জংঘলৰ হিয়া

মৌসুমী বৰুৱা

১

ৰাহুলে এদিন পুৱা মহানগৰীৰ জটিল কোলাহলৰ মাজৰ পৰা যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিলে। তেওঁৰ লগত আছিল কিছুমান প্ৰয়োজনীয় ডকুমেন্টাৰী ফিল্ম মেকিংৰ উপকৰণ—কেমেৰাৰ বেগ, ট্ৰাইপড, মাইক্রোফোন, আৰু বহুমূল্য ড্ৰোন। বৰদিনৰ চিন্তাৰ অন্তত এই যাত্ৰা তেওঁৰ বাবে বিশেষ, কিয়নো এইবাৰ তেওঁ গৈ আছে অসম–অৰুণাচল সীমান্তৰ গভীৰ জংঘলৰ বুকুত, য’ত স্থানীয় জনজাতিৰ জীৱনক চিত্ৰবন্দী কৰাৰ লগতে বনজীৱন আৰু সংস্কৃতিকেও একেবাৰে নতুন ৰূপত ধৰা সম্ভৱ। বিমানখন গুৱাহাটী বিমানবন্দৰত নামি যোৱা মুহূৰ্ততেই তেওঁ অনুভৱ কৰিলে যে যাত্ৰাৰ দিশ একেবাৰে নতুন। মহানগৰীৰ কংক্ৰিটৰ পৰা প্ৰকৃতিত সোমাই আহোঁতে তেওঁৰ মনত এক অচিনাকী প্ৰশান্তি আৰু উত্তেজনা একেলগে পোৱালেহি। গাড়ীখন গুৱাহাটীৰ পৰা উত্তৰ দিশে যাত্ৰা আৰম্ভ কৰাত পথবোৰ একেবাৰে ধীৰে ধীৰে সৰু হৈ আহিল, দুয়োফালে দীৰ্ঘ শাল, সিমলু, আৰু বকুল গছৰ টোপোলিত পথক প্ৰায়েই ঢাকি পেলাইছিল। বাটৰ কাষেৰে চলি গৈ থকা নদীৰ সৰল সোঁতাই তেওঁৰ ক্লান্ত মনত যেন সংগীত বাজাই দিলে।

পথত আগবাঢ়ি যোৱাৰ লগে লগে প্ৰকৃতিৰ ৰূপ সলনি হ’ল। কাষত দেখিবলৈ পোৱা গাঁওবোৰৰ মানুহে সাধাৰণ কিন্তু গভীৰ সন্তুষ্টিৰ জীৱন যাপন কৰিছিল। ৰাহুলৰ গাড়ীখন যেতিয়া কাচৰীয়া এডালপুল পাৰ হ’ল, তেতিয়া তেওঁৰ চকু পৰিল দূৰত পাইন আৰু বাঁহৰ জংঘলৰ মাজেৰে ওলাই অহা কুঁহিপাতৰ গন্ধত মিঠা এক ধোঁৱা। ঠাণ্ডা হাওঁৰে তেওঁক নতুন এক অভিজ্ঞতাৰ বাট দেখুৱাইছিল। গাড়ীখনৰ জানালিৰ কাষত বহি তেওঁ কেমেৰাৰ লেন্স খুলিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল, কিন্তু প্ৰথমত ফিল্ম ধৰাৰ পৰিৱৰ্তে তেওঁ স্বচক্ষে সপোনৰ দৰে এই সৌন্দৰ্য উপভোগ কৰিবলৈ মন কৰিলে। যেতিয়া তিনি ঘণ্টাৰ বাটত এপাহৰ পৰা উতৰা–চড়া বাট পাৰ কৰি গাড়ীখন চলিছিল, তেতিয়া প্ৰথমবাৰৰ বাবে তেওঁ বুজিলে যে এই যাত্ৰা কেৱল এজন ফিল্ম মেকাৰৰ প্ৰকল্প নহয়, বরঞ্চ জীৱনৰ এক অভিজ্ঞতাৰ কাহিনী। চাৰৰফালে দৃষ্টিপাত কৰিলে সেউজীয়া বনাঞ্চলৰ মাজেৰে উছাহিতকৈ ওলাই অহা নদী, উচাটনি পাহাৰ, আৰু আকাশত ধীৰে বাওঁজৰ পৰা ওলালগীয়া গৰগৰৰ মেঘে যাত্ৰাটোক ৰোমাঞ্চকৰ কৰি তুলিছিল।

দিনটোৰ অন্তত গাড়ীখন এজনা সৰু জনজাতীয় গাঁওত থমকাল, য’ত তেওঁ ৰাতি যাপনৰ ব্যবস্থা কৰা হৈছিল। গাঁওখনত পোহৰ বুলোৱা বাল্বৰ সংখ্যা হাতেগণত, কিন্তু তাত মানুহৰ মুখত পোৱা আনন্দৰ দীপ্তি কোনো বিদ্যুতীয় আলোতকৈও উজ্জ্বল আছিল। ৰাহুলে প্ৰথমবাৰৰ বাবে গাঁওবাসীৰ সহজ-সৰল আধ্যাত্মিকতা অনুভৱ কৰিলে। কাষৰ নদীৰ পানীৰ শব্দ, দীৰ্ঘ গছৰ পাতত বতাহৰ সুৰ, আৰু দূৰৰ পৰা অহা বাঁহীৰ এক ধুনীয়া সুৰে তেওঁৰ দিনটোক সম্পূৰ্ণ কৰি তুলিছিল। ৰাহুলে ভাবিলে—এইবোৰেই সঁচাকৈ সেই জীৱন যি তেওঁ চিত্ৰবন্দী কৰিব বিচাৰে। ইয়াত আহি তেওঁক মনে পৰিল যে জংঘলৰ হৃদয়ত প্ৰৱেশ কৰাৰ আগতে এই গাঁও, এই প্ৰকৃতি, আৰু এই জীৱনৰ সৈতে মিল খুঁজি লোৱা তেওঁৰ প্ৰকৃত উদ্দেশ্য। যাত্ৰাৰ আৰম্ভণিতেই তেওঁ বুজিলে যে এই ফিল্ম কেৱল প্ৰকৃতিৰ সৌন্দৰ্য ধৰা নহয়, বৰঞ্চ ই হ’ব এক অন্তৰ্দৃষ্টি—মানুহ আৰু বন, সংস্কৃতি আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজত হৃদয়ৰ যোগসূত্ৰৰ প্ৰতিচ্ছবি।

২

ৰাহুল যেতিয়া সেই সৰু জনজাতীয় গাঁওখনৰ পৰা নামিলে, গাড়ীৰ ধূলি আৰু কংক্ৰিটৰ ধোঁৱা পিছত এৰি আহি যেন একেবাৰে ভিন্ন সময়ত সোমাই গ’ল। গাঁওখন সৰু হলেও তাৰ ৰঙিন জীৱন, সেউজীয়া বন, আৰু বাতাসৰ মিঠা গন্ধে তেওঁক মুহূর্ততে জড়াই পেলালে। গাঁওৰ পৰা পুৱা বেলিকা উঠা ধোঁৱা, মাটিৰ ঘৰবোৰৰ কাষত থিয় দি থকা গৰু, আৰু জোনাকৰ দৰে চকচকীয়া চকুৰ শিশু–সকলে হাত লাহে লাহে নাড়ি আগন্তুকজনক অভ্যর্থনা জনাইছিল। প্ৰথমে তেওঁ কিছুটা অচিনাকি অনুভৱ কৰিছিল—সতেজ প্ৰকৃতি আৰু অচেনা মুখৰ মাজত। কিন্তু গাঁওবাসীৰ সৰলতা আৰু আন্তৰিক আচৰণে সেই দূৰত্বক মুহূর্ততে মচি পেলালে। এজন বয়োজ্যেষ্ঠ গাঁওবুৰা আগবাঢ়ি আহি তেওঁক স্বাগতম জনালে। গাঁওবুৰাৰ চকুত এক নীৰৱ আস্থা আৰু জ্ঞানৰ দীপ্তি আছিল, যেন বহু প্ৰজন্মৰ অভিজ্ঞতা তেওঁৰ গাত জমা হৈ ৰোৱা। তেওঁ হাতত থকা বাঁহৰ লাঠি ভৰি মাটি ঠেকি মেলোডি কৰাৰ দৰে শব্দ কৰিলে, আৰু তাক সংগ্ৰামীক মৃদু হাসিৰে স্বাগত জনালে। ৰাহুলৰ মনত তেতিয়াই এক অদ্ভুত তৃপ্তি উদয় হ’ল—এইবোৰ মানুহেই তেওঁৰ ফিল্মৰ আসল নায়ক।

