুৱাহাটীৰ ফটোগ্ৰাফী একজিবিচনত বিভাগৰ ছাত্ৰ-ছাত্ৰীয়ে অংশগ্ৰহণ কৰিছিল। অপূৰ্ণাৰ তোলা এটি ফটো প্ৰথম স্থান পাইছিল —
একেটা ছবি: এটি বাচলিৰ হাতত এচকু ছেঁদা চিঠি, আৰু পিণ্ডি থকা জোনাক।

ঋষভ আচৰিত।
“এই ছবিখনত… এইটো ক’ত তোলা?”

অপূৰ্ণাই মিচিকীয়া হাঁহি দিলে —
“এইটো মোৰ ‘ঘৰৰ সমাধি’ৰ ছবি। মোৰ ঘৰ এতিয়া নাথাকে। বুধবাৰৰ ৰাতি মাক গ’ল, দেওবাৰে বাপে। মোৰ জীৱনৰ সকলো চিঠি এনেই বাতিল হ’ল। তেতিয়াৰ পৰাই মই মাথোঁ লিখো… পঠাই নোৱাৰা চিঠি।”

ঋষভ চকু তললৈ নামালে। অপূৰ্ণা পাহি হ’ল বুলিলেই নহয়, তেওঁ নিজে এটি মূৰ্তি — যাক সময়ে বৰকৈ পিন্ধাইছে।

সেইদিনৰ পিছৰ ৰাতি, ঋষভ তেওঁৰ চাফা খাতাত প্ৰথমবাৰৰ বাবে লিখিলে —

“প্ৰিয় অপূৰ্ণা,

তোমাৰ নামটো মোৰ কবিতাৰ প্ৰথম শ্বব্দ। তোমাৰ চকুত কষ্ট আছে, কিন্তু হাঁহিত তাৰো অধিক সাহস।  মই জানো, তুমি মোক নোপজা চিঠি বুলি ভাবা। কিন্তু মই… মই হ’ব চাওঁ তোমাৰ বাবে এটি ঠিকনা — য’ত সকলো অপঠিত চিঠি পঠোৱা যাব।”

তেওঁ চিঠিখন তুলি ল’লে, কিন্তু দিয়াৰ সাহস নাপালে।
সেই চিঠিখন, তেওঁৰ বালিচকত বন্ধ হৈ ৰ’ল — যিখন অপূৰ্ণাৰ বাবে লিখা, কিন্তু পঠোৱা নহ’ল।

একদিন অপূৰ্ণা ক্লাছত অহা নাছিল। বহুত দিন। ধ্ৰুবজ্যোতিয়ে ক’লে — “তেওঁ গাঁওলৈ গৈছে, সৰু মামী অসুস্থ। কিন্তু এইবাৰ বোধহয়… দীৰ্ঘ সময় থাকিব।”

ঋষভ নিৰৱ থাকিল। মনৰ ভিতৰত শব্দবোৰ আঠাৰ দৰে লাগি ৰ’ল —
“বোধহয় দীৰ্ঘ সময় থাকিব।”
বোধহয়… চিঠিসমূহ আকৌ কোনোদিনো পঠোৱা নহ’ব।

বসন্তৰ সন্ধ্যা। গুৱাহাটীৰ আকাশে লাজুক রঙেৰে নিজৰ বুকু মুপি ল’লে।
ঋষভ হোষ্টেলৰ ব্যালকনিত বহি আছে। অপূৰ্ণাৰ অনুপস্থিতিত কেম্পাছ যেন অনুৰাগহীন। জোনাকবোৰ ওলালেও যেন ৰশ্মিৰ অভাৱ।

হঠাৎ— একজাক মিঠা হাওঁৰ সৈতে কিবা এখন কাগজ উৰি আহি, ঋষভৰ খুন্তিৰ কাষত পৰি ৰ’ল।

সেউজীয়া খাম।

উপৰতে লিখা —
“To Rishabh — from someone you probably forgot.”

চকু বিস্ফাৰিত হ’ল। হাত কাঁপে কেঁচা বেলিৰ দৰে।

খাম খুলি পঢ়িলঃ “আজি মই ওপৰলৈ চাই থাকোঁ। আকাশত জোন নাই, কিন্তু জোনাক আছে।
তুমি জানানে ঋষভ, কিছুমান চিঠি সময়ত দিয়া নহ’লেও, সময়ৰ উজনিত পঠাই দিলে ওলমি পৰে…

মই গাঁও আহিছোঁ ঠিক। কিন্তু মোৰ মন গুৱাহাটীত, সেউজীয়া ঘাঁহৰ ওপৰত, য’ত তুমি বহি আছিলা —

মই বুজিছো, তুমি কেতিয়াও সুধা নাই, ‘কাক লিখা চিঠি?’
কিন্তু মই ভাবিছোঁ, যদি মোৰ সকলো অপঠিত চিঠিৰ এটা নাম দিব লাগিল,
সেয়া হ’ব ‘ঋষভ’।”

চিঠিখনৰ পাছত এখন ছবিও আছিল —
একটা মাটিৰ টিলাৰ ওপৰত দাঁড়ি থকা অপূৰ্ণা, তাৰ হাতত এখন সাদা কাগজ — যেন চিঠিটো সঁচাকৈ এইখিনে ভাহি আহিছিল।

ঋষভৰ বুকুৰ মাজত এখন কুঁহিপাতে উঠে —
“তেওঁ মোৰ সৈতে কথা পাতিছে — দূৰত্বৰ সঁজুলিতে।”

