অশোক বৰঠাকুৰ
বাটৰ উখলি-পুখলি
বোকাখাটৰ পৰা আধা ঘণ্টাৰ দৰেই হ’ল “ৰংজুলি” নামৰ এখন গাঁও। গাঁওখনত চাৰিওফালে ফাইল ফাইলকৈ বিস্তৃত চাহ বাগিচা—যেন সেউজীয়া সমুদ্ৰ। এই গাঁওখনত জন্ম হৈছিল ৰজনী বৰাৰ। হালধীয়া চুলিৰ নিচেই শুৱনি মায়াবী এটি জীয়ৰী। বাপেক চাহ বাগিচাৰ মালী আছিল, মা ঘৰত গামোচা আৰু চাদৰ বুনিছিল।
চাৰিলৈ বাজা ঘন্টাটো বাজিলেই ৰজনীৰ দিন আৰম্ভ হ’ল। সৰু বয়সতে মাকৰ সৈতে আহিৰ লগত থলে চুব, পাত লব—এইবোৰ কামত সহায় কৰিবলৈ যাব লগা হ’ল। কেঁচা চাহপাতৰ হালধীয়া সুমধুৰ গোন্ধত ৰজনীৰ শৈশৱ গঢ়ি উঠিছিল।
“তই জানস নে ৰজু,” মাকে ক’লে, “এই চাহপাতবোৰে আমাৰ ভাত যোগায়। কিন্তু কেতিয়াবা মনত পচন্দ হয়, এই পাতবোৰে আমাক বাঁধিও পেলাইছে যেন।”
ৰজনীয়ে সুধিলে, “মা, চাহপাতে কেনেকৈ বাঁধে?”
মাকে হাঁহি ক’লে, “দেখ, ৰোজ আহি কাম কৰাহে লাগে। বাগিচাৰ পৰা এদিন দূৰ হ’লে, পইচা নাপাওঁ। ইমান বেছি মানুহ কিয় এই গাঁও এৰি গৈছে তই ভাবিছ?”
ৰজনী ডাঙৰ হ’ল। বিদ্যালয়ত ভাল পাঠশালা পোৱা গাঁওখনৰ একমাত্ৰ ছাত্ৰী আছিল। কিন্তু পঢ়া শেহতিয়ালেই থমকি পৰিছিল। ৮ম শ্ৰেণীৰ পাছত পঢ়া বন্ধ। কাৰণ, ঘৰ আৰু জীৱন দুয়োকে চালি নিয়া কঠিন। কিন্তু ৰজনীৰ মনত এটা সপোন আছিল—চাহপাতৰ ওপৰত কিবা এটা লিখিম, নিজৰ কথা ক’ব, আমাৰ কথাবোৰ বিশ্বক জনাম।
গাঁৱৰ ভিতৰেদি প্ৰবাহিত হোৱা ডিগবৈ নদীৰ পাৰত বহি ৰজনী বহু নিশা খাতা-কলম লৈ লিখি থাকিব। লেখাৰ ভাষা অসমীয়া, কিন্তু মনত আছিল—বিশ্বভাষালৈ কেতিয়াবা এই কথা কিয় নে পোহৰ নিদিম!
এদিন চাহ বাগিচালৈ এটা নতুন ব্যৱস্থাপক আহিল—ৰঞ্জন সেন। গুৱাহাটীৰ পৰা আহিছিল, কিন্ত অসমীয়াত ক’ব পৰা, হাঁহি-মুখৰ এজন সজীৱ লোকে। তেওঁ গাঁওখনৰ মানুহৰ লগত কথা পাতিবলৈ গৈ গ’ল। ৰজনীৰ মাকে তেওঁক চাহপাত বিচৰাৰ তৰিকা দেখুৱালে, আৰু ৰজনীয়ে বৰ লাজ লগা হাঁহি এটা দিলে।
“তুমি নামটো ক’লে নে?”—ৰঞ্জন সেনে সুধিলে।
“ৰজনী… ৰজনী বৰা,” বুলি ক’লে ৰজনীয়ে।
“বহু চাবিলোঁ যে তোমাৰ লিখা খাতা এটা আছিল? তুমি লিখা লিখা নে?”
লাজতে মুখ ঢাকি ললে ৰজনীয়ে।
“ভালেই। মই কবিতা পঢ়িবলৈ ভাল পাওঁ। তুমি কেতিয়াবা তুমাৰ লেখা এটি দিবা নেকি?”