সন্ধিয়া নামি আহোঁতে গাঁওখনত এক বিশেষ ৰঙৰ সজীৱতা দেখা দিলে। গাঁওৰ মাটিৰ ঘৰবোৰৰ সন্মুখত দীঘল মাদুৰী পাতি মানুহে বহা আৰম্ভ কৰিলে। গাঁওবুৰাই ৰাহুলক নিজৰ কাষত বসিবলৈ নিমন্ত্ৰণ কৰিলে। আগন্তুকজনক চাহেৰে স্বাগতম জনোৱা হ’ল, আৰু সেই চাহৰ কাপখনৰ গন্ধে একেবাৰে ভিন্ন জগতলৈ লৈ গ’ল। বাটৰ কাষৰ বন-গছৰ পাতত বতাহৰ খেলা, কুঁৱৰীৰ সুৰ, আৰু শিশুসকলৰ হাঁহি–ধেমালিৰ মাজেৰে গাঁওখনৰ দৈনন্দিন জীৱন স্পষ্ট হৈ উঠিছিল। ৰাহুলে লক্ষ্য কৰিলে—গাঁওখনৰ মানুহৰ জীৱন প্ৰকৃতিৰ লগত কিমান দৃঢ়ভাৱে সংযুক্ত। সিহঁতৰ খাদ্য, সংস্কৃতি, আৰু পৰম্পৰা সকলো প্ৰকৃতিৰ পৰা আহে আৰু প্ৰকৃতিৰে মিলি থাকে। তেওঁ নিজৰ খাতাত নোট ল’লে—”ফিল্মত প্ৰকৃতিত লোকৰ স্থান কিমান গুৰুত্বপূৰ্ণ সেইটো দেখুৱাব লাগিব।” গাঁওৰ মহিলাসকলে এপাশে এপাশে বঢ়োৱা বাঁহৰ টোপোলাৰ ওপৰত বসি সূতা তানি আছিল, আৰু সেই সূতাৰ পৰা ওলোৱা সুৰে যেন গাঁওখনৰ অন্তৰৰ সুৰৰ লগে লগে বাজিছিল। শিশু–সকলে ৰাহুলৰ কেমেৰাক কৌতূহলত চাইছিল, কেতিয়াবা টিপি পলায় গৈছিল। সেই দৃশ্যত ৰাহুলৰ অন্তৰৰ চোৱাক একেবাৰে কোমল কৰি তুলিছিল।

ৰাতিপুৱা গাঁওখনৰ অতি সৰু ভিন্নতা আৰু সজীৱতা তেওঁক অভিভূত কৰিলে। গাঁওবুৰাই তেওঁৰ লগত কোৱা কথাবোৰ মনত খোদিত হৈ ৰ’ল—”প্ৰকৃতি আমাৰ হিয়া, ইয়াক সন্মান নকৰিলে জীৱনই অস্তিত্ব হেৰাব।” সেই বাক্যবোৰে ৰাহুলৰ ফিল্মৰ মূল সূত্ৰতন্তু হিচাপে স্থান ল’লে। তেওঁ বুজিলে যে জনজাতিৰ জীৱনৰ ছবি তুলিবলৈ কেবল কেমেৰাৰ লেন্সই যথেষ্ট নহয়—এই গাঁওৰ প্ৰতিটো নিশ্বাস, প্ৰতিটো শব্দ, প্ৰতিটো সংস্কৃতিক সন্মান আৰু সহানুভূতিতেৰে ধৰা লাগিব। ৰাহুলৰ বাবে ইয়াত এটা নতুন দুনীয়া খুলা হ’ল—আধুনিক নগৰৰ বেপাৰ-বাণিজ্য, গাড়ী-ঘোড়াৰ কোলাহলৰ পৰা বহু দূৰত এক নীৰৱ কিন্তু শক্তিশালী সমাজ। গাঁওখনৰ আকাশত নক্ষত্ৰবোৰে পোহৰ দাঙি ধৰি থকা সময়ত ৰাহুলে নিজৰ ডায়েৰীত লিখি পেলালে—”এইবোৰেই মোৰ ফিল্মৰ হিয়াৰ ধ্বনি।” সেই ৰাতিটো তেওঁৰ বাবে এক সপোনৰ দৰে আছিল, কিয়নো তেওঁ বুজিলে যে যাত্ৰাৰ উদ্দেশ্য কেৱল ফিল্ম তোলা নহয়—এজন চলচ্চিত্ৰকাৰ হিচাপে, এটা হৃদয়ৰ সৈতে হৃদয়ৰ সংযোগ বিচাৰি উলিয়াই লৈ অহা।

৩

পৰদিনা পুৱা গাঁওখনত সূৰ্যোদয়ৰ লগে লগে ৰাহুল কেমেৰা আৰু নোটবুক লৈ গাঁওবুৰাৰ ঘৰৰ সন্মুখত ওলাল। গাঁওবুৰাই তেওঁৰ বাবে এজন স্থানীয় গাইডৰ ব্যৱস্থা কৰিছিল—ৰিনু নামৰ এবাৰোচীয়া কিশোৰী। ৰিনু বৰ নিসংকোচ আৰু সজাগ, তেওঁৰ চকুত বনজীৱনৰ অভিজ্ঞতা আৰু একধৰণৰ কৌতূহলী দীপ্তি। ৰাহুলে প্ৰথমে কিশোৰীৰ প্ৰফুল্লতা আৰু সৰল কথোপকথনতে আস্থা পালে। তেওঁ ভাবিছিল, গাইড হিচাপে হয়তো এজন প্ৰাপ্তবয়স্কক পোৱা যেতিয়া বেছি সহায় হ’ব, কিন্তু কিছুমাত্ৰ সময়ৰ ভিতৰেই বুজিলে যে ৰিনুৰ দৰে জংঘলৰ ৰাস্তাপথ, গছ–গছনি আৰু প্ৰাণীৰ বিষয়ে গভীৰ জ্ঞান থকা গাইড বিচাৰি উলিওৱা কঠিন হ’ব। ৰিনুৱে বাঁহৰ সৈতে তৈয়াৰ কৰা সৰু লাঠিটো লৈ ৰাহুলক বনলৈ লৈ গ’ল। বাটত চলি যোৱাৰ সময়ত তেওঁ বৰ্ণনা কৰিছিল কিদৰে গাঁওবাসীয়ে বনলৈ গ’লেই কেৱল কাঠ বা ফলফল হে নলয়, বৰঞ্চ বনেই তেওঁলোকৰ জীৱন। খেতিপাতিৰ বাবে জল, ঘৰৰ বাবে বাঁহ, ঔষধৰ বাবে গছৰ মূল–পাত—সকলোবোৰ বনৰ পৰা আহে।