চিঠিখনৰ দুদিন পিছত, হোষ্টেল ৰুমত এখন অদ্ভুত পাৰচেল আহে।
ৰিসিভিং চিঠিত নামঃ
From: A. Sarmah
To: Rishabh B. (Room 214)

খুলিলে দেখা যায় এখন ছুটি কাঠৰ বাকচ, আৰু তাৰ ভিতৰত:

এখন চিঠি, এখন পুৰণি কবিতাৰ খাতা, এটা কাঠৰ তৈয়াৰী জোনাকৰ আকাৰৰ লেম্প চিঠিখনত লেখা—

“ঋষভ,

এটা জোনাকৰ লেম্প তোহঁত ৰাতিৰ একো একোটা ঘন্টা উজ্বলাই ৰাখিব পাৰে, কিন্তু যদি সেই পোহা মোৰ মনলৈ যায়, তেন্তে বুজিবা — মই ঠিকেই আছে। কবিতাৰ খাতাটো মোৰ শেষ দিলোঁ তোমাক। আমি যদি কেতিয়াবা আকৌ দেখা নাও, এই কবিতাবোৰে আমাক লগ পাব।

মোৰ বন্ধুত্বটোৱে যদি প্ৰেমৰ ওচৰত থমকি যায়, তেন্তে মই মাথোঁ ক’ব— ‘তুমি মোৰ চিঠিৰ পৰা অহা জোনাক।’”

ঋষভ বুজি গ’ল —
এইবোৰ বন্ধুত্বৰ চিঠি নহয়। এইবোৰ অপেক্ষাৰ বীজ, যিবোৰ মনৰ মাটি পাৰ হৈ ওলাই আহিছে।

ঋষভ বেছি কথা নক’লে। বহি ৰ’ল ব্যালকনিত।
কাঠৰ লেম্প জ্বলাই দিলে — সোঁতৰ ৰাতি এখন বতাহে যেন সৰি আহিল।

তেওঁ কবিতা খাতাৰ পৃষ্ঠা উলটাই পঢ়ে— প্ৰথম পাতত লিখা:

“মোৰ নাম অপূৰ্ণা নহয়, মই পূৰ্ণ।
কিন্তু সমাজে যাক অপূৰ্ণ বুলি বুজে,
তেখেতে সম্পূৰ্ণ হৃদয়েৰে ভাল পালে,
তেন্তে মই সত্যই অপূৰ্ণ নহ’লো।”

ঋষভ মনত মনে ক’লে —
“মই তেন্তে তাক ভাল পাওঁ।”

***

বাঁহ আৰু তামোলৰ সেউজীয়ালি গছৰ মাজত সৰু গাঁওটো।
পাতসালাৰ ৰাস্তাটো যেন এখন ছবিৰ তুলিৰে আঁকা।
এডাল দহ বছৰ পুৰণি গাভৰু ছোৱালীৰ দৰে নিস্পাপ, নিৰ্জন।

অপূৰ্ণা ঘৰলৈ উভতি আহিছে। বহুত দিনৰ পিছত, নিজৰ ঘৰৰ পখিলা বৰগছটোৰ তলত বহি সাঁচি ল’ব পাৰিছে — নিজক।

তেওঁৰ দুচকু উজাল হৈ উঠিছে। কিন্তু মনত কিবা এজাক ওঁঠা-নহোৱা চিন্তা।
ঋষভক চিঠি লিখি মৰমেৰে নিজৰ ভাৱ প্ৰকাশ কৰিলেও, উত্তৰ আহে নে নাই — ধেমালি নে মৰম, বোঝা কঠিন তেতিয়াই…

সন্ধ্যা। অপূৰ্ণা ঘৰলৈ ওভতিছে। ৰাস্তাৰ দাঁতিত এখন হেঁপাহৰ ধুপনিত দাঁড়ি আছিল এজন ল’ৰা —
চোতালৰ ওচৰত দাদাৰ সৈতে কথা পাতি আছিল।

দাদা ক’লে —
“অপূৰ্ণা, পৰিচয় হওক — এইটো জয়ন্ত। গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ফাইনাৰ্টছ, সদ্য পঢ়ি আহিছে। এতিয়া গাঁৱৰ স্কুলখনত ক্লাছ ল’ব।”

অপূৰ্ণাই মিচিকিয়াই মুৰ জুকালে। জয়ন্তৰ চকুত কিবা এজাক চিনাকি পোহৰ। সুধিলে — “আপুনি কি কবিতা লিখে? মই কিছু শুনিছোঁ।”

অপূৰ্ণা অলপ বিষন্ন হ’ল। ক’লে — “কেতিয়াবা… সকলো সময়ত নহয়।”

জয়ন্তঃ “তেতিয়া লিখে, যেতিয়া কথাৰে ব্যথা উপশম নোহোৱা হয়, নহয়নে?”

অপূৰ্ণাৰ চকু বিস্ফাৰিত।
এই ছেলটি আপোনাৰ অনুভৱ পঢ়িব পাৰে?

সন্ধ্যাত, অপূৰ্ণাই তেওঁৰ ওলমি থকা কবিতাবোৰ পৃষ্ঠা উলটাই চাই। কিন্তু এইবাৰ লেখাত ঋষভৰ চিনাকি নাই।

নতুন কবিতা এজন আনক উদ্দেশ্য কৰি লিখা যেন।
য’ত অপূৰ্ণাই সুধিছে: “মই যদি তোমাৰ কবিতাৰ পৃষ্ঠা হৈ থাকোঁ, তুমি কি মোক ওলাই পঢ়িবা?

