চাহ পাতৰ সুবাস

ৰাহুল দাস

চামগুৰি চাহ বাগানৰ পুৱা যেন সবাতোকেই বেলেগ। একেধাৰকৈ কুঁহিপাতৰ ওপৰত শিশিৰ জমি থাকে; সিৰিজিৰি হাওঁৰে পাতবোৰ লহৰ মাৰে। উদং ৰেলপথৰ কাষৰে দীঘল দীঘল গছবোৰৰ মাজেৰে একোখন পাট-পাটকৈ ৰখা পাতলীয়া কুঁহিপাতৰ মেলা। সিহঁতৰ মাজতে ওলাই আহে এটি এটি মুখ—কখন গামোচাৰে চুলি বান্ধি ধৰা, ওঁঠত হাঁহি, চকুত সপোন। সেই মুখটো আছিল—ৰেণু, চাহ বাগানৰ এগৰাকী ২৫ বছৰীয়া ছোৱালী।

ৰেণুৰ দিন আৰম্ভ হয় পুৱা সাড়ে চাৰিবজাত। পূৰ্ণিমাৰ নিশা হ’ব বা বৰষুণৰ—সময় ৰাতি হ’লে নিচেই অলপেই শুব পাৰি। কাষৰেই পাতল বস্তিৰ খুটা দিয়া ঘৰখনত মাকে সৰুকৈ জগায়—”ৰেণু, ওলাব সময় হ’ল। বৰ ধেমালি কৰ নে?”। মাৰ মাতত হাঁহি মাৰি ওলাই আহে ৰেণু। চুলি বান্ধি, ঠেঙত টুপটাপ জুতা লগাই, চুপচুপাই এচাটি বগা গামোচা বুকুৰ কাষেৰে বান্ধি দিয়ে। কণমানি বেলিৰ দীঘল ছাঁটো পিঠিত পৰে। কাষত বুঢ়া গছজোপা এটাৰ দাঁতিত বাঁহেৰে বান্ধি থোৱা চৌকি। এতিয়ালৈ কিবা হাৰ নকৰা এই জীৱনত ৰেণুৱে তেওঁলোকৰ ‘পেংচেৰা দেউতাৰ’ একেই পথ আঁকুৰি ধৰি গৈছে—চাহ পাত সংগ্ৰাহক।

বাগানলৈ গৈ থকা পথটো জাহাজীয়া মাটি; পানীৰ বাবেই কেতিয়াবা গলা বাগৰি যায়। কিন্তু ৰেণুৰ মূৰত থাকে মাত্ৰ একেটা কথা—”মা কষ্ট নকৰক। মোৰ বাবে মই যিকোনো হ’ব পাৰোঁ।” এফালে, নিজৰ ককাইৰ মাকজনীক ঘৰত ৰৈ থকা ভাতৰ হাঁহিকাষত ৰাখি আহে। আনফালে, মূৰত থাকে ভৰিৰ পৰা খং উঠে থকা ‘বাগানৰ মুনসী’। সময়মতে কামত উপস্থিত নহ’লে নাম কাটাতো সাধাৰণ কথা।

সেই দিনটো আছিল গাঁওখনত কিবা অলপ বেলেগ। বাগানৰ পশ্চিম ফালে জীপ এখন আহি ৰখা। এইখিনি জীপৰ শব্দতে মাটিত কিবা হেঁচা লাগে যেন। “ডাঙৰদেউতা আহিছে চাকি!” বুলি কেউগৰাকী কণমানি লৰা চিঞৰি উঠে। ৰেণু আৰু আন কেইগৰাকী সংগী-সংগীণীয়েও ছটপটাই সোজা হৈ থিয় হয়।

জীপৰ পৰা নামি অহা পুৰণি ধৰণৰ ফেট-পেন পিন্ধা এজন ল’ৰাই সিহঁতক কলে, “নতুন প্ৰকল্প আহিছে। এইবাৰ বাগানৰ ভিতৰৰেই কেইজনমান সু-কৰ্মচাৰী ছোৱালীবোৰক পাঠালৈ পঠোৱা হ’ব। চাহৰ গন্ধ, প্ৰস্তুতিত, বজাৰ মেনেজমেণ্ট—সকলো শিকাব। এজনমান শিক্ষিকা, বাগানৰ ভিতৰেই স্কুল চলাব। কিন্তু বাচনি হ’ব। কষ্ট কৰি যিজন যোগ্য, তেখেতেই সুযোগ পাব।”

শব্দবোৰ শুনি ৰেণুৰ গাত যেন বতাহৰ কঁপনি লাগিল। চাহৰ গন্ধৰ কথাটো সি জানে। কুঁহিপাত সংগ্ৰহ কৰোঁতে, বহু সময় সি হাতেৰে পাত চুই চুই গন্ধটো অনুভৱ কৰে। তাতে, সি কৈ গ’ল মনতে—”মই এইটো সুযোগ ল’ম। মোৰ জীৱন, মোৰ মাক—দুয়োটাৰ বাবে।”

বেলি ওলাইছে। গধূলি আহি আছে। আজি ৰেণু কালি পিন্ধা ধূতি সজায়। ঘৰ আহি মাকে কৈছে—“আজি কিবা নতুন কথাজোপা ক’লা নেকি?” ৰেণুৱে হাঁহি মাৰি কয়—”মা, মই শিক্ষাৰ পথ পাম যেন লাগে। চাহ পাতে সুখ আছে, কিন্তু চাহ পাত বান্ধি স্বপ্ন গাঁথি থৈ দিব লাগে।”

ঘৰৰ কাষৰ মাটিত ৰাতিপুৱা ৰেণুৱে এখন খৰ কাগজ বিচাৰি কঢ়িয়াই আনিলে—একুৰি পেন পাইনেও। তাৰ ওপৰত সি লিখিবলৈ ধৰিলে নিজৰ নাম, জন্মতাৰিখ, আৰু সকলো খোজ। কুঁহিপাতৰ নিচেই দৰে মনোযোগেৰে পাতটো ভৰালে। সি জানে—”এইটো নহ’লেই হ’ব নোৱাৰি।”

গধূলিৰ বতাহত তাৰ চকু দুটা পোৰ খাই উঠিলেও, বুকুৰ ভিতৰত এক প্ৰশান্তি আছিল। কাষত পৰি থকা এক গালি চাহ পাতৰ গন্ধত সি মাতাল যেন অনুভৱ কৰিলে। বাগানৰ পাতবোৰ যেন ক’ব খুজি আছিল—”আগবাঢ়, তই পাৰিবি।”

***

বৰষুণে ৰাতি ভাগি পেলাইছিল। চামগুৰি গাঁৱৰ ওপৰত গহীন কুঁৱলীয়ে আৱৰি ধৰি আছিল সকলো—দেউতাৰ পুৰণি চৌকি, মাকৰ ঠেঙত থকা কাপোৰৰ পিণ্ড, আৰু ৰেণুৰ সপোনবোৰ। বহুবছৰ আগতে ৰেণুৰ দেউতা—হৰিলাল, চাহ বাগানৰ এগৰাকী ‘লিয়াৰ’ আছিল; মানে, যিজনে পাত বাছি ল’লে, তাক গছ বুজাই দিয়ে, কামবোৰ বিৰিখে বিৰিখে বণ্টন কৰে। অসমীয়া নহ’লেও, হৰিলাল এই মাটিতেই জন্মিছিল, এই মাটিতেই গা চপাইছিল। সি কয় আছিল—”চাহ পাত জানো মানুহ নহয় নে? প্ৰতিটো পাতত আচল বিয়াৰ সোৱাদ থাকে, যদি মন থৈ চাব পাৰিস।”

হৰিলালৰ চকু দুটা ডিঙিত কিবা বিচাৰি ফুৰে যেন লাগিছিল। ৰেণু জানে, দেউতাকে কোনোদিনে মূৰ তুলি বহুত কথা কোৱা দেখা নাছিল, কিন্তু সি সকলো জানিছিল। কোনোবাৰ বুঢ়া ৰামনাথ বা কুণ্ডুৰ ডাঙৰী মাক আহি মাতিছিল—”হৰিলাল, তই কেতিয়াবা বাগান এৰি দিছ?” হৰিলাল মাত্ৰ হাঁহি মাৰিছিল। ক’লে—”এই বাগানৰ পাতবোৰ মোৰ বুকুৰ ধপধপানি, আঁতৰাব পাৰোঁ নে?”