ৰাহুলে ফিল্ম কেমেৰা লৈ বনৰ মাজৰ দৃশ্য বন্দী কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। ৰিনুৱে তেওঁক দেখুৱালে বনৰ মাজত থকা সৰু–সৰু গছবোৰৰ ঔষধি গুণ; কিবা পাত পেটেৰে খাওঁতে জ্বৰ কমে, কিবা মূল গোটাই ৰক্ত বন্ধ হয়, কিবা গছৰ গন্ধে সাপ–বিঢ়নি দূৰ হয়। ৰাহুল বিস্মিত হ’ল—এই সৰু গাঁওখনৰ মানুহে কিমান বিস্তৃত জ্ঞানৰে প্ৰকৃতিলৈ জড়িত। তেওঁৰ মনত প্ৰশ্ন জাগিল, এইবোৰ যদি ডকুমেন্ট কৰি নগৰ সমাজলৈ জনোৱা যায়, তেতিয়া মানুহে প্ৰকৃতিক নতুন ৰূপত বুজিব পাৰিব নেকি? ৰিনুৱে তেওঁক পাহাৰৰ দিশে লৈ গ’ল, য’ত পৰা নদীৰ ধাৰত গাঁওৰ মহিলাসকলে মাছ ধৰিছিল। বাঁহৰ কাঠি আৰু জালেই তেওঁলোকৰ উপকৰণ, কিন্তু নদীৰ জলোচ্ছ্বাসৰ সৈতে সিহঁতৰ সমন্বয় অদ্ভুত। ৰাহুলৰ কেমেৰাত সেই দৃশ্য বন্দী হ’ল—হাসিখুশি মহিলাসকলে পানীত খোজ কাটি মাটিৰ ভৰসাৰে মাছ ধৰিছে। সেই দৃশ্যত তেওঁৰ চকুত যেন এক নৱীন দিশ খুলা হ’ল। তেওঁ নোটবুকত লিখিলে—”বন মানে কেৱল গছ–গছনি নহয়, বন মানে এক সজীৱ সম্পদ, যাৰ সৈতে মানুহৰ জীৱনৰ মূলতত্ত্ব জড়িত।”

বনৰ মাজেৰে ৰাহুলে অনুভৱ কৰিলে যে এই সংযোগ কেৱল উপকাৰ লোৱাত সীমাবদ্ধ নহয়। ৰিনুৱে কৈছিল, “বনক আমিয়ে নিজৰ মাতৃ বুলি ধৰি লওঁ। মাতৃক সন্মান কৰিলে হে তিনি আমাক বাচি ৰাখিব।” ৰাহুলৰ মনত গভীৰ চিন্তা জন্মিলে—নগৰ সমাজে প্ৰকৃতিক প্ৰায়ে শোষণৰ ক্ষেত্ৰ বুলি ভাবে, কিন্তু ইয়াত জনজাতি প্ৰকৃতিক পিতৃ-মাতৃ বুলি ধৰে। সেইটো একেবাৰে ভিন্ন দর্শন। তেওঁ বুজিলে যে এই মানসিকতা ফিল্মত ফুটাই তুলাটো প্ৰয়োজনীয়, কাৰণ এয়া কেৱল স্থানীয় জনজাতিৰ ইতিহাস নহয়, বৰঞ্চ সমগ্ৰ মানৱ সভ্যতাৰ বাবে শিক্ষাৰ উৎস। বনৰ মাজত হাঁহিমুখে ৰিনুৰ কণ্ঠত তেওঁৰ নিজৰ জীৱনৰ সপোনবোৰ প্ৰকাশ পাইছিল—তেওঁ ভবিষ্যতে গাঁওৰ সংস্কৃতি আৰু বনৰ গল্পবোৰ বাইৰলৈ কওঁতে আগ্ৰহী। ৰাহুলৰ মনে তেতিয়া স্থিৰ হ’ল, এই গাঁওখনৰ জীৱন-গাথা কেবল কেমেৰাত ধৰা নহয়, বৰঞ্চ ফিল্মটোৱে এক বাণী বহন কৰিব—প্ৰকৃতি আৰু মানুহৰ যোগসূত্ৰৰ বাণী, য’ত বনই জীৱনৰ হৃদস্পন্দন।

৪

বনৰ মাজত ফিল্মিং চলি আছিল। ৰাহুলে ৰিনুৰ সহায়ত নদীৰ উত্সৰ কাষৰ দৃশ্য বন্দী কৰি আছিল। আকাশত অলপতে মেঘ গাঢ় হৈ আহিছিল যদিও তেওঁ প্ৰথমতে সেইটো প্ৰকৃতিৰ সাধাৰণ খেলা বুলি ধৰিছিল। কিন্তু অল্প সময়ৰ ভিতৰতে পৰিস্থিতি একেবাৰে পাল্টি গ’ল। মেঘে আকাশ ঢাকি পেলালে, হঠাৎ বজ্ৰপাতৰ শব্দে বনৰ গভীৰ নীৰৱতা ভাঙি দিলে। অতি শীঘ্ৰে বৰষুণ নামিল—প্ৰথমে ক্ষুদ্ৰ বিন্দু, তাৰ পিছতে যেন আকাশৰ বুকিৰ পৰা পানীৰ জলোচ্ছ্বাস নামি আহিল। ৰাহুলৰ কেমেৰা পানীৰে ভিজি গ’ল, তেওঁ লেন্স সুৰক্ষিত কৰিবলৈ ব্যস্ত হ’ল, কিন্তু মাটিত গলগলিয়া পানী নামিবলৈ আৰম্ভ হ’ল। ৰিনুৱে ততালিকে ক’লে, “ভাই, ইয়াত থাকিলে বিপদ হব। আহক, ওপৰৰ পাথৰীয়া ঠাইলৈ যাব লাগিব।” তেওঁলোক দৌৰি গ’ল, কিন্তু বাটত মাটি খহিবলৈ ধৰিলে। দূৰত পাহাৰৰ পৰা এক বিশাল শব্দ আহি আছিল—যেন জংঘলৰ বুকি চিঙি যাওঁছে। ৰাহুলৰ অন্তৰত প্ৰথমবাৰৰ দৰে প্ৰকৃতিৰ ভয়ংকৰ ৰূপৰ সন্মুখীন হোৱাৰ অভিজ্ঞতা জন্মিল।

সেই মুহূৰ্তত তেওঁলোকে গাঁওলৈ উভতি যাবলৈ ধৰিলে, কিন্তু বাটৰ মাজত কিছুমান মানুহ ইতিমধ্যে আটকা পৰি আছিল। একেটা পৰিয়াল—মাক, পিতা আৰু দুই সৰু সন্তান—বনৰ তলত পানীৰ সোঁতেৰে পৰি যাব খুজিছিল। ৰিনু কিছুমান বাঁহৰ জোপা ছিঙি লই সেই পৰিয়ালক সুৰক্ষিত কৰি ল’বলৈ চেষ্টা কৰিলে। ৰাহুলে তেওঁৰ কেমেৰাৰ বেগ আৰু অন্য সামগ্ৰী এৰি দিছিল, মাথোঁ সহায় কৰিবলৈ তেওঁলোকৰ কাষত গ’ল। পানী আৰু মাটিৰ সোঁতেৰে দৌৰি যাবলৈ প্ৰচেষ্টা কৰা এটা কষ্টকৰ অভিজ্ঞতা আছিল। ভূমিস্খলনৰ শব্দ আৰু পানীৰ গৰগৰৰ মাজত তেওঁলোকৰ চিঞৰ–চেঁচাৰ শব্দ মিহলি হৈছিল। ৰিনুৱে ছোৱালীবোৰক হাতত ধৰি আগবঢ়াই লৈ গ’ল, ৰাহুলে পৰিয়ালৰ মাকৰ হাত ধৰিলে আৰু কঠিনতাৰে তেওঁলোকক এটা ওপৰৰ সুৰক্ষিত ঠাইলৈ লৈ গ’ল। সিহঁতৰ চকুত তেতিয়াৰ ভয় আৰু বিশ্বাসৰ মিশ্ৰণ ৰাহুলৰ মনক তীব্ৰ ভাবে আঘাত কৰিলে। তেওঁ বুজিলে—প্ৰকৃতিৰ সৌন্দৰ্যৰ মাজত লুকাই থকা এই ভয়ংকৰ ৰূপো সঁচাকৈ বাস্তৱ।