যদি মই এপাঠ বিষাদৰ, তুমি কি মোক অন্তৰ দিয়ে স্মৰণ কৰিবা?”

এই ৰাতি, অপূৰ্ণাই তেওঁ দেউতাৰ এখন পুৰণি হাৰমোনিয়াম ল’লে। গাবলৈ আৰম্ভ কৰিলে—
“সপোনে লগা মানুহটো সপোনতে ৰ’লে কিয়…”

উল্টা ফালে গুৱাহাটীত ঋষভ অপূৰ্ণাৰ চিঠিৰ উত্তৰ দিবলৈ বহুবাৰ মন কৰিছিল। কিন্তু হাতত কলম ধৰি থমকি গৈছিল।

“মই যদি ভুল বুজিছোঁ? যদি তাৰ অনুভৱ এটা সাহিত্যিক নাটক মাত্ৰ হয়?”

তেওঁ শেষত লিখিলে:

“অপূৰ্ণা, মোৰ হাতত এটা কবিতাৰ খাতা, কিন্তু মই জানো — তাত তোমাৰ নাম নাই। তুমি যদি কবিতা, মই পাঠক নহয়।
মই এজন সঁচা মানুহ — ভালপাওঁ, কিন্তু ক’লে তুমি দৌৰি নাহিবা… মই চিঠিৰ ওপৰত নাম লিখা এৰা — কাৰণ প্ৰেম সকলোৰে নহয়, কাৰণ সেই ‘তোমাৰ’ হয়।

মই তোমাক কবিতা বুলি পঢ়িছোঁ, তুমি মোক কি বুলি চিনিছা?”

চিঠিখন পঠিয়ালে নে নপঠিয়ালে, পাঠক?
নহয়। তেওঁ বাকচখন খুলি লৈ চিঠিখন পুনৰ টানি উলিয়ালে, ছিঙি পেলালে।

অপূৰ্ণা নিজৰ কবিতাৰ খাতাত নতুন নাম লিখিবলৈ আৰম্ভ কৰে —
“জয়ন্ত”

“জয়ন্তে কবিতাৰ মূল্য বুজে… সঁচাকৈ ঋষভে বুজিছিল জানো?”

সন্ধ্যা জপ-জপকৈ ওলাই গৈ থাকে। আকাশত কোনো জোনাক নাই।

তেওঁ চাকি জ্বলাই ভাবে —
“হয়তো নতুন পৃষ্ঠা আৰম্ভ কৰাটো খাৰাপ নহয়…”

ঋষভ কেতিয়াবা কবিতা নলিখে, চুপ থাকিব খোজে। চুপচাপ কৈছো মানে — চকু মেলি আকাশ চায়, আকাশত চাকি-চাকি জোনাক পোহৰ, কিন্তু মনত এজনীক পাই উঠা উশাহ।

অপূৰ্ণাৰ সোশ্য়েল মিডিয়াত এখন নতুন ফটো উঠিছে—
তেওঁ এখন স্থানীয় কবিতা-পাঠৰ মঞ্চত দাঁড়িয়ে আছে,
পাছে ওচৰত জয়ন্ত।

ঋষভৰ বুকুত চুকি উঠিল কিবা —
“এইজনেই নেকি? যাৰ বাবে মোক এৰি দিলে?”

ঈর্ষা — এটা অজান সোঁতা যেন। কিন্তু ছাত্ৰজীৱনৰ হৃদয় বেয়া পাহৰা, নহয়নে?

ঋষভ আজি ৰাতি বহি লিখিলে এখন কবিতা, কিন্তু এয়া মৰমৰ নহয় – এয়া বিদ্ৰোহ, এয়া আত্ম-অহংকাৰ।

“জোনাকৰ পৰা অহা চিঠিখন, এতিয়া মিছা শব্দৰ গোট।
তুমি কবিতা বুলি ক’লে, মই চিঞৰিলে — নহয়, তুমি নাটক!”

ঋষভ লেখে, পিছে ডিলিট কৰে। লিখে — ডিলিট।

শেষত তেওঁ লিখিলে এটা চুটি পংক্তি: “কোনোবা দিন তুমি বুজিবা — নীৰৱ থাকিও কেনেকৈ ভালপোৱা যায়।”

অপূৰ্ণা ইফালে গাঁওত দিনবোৰ এক উৎসৱৰ দৰে পাৰ কৰি আছে।

জয়ন্তৰ সৈতে কবিতাৰ আড্ডা, পছন্দৰ গান, সাঁথৰীয়া বন পথত দুজনকৈ খোজ — জীৱনটো যেন ধেমেলীয়া হ’ল।

কিন্তু ৰাতি… চাকি নিভা সময়ত, অপূৰ্ণা চকুলৈ সুধে —
“ঋষভৰ কোনো উত্তৰ কিয় নাহিল?”

আছে কিবা এক শূন্যতা।
আনুষ্ঠানিক নোহোৱা, অথচ হৃদয়ত স্থান-পোৱা এচুক খালি।

অপূৰ্ণা বহুদিনৰ পাছত আকৌ এখন চিঠি লিখিলে —
ঋষভলৈ, কিন্তু “পঠিওৱা” বুটাম টিপিলে নে নাই?