দেউতাৰ কথা-স্মৃতিৰ মাজতে ৰেণু পিন্ধা পাত চাবলৈ ওলাই গ’ল। মাক ক’লে—”যোৱা! কালি অলপ ৰৈ যোৱা আছিল, মুনসীয়ে আজিকালি চিঞৰ-চেঁচা আৰম্ভ কৰিছে।” ৰেণু হাঁহি মাৰি ওলালে, কিন্তু চকুত এটি সোঁতাহ। দেউতাক হেৰুওৱা দিনটো ঠিকেই মনত পৰি গ’ল—এদিন পাত সংগ্ৰহৰ সময়তেই, হঠাৎ দেউতা মাটিত পৰি গৈছিল। বুকুত অসহ্য বিষ, ওপজোৱা কণ্ঠনালীৰ কষ্টেৰে সি ক’লে—”চিন্তা নকৰিবা, মই ঠিক হৈ যাম।” কিন্তু বাগানৰ ছাঁহত অতিক্ৰম কৰা আটাইতকৈ প্ৰিয় মানুহজনে ওফালি ল’লে।

এই ঘটনাৰ পাচত, ৰেণুৱে সময়ক দুডাল ভাগত চিঙি পেলালে—এটা আছিল অতীত, য’ত দেউতা আছিল; আনটো আছিল বৰ্তমান, য’ত মাকে তেওঁক থিয় কৰি ৰাখিছে। ঘৰৰ ভিতৰত এবিধ ঘুণপঁজা আগবঢ়াই অহা বুজাব নোৱাৰা বিষ আছিল—অভাব, অশান্তি, আৰু এক হঠাৎ থমকি যোৱা সপোন।

তথাপিও ৰেণু থমকিলেই হেৰাই যাব। মাক কোৱা কথা এটাৰ দৰে—”তই থমকি থাকিলেই, সংসাৰো থমকি থাকিব। তই আগবাঢ়িলেই মোৰো ভাত জুটিব।” এইটোৱেই হ’ল ৰেণুৰ অনুপ্ৰেৰণা। সি বুজি গ’ল—শিক্ষা, অভিজ্ঞতা আৰু নিজৰ দৃষ্টি থাকিলে, বাগানৰ পৰা আহি থকাটো কোনেও ঠেকাব নোৱাৰে।

তেতিয়াৰে পৰাই, ৰাতিপুৱা ৰেণু বাগানত পাত সংগ্ৰহ কৰে, আৰু গধূলি মাকৰ সহায়ত কপালত ডিঙি বান্ধি পঢ়া আৰম্ভ কৰে। কোনেও কয়—”এইবোৰৰে কি হ’ব? আমাৰ দৰে মানুহে কি চ’লে?” ৰেণু মাথোঁ হাঁহি মাৰে। কেতিয়াবা লগৰী কুসুম কয়—”ৰেণু, তই অলপ বেলেগ। তোৰ চকুত সদায় অলপ বেছি জ্বলা দেখি। তই মাত্ৰ কুঁহিপাত নে, আৰু কিবা চাবি?” ৰেণু ক’লে—”মই দেখিছোঁ—চাহ পাতবোৰে গন্ধ মাৰে, কিন্তু সেই গন্ধ কোনেও বেচি চাই নেখোজে। মই তাকেই বুজিবলৈ চাইছোঁ।”

বাগানত থকা ডাঙৰ ল’ৰা-বুঢ়াবোৰে ৰেণুক পিছে পিছে চাই থাকে। কেতিয়াবা কয়—”মাহে মাহে মাইনাখনেই আশা। পঢ়ি কি কৰিবি?” কিন্তু ৰেণু জানে, তেওঁৰ সপোনবিলাক মাত্ৰ কেতবোৰ ৰাতিৰ লুপ্ত উষ্ণতা নহয়, সিহঁত আছিল জীপত অহা ডাঙৰদেউতাৰ ঘোষণাৰ ওপৰত স্থাপিত নতুন দিগন্ত।

এদিন গধূলি, ঘৰৰ ওচৰত থকা বাঁহজোপাৰ তলত বহি থকা ৰেণুৰ ওচৰলৈ মাক আহিল। সি ক’লে—”তো দেউতাৰ এখন ডাইৰী আছিল। মই তোক কেতিয়াও দিয়া নাছিলো। আজিৰে পৰা তোক লাগে।” ৰেণু ডাইৰীখন ল’লে—পাত উলটাই চালে, মাজতে এটা ঠাইত লিখা আছিল:
“মোৰ ছোৱালী যদি কেতিয়াবা এই বাগানৰ আঁৰৰ পথ বিচাৰি যায়, জানিবা—মই তেওঁৰ কাষতে আছোঁ। মই চাহ পাতৰ নিচেই লুকাই থাকিম, গন্ধৰ দৰে, মাটিৰ দেহত।”

এইবোৰ পঢ়ি ৰেণুৰ চকু পানীয়ে আৱৰি ধৰিলে। সি হাতত ডাইৰীখন বান্ধি ঘূৰিলে। তেওঁৰ জীৱনত এইখনেই সৰ্বপ্ৰথম “নথিপত্ৰ”, যিটো কোনো নামী স্কুল বা কলেজৰ নহয়—এইখন আছিল হৰিলালৰ বিশ্বাসৰ দলিল।

ৰেণুৱে তাৰ পৰা কিছুমান দিনৰ ভিতৰতে আবেদন পত্র, নাম, পুৰণা ফটো আদি সোঁমাজি কৰিলে। কুঁহিপাতৰ গন্ধেৰে ভৰা হাতখিনি এদিন টেবুলত দিছিল। বাগানৰ কাৰ্যালয়ৰ পৰিসৰখনতো ৰেণুৰ দৰে ছোৱালী কেতিয়াও পত্র দিব বুলি কাকো বিশ্বাস নাছিল। কিন্তু সি দিয়ে গৈছিল—চকু দুটা আগলৈ থিয়, হেঁপাহৰ পাতত আগবাঢ়ি।

***

সন্ধিয়াৰ বতাহজাকত বাগানৰ পাতবোৰ জুইপোৰা দৰে কঁপিছিল। ৰেণুৱে চাৰিটা দিন ধৰি চকুৰে ঘড়ী চাবলৈ শিকিছে। দেউতাৰ পুৰণি ঘড়ীখন এতিয়া তাৰ হস্তচালিত ছাঁহৰ দৰে। আবেদনৰ দিনবোৰ পাৰ হোৱাৰ পাছত, ঘৰৰ ভিতৰত এটি পোহৰৰ আশাৰে সদায় দেৰিকৈ দীঘল হয় ৰাতি।