এই সৰু কথাই ৰজনীৰ ভিতৰত এক আগল ভাঙি দিলে। যি সমাজত ছোৱালীয়ে মাত নোপোৱাও এখন বাধা, সেই সমাজতে এখন খাতা-কলমে তেওঁৰ নতুন পথ দেখুৱাই দিলে।
কিন্তু তাৰ মাজতে গাঁওখনত খং উঠিল। শুইত গাওঁচাৰ দোকানত বহা কিছু ডেকাই ক’লে—”এই নতুনবিলাকে আমাৰ মাটি ক্ৰয় কৰিব বিচাৰে। আৰু বহুত চাহ বাগিচা মেক্ৰো কোম্পানিক দিব বুলি ভাবিছে।”
“এই চাহ বাগিচা আমাৰ বাপ-দেউতাৰ স্মৃতি, ইমান সহজে দিব পাৰি নে?”—গাঁওবুঢ়া জনাই প্ৰতিবাদ কৰিলে।
ইপিনে, ৰজনীয়ে এতিয়ালৈকে গাঁওখনৰ সকলো মানুহৰ কাহিনী এখন খাতাত লিখি থৈছিল। তেওঁ ভাবিলে—”মই এই গল্পবোৰ লিখি দিব। বাহিৰলৈ, দেশলৈ, জগতলৈ জনাম। এই চাহপাতৰ খাৰ আৰু মিঠাস দুয়ো এঙটাত থাকিব লাগে।”
এই কথা ভাবি তেওঁ ৰঞ্জন সেনক ক’লে—”মই এখন পুস্তক লিখিম। আমাৰ চাহ বাগিচাৰ কাহিনী। আপুনি সহায় কৰিব?”
ৰঞ্জনে হাঁহি দিয়ে ক’লে—”তোমাৰ লেখা বিশ্বলৈ যাব লাগিব। মই সহায় কৰিম।”
সেই নিশাই, ৰজনীয়ে প্ৰথম গল্পটো আৰম্ভ কৰিলে—”আমাৰ পাত, আমাৰ পথ।”
পাতৰ খঙ
ব’হাগ মাহৰ প্রথম সপ্তাহ। আকাশৰ কঁকালত ধুমুহাৰ ঘনঘটা। চাহপাতৰ পাতত বতাহেৰে সংগ দিব লগা হ’ল যেন। ৰজনী ৰাতিপুৱা সঘনকৈ শুনিলে—চাহ বাগিচাৰ ৰাস্তাত সুৰক্ষা বাহিনীৰ গাড়ী সোমাইছে। গাঁওবাসীয়ে হাঁহিটো পাহৰি চিন্তাৰে মুখ ভাঁজিলে।
“নতুন কোম্পানী আহিছে—‘ইষ্টাৰ্ন গ্ৰিণ টী প্ৰাইভেট লিমিটেড’। কৈছে সকলো আধুনিক কৰাৰ নামত বহু অংশ ক্ৰয় কৰিব। নিজৰ কৰ্মচাৰী আনিব, মেকানিকেল প্লাকিং হ’ব।”
এই বাতৰি গাঁওখনত বিস্ফোৰণৰ দৰে বাজিল।
“অৰু, যি মাটিত আমাৰ গা-গৰম বৈছে, সেইখিনিও যদি কোম্পানীলৈ গৈ যায়, আমি ক’লৈ যাম?”—বাগিচাৰ বুঢ়া শ্রমিক লুকাই ক’লে।
চাহ বাগিচাৰ এটা অংশত ইতিমধ্যে কোম্পানীৰ নতুন চিহ্ন লাগি গৈছে—“অধিক উৎপাদনৰ বাবে আধুনিকীকৰণ আৰম্ভ।”
ৰজনী আৰু তেওঁৰ বন্ধু ৰাহুলে, যি বাগিচাৰ শিক্ষানুষ্ঠানত শিক্ষক, এই পৰিস্থিতিত গাঁওবাসীৰ মিটিঙৰ আয়োজন কৰিলে।
ৰজনীয়ে ক’লে—
“চাৰা-জোপা, মাটি—এইবোৰ কেৱল বস্তু নহয়। এইবোৰ আমাৰ ইতিকথা। আমি কিয় ভয় খাম? আমি আমাৰ কথাবোৰ লিখিম, ক’ব, শুনাম!”