অবশেষত সকলো সুৰক্ষিত স্থানলৈ ওলাই আহিল। গাঁওবাসীৰ সহায়ত আটকা পৰা মানুহবোৰ বাঁচি গ’ল। বৃষ্টিৰ জলোচ্ছ্বাস ধীৰে ধীৰে কমি আহিল, কিন্তু পাহাৰৰ বুকি খহি গড়া কাদামাটিৰ দাগ আৰু ভাঙি পৰা গছবোৰে ঘটনাটোৰ সাক্ষ্য দিছিল। ৰাহুল একান্তত বহি সেই দৃশ্য নোটবুকত লিখিলে—“প্ৰকৃতিৰ হৃদয়ত সৌন্দৰ্য আৰু ভয় দুয়ো একেলগে থাকে। ই কেতিয়াবা আমাক সুৰক্ষা দিয়ে, কেতিয়াবা আমাক পৰীক্ষা কৰে।” তেওঁ বুজিলে, ফিল্মটোত কেৱল সেউজীয়া বন, নদী আৰু সংস্কৃতিক দেখুৱাই লাভ নাই—প্ৰকৃতিৰ এই বিপদজনক দিশো তেনেই গুৰুত্বপূৰ্ণ। ৰিনু তেওঁৰ কাষত বহি নিঃশ্বাস তুলি ক’লে, “আমাক প্ৰতি বছৰে এইবোৰৰ লগত লড়িব লগা হয়। কিন্তু আমাৰ জীৱন ইয়াৰ মাজতেই।” সেই বাক্যবোৰে ৰাহুলক গভীৰ ভাবে চিন্তিত কৰিলে। তেওঁ অনুভৱ কৰিলে, প্ৰকৃতিৰ লগত জনজাতিৰ সংযোগ কেৱল সুৰক্ষাৰ নহয়, ই এক অভ্যাস—য’ত বিপদ আৰু সৌন্দৰ্য দুয়োটাই একেলগে সহাবস্থান কৰে। সেই ৰাতি তেওঁ পাহাৰৰ তলত থকা কুঁৱৰী ধ্বনিত বৃষ্টিৰ গন্ধেৰে ভিজা মাটিত বহি থাকিল, আৰু নিজৰ মনত স্থিৰ কৰিলে যে ফিল্মত এই ভয় আৰু সৌন্দৰ্য দুয়োটাই প্ৰতিফলিত হব লাগিব—কাৰণ প্ৰকৃতিৰ হিয়াৰ সত্য মুখ সেইটোতেই লুকাই আছে।

৫

কিছুদিন ফিল্মিং চলাৰ পিছত গাঁওখনত এখন পুৰণি উৎসৱৰ দিন আহি পৰিল। গাঁওবাসীয়ে সেই উৎসৱৰ আয়োজন বহুদিনৰ পৰা কৰি আহিছিল, আৰু ৰাহুলৰ বাবে এয়া যেন এক অমূল্য সুযোগ। উৎসৱ আৰম্ভ হোৱাৰ আগৰ ৰাতি গাঁওখন একেবাৰে নতুন ৰূপ লৈছিল—বাঁহৰ তৰা-ফুলৰ শোভা, পুৰণি ৰঙা–কালো কাপোৰৰ জহৰ, আৰু মাটিৰ দীপবতীয়ে সজোৱা গৃহসকল। ৰাহুলে প্ৰথমে দূৰৰ পৰা চাবলৈ ধৰিলে, কিন্তু গাঁওবাসীয়ে তেওঁক সন্মানেৰে নিমন্ত্ৰণ কৰিলে। তেওঁক গাঁওবুৰাই ক’লে, “এই উৎসৱ আমাৰ বন–নদী–পাহাৰৰ কৃতজ্ঞতা প্ৰকাশৰ দিন। তুমি ইয়াত সাক্ষী হ’ব পাৰিলে, তোমাৰ ফিল্মতো আমাৰ হৃদয়ৰ কথা ধৰা পৰিব।” সেই বাক্যৰ পিছত ৰাহুলৰ ভিতৰত এক বিশেষ দায়িত্বৰ অনুভূতি জাগি উঠিল। তেওঁ কেমেৰা সাজি উৎসৱৰ প্ৰতিটি মুহূৰ্ত বন্দী কৰিবলৈ প্ৰস্তুত হ’ল।

উৎসৱৰ মূল অংশ আছিল নৃত্য আৰু গান। গাঁওখনৰ পুৰুষ আৰু মহিলাসকলে বৃত্তাকাৰে হৈ দণ্ডীয়া সুৰত নাচিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। বাঁহী, ঢোল আৰু মুৰীধৰ বাদ্যযন্ত্ৰৰ সুৰে একেবাৰে জংঘলৰ গগন ভৰি দিলে। ৰাহুলে কেমেৰা লৈ সেই দৃশ্য বন্দী কৰোঁতে তেওঁৰ চকুত ভাসি উঠিছিল নগৰৰ কৃত্ৰিম আলো আৰু যান্ত্ৰিক সঙ্গীতৰ স্মৃতি—কিন্তু ইয়াত সুৰৰ মাজত মাটি, গছ আৰু নদীৰ নিশ্বাস মিহলি হৈ আছে। ৰিনু তেওঁক বুজাই দিছিল যে এই নৃত্যবোৰ কেবল আনন্দৰ বাবে নহয়; ইয়াত কৃষিকাৰ্যৰ সময়, বতৰৰ সলনি, আৰু প্ৰজন্মে প্ৰজন্মে আগবঢ়োৱা কাহিনীৰ প্ৰতিফলন আছে। ৰাহুলে তেতিয়াহে অনুভৱ কৰিলে, গাঁওবাসীৰ সংস্কৃতি মানে কেৱল বিনোদন নহয়—ই জীৱনৰ নিয়ম, বনজীৱনৰ প্ৰতিফলন। সৰু ছোৱালীবোৰে ফুলৰ মালা লগাই পুৰণি কাহিনী গাইছিল, বয়স্কসকলে মাটিৰ হাঁহি আৰু তামোলৰ ভাঁজত বসি নৃত্য–গীত উপভোগ কৰিছিল। ৰাহুলৰ কেমেৰা সেই হাস্য–বিনোদন আৰু গাম্ভীৰ্যৰ মিলনক এক সজীৱ প্ৰতিচ্ছবি ৰূপে বন্দী কৰি ৰাখিল।