এই আশাটোৱেই একদিন সত্য হ’ল। পুৱতি ভৰত বাগানৰ কেম্প অফিচত আহিছিল এখন কাগজৰ চিঠি। ক’লা হাৰ্ড বোৰ্ডত টাঙি দিয়া হ’ল এখন তালিকা। সেউজীয়া কাগজ, কালি পুৰণি—কিন্তু তাত থকা চাৰিখন নামৰ মাজত এটা আছিল: “Renu Haloi – Chamguri Tea Estate”।

পোন প্ৰথমে নামটো চাবলৈ ৰেণু গ’লেও, সি বিশ্বাস কৰিবলৈ সময় ল’লে। মুনসীয়ে বুলিছিল—”চহৰলৈ পাঠোৱা হ’ব। গুৱাহাটীত তিনিমাহীয়া প্ৰশিক্ষণ হ’ব—চাহৰ জাত, স্বাদ, বজাৰৰ প্ৰস্তুতি আৰু জীৱনৰ উন্নয়ন। সেই প্ৰশিক্ষণৰ পিছত যিজনে বেছি শিকিব, তেওঁলোকে নিজৰ কাৰখানা আৰম্ভ কৰিবলৈ সহায় পাম।”

মুনসীৰ এই ঘোষণা বাগানখনৰ মাজলৈ হাওয়া হিচাপে বিয়পি পৰিল। মানুহে মানুহে চকু টেঙাঙি ৰেণুক চাবলৈ ধৰিলে। কেৱল লৰা বা পুৰুষসকলেই নহয়, আন কেইগৰাকী সংগী-সংগীণীয়েও কয়—”আৰি! গুৱাহাটী যাব নে? সিমান পঢ়ি লাভ কি আছিল?” ৰেণু কিবা ক’লে নোৱাৰিলে। মাথোঁ চকু দুটা ডাঙৰকৈ পাহ কৰি মুখত হাঁহি এটা লৈ ক’লে—”মই যায়, কাৰণ দেউতাৰ হাতত থকা পাতবোৰে মোক আজিও মাতি থাকে।”

সন্ধিয়া মাকৰ ওচৰত বহি, ৰেণুৱে নিজৰ ব্যাগ গোটাব ধৰিলে। এখন কাপোৰৰ থান, দেউতাৰ ডাইৰীখন, এখন খাতা আৰু এখন কলম। এইবোৰেই সি লৈ যাব, গুৱাহাটীৰ পৰ্যন্ত।

মাকে হাতত ধৰি ক’লে—”তই নিজৰ বাবে আগবাঢ়। মই জানো, তই পাৰিবি। তো দেউতাই ক’ব খুজিছিল—’চাহ পাতত সুবাস আছে, যদি তই তাক পাহৰি নেপেলাহ’।”

তিনিদিনৰ ভিতৰতে, ৰেণুক বাগানৰ পৰা গুৱাহাটীলৈ ৰখা এখন সৰু বাসলৈ উঠোৱা হ’ল। লগত আন কেইজনমান ল’ৰা-ছোৱালী। কিছুমানজন প্ৰথমে কথা নকলে, কিন্তু ৰেণুৰ মূৰত থকা আত্মবিশ্বাসই সকলোৰে মনত এখন শব্দ পাতিলে—”ইমান বেছি কিয় বিশ্বাস কৰে নিজকে?”

বাসখন পাহাৰৰ দাঁতিত ভাঁহি থাকিল, ডাঙৰ ডাঙৰ গছৰ ছাঁ-চাৰে বগাই গ’ল ৰাস্তা। ৰেণুৱে জানে—এইবোৰ গছেই দেউতাৰ সময়ৰ সাক্ষী।

গুৱাহাটীৰ চহৰটো চিৰযুৱাৰ দৰে অনুভৱ হ’ল ৰেণুৰ বাবে। প্ৰথমে সি থকাকৈ দিয়া হ’ল এখন গাৰ্লছ হোষ্টেলত, য’ত বিদ্যুৎ থাকে, বাথৰুম থাকে, বিছনা থাকে—যিবোৰ কথা ৰেণু কেতিয়াও একেলগে একেটা দিনত পায় নাছিল।

প্ৰথম দিনটোতে প্ৰথম পাঠ—চাহ পাতৰ জাত চিনাকি। এজন ডাঙৰ সেউজীয়া কাপোৰ পিন্ধা শিক্ষক—সাহেব নামৰ মানুহজন ক’লে—”চাহৰ পাত তিনিপ্ৰকাৰ: চাইনিজ, অসমৰীয়া আৰু হাইব্ৰিড। কুঁহিপাত আৰু দ্বিতীয় পাতে থাকে স্বাদৰ মূল সাৰ। যদি ঠিকমতে সংগ্ৰহ কৰা নহয়, চাহৰ গন্ধেই হেৰায়।”

ৰেণু হাতত এটা পাত লৈ চকুৰে চকু মিলালে। সি যেন দেউতাৰ বুলি থকা কথাবোৰ শুনি পেলালে—”পাতটোত যদি প্ৰেমেৰে স্পৰ্শ নকৰ, তেন্তে গন্ধ উবে যাব।”

পাঠত ৰেণু বেছি আগবাঢ়। আন কেইজনমান ছাত্র-ছাত্ৰীক দৰেই সি হিন্দী ভালকৈ নাজানে। কিন্তু চাহ চিনিবলৈ কোনো ভাষাৰ প্ৰয়োজন নাই—ইটো ৰেণুৰ বুজনি।

তৃতীয় সপ্তাহত তেওঁলোকক লৈ যোৱা হ’ল এখন সৰু চাহ কারখানালৈ—য’ত প্ৰস্তুত প্ৰণালী, পেকিং আৰু বজাৰৰ প্ৰস্তুতি দেখুওৱা হ’ল। ৰেণুৱে মনত পেলালে—”এইটো যদি আমাৰ বাগানত হোৱা হ’ল, কিমান মানুহে কাম পাম!”

চাৰিখন নোটবুক ভৰি গৈছে। পিছে ৰেণুৰ মনত সকলোতকৈ আগত আছিল মাকৰ হাঁহি, আৰু দেউতাৰ ডাইৰীত থকা সেই শব্দবোৰ—”চাহ পাত লুকাই থাকে, কিন্তু সুৱাসেৰে নিজৰ কথা কয়।”

অন্তিম সপ্তাহত, ৰেণুক কোৱা হ’ল—”তো প্ৰজেক্ট এক্সামত শ্ৰেষ্ঠ নম্বৰ আহিছে। তোক এখন মিনি-ইউনিট খোলাৰ বাবে এখন মেছিন, কিছু পুঁজি, আৰু শিক্ষা উপদেষ্টা দিয়া হ’ব। তই যদি বাগানলৈ উভতি যাব, তই নিজে এটা কাৰখানা চলাব পাৰিবি।”

এই খবৰে ৰেণুৰ বুকুখন উজাৰি পেলালে। চোখত চকুপানী—কিন্তু তাতে আছিল জয়ৰ অনুভৱ। গুৱাহাটীৰ ওপৰত থকা আকাশখনলৈ চাই সি মিচিকিয়া হাঁহিলে। মনতে ক’লে—”মই উভতি যাম। আৰু এইবাৰ, মাত্ৰ পাত সংগ্ৰহ কৰিবলৈ নহয়—নিজৰ হাতৰ চাহ পাতৰ সুবাসেৰে গাঁওখনক অলংকৃত কৰিবলৈ।”

***

চামগুৰি ঘূৰি আহোঁতেই ৰেণুৰ বুকুখন উজাৰি পৰিল। বাগানৰ ছাঁয়ত জীপখন নামি অহাৰ লগে লগে মানুহৰ ভিৰ লাগিল—সকলোৰে চকুত একেটা প্ৰশ্ন: “গুৱাহাটীলৈ গৈছিল… এতিয়া কি লৈ আহিছে?” ৰেণুৱে হাঁহি মাৰি জনালে, কিন্তু ভিতৰত এটা হালধীয়া চিন্তা পোহৰ খাই উঠিল—এই মানুহবোৰে কেতিয়াও ইয়াৰ কথা কেনেকৈ বুজিব?