“ঋষভ,
মই এতিয়া বহু মিচিকিয়া হাঁহিৰ মাজত বহি আছোঁ।
কিন্তু জানানে — হাঁহিবোৰ কেতিয়াবা তোমাৰ লিখা চিঠিবোৰৰ জোনাক বিচাৰে।

জয়ন্ত মোৰ সন্মান কৰে, কিন্তু তুমি মোক অনুভৱ কৰিছিলা।
তাত আছিল বিষ, ছিল শব্দ… যাক মই ‘প্ৰেম’ বুলি ক’ব খুজিছিলোঁ।

হয়তো আমি দুয়ো বিশ্বাসৰ আগত সৰিলোঁ… আৰু সেয়া জানিবলৈ বহু দিন লাগিল।”

চিঠিখন পঠিয়াল নে নাই?
— নাহিল। অপূৰ্ণাই কপি কৰি চেভ কৰিলে, কিন্তু “send” নকৰিলে।

সন্ধিয়া। গাঁওৰ পুৰণি “নন্দন বন” মেল। কবিতা-পাঠ সভা।
জয়ন্ত আৰু অপূৰ্ণা একেলগে হাজিৰ। তেতিয়াই… ঋষভ আহি উপস্থিত হয়, আচলতে কবি-অতিথি হিচাপে আমন্ত্রিত।
এয়া এক বিস্ময়!

অপূৰ্ণা চকু-চকুত পালে। ঋষভ মিচিকিয়াই মাথো ক’লে —
“তুমি এতিয়া কিবা লিখা নাইনে?”

অপূৰ্ণা চুপ। পিছে তেওঁৰ হাতত থকা কবিতা-পৃষ্ঠাখন তেওঁ ঋষভৰ কোলাত ৰাখিলে।

তাত লিখা আছিল: “তুমি যদি কবিতা নুহা, মই পাঠক নহ’ব খোজা নাই। মই তোমাৰ লগত হাঁহি নাজানোঁ, কিন্তু কন্দালেও মুখ পাহৰি নাপাওঁ। মই এতিয়াও তুমি বুলি লিখা পাতৰ মাজতে থাকোঁ — হয়তো শেষ পৃষ্ঠালৈ…”

অপূৰ্ণাৰ কবিতাৰ সংকলন ‘বুকুত তুমি’ মুক্তি লাভ কৰাৰ দুদিনতে বিভিন্ন সংবাদপত্ৰত, ব্লগত, আৰু অনলাইন প্লেটফৰ্মত আলোচনা আৰম্ভ হ’ল। কিছুমানে লিখিলে — “সত্যই হৃদয়স্পর্শী, দুঃখ আৰু নীৰৱতাৰে গাঁথা কবিতা।”

আন কিছুমানে কৈ গ’ল — “এই কবিতাৰ অনুভৱবোৰ নিছিল… যেন অতীতত উজাই ফুৰা কোনো অচিন স্মৃতি।”

অপূৰ্ণাৰ মুখত এখনো হাঁহি আছিল — কিন্তু ভিতৰৰ চিন্তা কুঁৱলিৰ দৰে। এদিন পুৱা, প’ষ্টবক্সৰ পৰা এখন হাতেৰে লিখা চিঠি ওলাল।

চিঠিখনত কোৱা হৈছে: “আপোনাৰ কবিতা ‘তুমি নামটো চুপে চুপে কওঁ’ পঢ়ি মোৰ কেঁদি আহিল। সেইটো যেন মোৰ নিজৰ কাহিনীৰ প্ৰতিচ্ছবি। কেতিয়াবা জীৱন যেতিয়া একেমুখী হয়,
তেতিয়াই কাব্য হয় ইমান প্ৰাণত ভরা।
— এটা অচিন পাঠকৰ পৰা”

অপূৰ্ণাই চিঠিখন বুকুত থলে। তেওঁ অনুভৱ কৰিলে —
কবিতা হয়তো কেতিয়াবা দুজনৰ বাবে নহয়, বৰঞ্চ হাজাৰজনৰ একেলগীয়া হৃদয়।

ঋষভে চিঠিখন পঢ়ি ক’লে — “তোমাৰ কবিতা মানুহৰ বুকুৰেৰে বাহ গৈছে, কিন্তু মই ভয় খাওঁ…
এই কবিতাৰ আঁৰত তুমি কাক পাবা?”

অপূৰ্ণাই চকুত চকু দি কলে — “যিজনে মোৰ শব্দ বুজে,
তেওঁক হে মই বুকুৰ মাজত ৰাখিম।”

ঋষভ একো ক’লে নে ক’লে? নহয়… কিন্তু তেওঁৰ চকুত এজোপা জোনাক ভৰি থকা মৌনতা আছিল।

এই সময়তে আহোম সাহিত্য সমাজ-ৰ পৰা এখন আমন্ত্ৰণ আহিল — গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ত এক “যুৱ কবিতাৰ সন্ধিয়া” অনুষ্ঠানত অপূৰ্ণাৰ মুখ্য বক্তা হিচাপে অংশগ্ৰহণৰ বাবে।

এনেকুৱা সুযোগ! কিন্তু… অপূৰ্ণাৰ মন ভয়ত তুমুল।
কি ক’ব? ক’ত আৰম্ভ কৰিব?