ৰাতি আগুৱাই গ’লত উৎসৱৰ মূল আয়োজন হ’ল বন–পাহাৰলৈ উৎসৰ্গ। গাঁওবাসীয়ে দহজনকৈ দল বেঁধি মাটিৰ দেৱালত দীপ জ্বলাই বনক ধন্যবাদ জনালে। ৰাহুলে সেই মুহূৰ্তত নিজকে বাইৰলৈ থকা চবুথানীয়া হিচাপে নহয়, বরঞ্চ সেই সংস্কৃতিক অংশ হিচাপে অনুভৱ কৰিলে। তেওঁ বুজিলে—এয়া কেৱল গাঁওখনৰ পৰম্পৰা নহয়, এয়া বনজাতীয় জীৱনৰ আত্মা। গাঁওবাসীয়ে বনৰ পৰা পোৱা সকলো উপকাৰক সন্মান আৰু উৎসৱৰ দ্বাৰাই স্বীকৃতি দিয়ে। ৰাহুলৰ মনত সঁচাকৈয়ে এক নতুন দিশ খুলা হ’ল। নগৰৰ মানুহে সাধাৰণতে সংস্কৃতিক কেৱল অনুষ্ঠান বুলি ধৰে, কিন্তু ইয়াত সংস্কৃতি মানে জীৱনৰ অন্তৰঙ্গ অঙ্গ। তেওঁৰ নোটবুকত লিখিলে—“সংস্কৃতি মানে প্ৰকৃতিক সুৰক্ষা। এই সন্মান আৰু সংৰক্ষণে গাঁওখনক জীৱিত ৰাখিছে।” ৰাতিৰ আকাশত দীপবতীৰ মৃদু প্ৰভা আৰু নৃত্য–গীতৰ ধ্বনিত ভৰা সেই সময়ত ৰাহুলে দৃঢ়তাৰে স্থিৰ কৰিলে—তেওঁৰ ফিল্ম কেৱল দৰ্শনীয় দৃশ্য নহয়, এক আহ্বান হ’ব: বন আৰু সংস্কৃতিৰ অন্তৰঙ্গ সম্পৰ্ক সংৰক্ষণের আহ্বান।

৬

গাঁওখনত কেটিয়াবা ৰাহুলৰ দিনবোৰ সাধাৰণ ফিল্মিংৰ ভিতৰত কটিলেও, কিছু মুহূৰ্ত আছিল য’ত তেওঁ নিজৰ ভিতৰলৈ উভতি চোৱা আৰম্ভ কৰিছিল। সৰু সৰু অভ্যাসৰ মাজত তেওঁ এক অমূল্য শিক্ষা বিচাৰি পালে। ৰাতি গাঁওখনৰ মানুহে আগুনীৰ কাষত বহি গল্প কয়, সেয়া সাধাৰণ আনন্দৰ বাবে নহয়—ই পুৰণি প্ৰজন্মৰ পৰা নতুন প্ৰজন্মলৈ জ্ঞান, সতর্কবাণী আৰু অভিজ্ঞতা পঠিওৱাৰ মাধ্যম। এজন বয়স্ক গাঁওবুৰাই শিশুসমূহক ক’লে, “এই বনৰ পথ ক’ত বিপজ্জনক, কোন নদী কেতিয়া উফৰিব পাৰে, কোন গছৰ ফল খাব নালাগে”—এইবোৰ গল্পৰ ভিতৰতে লুকাই থাকে। ৰাহুলে ধীৰে ধীৰে বুজি পালে, জনজাতিৰ জীৱন মানে কেবল আহাৰ–বস্ত্ৰৰ ব্যৱস্থা নহয়; ই এক সমষ্টিগত স্মৃতি, যি প্ৰজন্মে প্ৰজন্মে টিকি আছে। তেওঁ তেতিয়াহে চিন্তিত হ’ল যে, নগৰত থকা মানুহে হয়তো বৌদ্ধিক শিক্ষা লাভ কৰে, কিন্তু এই ধৰণৰ জ্ঞানে—যি প্ৰকৃতিৰ সৈতে যুক্ত—সেই অভিজ্ঞতা নাপায়।

এদিন ৰিনুৱে ৰাহুলক লৈ গাঁওখনৰ এক বৃদ্ধা মহিলাৰ ঘৰলৈ গ’ল। সেই বৃদ্ধা, যাক সকলোয়ে “আই” বুলি মাতে, গাঁওখনৰ অতি বয়স্ক আৰু জ্ঞানী মহিলা। আইৰ হাতত ৰঙচুৱা সুতা আৰু কাপোৰ বোৱাৰ শলাগুলি আছিল। তেওঁ গোটেই দিনত গাঁথনি কৰি থকাৰ দৰে লাগিছিল, কিন্তু ৰাহুলৰ আগত তেওঁ বোলাবোৰেৰে এক ডাঙৰ সত্য খুলি দিলে। “এই সুতাবোৰ কেৱল কাপোৰ নহয়, পুতেক। ই আমাৰ জীৱনৰ কথা ক’য়। প্ৰতিটো ৰঙৰ মাজত আমাৰ পাহাৰৰ, নদীৰ, আৰু বনৰ গল্প আছে। যেতিয়া এই কাপোৰ আমি আমাৰ সন্তানক দি দিওঁ, আমি কেৱল বস্তু দিওঁ নে? নহয়, আমি আমাৰ অতীত, আমাৰ সংস্কৃতি দিওঁ।” ৰাহুলৰ হৃদয়ত গভীৰ সঁকাৰ জন্মিল। তেওঁ অনুভৱ কৰিলে, সৰু–সৰু আঙুলিৰ গাঁথনিৰ মাজতে গাঁওখনৰ ইতিহাস আৰু পৰম্পৰা বুনা হৈছে। এই দৃশ্য তেওঁৰ ফিল্মৰ বাবে তেনেই প্ৰয়োজনীয় যেন লাগিল, কিন্তু তাৰো ওপৰত তেওঁৰ মনৰ ভিতৰত এক প্ৰগাঢ় বোধ জন্মিল—সংস্কৃতি মানে কেৱল বহিৰাগতৰ বাবে দৃশ্য নহয়, ই মানুহৰ জীৱনৰ মৌলিক অংশ।

এই সকলো অভিজ্ঞতাৰ মাজত ৰাহুলে নিজকে প্ৰশ্ন কৰা আৰম্ভ কৰিলে। “মই কেতিয়াও মোৰ জীৱনত এনেধৰণৰ সংযোগ অনুভৱ কৰিছোঁ নে? মোৰ সংস্কৃতি, মোৰ শহুৰীয়া জীৱন—সেইবোৰত সঁচাকৈয়ে কিমান গভীৰতা আছে?” প্ৰকৃতিৰ সৈতে এই জনজাতিৰ সংযোগ, সৰু–সৰু আচাৰৰ মাজত লুকাই থকা জ্ঞান, আৰু সন্তানক গল্পৰ জৰিয়তে ইতিহাস দিয়া—এইবোৰে তেওঁৰ ভিতৰত শূন্যতা আৰু প্ৰেৰণা দুয়ো জাগ্ৰত কৰিলে। তেওঁ বুজিলে, মানুহৰ জীৱনৰ সঁচা অৰ্থ হয়তো প্ৰযুক্তি বা ধনৰ সমাহাৰত নাই, বরঞ্চ এই আন্তৰিক সংযোগত। সেয়েহে তেওঁ নোটবুকত লিখিলে—“সঁচা শিক্ষা মানে পঢ়া–লেখা নহয়, অভিজ্ঞতা আৰু সংযোগ। সঁচা জ্ঞান মানে পৰম্পৰা। আৰু সঁচা জীৱন মানে প্ৰকৃতিৰ সৈতে একত্ৰিতা।” সেই ৰাতি, বনখনৰ মাজত শীতল বতাহেৰে মগজুত সৰহকৈ চিন্তা বোৰ ঘূৰি ফুৰিল। তেওঁ জানিলে, তেওঁৰ ফিল্ম কেৱল এক ডকুমেন্টাৰী নহয়; ই তেওঁৰ নিজৰ আত্ম-অভিযানৰ গল্পো হৈ পৰিছে।