মাক ঘৰৰ ওচৰত দাঁড়িয়ে আছিল। পিছে পুৰণি কাপোৰৰ মাজত চকুত এটা নতুন পোহৰ। সি ক’বলৈ চেষ্টা নকৰিলে, কেৱল ৰেণুক বুকুত বান্ধি ধৰিলে। ৰেণু চুলি খুলি দিলে—যেন তেওঁৰ ওঁঠত এতিয়া এটা বিজয়ৰ গান বাজে, যদিও কণ্ঠত শব্দ এখনো ওলাল নাই।

পৰদিনাই ৰেণু ওলাই গ’ল মুনসীৰ ওচৰলৈ। অফিচত একেজন নতুন বিষয়া বহি আছে—নাম বিপ্লৱ ডেকা। সি ৰেণুক চাই ক’লে—”তুমি যি প্ৰশিক্ষণ লৈ আহিছা, তাত যদি কাম কৰিব খোজা, মই সহায় কৰিম। পিছে জানিবা, ইয়াত ঘাইকৈ নিয়মৰ বাহিৰে কাম হয়। তুমি যদি নিয়ম ল’ব খোজা, কিছুমান মানুহ অখুশি হ’ব।”

ৰেণু হাঁহি মাৰি ক’লে—”অখুশি হওঁক, কিন্তু আমি যদি এটা নতুন চেষ্টা নকৰোঁ, সপোনবোৰ কে’ত থৈ যাম?”

এইবোৰ কথা ক’বলৈ সাহ লাগিছিল—অধিকাংশ ছোৱালীৰ নিচিনা নহয় ৰেণু; সি গুৱাহাটীত মানুহে কেনেকৈ কথা কয়, কেনেকৈ আগবাঢ়ে, কেনেকৈ আপোন শক্তিৰে চিনাকী হয়—এইবোৰ শিকি আহিছে।

চাৰিদিনৰ ভিতৰত বাগানৰ মাজত এটি খালী গুদাম সজোৱা হ’ল। স্থানীয় ল’ৰা-ছোৱালী কেইজনমানক লগ ধৰিলে—কুসুম, ৰাম, হেমন্ত, আৰু আন কেইজনমান। ৰেণুৱে বুলিলে—”আমি যদি এই গুদামত চাহ পাত চেলেক্ট কৰা, শুকুৱাই সংৰক্ষণ কৰা, আৰু পেকিং কৰা শিকো, আমি নিজে এটা নিজৰ নামৰ চাহ বনাব পাৰিম।”

আদিত কেতিয়াবা ৰঙা-চকু কৰা, চকুত সন্দেহ থকা কিছু লোক আহি জুই হেৰুৱাই গৈছিল। ক’লে—”চাওঁ চাওঁ, এই লৰীখিনিয়ে কি কৰে। চাহ বাগান চলাও বুলি? চাহ বেচা বুলি? বাগানটোৰ ডাঙৰ-ডাঙৰ পাট্টা বোৰক পা দিয়া কথা!”

কিন্তু ৰেণু জানে—প্ৰতিটো সলনি সংঘাতৰ মাজেৰে আহে। সি ক’লে—”মই নিজৰ পাত বিচাৰিছোঁ, অন্যজনৰ মাটি নহয়।”

এবাৰ ৰেণুৰ দ্বাৰা পেকিং কৰা এক কেচ চাহ মুনসীয়ে এখন গুৱাহাটীৰ দুখন দোকানত লৈ গ’ল—নাম দিছিল “Haloi Tea – Born in the Soil”। অদ্ভুত কথা হ’ল—চাহটো বিক্ৰী হ’ল, আৰু কাষ্টমাৰৰ ফিডব্যাক আছিল—”এনে গন্ধ আগে পোৱা নাছিলোঁ।”

এই অভিমততে, দ্বিতীয় সপ্তাহত মুনসীয়ে এখন সৰু মেচিন আনি দিলে—”চাহ শুকোৱাটো নিজে নিয়ন্ত্ৰণ কৰিব পাৰিবা এতিয়া।”

কিন্তু সেই সময়তে সমস্যা আৰম্ভ হ’ল। বাগানৰ কিছু পুৰণি লিয়াৰ আৰু ঠিকাদাৰৰ মাজত কথা হৈ গ’ল—”এই নতুন কামে যদি সফল হয়, আমাৰ নিয়মবোৰ ভাঙিব।” সিহঁতে পেছত থাকি ৰেণুক অপবাদ দিবলৈ ধৰিলে—”বাহিৰৰ মানুহে বহি আমাৰ মাজত নতুন ব্যৱসায় পাতিছে। গাঁওৰ ছোৱালীয়ে আৰু কিবা বুজে নেকি!”

এদিন ৰাতি, ৰেণু আৰু কুসুম গুদামখনত কাম কৰি আছিল। হঠাৎ গুদামৰ আঁতৰৰ পৰা কিবা শব্দ—চাকি নিভা, সৰসৰ শব্দ, আৰু পাতনিৰ গন্ধ। কুসুম ভয়তে হাঁহফাঁহ খালে—”ৰেণু, কিবা মানুহ আছিল যেন!”

ৰেণু ওলাই গ’ল বাহিৰলৈ—সন্ধিয়াৰ আঁধাৰে সকলো ঢাকি পেলাইছে, কিন্তু আঁতৰ পৰা এজন মানুহে ক’লা কাপোৰত পিন্ধি থকা অৱস্থাত আঁচুদি থাকি আছিল। ৰেণু ক’লে—”কিহৰ দরকাৰ আছিল?”

মানুহজনে ক’লে—”তই যি কাম কৰিছ, তাক বেছিকৈ আগুৱাই নিদিবি। নচাহিলে গাঁওৰ শান্তি হেৰাই যাব।”

ৰেণু সুধিলে—”শান্তি মানে কি? আমাৰ ভাগ্য সিদ্ধান্ত ল’বলে কেৱল আপোনালোকেই যোগ্য নেকি?”