ঋষভ কলে — “তুমি কবিতাৰে ক’ব। সেইবোৰেই তোমাৰ সত্য বাচন।”

গুৱাহাটী বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ঐতিহাসিক সভাকক্ষ —
আলোকৰে দৰ্পণেৰে চকচকীয়া।

অপূৰ্ণাই মাইকত ক’লে — “প্ৰেম মানে মাথোঁ প্ৰেমিক নহয়,
প্ৰেম মানে — চকুলোৰ পৰা ধোৱা শব্দ…
প্ৰেম মানে — এবাৰ মুঠিত ধৰা আঙুলিৰ উষ্ণতা।
আরু কবিতা সেই প্রেমৰ সোঁতৰ ভিতৰৰ নীৰৱ চিঠি।”

সঁচাকৈ, শ্রোতাসকলে নিঃশব্দে শুনিছিল। চকুত চকুলী —
আৰু বুকুত দুখ-স্নিগ্ধ এক অনুভৱ।

সন্ধিয়াৰ পিছত ঋষভ ক’লে — “তুমি এতিয়া কেৱল মোৰ নহ’লা। তুমি বহুজনৰ হৃদয়ত বাস কৰা পংক্তি হ’লা।”

অপূৰ্ণাই ঈষৎ হাঁহি দি কলে — “তুমি জানানে, মই সকলোৰে কবিতা হ’লো, কিন্তু মোৰ অন্তৰ পাতত মাথোঁ তুমি নামটো লিখা আছে।”

ঋষভ চুপচাপ এফালে চাই ৰ’ল। প্ৰেম — এক নিৰৱ কবিতা,
যি কেতিয়াবা শব্দৰ আগত হেৰুৱা হয়।

***

ডিসেম্বৰৰ এটি শীতল সন্ধ্যা। অপূৰ্ণাই এটা ওৰণিৰ কাপোৰ মূৰটো ঢাকি ব্যালকণিত বহি আছিল। কাষত এখন টেবুলত এটা প’ৰছেল — য’ত এটি সৰু বক্সৰ ভিতৰত এখন পুৰণি চিঠি। চিঠিটো তেওঁ পাইছিল বিদ্যালয়ৰ দিনত, কোনো এজন নাম নোলোৱা ছাত্ৰৰ পৰা। চিঠিখনত লিখা আছিল:

“তুমি জোনাকীজনী, অপূৰ্ণা। তোমাৰ হাঁহি মোৰ বুকুত এখন ৰাতি জ্বলাই তোলে। তুমি মোক চিনিবা নে নচিনিবা, তাতে কিবা যায়-আসে? মই তোমাৰ কবিতা হ’ম। — অচিন নামহীন এজন।”

চিঠিখন পঢ়ি তেওঁ মনত পেলালে — “তেওঁজনৰ চকুত এটি নীৰৱ ভালপোৱা আছিল।”

আহোম সাহিত্য সমাজৰ অনুষ্ঠানৰ পাছতে অপূৰ্ণাক দিল্লীৰ আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় সাহিত্য মহোৎসৱ-ৰ পৰা আমন্ত্ৰণ আহিল।
ঋষভে কলে — “এইখন তোমাৰ পথ… আগবাঢ়া।”

অপূৰ্ণাই ক’লে — “তুমি মোৰ সৈতে নহ’লে, মই কোন?”
ঋষভ চুপচাপ হাঁহিলে। সেয়াই হয়তো উত্তৰ।

দিল্লী পুৱা: কনট প্লেচ, বটবৃক্ষৰ ছাঁত বহি কফি খাই আছিল অপূৰ্ণা। ঠিক তেতিয়াই এগৰাকী ডাঙৰীয়া পেনচন-পইণ্ট চশমা পিন্ধা মানুহ আহি কলে — “আপুনি অপূৰ্ণা শৰ্মা নহয়নে? মই আপোনাৰ কবিতাৰ অতি ডাঙৰ অনুৰাগী —বিশেষকৈ ‘বুকুৰ দাঁতিতে বান্ধি থোৱা হাঁহি’।”

অপূৰ্ণাই হাঁহি দিলে, কিন্তু হৃদয়ত অলপ ভয়। তেওঁ ক’লে —
“আপুনি কবিতা পঢ়ে… নে অনুভৱ কৰে?”
লোকজনে হাঁহি দিলে — “মই আপোনাৰ শৈশৱৰ অচিন পাঠক, অচিন নামহীন এজন।”

অপূৰ্ণাৰ হাতৰ কাপটো কঁপিলে। চকুত এখন পুৰণি জানো চিনাকি পৰিসৰৰ স্পষ্টতা।

মহোৎসৱৰ মঞ্চত অপূৰ্ণাই প্ৰথমবাৰ ক’লে —
“সাহিত্য, কবিতা, গল্প — এইবোৰ জীৱনৰ নিঃশব্দ কথোপকথন। এজন পাঠকে কেতিয়াবা কবিকো অচিন অনুভৱ কৰি দিয়ে।”

লোকজনে পিছফালৰ শাৰীৰ পৰা ক’ব ধৰিলে — “আপোনাৰ কবিতাৰ মানেই হৈছে ‘ভালপোৱা’ যাক ক’ব নোৱাৰি, সুধিব নোৱাৰি — কিন্তু কেতিয়াবা এটি চিঠিত লুকাই দিব পাৰি।”

অপূৰ্ণাৰ চকুত হঠাৎ এটি অশ্ৰুবিন্দু। সন্ধিয়া হোটেলত ঘূৰি আহি অপূৰ্ণাই এটা খাম পালে — সেউজীয়া কাগজত, ঈষৎ ট্ৰেমৰে লিখা চিঠিখন:

“অপূৰ্ণা,
মই বুজিছোঁ — তুমি কাব্য হ’লা,
আৰু মই তোমাৰ অলেখ পাঠকৰ ভিতৰত এজন হ’লো।
কিন্তু মই জীৱনজোৰা তোমাৰ পাশে থকাৰ সপোন দেখা মানুহ। তুমি যদি মোক কবিতাৰ বাহিৰতো ভালপোৱা,
তেন্তে ঘূৰি আহিবি। মই এতিয়াও ৰৈ আছোঁ —
জোনাকত লিখা এটা সত্য চিঠি লৈ।
— ঋষভ”

অপূৰ্ণাৰ দুচকু এন্ধাৰৰ পৰা জোনাকক বিচাৰি ফুৰিলে। দিল্লীৰ মঞ্চত অপূৰ্ণাই কাব্য পঢ়িলে, ঋষভ গুৱাহাটীত ৰৈ শুনি আছিল — লাইভ ষ্ট্ৰীমিঙত অপূৰ্ণাৰ মুখত হাঁহি, আৰু শেৱঁৰা।

অপূৰ্ণাই ক’লে — “আজি মই মোৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ বিশেষ পাঠকৰ উদ্দেশ্যে এটি কবিতা পঢ়িম… তেওঁ মোৰ শব্দৰ পৰা ৰচা হৃদয়।”

“তুমি যদি মই হ’লো, মই তেতিয়াও কাব্য হ’ব, য’ত তোমাৰ নাম জোনাকত লিখা এখন চিঠিৰ দৰে থাকিব।”

দিল্লী বিশ্ববিদ্যালয় গেষ্ট হাউছৰ চৌখুটা ডাঙৰ জানালা। জানালাৰ বাহিৰে ধোঁৱাবৰফৰ ধূসৰিভাৱ। অপূৰ্ণাই ওৰণিটো আঁচল বান্ধি জানালালৈ থমকি থাকিল। ভোরৰ পটভূমিত সন্ধিয়া-সপ্তাহৰ ব্যস্ততা সশব্দ; কিন্তু তেওঁৰ ভিতৰত— শূন্য, নিঃশব্দ, আনকেইটুকুৰা শব্দ– ঋষভ।

মাথুৰা ৰোডৰ গছজোপাৰ ওপৰেৰে চাগে কিছুমান জোনাকী উৰে আহিছিল, তেওঁ ভেবে। ঘৰপুৰা সময়বোৰত জোনাকীৰে চকু মিলিবলৈ যোৱাৰ স্মৃতি বহি উঠিল— শৈশৱৰ অচিন চিঠিখন… আৰু কালিৰ নতুন চিঠিখন, ঋষভৰ সেউজীয়া কাগজত লিখা।

“ফোঁটা ফোঁটা জোনাক যদি ভাহি আহে হাতত, মই কাক খবৰ দিম?”— অপূৰ্ণাৰ বুকুৰ ভিতৰত ৰঙচুৱা এটা প্রশ্ন সাঁতুৰি ফুৰিল।

কালবৈশাখী এজাক বতাহ যেন কেবাহৰ আগতে আনিছিল তেওঁক দিল্লীত; এতিয়া বতৰ নিশ্ছিদ্ৰ। সঁচাৰ খাটৰ তলত থকাটো ঘৰুৱা বেগখন খুলিবলৈ মন কৰিলে। লেপ-কম্বল, পাঞ্জাবী, কাগজ-পৰিসংগ্ৰহৰ মাজত মণিকুটৰ দৰে এটি সৰু ব্লাক লেদাৰ কভাৰৰ ডায়েৰী উজাই উঠিল।

ডায়েৰীখন তেওঁৰ কৈশোৰ: ষষ্ঠ শ্ৰেণীৰ দিনৰে পৰিচয়। পৃষ্ঠাখন উলটাই পঢ়িলেঃ “১০ ফেব্ৰুৱাৰী, আজিও সেই নামহীন বন্ধুজনৰ চিঠি পালোঁ।
‘তুমি জোনাকীজনী।’
মই কি সত্যই জোনাকী?
মই মাথোঁ অচিন আলো-পোহৰ বিচৰা এটুকুৰা পাতা।”

পৃষ্ঠাৰ পাশতেই নমণীয় হিন্দি অক্ষৰত একোটা চুটি মন্তব্য— “Jay।”
অপূৰ্ণাৰ চকু স্থগিত হ’ল— Jay… Joyant?

পৰা-মুহূৰ্ততে গাঁওখনৰ মেলাৰ নিশা, জয়ন্তৰ মৃদু চাওঁ-চাওঁ হাঁহি, আৰু “মই তোমাৰ শৈশৱৰ অচিন পাঠক” বুলি কোৱা কেইটা শব্দ এজাক বজ্ৰপাতেৰে বিদ্যুৎ হ’ল।

ডায়েৰীখনে দুটা মুখ উজাগৰ কৰে:

জয়ন্ত— আকৌ দেখা পঢ়ুৱৈ, যিজনে ৰাজহুৱা পঢ়ুৱৈৰ আসৰতে নিজকে “অচিন পাঠক” বুলি চিনাকিল;

ঋষভ— যিজনে অনুজ্জ্বল আলোয়েও অপূৰ্ণাৰ ভাষাহীন চোখৰ নীচত সমুদ্র দেখতে পায়।

অপূৰ্ণা লিখি চলিল পৃষ্ঠাত—

“এজন পঢ়ুৱৈয়ে মোক লহৰ কৰে, এজন পাঠকে মোক সাগৰ কৰে। মই যদি জোনাকী, কাকৰ বাবে জ্বলি থাকিব?”