৭

গাঁওখনত দিনবোৰৰ ফিল্মিং শেষ হোৱাৰ পিছত ৰাহুলৰ অন্তৰত এক বিশেষ কৌতূহল জাগি উঠিল। দিনত বন আৰু জনজাতিৰ জীৱনক ধৰা সহজ আছিল, কিন্তু ৰাতি? ৰাতি মানে বন অন্য ৰূপত জীয়াই উঠে। এক সন্ধিয়া, চন্দ্ৰালোকৰ নীলা প্ৰভা বনখনত পৰি থাকোতে, ৰাহুলে নিজৰ কেমেৰা লৈ নিৰৱে গাঁওৰ সীমান্ত পাৰ হৈ বনখনৰ গভীৰ ফালে গ’লে। তেওঁৰ সৈতে আছিল কেৱল এটা টর্চ, কেমেৰা আৰু সৰুজোপাৰ পথত পৰিচিতি লাভ কৰা ৰিনু। বনখনত প্ৰৱেশ কৰাৰ লগে লগে তেওঁলোকে একেবাৰে নতুন এক জীৱনৰ ধ্বনি অনুভৱ কৰিলে—ঝিঙাটোৰ সুৰ, পখীৰ রাতি-ৰাতি মেলা, দূৰত বাঘৰ গম্ভীৰ হাঁহি। ৰাহুলৰ মন একেমুহূৰ্তত ভয় আৰু বিস্ময়েৰে ভৰি গ’ল। এই দৃশ্য ফিল্মত ধৰা মানে যেন কোনো গুপ্ত কাহিনী উন্মোচন কৰা। কঁকিৰ কাষত উজ্জ্বল কেঁচু কেঁচুৱা যেন আকাশৰ নীলা তারা মাটিত নামি আহিছে। ৰাহুলে কেমেৰা লৈ সেই আলো বন্দী কৰিলে আৰু ভাবিলে—প্ৰকৃতিৰ এই অলৌকিক ৰূপকেতিয়াবা মানুহে নগৰত অনুভৱ কৰিব পাৰে নে?

সেই ৰাতি বনখনত সৰু–সৰু শব্দবোৰ বিশেষকৈ গুৰুত্বপূর্ণ হৈ পৰিছিল। কেঁচুৱাৰ পাখি নৰা–চৰা, ওলগা-উটপাটেৰে উৰ্মিল পতঙ্গৰ গুঞ্জন, গছৰ পাতত ধৰি থকা শিশিৰৰ টপটপনি—প্ৰতিটো শব্দত ৰাহুল এক নতুন সুৰ শুনিছিল। টর্চৰ আলোত এফালে দুটা চকু জ্বলিল, হয়তো কুকুৰবাঘ, হয়তো হৰিণ। কিন্তু ৰাহুলৰ ভয়ৰ সলনি বিস্ময়ে হূদয় ভৰি গ’ল। তেওঁৰ কেমেৰাৰ ৰেকৰ্ডিংত প্ৰত্যেক শব্দ, প্ৰতিটো আলো, আৰু প্রতিটো হেঁপাহ এক নিৰব ৰহস্যৰ পৰিচয় হৈ পৰিছিল। ৰিনুৱে শিপাইস্বৰে ক’লে, “এইবোৰ আমাৰ বন্ধু। যদি আমি সম্মান কৰো, ইহঁতে আমাক ক্ষতি নকৰে।” ৰাহুলে সেই বাক্যত গভীৰ সত্য অনুভৱ কৰিলে। নগৰৰ মানুহে প্ৰাণী আৰু বনক ভয় কৰে, কিন্তু ইয়াত গাঁওবাসীয়ে প্ৰাণীক বন্ধু, সহচৰ বুলি ধৰে। বনৰ মাজত বহি তেওঁ বুজিলে—প্ৰকৃতিৰ গুপ্ত শক্তি মানে ধ্বংস নহয়, বরঞ্চ সমতা।

ৰাতি আগুৱাই গ’ল। আকাশত ক’লা মেঘেৰে চন্দ্ৰক আড়ি দি বনখন একেবাৰে আঁচলপিন্ধা জননীলৈকে ৰূপান্তৰিত হ’ল। সৰু জোতচিহ্নবোৰ মাটিত খেলি থাকিল, যেন বনৰ আত্মাই পথ দেখুৱাইছে। ৰাহুলৰ কেমেৰাত বন্দী সেই দৃশ্যবোৰ কেবল দৃশ্যমান সৌন্দর্য নহয়, এক আধ্যাত্মিক অভিজ্ঞতা হৈ পৰিল। তেওঁ বুজিলে, প্ৰকৃতিৰ মাজত কিমান গুপ্ত শক্তি আৰু জীৱন আছে—যি মানুহৰ চক্ষুৰ আগত সদায় উন্মুক্ত, কিন্তু মনৰ দিশে বুজিবলৈ সদায় গুপ্ত। বনজীৱনৰ এই নিশাৰ দৰ্শনে তেওঁৰ অন্তৰত নতুন বোধৰ জন্ম দিলে: “মই ইমানদিন চুবুৰীয়া-নগৰৰ ভিড়ত খুজি ফুৰিছো জীৱনৰ অৰ্থ, কিন্তু এই ৰাতিৰ বনই মোক শিকালে—জীৱনৰ অৰ্থ হৈছে রহস্যক সন্মান কৰা।” সেই ৰাতি গাঁওলৈ উভতিলেও, তেওঁৰ অন্তৰতে ৰাহুল বুজিলে—প্ৰকৃতিৰ গুপ্ত শক্তিক ধৰি নাথাকিলে, ফিল্মটো সম্পূৰ্ণ হ’বই নোৱাৰিব। সেয়েহে তেওঁ স্থিৰ কৰিলে, এই অভিজ্ঞতা ফিল্মৰ হৃদয় হ’ব।

৮

একেবাৰে বেলেগ দিনৰ বেলেগ মুহূৰ্তত ৰাহুলে গাঁওবাসীৰ সঁহাৰি আৰু সহযোগিতাৰ শক্তি অনুভৱ কৰিলে। জংঘলৰ মাজত ফিল্মিং চলাকালত হঠাৎ আবহাওঁ খাৰাপ হ’ল। আকাশত মেঘৰ গর্জন, বৰষুণৰ অতিৰিক্ত ঢৌ, আৰু কেতিয়াবা বতাহৰ তীব্ৰ আঘাতে ৰাহুলৰ দল দিশহেৰুৱা হ’ব লগীয়া পৰিস্থিতিত পৰিল। টেকনিচিয়ানৰ কিছুমান সঁজুলি নদীৰ পাৰত ভিজি নষ্ট হোৱাৰ উপক্ৰম হ’ল, আৰু ৰাহুলৰ মনত হতাশা ভৰি গ’ল। কিন্তু সেই মুহূৰ্ততে গাঁওৰ মানুহে আগবাঢ়ি আহিল। কাষৰ ঘৰৰ মানুহে জাপি-চাং লৈ উপকৰণবোৰ ঢাকি ধৰিলে, আনহাতে ল’ৰা–ছোৱালীয়ে লগে লগে গাড়ীৰ পৰা গাঁওলৈ যোৱা সৰু পথটো খুলি দিলে। ৰাহুলৰ চকু নমিলিবলৈ পালে—সকলোয়ে যেন তেওঁৰ নিজৰ সমস্যাক নিজৰ বুলি ধৰি ল’লে। সেই সময়ত তেওঁ বুজিলে, সংহতি মানে কেৱল কথাৰে নহয়, কাৰ্যত প্ৰমাণিত হয়।