মানুহজনে ক’লা মুখাবৰণেৰে চুপচাপ উভতি গ’ল, কিন্তু ভয়ৰ ছাঁ ৰেণুৰ বুকুত ওলাই থাকিল। পিছে সি জানে—এয়া কেৱল আৰম্ভণি।

পিছদিনা ৰেণু মাকক ক’লে—”মাক, যদি কেতিয়াবা মই দেৰিকৈ আহোঁ, ভয় নকৰিবা। মই নিজে নিজৰ সপোনৰ পাহাৰ বগাই আহিছোঁ। যদি আঁধাৰ পাইও, মই পঢ়ি থাকিম—আন্ধাৰত পঢ়া শিখিছোঁ মই।”

***

চামগুৰি চাহ বাগানত ৰেণুৰ গুদামখনৰ নাম এতিয়া মুঠেই “হালৈ টি হাউছ” বুলি পৰিচিত। কালি পেকিং হোৱা পাতবোৰ ঢালি গাঁঠি মুনসীয়ে গুৱাহাটীৰ এটি বুটিক দোকানলৈ লৈ গৈছিল। দিনকেইকমানৰ ভিতৰতে সেই দোকানত “Organic Leaf, Assam’s Soul” বুলি এক ব্যানাৰ টাঙি দিয়া হ’ল। গাঁওখনৰ এজন গরীব ছোৱালীয়ে বাগানৰ পাতৰ সুবাসেৰে চহৰৰ মাজত নিজৰ অস্তিত্ব চিনাই পেলালে।

কিন্তু প্ৰতিটো সাফল্যৰ পিছত ঈৰ্ষা আৰু শংকা থাকে। গাঁওখনৰ চাহ ঠিকাদাৰ সংঘৰ ভিতৰত গোপন গুঞ্জন চলি থাকিল। তেওঁলোকৰ কণ্ঠত এটা কথাই ঘূৰি থাকিল—“এই ছোৱালীখন যদি নিজৰ ব্যৱসায় পাতি সফল হয়, তেন্তে আমাৰ নিয়ন্ত্ৰণ নোহোৱা হ’ব। মানুহে খোজ ল’ব তাৰ দিশে, নচাহিলে আমাৰ পাট্টা ধ্বংস হ’ব।”

একদিন, এখন বুলেটত গৈ চাহ ইউনিয়নৰ সভাপতি ডেকা বাবু আহিল। গা-গঢ়া মাটিত সেই ডাঙৰ গাড়ীখনৰ ব্ৰেক আওজে ৰেণুৰ মনত এখন ধ্বনি তুলিলে। ডেকা বাবু ওলাই আহি ক’লে—”শুনিছোঁ, তুমি নিজে চাহ পাত বেছা আৰম্ভ কৰিছে। কিন্তু জানিবা, চাহৰ মূলনীতি আছে। ৰেজিষ্টাৰ নোহোৱা প্ৰতিষ্ঠান ব্যৱসায় চলাব নোৱাৰে। নিয়মত এইটো অবৈধ।”

ৰেণু ধীৰে ক’লে—”মই জানো, কিন্তু মই কোনো বেনিয়াৰ পাট্টা কাটি খাবলৈ নহয়, মাথোঁ গাঁওৰ কামনিয়াৰ সৈতে মিলি নিজৰ পইচা উপাৰ্জন কৰিবলৈ আগবাঢ়িছোঁ। যদি নিয়ম লাগে, মই নিয়ম মানিম। কিতাপত নাম তোলাৰ বাবে আবেদন কৰিছোঁ।”

ডেকা বাবু চিনাকি হাঁহিৰে ক’লে—”সময় ল’ব… আৰু এই সময়খিনি তুমি বন্ধ থাকিবা, তেনেহলে ভাল হ’ব।”

সেই সন্ধিয়াই গুদামখনত সোমাই কেইজনমান চিহ্নিত মানুহে মেচিনখন ভাঙি পেলালে। ৰেণু আহি পালে—পাতবোৰ ভূমিত, ডাঠ কালিৰে লিখা “বাৰণ” শব্দটো চাৰি ওচৰলৈ মাৰ মাৰ কৈ লিখা।

চকুত পানী লুকুৱাই, ৰেণু গম পেলালে—এয়া কেৱল ইর্ষা নহয়, ই এক সামাজিক যুদ্ধ। সি ৰাতি মাকৰ কোলাত মুখ লুকুৱাই সুধিলে—”মাক, মই ভুল কৰি আছোঁ নেকি?”

মাকে তাতেই ৰেণুৰ মুখখন সৰি ধৰি ক’লে—”যি কণী ফালি ওলাব লাগে, সি কেতিয়াবা বতাহৰ ঘাতত পাৰ হয়। তই তোৰ গুটি সলাই পেলালি, এতিয়া সময় হৈছে আঁচনি পাতৰ।”

পৰদিনা, ৰেণু গ’ল গাঁও পঞ্চায়তৰ সভালৈ। মাইক লৈ চুপচাপ ক’লে—
“চাহ পাত বাগানৰ জীপে গুচি যায়, কিন্তু সেই পাত উবু থাকি থাকে গাওঁৰ পেটত। মই সেই পেটৰ ভিতৰত কাম কৰিছোঁ। যিসকলে সদায় শিৰ নমাই থাকে, মই তেওঁলোকক হাতত কিছুমান কলা দিয়া শিকাইছোঁ। মেচিন ভাঙা যায়, কিন্তু মানসিকতা ভাঙিব পাৰেনে? যদি মোৰ কাম বেআইনী, মোৰ চকুত চাই ক’বা—’মই বেয়া কৰিছোঁ।’ মই গাঁও আৰু বাগানৰ মাজত দেওল নুশলাইছোঁ, মই সেই দেওল ভাঙি দুয়ো এক কৰি উঠিবলৈ আহিছোঁ।”

সভাত ডাঙৰ-ডাঙৰ মানুহবোৰে মুখ গুমাই থাকিল। পৰদিনা পঞ্চায়তৰ মাইকে ঘোষণা হ’ল—“চামগুৰিত মহিলা উদ্যোক্তা হিচাপে ৰেণু হালৈক স্বীকৃতি দিয়া হ’ল। ওৰচাট বিধায়কেও তেওঁক সহযোগ দিব বুলি কৈছে। ইউনিয়ন চাই থাকিব লাগিব।”

এই ঘোষণা হোৱাৰ লগে লগে গাঁওখনত এক বিপ্লৱৰ হাওয়া লাগিল। হেমন্ত, কুসুম আৰু আন কেইজনমান আগবঢ়ি ক’লে—“আমিও এই পাতৰ বিপ্লৱত অংশ ল’ম।”

পিছদিনাই, ৰেণু আৰু তেখেতল’কে গুঠি গুঠি মাটিত ৰোৱালি পাতনিৰ কুঁহিপাত ল’লে। নতুন মেচিন কিনা হ’ল। স্থানীয় ১০ টা পৰিয়ালৰ কাম পালে।

“Haloi Tea” নামৰ তেজপাতে লিখা এখন লাল বোর্ড গুদামৰ ওপৰত টাঙি দিয়া হ’ল—“মহিলা চালিত | গাঁও উৎপন্ন | সুগন্ধি আশা”

***

চামগুৰিত জপজপীয়া বতাহ, পুখুৰীৰ কাষেৰে বগলীয়াকৈ গুচি যোৱা পাটপাতৰ সুবাস—এইবোৰ এতিয়া “হালৈ টি”ৰ পৰিচয়। বাগানখনৰ এটি কোণত এখন নতুন বেঞ্চ পাতি ৰেণু বহি থাকিল, ওচৰত কুসুম, ৰাম, আৰু হেমন্ত। তেওঁলোকৰ মুখত গর্ব—মাহটোৰ ১০ টা নতুন অৰ্ডাৰ আহিছে, এখন জাৰ্মান কোম্পানীৰ ই-মেইল আহিছে Organic Tea Export ৰ বাবে।