মাথোন দুপুটনী লাইন, কিন্তু হৃদয়ৰ কাষ-ফালি-মাংস খুলা।

বেলি কান্ধত উঠাৰ আগতেই মোবাইল বেজে উঠিল— অচিন নম্বৰ, দিল্লীৰ স্থানীয় STD কোড। অপূৰ্ণাই কল লৈলে।

“অপূৰ্ণা ডায়েট হাউচ?”
“হ্যাঁ, ক’ইছে।”
“মই সুধাংশু শৰ্মা, National Art Gallery-ৰ কিউৰেটৰ। আপোনাৰ কবিতা-পেইন্টিং সংযোগত এদিনীয়া ‘Wordscape’ শীৰ্ষক গ্যালাৰী চাই ক’বলা আছে। আজিয়েই সন্ধিয়া ৬–৬.৩০-ৰ মাজত কেম্পাছৰ ‘ফ্যাগ’ ক’ফি শপত দেখা হ’ব পাৰেনে?”

অপূৰ্ণা হতভম্ব যদিও সন্মত হ’ল— সাহিত্যৰ বাটত আন এটা জোনাকীমান দিওঁ, ভাবি।

সন্ধিয়া ‘ফ্যাগ’ কফি শপ— গ্লাসদেওয়াল, সেউজ দামি হাউসহ প্লান্ট, সৰু চাৰুকোনীয়া ব’হা। অপূৰ্ণা ঢুকি গ’ল; কাচৰ সন্মুখত ঋষভ!

সুধাংশু? নাই। কিউৰেটৰৰ নামৰ আড়ালত নিজৰ নাম গোপন কৰি ঋষভ আহিছিল— অপূৰ্ণাৰ ব্যস্ততাৰ মাজতে শেষবাৰ্তাটোৰ গেহোৰ শুনাবলে।

ঋষভ মৃদুকণ্ঠে ক’লে— “তুমি মোৰ চিঠিখন পঢ়িছা?”

অপূৰ্ণাই মূৰ জোকালিলে।

– “তুমি কি সিদ্ধান্ত ল’লা?”
– “ঋষভ, বয়স জোৰা কবিতা মোৰ ভিতৰত বাজে; মই বুজিছোঁ ভালপোৱাৰ ভাষাও কবিতাই… কিন্তু বিষয়ে বিষয়ে দুটা বেলুন: অতীতের জয়ন্ত, বৰ্তমানৰ তুমি।”
– “মই অতীত ন’ম, অপূৰ্ণা; তথাপি যদি জোনাকীজোনী লগ পোৱাত মসলা লাগে, মই আঁতৰি থাকিম।”

এই কথা সঁচা কিন্তু চকুৰ জল ছাঁটিল। অপূৰ্ণাই বলিয়া ক’লে—
“মই বাচিছোঁ কবিতা, আরু কবিতাত মাত্ৰ এটা পাঠক— তুমি।”

ঋষভৰ মুখত নীৰৱ হাঁহি, উচ্চাৰন্নৰা নিস্তব্ধ গান। ঋষভে ডায়েৰীখন চুমাই অপূৰ্ণাৰ হাতত দিছে: “যিবোৰ নামহীন মন্তব্য তাত, মই জানো— সেইবোৰত তোমাৰ অতীত চিঠি আছে। কিন্তু আমি দুয়ো সদায় শব্দকেই বিশ্বাস কৰোঁ; তুমি যদি ঈমানেই খোলা মন, লওঁ আহা— জয়ন্তকো কবিতা দিয়ে। কবিতাই বিচাৰ সন্তোষ।”

অপূৰ্ণাই ডায়েৰীৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত ঢুকুড়ি লিখিল— “জয়ন্ত,
ধন্যবাদ তোমাৰ শৈশৱৰ জোনাকী-চিঠিৰ বাবে। তাৰ পোহৰে মোৰ বুদ্ধি ফুলালে; কিন্তু জোনাকীজনীয়ে এতিয়া এটা নতুন অমাবস্যাত আলো পেলাইছে— যিটো পোহৰ ঋষভ নামৰ।”

চিঠিটো ফটো তুলে হোৱাট্‌স্যাপে জয়ন্তক পঠিয়ালে— নির্ভয়, নিৰতিক্রম।

জয়ন্তৰ ৰেপ্লাই এখনহে— কেবামিনিট পিছত।

“পৃথিৱী পৃথিৱী, সকলোৱে নিজৰ আকাশ বাচিব পাৰে।
অপূৰ্ণা, তুমি জোনাকীজোনী, মোৰ পৰা উড়ি অন্য গগনৰ পোহৰ হ’বলা; তাতে সুখী হোৱা।”

অপূৰ্ণাৰ বুকু হালকা; শৰৎকালৰ পাতজনী দৰে হ’ল।
ঋষভ তেওঁৰ ওচৰত— হাতত এখন সেউজীয়া খাম।

খামখনেৰে অপূৰ্ণা চুই পঢ়িছে— “মই তোমাক শৈশৱৰ পাঠ, কৈশোৰৰ পৃষ্ঠা, আৰু বয়সজোৰা জোনাকী— সকলো দিব খুজোঁ। তুমি যদি কবিতা হৈ থাকিব খোজা, মই তোমাৰ শিরোনাম হ’ম।”