সন্ধিয়াপৰৈ বৃষ্টিৰ অঘ্ৰাণ কিছু মাত্ৰা কমি আহিল। গাঁওখনৰ মানুহে ৰাহুল আৰু তেওঁৰ দলক নিজৰ ঘৰলৈ নিমন্ত্ৰণ দিলে। উনুনীৰ আগত বসি গৰম চাহৰ কাপত সপোনবোৰ পুনৰ সাজি উঠিল। গাঁওবুড়াই ক’লে, “অতিথি মানে আমাৰ জীৱনৰ অংশ, সেয়েহে যেতিয়া আপুনি কষ্টত পৰে, আমি আপোনাক একলা নছাড়োঁ।” এই বাক্যৰ সোনকালে ৰাহুলৰ মনৰ তেজ উষ্ণতাৰে ভৰি গ’ল। তেওঁ আগতে বহুত দেশ ভ্ৰমণ কৰিছে, বহুত সংস্কৃতি দেখা পাইছে, কিন্তু এই গাঁওখনৰ একতাবোধ আৰু আন্তৰিক সঁহাৰি তেওঁৰ বাবে অমূল্য। সেই ৰাতি মানুহে লগত বহি খাবলৈ দিয়াৰ সময়ত, ৰাহুলৰ মনত গঢ়ি উঠিল—সকলোকে ভাগ কৰি লোৱা মানে একে সময়ত সঁচা আনন্দ লাভ কৰা। গাঁওবাসীৰ সৈতে গীত, কৌতুক, আৰু সৰল আলাপেৰে সন্ধিয়াটো একেবাৰে পৰম্পৰাগত মিলনৰ প্ৰতিচ্ছবি হৈ পৰিল।

পৰবৰ্তী দিনবোৰত ৰাহুলৰ মনত গাঁওবাসীৰ সৈতে গভীৰ সম্পৰ্ক জন্মিবলৈ ধৰিলে। তেওঁ বুজিলে, কেবল ফিল্মিংৰ উদ্দেশ্যে নহয়, তেওঁ ইয়াত এক মানৱিক সংযোগ বিচাৰি উলি আছে। স্থানীয় কিশোৰে তেওঁক বনখনৰ গুপ্ত পথ দেখুৱালে, মহিলাই চিৰাচৰিত খাবাৰৰ স্বাদ চমুকৈ শিকালে, আৰু বৃদ্ধাই প্ৰকৃতিৰ সুৰক্ষাৰ প্ৰয়োজনীয়তা বুজাই দিলে। এইবোৰ অভিজ্ঞতাই ৰাহুলক শিকালে—জীৱনৰ শক্তি মানে সহযোগিতা। মানুহে যেতিয়া একেলগে থাকে, প্ৰকৃতিৰ কঠিন পৰিস্থিতিও হ্ৰাস পাই যায়। এই গাঁওখনৰ সৈতে তেওঁৰ সম্পৰ্ক কেৱল অতিথি–আতিথ্যত সীমাবদ্ধ নহ’ল; ই এক সঁচা বন্ধুত্বৰ ৰূপ ল’লে। ৰাহুলৰ অন্তৰত এক দৃঢ় সংকল্প জন্মিল—এই ফিল্মত তেওঁ কেৱল বনৰ সৌন্দর্য নহয়, গাঁওবাসীৰ সংহতি আৰু সহযোগিতাৰ জীৱন্ত প্ৰতিচ্ছবি দেখুৱাব। আৰু এইয়ে “জংঘলৰ হিয়া”ক সঁচাকৈয়ে হিয়াৰপৰা জন্ম দিয়া এটা গল্প কৰি তুলিব।

৯

গাঁওখনৰ দিনবোৰ শেষ কৰি ৰাহুলে শহৰলৈ উভতি আহিল, কিন্তু তেওঁৰ মনত গাঁওখন আৰু বনৰ প্ৰতিধ্বনি সদায় বজাই থাকিল। কেমেৰাৰ মেমৰী কাৰ্ডত বন্দী হাজার হাজার দৃশ্য আৰু শতাধিক ঘণ্টাৰ ফুটেজৰ মাজত থকা সৰল দৃশ্যবোৰে তেওঁৰ মন উজাগৰ কৰি ৰাখিছিল। সম্পাদনাৰ কাম আৰম্ভ কৰাতেই ৰাহুল অনুভৱ কৰিলে—ফিল্ম কেবল ছবি আৰু শব্দৰ সংকলন নহয়, ই এক জীৱন্ত যাত্ৰা, যাৰ মাজত তেওঁৰ আত্মাৰ অঙ্কিত ছবি সাঁচি থকাৰে। এদিন গাঁওবুড়াৰ সৰু এটা উক্তি, আন দিন বনৰ মাজত হোৱা বজ্ৰপাত, আকৌ কেতিয়াবা ৰিনুৰ কণ্ঠত ধৰা এক প্ৰাচীন গান—এইবোৰে মিলি এক গভীৰ কাহিনী গঢ়ি তুলিলে। ৰাহুলে কেমেৰাৰ চখুত ধৰা প্ৰতিটো দৃশ্যক এৰি দিব নোৱাৰিলে, কাৰণ প্ৰতিটো দৃশ্যতেই আছিল অনুভৱৰ গভীৰতা। সম্পাদনাৰ কাষত বহি থাকোতে তেওঁ বুজিলে, ফিল্ম মানে যেন এক ডায়েৰী, য’ত প্ৰতিটো দৃশ্যত প্ৰকৃতিৰ আত্মা আৰু মানুহৰ সঁহাৰি মুদ্ৰিত হৈ আছে।

দিন আৰু ৰাতিৰ মাজত ভেদ নকৰাকৈ ৰাহুল সম্পাদনাৰ কামত ব্যস্ত হৈ পৰিল। কেতিয়াবা তেওঁ নিজেই বিস্মিত হ’ল—কেনেকৈ বনৰ বাগৰাৰ শব্দ সংগীতৰ দৰে লাগিছে, কেনেকৈ গাঁওখনৰ উৎসৱৰ ৰঙা আলো বনখনৰ সবুজ ছাঁৰ সৈতে মিশি এক সুৰম্য পৰিৱেশ সৃষ্টি কৰিছে। প্ৰতিটো কাট আৰু প্ৰতিটো জোৰেৰে ফিল্মটোৱে ধীৰে ধীৰে নিজৰ আকাৰ ল’বলৈ ধৰিলে। কেতিয়াবা তেওঁ এফালৰ দৃশ্য চাই চকুত পানী আনে—যেন ৰিনু আৰু আন কিশোৰ–কিশোৰীয়ে ভূমিস্খলনৰ সময়ত সহায় কৰিছে। আকৌ আন এক দৃশ্যত তেওঁ নিজে গৰ্বিত বোধ কৰে—যেতিয়া গাঁওবাসীয়ে একেলগে উৎসৱ পালন কৰি সংস্কৃতিক সংৰক্ষণৰ প্ৰতিচ্ছবি দেখুৱাইছিল। এইবোৰে তেওঁৰ অন্তৰতে এটা শিক্ষা পুনৰ দৃঢ় কৰিলে—ফিল্ম মানে কেৱল প্ৰদৰ্শন নহয়, ই শিক্ষা, সংযোগ, আৰু অনুপ্ৰেৰণাৰ মাধ্যম। প্ৰকৃতিৰ মাজত মানুহৰ জীৱনক ধৰি ৰাখি তেওঁ চাইছিল, দর্শকে কেৱল দৃশ্য নেদেখক, তেওঁলোকৰ অন্তৰত নতুন চিন্তা আৰু বোধৰ জন্ম হোৱাক।