পিছে ঠিক সেইসময়তে, সূক্ষ্মভাৱে বগা ধোঁৱা এখন উঠি আহিল—চকুত নোপৰা ধোঁৱা, মনৰ ভিতৰত ধৰি থকা ঈৰ্ষাৰ ধোঁৱা।

গুৱাহাটীৰ এখন বাতৰি কাকতত এখন প্ৰবন্ধ প্ৰকাশ পায়—“অবৈধ ‘অৰগেনিক’ চাহৰ উত্থান: হেল্থ ডিপাৰ্টমেণ্টৰ সন্দেহ”।
পিচত কিছুমান নাম নোলোৱা সংগঠনৰ বিবৃতি, যেনে—“অসম চাহ নিয়ন্ত্ৰণ গৱেষণা মঞ্চ”ৰ পক্ষৰ পৰা কোৱা হৈছে—”এই উৎপাদক গোটে কেমিকেলৰ নামত মিছা বুলি চাহ বিক্ৰী কৰিছে।”

এই বাতৰি আহিল বুলিয়েই গাঁওখন কেঁচা জুইৰ দৰে জ্বলিল।
“চাবা, পেপাৰত নাম ওলাইছে!”
“এতিয়া ধৰা পৰিছে। বাহ, বাহ! কোন ক’লে গুৱাহাটীলৈ গৈ থাকিলে জ্ঞানী হয়?”

ৰেণুৰ ওচৰলৈ বহুতেই আহিল—মুখত উৎসাহ নহয়, আশংকা। যি দোকানে চাহ ল’লে, সিও ফোন কৰি ক’লে—”আপোনালোকৰ Organic Certificate কি সংস্থাৰ পৰা লোৱা?”

মুনসীয়ে তাল মিলাব নোৱাৰি ৰেণুক ক’লে—”এইটো বহু ডাঙৰ ল’বি। এতিয়া যদি স্বাস্থ্য বিভাগে তদন্ত কৰে, তেন্তে কাম ৰৈ যাব পাৰে। আৰু প্ৰচণ্ড আৰ্থিক ক্ষতিও হ’ব পাৰে।”

ৰেণু ক’লে—”যিটো আমি বনাইছিলোঁ, সেয়া প্ৰেম আৰু সত্যৰ ভিত্তিত। তথাপিও যদি নিয়ম লাগে, মই নিয়ম বুজিছোঁ। মোক সময় দিয়া।”

অৰগেনিক চাহৰ শংসাপত্ৰ পাওঁৰ বাবে ৰেণু যায় জোৰুহাট Organic Certification Board-লৈ।
সিহঁত প্ৰথমে সন্দেহেৰে চালে, ক’লে—”চামগুৰিৰ নিচিনাকৈ অৰ্গেনিক উৎপাদনৰ নমুনা দিয়া সহজ নহয়। নিয়ম মতে ১ বছৰৰ সময় লাগে।”

কিন্তু ৰেণু ক’লে—”তেওঁলোকক তদন্ত কৰিবলৈ আহিবলৈ ক’ব, আমাৰ শুই থকা পাতবোৰ পৰীক্ষা কৰক।”

এই ক’বলৈ সাহ লাগে।
এক সপ্তাহৰ ভিতৰত এটা তদন্তকাৰী দল আহে চামগুৰি। গুদাম পৰীক্ষা, মাটি, পাত, পানী পৰীক্ষা হয়।

এই সময়ত, ৰেণু লক্ষ্য কৰে—এটা সেউজীয়া বগা বুটপিন্ধা গাড়ী তেওঁলোকৰ গাঁও ঘূৰি ফুৰে। ক’লা গ্লাছৰ আৱৰণত চোকা দৃষ্টিৰ মানুহ। কোনো এক আৰক্ষী সংস্থাৰ লোক যেন লাগিছে। কুসুম সুঁতিবলৈ নিদি ক’লে—”সিহঁতে আচলতে কোন?”

একদিন ৰাতি, গুদামৰ আঁতৰত দুজন মানুহ গোপনে দেখা কৰে—একজন স্থানীয় নেতা, আৰু আনজন গুৱাহাটী ভিত্তিক ঠিকাদাৰ। তেওঁলোকৰ কথা ৰেণুৰ কাণত পৰে—
“এই গোটে যদি চাহৰ পেটেণ্ট লয়, তেন্তে আমি আগত থাকিব নোৱাৰো।
বাহিৰৰ লগত সংগতি ৰাখি ফটো ছপিয়াইছে।
চাহখন যদি আন্তর্জাতিক হ’বলৈ ধৰায়, আমি যি কোম্পানীৰ সৈতে চুক্তি ৰাখিছোঁ, সি বাতিল হ’ব।”

পৰদিনা ৰেণু গ’ল গাঁও সভাত। কাগজ দেখুৱালে—
“এইটো অসম অৰ্গেনিক চাহ গৱেষণা গোটৰ অনুমোদিত চিঠি। আমাৰ গুদাম এখন অনুদান লাভ কৰিবলৈ অৰ্হতা পাবলৈ লৈছে।
আমি কোনো বেআইনী কাম কৰা নাই।
অহা সপ্তাহত আমি আমাৰ প্ৰথম অফিচিয়েল “GI Tag Application” দাখিল কৰিম।
চাহ বাগান আৰু গাঁও মিলি এতিয়া এক নতুন ইতিহাস গঢ়িব।
যিসকলে আমাদের পথত কাঁইট পেলাইছে, তেওঁলোক আমাৰ সোঁৱৰণিত থাকিব, কিন্তু আমি থমকি নাথাকিম।”

লোকৰ মুখলৈ পোনকৈ চাবলৈ সাহ লাগে। ৰেণুৱে সেই সাহ দেখুৱালে।
সেই দিনা পিচৰ পৰা কুসুমে ক’লে—”আজিৰে পৰা, আমি মাথোঁ পাত বাচি নোৱাৰোঁ, আমি ইতিহাস বাচো।”

***

গাঁওখনত গ্ৰীষ্মৰ ৰোদ যেন আগৰ দিনবোৰৰ তুলনাত কিছুটা নরম লাগিছিল। হয়তো বতাহটো এতিয়া ৰেণুৰ দিশে, বা হয়তো সময়েই পাতি দিছে তেওঁৰ পথ। “হালৈ টি”ৰ প্ৰথম ‘GI Tag Application’ জমা দিয়া হ’ল আৰু গুৱাহাটীৰ পৰা এটা বেলেগ মৰমৰ চিঠি আহিল—”আপোনালোকৰ মাটি আৰু পাতৰ গুণগতমান বিশ্বমানৰ। আমি আন্তঃৰাষ্ট্ৰীয় পৰ্য্যায়ত Assam Women Tea Collective গঠন কৰিবলৈ আহ্বান জনাইছোঁ।”

কিন্তু ঠিক তেনে সময়তে, ৰেণুৰ জীৱনলৈ আহি পৰে এটা আগন্তুক… এজন পুৰণি মুখ।
মুনসীয়ে মুখত অচিন চিন্তাৰে ক’লে—
“ৰেণু, গেটৰ ওচৰত এজন মানুহ—বোলাইছে তোমাক। ক’লে, হালৈ ঘৰলৈ এসময়ত আহিছিল। নাম—আনন্দ কাকু।”