এদিন, চুপচাপকৈ বাগিচাৰ ভিতৰত ফটো উঠাই ফুৰা এজন মানুহ ধৰা পৰিল। সেয়া আছিল কোম্পানীৰ লোক, যি মাটিৰ ছবি আৰু মানচিত্র সংগ্ৰহ কৰি আছিল।
“সেই লোকজনকে ধৰি থানালৈ নিছো!”—মুছাফিৰ ডেকাই গৰজ ধৰিলে।
কিন্তু ঠিক সেই সময়তে বাগিচাৰ তলৰ পথত ৰজনীয়ে দেখা পালে ৰঞ্জন সেন। মুখৰ ভাব চিন্তনাক্ত।
“আপুনি আমাৰ লগত আছে নে সেই কোম্পানীৰ লগত?”—ৰজনীয়ে সুধিলে সিধাসৰলকৈ।
ৰঞ্জন ক’বলৈ চেষ্টা কৰিলে, “মই গুৱাহাটীৰ পৰা আহিছোঁ বুলিও, মোৰ দেউতাকে এই চাহ বাগিচাত কাম কৰিছিল। মই জানো, এই মাটি কেনেকৈ গঢ়ি উঠিছে। মই কোনো কাগজত চহি কৰা নাই। মইো তোমালোকৰ দলে আছোঁ।”
“আপুনি যদি আমাৰ দলে, তেন্তে আপুনি বাৰু প্ৰমাণ দিয়ক,”—ৰাহুলে ক’লে।
তেতিয়া ৰঞ্জনে ক’লে—“মই মিডিয়াত কাম কৰা এগৰাকী বন্ধু লৈ আহিম। তেওঁক সকলো ঘটনা দেখাম।”
এই সময়তে ৰজনীৰ মনে এক চিন্তা খুন্দ খাই উঠিল—তেওঁ লিখা কাহিনীবোৰ এতিয়া কেৱল খাতাত বন্দী। বাহিৰলৈ ইয়াক উলিয়াব লাগিব।
এই ভাবনা লৈ ৰজনীয়ে তেওঁৰ লেখাত আধাৰিত এটি খুলি-মেলি কৰা চিঠি লিখিলে। শিৰোনাম দিছিল—
“পাতৰ খঙ”
“আমি মাটিৰ সন্তান। আমি চাহপাত লোটা নকৰোঁ, আমি চাহপাতৰ সৈতে গীত গাওঁ। কোম্পানী আহে, যায়, কিন্তু আমাৰ মাটিবোৰ—য’ত আমি কান্দো, হাঁহো, জীৱন পাতো—সেইবোৰৰ মূল্যপান চাব লাগে। আমাৰ কথা, আমাৰ কাহিনী, কিজানি আপোনালোকৰ চাহকাপত মিঠা লাগে নেকি?”
এই চিঠিখন ফটোসহ মিডিয়ালৈ পঠিওৱা হ’ল। ৰাহুলৰ সহায়ত গুৱাহাটীৰ বাতৰিৰ এগৰাকী সাংবাদিক—অসীম বৰুৱা—এই বিষয়ে অনুসন্ধান কৰিবলৈ আহি পৰিল।
“মই জনাব খোজোঁ—এইখিনি মাটিৰ ইতিকথা কেৱল চাহপাতত সীমাবদ্ধ নহয়। ইয়াত মানুহ আছে, গান আছে, ক্ষোভ আছে”—অসীমে ক’লে।
এইটো শুনি ৰজনীৰ মুখত ঈষৎ হাঁহি—এটা আশাৰ ৰেঙণি।
কিন্তু ঠিক সেই নিশাই, বাগিচাৰ এটা অংশত অগ্নিসংযোগ হ’ল। কেইবাটাও চাহজোপা জুইত জ্বলি গ’ল।
কোনে কৰিলে? গাঁওবাসী নে বহিৰাগত?