অপূৰ্ণা হাত দুটা ঋষভৰ হাতত গাঁথি ধরিলে। দুইজনৰ মাজত দিল্লীৰ কফি-শপৰ কাঁচৰ গোটেইটা জানো উজিমাট হৈ গ’ল— ভিতৰি-বাহিৰে এখনেই দৃশ্য: জোনাক আৰু ভালপোৱা।

দুয়ো সৰ্বাত্মক নীৰৱতাত কফি শেষ কৰিলে। বাহিৰে ৰাস্তা-কৰাত গাড়িৰ লাল-পেঢ়া বাগলি, মেট্ৰো লাইনৰ সোঁত।

ঋষভ কলে—
“চলো, গুৱাহাটীত ঘূৰি যাওঁ। সাহিত্যে মোৰও কিবা বাট আছে; আৰু তোমাৰ বইপ্ৰেমিক পাঠকও তাতেই অধিক।”

অপূৰ্ণাই মিচিকীয়া হাঁহি দিলে। এজাক ঠাণ্ডা হাওঁ উজাই চুলিত লুকাই গ’ল। দিল্লীৰ নিশা— অচিন শহৰত দুজন চেনেহীয়া।

অপূৰ্ণা দিছপুৰলৈ উভতি আহিছিল প্ৰায় দুই সপ্তাহ হ’ল। তেওৰ ঘৰৰ সন্মুখৰ বগা জাছমীন ফুলেৰে আগফুলিছে, যেন অতীতৰ সকলো দুখ-ব্যথাক ঢাকি দিয়ে এটা নতুন গন্ধৰ আশা।

ঋষভ এতিয়া গুৱাহাটীৰ এখন নামী সাহিত্য পত্রিকাৰ সহ-সম্পাদক। কেতিয়াবা দুয়ো কবিতাৰ ছাঁহিত বিকেলীয়া চাহ খায়, তেতিয়া তেওবিলাকে নতুন শব্দেৰে একে অনুভৱ বৰ্ণনা কৰে। সময় যেন থমকি থাকে, আৰু সেই সময়বোৰতে অপূৰ্ণা ভাবে—“জোনাকৰ পৰা অহা চিঠিবোৰ হয়তো এই মানুহজনে বুজিব পাৰে।”

“জোনাকৰ পৰা অহা চিঠি”—এই নামেই অপূৰ্ণাৰ প্ৰথম কবিতাৰ সংকলন প্ৰকাশিত হ’ল। মুখপাতত কোনো এক সূক্ষ্ম মেঘৰ ফালি, আৰু তাতেই এখন বৰ্ণহীন চিঠি—চকুতেই যেন ভাহি উঠে এক গম্ভীৰ উজাগৰ।

উদ্বোধনী অনুষ্ঠানত ঋষভে মুখ্যমন্ত্ৰীৰ ভাষণলৈ আগ বঢ়াই ক’লে—
“যিসকল শব্দ কেতিয়াবা কৈ নহয়, অপূৰ্ণাৰ কলমে সিহঁতক মাত দিয়াৰ সাহস কৰিছে।”

অপূৰ্ণাৰ চকুত কৃতজ্ঞতাৰ ভাজ। হয়তো এক সময়ত জয়ন্তেও এনে কথাই ক’ব পাৰিলেহেঁতেন, কিন্তু সময়, সময় তেওঁক আঁতৰাই নিলে। পুস্তকৰ অন্তিম পৃষ্ঠাত এটা “শেষ চিঠি” আছিল—অপূৰ্ণাৰ হাতেদি, নাম নথকা ক’ৰবাত পঠিওৱা।

“জোনাক, তুমি বৰষুণৰ ধাৰাৰ দৰে অহা-যোৱা কৰা, কিন্তু ঋষভ—তেওঁ মাটি। যি মাজত মই চৰা, পৰা, আৰু আকৌ উঠা শিকিছোঁ। তুমি কেতিয়াবা আহা—স্বপ্নত। মই এই পৃষ্ঠাবোৰত তোমাক মৰমেৰে ত্যাগ কৰিলোঁ।
—অ”

ঋষভে পৃষ্ঠাটো চুই ক’লে, “এই চিঠিখন মোৰ নে?”
অপূৰ্ণাই হাঁহি ক’লে, “তুমি যি বোলো, সেইটো ঠিক। কিন্তু পঢ়া মানে নজনোৱা নহয়। জানো নে?”

বহাগ বিহুৰ সন্ধ্যাৰ আগতে দুয়ো জুপুৰিৰ কাষৰ কুঁহিপাতৰ পৰা এটা দৰাচল কণ কাটি আনিলে—পকা বগীচা, বনফুলেৰে বনোৱা এখন ওচা মালা।

চেনেহৰ মাজত, গোপনে, অপূৰ্ণাই ঋষভক সুধিলে—
“জোনাকে এতিয়া ওলাব নেকি?”
ঋষভ ক’লে—
“ওলালেও হ’ল, জোনাকৰ চিঠিবোৰ এতিয়া মই সংৰক্ষণ কৰিম।
কাৰণ, তাত যে তোমাৰ হৃদয় লেখা।”

সন্ধিয়াৰ জোনাকে চুকত পৰি আহে, আৰু অপূৰ্ণা, লেখকী অপূৰ্ণা, এতিয়া জানে—প্ৰেম কোনো এটা পাঠকতহে সীমাবদ্ধ নহয়। প্রেম, শেষত, নিজৰ ভিতৰৰ লেখনি।

—