এই নামটো ৰেণুৰ মনত ধ্বনি তুলিলে—যেন কেইবছৰ আগৰ চাউলকুটিৰ গন্ধ, আৰু এটি গোপন পৃষ্ঠাৰ উন্মোচন।
আনন্দ কাকু—তেওঁ পিতৃৰ বন্ধুৰ সন্তান, কেতিয়াবা হালৈ ঘৰলৈ আহি থাকিলে, মৃদু হাঁহিত এটা বৌলাসে কথা ক’ব… আৰু হঠাৎ এবছৰ দিনত যেন বেপাত্তি হৈ গ’ল। গুজব আছিল—আনন্দে গুৱাহাটীত কোনো এজনেৰে বিয়া পাতিছিল আৰু তাতে জীৱন পাতিছিল।

ৰেণু ওলাই আহে। গেটৰ কাষত এখন ধূলি লাগা হাইৰ গাড়ী, লগত ৪৫-৫০ বছৰ বয়সৰ নিচিনা এগৰাকী শ্লীন পুৰুষ। চকুত ক্লান্তি, কণ্ঠত শ্ৰদ্ধা—
“ৰেণু… চিনিছানে?”
ৰেণু কিছুটো থমকি গ’লে—“আনন্দ কাকু…?”

আনন্দ কাকুৰ কণ্ঠত গুৰুতা—
“মই বহু বছৰৰ পিছত চামগুৰি উভতিলোঁ। তোমাৰ কাহিনী, তোমাৰ চাহ, গাঁওখনৰ কথা শুনি… মোৰ বুকু গৰ্ভিত হ’ল।
কিন্তু তোমাক এটা কথা ক’বলৈ আহিছোঁ… মই কেতিয়াবা হালৈবাবুক এটা কথা দিছিলোঁ—তোমাৰ পিতৃ, মোৰ বন্ধু, তেওঁ বিচাৰিছিল যে মই যদি কেতিয়াবা সক্ষম হওঁ, তেন্তে হালৈ পৰিয়ালৰ কিবা সহায় কৰোঁ।
আজিৰ দিনত মই চাইছোঁ, সহায়ৰ প্ৰয়োজন তোমাৰ নহয়, মোৰ।
মই বহুদিন আগতে অসমে নিজৰ পথ হেৰুৱাই পেলাইছিলোঁ—পিছে এতিয়া মই এই গাঁৱলৈ, এই মাটিলৈ উভতি আহিবলৈ বিচাৰিছোঁ।”

ৰেণু ক’লে—“আপুনি আগতে কিয় নাহিল?”

আনন্দ কাকুৱে মুখ নমাই ক’লে—“লাজে নাহিল।
কিন্তু আজি, মই আহিছোঁ।
মই তোমালোকৰ এই চাহ উদ্যোগত লগ লাগিব বিচাৰিছোঁ।
মই মোৰ অভিজ্ঞতা, মাৰ্কেটিং, আৰু ই-কমাৰ্চৰ জাননী তোমালোকৰ লগত ভাগ বতৰা কৰিম।
মই কাম কৰিব বিচাৰিছোঁ… তোমাৰ অধীনত।”

এই কথা শুনি, ৰেণুৰ চকুত চকু থিয় দিছিল। এই জীৱনত কিমানেই বা মানুহ অহং ভাঙি পুনৰ কোনো এজন ছোৱালীৰ পৰা শিকিবলৈ আহে? তেওঁ তেন্তে মৃদু হাঁহি এটা দিলে—”চাহ পাতত নাম লিখা কঠিন, কিয়নো সেই নাম সেউজীয়া হ’ব লাগিব, দাগ নোপোৱা, গন্ধেৰে মাত লগোৱা। আপুনি যদি সততে লগ দিব, মই ভাল পাইছোঁ।”

আনন্দ কাকু গাঁওতেই থাকিবলৈ সিদ্ধান্ত ল’লে। তেওঁৰ সহায়ত “Haloi Tea” এতিয়া ই-কমাৰ্চ প্লেটফৰ্ম Amazon আৰু Flipkart-ত মুকলি হ’ল।
কিন্তু নতুন সফলতাৰ লগে লগে নতুন শত্রু জন্ম লয়।

এদিন ৰাতি, আনন্দ কাকুৱে ফোন ল’লে—
“ৰেণু, কিছুমান জাল কোম্পানী ‘Haloi Organic’ নামত চাহ বিক্ৰী কৰি আছে। গুৱাহাটীৰ এখন দোকানত মই নিজেই ধৰা পেলালোঁ। তারা ‘Your Village, Our Tea’ বুলি প্ৰতিলিপি কৰি আছে।”

এই কথাটো ৰেণুক চিন্তিত কৰিলে। ৰেণু সুধিলে—“এনে হ’লে আমাৰ GI Tag বাতিল হ’ব নেকি?”
আনন্দ কাকুৱে ক’লে—“না, যদি আমি বৰ্তমানতে আইনী ব্যৱস্থা লওঁ, তেন্তে আমি আমাৰ সংহতি বচাব পাৰিম।”

তেওঁলোকে এখন ড্ৰাফ্ট তৈয়াৰ কৰে। এজন মৰমীয়া উকীল, নিশান্ত বৰুৱাৰ সহায়ত চিঠি যায় তেনে ভুৱা কোম্পানীলৈ।
পিছদিনাই গুৱাহাটীৰ এজন সাংবাদিক, “চাহৰ নামত জালিয়াতি” শিৰোনামত এখন প্ৰতিবেদন প্ৰকাশ কৰে।
মাধ্যমত ৰেণুৰ কণ্ঠ বাজে—
“চাহ পাত আমাৰ স্বত্তা, আমাৰ শিকৰি। যদি তাতে কোনো জালিয়াতি কৰে, তেন্তে সি মাথোঁ ব্যৱসায়িক অন্যায় নহয়, সি আমাৰ অস্তিত্বৰ ওপৰত প্ৰহাৰ।”

এয়া শুনি গাঁওবাসীয়ে হাতত জিপিএস ফোন লৈ নিজৰ পইচাৰে কিনা “হালৈ টি”ৰ খুঁটি-খুঁটি ৰিভিউ দিলেহি।
সকলো ৱেবচাইটত ‘Haloi Tea’ৰ চিহ্নিত ল’গো আৰু ‘Original Source: Chamguri, Assam’ লিখা প্ৰতিষ্ঠা পালে।

এই সময়তে আনন্দ কাকু ৰেণুক এটা চিঠি দিলেহি।
চিঠিৰ শেষত লেখা—
“এই গল্পত, তই নায়িকা নহয়, তই এক আদৰ্শ। তোৰ নাম লিখা হ’ল পাতত—যিটো শালগছত মাটিৰ গন্ধ থাকে, আৰু হালধীয়া ৰঙত সূৰ্য্যৰ পোহৰ জ্বলে।”

***

শৰতৰ আগমন লগে লগে চামগুৰিৰ আকাশ যেন কেঁচা সোণালী ৰঙেৰে পোহৰাই উঠিল।
বাগানত তেজপাতীয়া সূৰ্য্যৰে পাতবোৰ চকাচকা, যেন ধৰণীয়ে নিজেই ধুনীয়া কৰিলে।
“Haloi Tea” এতিয়া কেৱল চাহৰ কোম্পানী নহয়—এয়া হৈছে অসমত মহিলা নেতৃত্বৰ এক বিপ্লৱ। আনন্দ কাকুৰ পৰামৰ্শ আৰু ৰেণুৰ দলৰ অটল নিষ্ঠাই এই উদ্যোগক জাতীয় পৰ্য্যায়ৰ সীমা পাৰ কৰাই “UNDP Women’s Green Initiative”-ত মনোনীত কৰাইছে।

এক ৰাতি, ৰেণু আৰু কুসুম একেলগে গুদামত বহি চাহৰ নতুন পেকেট ডিজাইন চাব খোজে।
পেকেটৰ ওপৰত সেউজীয়া মাটিৰ ছবি, মাজত এখন ডাঙৰ সেউজ পাত।
তলত এখন চুটি বাক্য—“প্ৰতি এখন পাতত এজনীৰ সপোন থাকে”।

তেওলোক হালধীয়া বালিচৰত বহি কথোপকথন কৰে—
কুসুম ক’লে, “ৰেণু, এইটো সপোন যেন লাগিছে।
মই বিশ্বাস নকৰো যে এটা দিন আমাৰ চাহ JICA Japanত Sample Unit হিচাপে পঠিওৱা হ’ব!”