এই উত্তৰ নাজানিলেও এটা কথা স্পষ্ট হ’ল—চাহপাতৰ সেউজীয়াৰ তলত এতিয়া দগ্ধ হ’ব পৰা খঙ লুকাই আছে।
গুপুত কাগজৰ পাত্ৰ
বৃষ্টিপাতৰ পিচত চাহ বাগিচা যেন সেউজীয়া গীতৰ ৰূপ ল’লে। কিন্তু সেই সেউজত এতিয়া গুমোট পৰা বতাহ। ৰজনীৰ মনত এটা স্থিৰ সিদ্ধান্ত—এইখিনিৰ কাহিনী দেশ-বিদেশলৈ ক’ব লাগিব। নিজে ভবা কথাবোৰ খাতাত লিখি তেওঁ অসীম বৰুৱালৈ পঠিয়ালে।
চিঠিখনত তেওঁ লিখিলে:
“আমাৰ হাতৰ তালুত সোমাই যোৱা পাতবোৰ কেৱল চাহ নোহোৱা, সিহঁত আমাৰ সুৰ, মৰম, আৰু সংহতি। আপুনি ই কাহিনী জনাব, কিন্তু আমাদের নামবোৰ সংৰক্ষণ কৰক।”
অসীম বৰুৱাই উত্তৰ দিলে,
“তোমাৰ কাহিনী পঢ়ি মোৰ চকু সপোন দেখি উঠিল। মই কলকাতাৰ এখন নামী বাতৰি কাকতৰ ‘গ্ৰাউণ্ড জিৰ’ শাখালৈ এইটো আগবঢ়াম। কিন্তু যদি কিবা দস্তাবেজ, প্ৰমাণ থাকে—এইটো বহুত সহায়ক হ’ব।”
ইফালে গাঁওখনত আতংক বৃদ্ধি পাইছে। আগতীয়াকৈ গাওঁবুঢ়া গগৈয়ে ৰজনীক মাতি ক’লে—
“তই বহুত ডাঙৰ কাম কৰিবি বুলি মনত হয়, লৰা। কিন্তু তোৰ বাবেই ভয় লাগে। বহুতেই চায়—তই থমকি যোৱাস। এদিন মোৰ এটা বাকচ দিছিল মোৰ দেউতাই, জতিয়া ইষ্ট ইণ্ডিয়া কোম্পানী এই চাহ বাগিচা ল’লে।”
বাকচখন এখন পিতলৰ বাকচ। ভিতৰত থাকিল এটা গুপুত পঞ্জিকা, কিছুমান ইংৰাজীত লিখা চুক্তিপত্ৰ, আৰু বহুত পুৰণি কাগজ—য’ত কোৱা হৈছে, মাটি ক্ৰয় নে বন্দোবস্ত?
এইবোৰ কোনোখনো দলিলত দৃষ্টিগোচৰ হোৱা নাছিল।
“এইবোৰ সংৰক্ষণ কৰি ৰাখ। কাকো বুজাই নেদিহ। অসীমবাবুক দিলেহে দিবি। তেওঁ জানে কি কৰিব।” — গগৈ বুঢ়াই ক’লে।
ইপিনে কোম্পানীৰ লোকেও নিজৰ দাও চলাই আছিল। এজন নাম নোলোৱা বিষয়া গাঁওখনৰ যুৱক কেইজনক ক’লে, “যদি তহঁত চুপ থাকে, তহঁলোকৰ চাকৰি হব। নাইবা… বাহিৰৰ ঠিকা লোক আহিব।”
ৰাহুলে ৰজনীক ক’লে—
“আমাৰ মাটিৰ যুদ্ধ এতিয়া দলিলত হ’ব, আৰু কলমত। এই পিতলৰ বাকচটোৱেই আমাৰ অস্ত্ৰ।”
এইসময়তে অসীম বৰুৱাই বুলেটিন এখন প্ৰকাশ কৰিলে:
“বোকাখাটৰ চাহ বাগিচাত ১৯৫৭ৰ পুৰণি চুক্তি ভংগ? নতুন কোম্পানীৰ আগ্ৰাসনৰ পিছুত ক’লা চাল নেকি?”