ফিল্মৰ সম্পাদনাৰ অন্তিম দিনত ৰাহুল কেমেৰা অফ কৰি এটা দীঘল নিঃশ্বাস লৈ ক’লে, “এই ফিল্ম মোৰ নহয়, গাঁওখনৰ, বনৰ, আৰু প্ৰকৃতিৰ।” তেওঁৰ মনত অদ্ভুত এক শান্তি ভৰি গ’ল। সকলো দৃশ্য একেলগে গাঁথি ধৰা সময়ত তেওঁ অনুভৱ কৰিলে—এই ফিল্মে নিজৰ সীমা অতিক্ৰম কৰিছে। ই কেৱল সৌন্দর্যৰ কাহিনী নহয়, ই এক জীৱনৰ পাঠ। দৰ্শকেই যেতিয়া এই ফিল্ম চাব, তেওঁলোকে নিঃসন্দেহে বুজিব—মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজত সংযোগ একেবাৰে পবিত্র, আৰু সেই সংযোগক সন্মান নকৰিলে জীৱন নিজেই অসম্পূৰ্ণ হৈ পৰিব। ৰাহুলে নিজৰ মনত স্থিৰ কৰিলে—এই ফিল্ম “জংঘলৰ হিয়া” কেবল তেওঁৰ যাত্ৰাৰ দলিল নহয়, ই একোটা বিদ্যালয়, য’ত প্ৰতিজন দৰ্শকে জীৱনৰ গুপ্ত শিক্ষা শিকিব। সেই উপলব্ধিয়ে তেওঁৰ অন্তৰ শূন্যতা পূৰণ কৰিলে আৰু তেওঁৰ সপোনক সফল কৰি তুলিলে।

১০

অবশেষত সেই দিনটো আহি পৌঁছিল যিটো দিনৰ বাবে ৰাহুল আৰু তেওঁৰ দল বহু মাহৰ পৰিশ্ৰম কৰিছিল। ফিল্মটো সম্পূৰ্ণ হ’ল, আৰু সৰ্বপ্ৰথমে তেওঁ গাঁওখনতেই এটা বিশেষ প্ৰদৰ্শনৰ আয়োজন কৰিলে। গাঁওবাসীৰ মাজত উদ্দীপনা উথলি উঠিল—এনে ধৰণৰ প্ৰদৰ্শন তেওঁলোকে আগতে কেতিয়াও দেখা নাছিল। সৰু ল’ৰা–ছোৱালী, বৃদ্ধ, মহিলাৰ পৰা আৰম্ভ কৰি সকলো গাঁওবাসীয়ে উৎসৱমুখৰ ভঙ্গীত জমা হ’ল। গাঁওখনৰ চৌপাশে জপানিৰে সজোৱা হল, উনুনীৰ মৃদু গৰমত গাঁওবুড়াই প্ৰাৰ্থনা কৰিলে যাতে এই প্ৰদৰ্শন গাঁওখনৰ মান আৰু পৰম্পৰাৰ সঁচা প্ৰতিচ্ছবি হৈ থাকে। প্ৰজেক্টৰৰ প্ৰথম আলোতহে গাঁওবাসীৰ চকুত বিস্ময় আৰু আনন্দৰ মিলিত দ্যুতি প্ৰতিফলিত হ’ল। সঁচাকৈয়ে, কেমেৰাৰ চখুত ধৰা বনখন, নদী, পাহাৰ, আৰু নিজৰে জীৱন দৃশ্যমান হৈ উঠিলে, গাঁওবাসীয়ে নিজৰ সংস্কৃতি আৰু জীৱনৰ প্ৰতিচ্ছবি বাহিৰৰ চকুত সন্মানৰ সৈতে পোৱা অনুভৱ কৰিলে। সেই সন্ধিয়া গাঁওখনৰ বুকুত যেন নিজে প্ৰকৃতিয়ে হিয়াৰ জয়গান গাই উঠিল।

প্ৰদৰ্শনৰ প্ৰতি দৃশ্যত গাঁওবাসীৰ মুখত একোপাট প্ৰতিক্ৰিয়া ফুটাই উঠিল। যেতিয়া স্ক্ৰীণত দেখুৱাইছিল কিদৰে ভূমিস্খলনৰ সময়ত গাঁওবাসীয়ে একত্ৰিত হৈ জীৱন ৰক্ষা কৰিছিল, তেতিয়া সৰু ল’ৰা–ছোৱালী আনন্দেৰে চিঞৰিলে, মহিলাৰ চকুত উজ্বল হ’ল গৰ্বৰ হাঁহি। উৎসৱৰ দৃশ্যত গাঁওবাসীয়ে নিজেই হাতত তালি দিবলৈ ধৰিলে, যেন তেওঁলোকে স্ক্ৰীণৰ আঁতৰ পৰা সংগীতৰ লগত পুনৰ যোগদান কৰিছে। ৰিনু আৰু তেওঁৰ বন্ধুবৰ্গক যেতিয়া স্ক্ৰীণত দেখা গ’ল, গাঁওখনৰ মানুহে তেওঁলোকৰ নাম উচ্চাৰণ কৰিলে, আৰু ৰাহুলৰ মন গর্ব আৰু স্নেহত ভৰি গ’ল। তেওঁৰ বাবে এইটো কেবল প্ৰদৰ্শন নহয়, ই আছিল গাঁওখনৰ হৃদয়ত গঢ়ি উঠা এক চিৰস্থায়ী বন্ধুত্বৰ প্ৰতিচ্ছবি। সেই সন্ধিয়া গাঁওখনৰ প্ৰতিজন মানুহে বুজি পালে—তেওঁলোকৰ জীৱন কেৱল সৰু এক কোণত সীমাবদ্ধ নহয়; ই এক বিশ্বজনীন শিক্ষা, যাৰ মর্ম প্ৰকৃতিৰ সংহতি, সংস্কৃতিক সন্মান, আৰু সহযোগিতাৰ শক্তিত নিহিত।

প্ৰদৰ্শনৰ পাছত ৰাহুল একান্তে বহি দীঘল সময় ধৰি চিন্তা কৰিলে। তেওঁ বুজি পালে, এই ফিল্মে তেওঁৰ জীৱনত এক নতুন দিশ খুলিলে। কেমেৰাৰ মাধ্যমত তেওঁ কেৱল ছবি ধৰা নাই, বৰং জীৱনৰ শিক্ষা, প্ৰকৃতিৰ সঁচা ৰূপ, আৰু মানুহৰ অন্তৰঙ্গ সংযোগ ধৰি ৰাখিলে। দৰ্শকেই যেতিয়া ফিল্মটো চাব, তেওঁলোকে প্ৰকৃতি আৰু সংস্কৃতিক সন্মান কৰিবলৈ অনুপ্ৰাণিত হ’ব, আৰু সেইয়ে এই ফিল্মৰ সাৰ্থকতা। ৰাহুলৰ বাবে এই অভিজ্ঞতা আছিল এক গভীৰ অন্তৰ্দৃষ্টি—মানুহ আৰু প্ৰকৃতিৰ মাজত সংযোগ চিৰস্থায়ী, আৰু সেই সংযোগ বুজিবলৈ আৰু সন্মান কৰিবলৈ সচেতনতা জাগ্ৰত কৰাটো এক মহান কৰ্তব্য। গল্পৰ অন্তত বন, নদী, পাহাৰ, আৰু জনজাতিৰ হিয়াৰ মিলন এক গীতৰ দৰে প্রতিধ্বনিত হ’ল—“জংঘলৰ হিয়া” সঁচাকৈয়ে হিয়াৰ জয়গান।

____