ৰেণু চকু বন্ধ কৰি হাঁহিলে—”এতিয়া এয়া আমাৰ পথ।
এবাৰ তুমি এই পথত খোজ দিছা মানে, ঘূৰি যাব নোৱাৰা।”

কিন্তু ঠিক তেনেতে আনন্দ কাকু ওলাই আহে। মুখত থৰ-থৰ কঁপি ক’লে—
“ৰেণু, এটা গুৰুত্বপূৰ্ণ কথা আছে।
‘Assam Leaf Corp’ নামৰ এখন বহুজাতিক কোম্পানীয়ে আমাৰ বিপক্ষে এখন Counter Claim দাখিল কৰিছে—উহাঁ, ‘Haloi’ নামত GI Tag দাবী কৰিছে।
তেওঁলোকে দাবী কৰিছে, ‘হালৈ’ শব্দটো ১৯৬০ চনত তেওঁলোকৰ কোম্পানী নামত ব্যৱহাৰ হৈছিল।”

ৰেণুৰ মুখ থমকি যায়। তেওঁ ক’লে—
“তেওঁলোকে আমাৰ ইতিহাস, আমাৰ গাঁও, আমাৰ সপোন চুৰি কৰিব খুজিছে?”
আনন্দ কাকুৱে মাথোঁ মূৰ নামাইছিল।
পিছে তাৰ পাছতে ক’লে—“আমি High Courtত আবেদন কৰিব পাৰোঁ। কিন্তু তাত সময় লাগিব।”

এই কথা গাঁও সভাত জনোৱা হ’ল। বহুতে ভয় খালে—“যদি এতিয়া বেকায়দা হয়, আমাৰ দোকানবোৰ বন্ধ হ’ব!”
কিন্তু ৰেণুৱে গম্ভীৰ কণ্ঠত ক’লে—
“যি শব্দ আমাৰ মাকৰ মুখত জন্ম ল’লে,
যি নামত আমাৰ ডাল-পাত গঢ়া হ’ল,
তেওঁলোকে সেইটো ফাইলত বন্দী কৰিব খুজিছে?
আমি চুপ থাকিম নে?”

এইটো শুনি গাঁৱৰ মদন ককাই চিঞৰি ক’লে—“না! আমি ৰাজী নহয়!”
গাঁওবাসীয়ে শপত লৈ কৰিলে—”আমি স্বাক্ষৰ সংগ্ৰহ কৰিম—প্ৰমাণ কৰিম, ‘Haloi’ আমাৰ সম্পত্তি।”

তেওঁলোকে ১,৭৩৪ টা স্বাক্ষৰ সংগ্ৰহ কৰিলে।
প্ৰত্যেক পেকেটত QR Code সংলগ্ন হ’ল, য’ত দেখুৱাই দিয়া হ’ল—”This tea comes from the original Haloi family-owned garden at Chamguri.”
প্ৰতি এখন পেকেট এয়া যেন আছিল সঁচা কথাৰ এখন দলিল।

কিন্তু ঠিক তেনেতে হঠাৎ এটা ঘটনা ঘটে।
আনন্দ কাকুৱে ৰেণুক এটা চিঠি দি, এদিনে হেৰাই যায়।

চিঠিত লেখা—
“ৰেণু, মই বেছি দিন তোমালোকৰ সৈতে থাকিব নোৱাৰিম।
মই শিকিছোঁ যে সপোন কেৱল সম্পত্তি নহয়—সপোন হ’ল দায়িত্ব।
এই গাঁও, এই পাত, এই নাম—সেই দায়িত্বত মই বেছি থাকিব নোৱাৰো।
মই দুখ দিছোঁ।
কিন্তু এই চাহৰ সুবাসত যিমান দিন বতাহ বয়, তিমান দিন মই তোমাৰ মাজতেই থাকিম।”

আনন্দ কাকুৰ এই হঠাৎ অন্তৰ্ধানৰ খবৰে ৰেণুক ভিতৰি-ভাগৰি পেলালে।
কিন্তু তেওঁ কুঁৱলীলৈ ধৰি থকাটো শিকিছিল।

ঠিক দুমাহৰ পাছত, এক ফাইনেল শুনানি অনুষ্ঠিত হ’ল গুয়াহাটীত।
GI Tag Authority ত হালৈ গাঁৱৰ পক্ষে ৰেণু হাজিৰ।
তেওঁ ক’লেঃ
“আমি কোনো আইনী জ্ঞান নেৰা নাছিলোঁ, কিন্তু আমি ইতিহাস জানো।
আমি জানো, কিহে আমাৰ নাম, আমাৰ মাটি, আৰু আমাৰ সুবাস।
আপোনালোক আইনৰ নথিত যি নাম দেখিছে, সেইটো একো ঠাইত নাছিল।
কিন্তু এই ১৭৩৪ টা লোক, যি নিজৰ বচন দিয়াছে—সেইবোৰ পাহাৰসম নথি।”

সেইদিনা GI কমিটীৰ মুৰব্বীয়ে হাতত মাইক লৈ ক’লে—
“Based on community proof, local historical usage, and independent records, we grant the GI Tag to Haloi Tea (Chamguri, Assam).”

গাঁওলৈ ঘূৰি আহি ৰেণুৱে এক মেল আয়োজন কৰিলে।
তেওঁলোকে “Haloi Tea Centre for Women Farmers” আৰম্ভ কৰিলে।
গাঁওৰ ছোৱালীবোৰে এইবাৰ গম্ভীৰভাবে সঁপিল—”মই চাহ পাতৰ সুবাসত নিজৰ গৰিমা বিচাৰো।”

সন্ধিয়াৰ বতাহত মৃদু চাউলৰ গন্ধ, গাঁওখনৰ গলিত সেউজীয়া লাইটৰ তলত পুৰণি বেঞ্চত ৰেণু বহি থাকে।
এজন সৰু লৰা ওলাই আহে আৰু সুধে—
“ডেউতা ক’লে আপুনি হালৈ টি’ৰ মালিক। আপুনি নায়কীনে?”
ৰেণু হাঁহি ক’লে—
“না, মই মাথোঁ পাতৰ বুকুত সূৰ্য্য ৰোপন কৰা এজনী মানুহ।”

সেই হাঁহিতেই পাট পাতৰ বুকুত নতুন ৰঙৰ সূৰ্য্য উঠিল—এখন সুগন্ধি সূৰ্য্য।

___