প্ৰবন্ধটোত কোনো নাম দিয়া নহ’ল, কিন্তু ৰজনীৰ লিখা অংশবোৰ ধৰি সংবাদটো অতি সংবেদনশীল ৰূপত প্ৰকাশ পালে।
এই খবৰৰ পাছত অঞ্চলটোৰ সাংবাদিকসকল, সমাজকৰ্মীসকল গাঁওলৈ আহি পৰিল। সেইসকলৰ মাজত এজন আছিল মিজোৰামৰ পৰা অহা গবেষক, যিজনে চাহ বাগিচাৰ জনজাতীয় ইতিহাসৰ ওপৰত পিএইচডি কৰিছিল।
“তোমাৰ লগত দেখা হ’বই লাগিব,” তেওঁ ক’লে ৰজনীক। “তোমাৰ লেখাবোৰ আমি জাৰ্মানীলৈ লব খুজিছোঁ—এজন অধ্যাপক পাঠ্যপুথি বনাবলৈ খুজিছে।”
এই কথা শুনি ৰজনীৰ হাত কঁপি গ’ল। সপোনে এতিয়া দুৱাৰ খুলি দিলে যেন। কিন্তু সেই সন্ধিয়াই, তেওঁ ঘৰত উভতনিৰ সময়ত লক্ষ্য কৰিলে—ঘৰৰ আগৰ থালত এখন কাগজ পিন্ধি থোৱা।
“চুপ থাক। নহ’লে পাত-গছৰ নিচিনা জুইত পোৰি যাবি।”
তেওঁ পিন্ধা চন্দ্ৰবিন্দু ওলাল কাষৰ কাষতে।
বুজি পালে—এয়া কেৱল চাহপাতৰ যুদ্ধ নহয়। এইটো এখন সঁচাৰ বচনক লুকুৱাব নোখোজা মানসিকতাৰ বিৰুদ্ধে সমাজৰ যুঁজ।
কিন্তু ৰজনীৰ চকুত ভয় নাছিল—তেওঁৰ খাতাত আগন্তুক পাতৰ শিৰোনাম আছিল:
“চুপ থাকিলে, পাত মৰি যায়। মাত দিলে, পাত গীত হয়।”
বাহিৰৰ বাতৰি
বহাগৰ পূৰ্ণিমাৰ নিশা। চাহ বাগিচাৰ ওপৰত জোনাক পৰি যেন পাত্ৰত দুধ ঢালিছে। সেই শুৱনি ৰাতিত, গাঁওখনত গা-খঙীয়া বাতৰি এখন সোমাল—”ৰজনী বৰাৰ কাহিনী জাৰ্মানীৰ এক সাহিত্য পত্রিকাত প্ৰকাশ পালে!”
এই খবৰৰ মাজতে অসীম বৰুৱাই ফোন কৰিলে—
“ৰজনী, তোমাৰ লেখা জাৰ্মানীত অনুবাদ হৈ পঠোৱা হৈছে। অধ্যাপক হান্স ফ্ৰেডৰিচে কৈছে—চাহপাতৰ লোকসাহিত্য আৰু লোকজীৱনৰ ওপৰত এনেধৰণৰ আত্মভিত্তিক লেখা তেওঁ আগতে নেপঠিছিল। তেওঁ আন্তর্জাতিক আলোচনা সভাত ইয়াক উদ্ধৃত কৰিব বুলি জনাইছে।”
চকু ভিজা ভিজা হৈ আহিল ৰজনীৰ। মাত কঁপালেও আত্মবিশ্বাসেৰে ভৰা—
“ইয়াত মানুহৰ গল্প আছে, সাহসেৰে লিখা। মোৰ মাত কিছুমান পাতলৈ গৈছে… এইয়ে যথেষ্ট।”
ইপিনে, কোম্পানীৰ মূল বিষয়া—সঞ্জীৱ নায়েক—চিন্তিত হ’ল। “এই লেখিকা-লিখিকা কৰিব বিচৰা লৰা-ছোৱালিয়েই এতিয়া আমাৰ বিৰুদ্ধে ঠিয়া হৈ আছে,” তেওঁ ক’লে গোপন মিটিঙত।
তেওঁ নিৰ্দেশ দিলে—
“গাঁওখনত সভা বন্ধ কৰক, চাহবাগিচাত কাম কৰা যিসকলে মিডিয়াত মাত দিলে, তেওঁলোকক স্হানান্তৰ কৰক। আৰু সেয়ে কৰিব লগা হ’লে—তেওঁলোকক বহিষ্কাৰ কৰক।”
এই খবৰৰ লগে লগে, গাঁওবাসীয়ে সংগঠন গঠন কৰিলে—“পাত সংহতি সমিতি”। ৰাহুল, গগৈ বুঢ়া, আৰু ৰজনী এই সংগঠনৰ মুখ্য মুখ।
গাঁওখনৰ মাজত এজন ডেকাই মাইক লৈ ক’লে—
“আমি ক’ৰবাত যাম নে? এই মাটিতেই জন্ম, এই মাটিতেই ঘাম, আৰু এই মাটিতেই সপোন।”
চাহপাত বিচৰা মহিলা সকলেও গীত গাবলৈ ধৰিলে—
পাতত লিখা দিনবোৰ
গছৰ বুকুত গুজি ৰখা
এতিয়া বাতাহত কৈছে—
শুনা, শুনা আমাৰ কাহিনী।
বাতৰি কাকতৰ এখনত শীৰ্ষ সংবাদ হ’ল—”অসমৰ এখন গাঁৱে চাহ কোম্পানীৰ আগ্ৰাসনৰ বিৰুদ্ধে লিখা আৰু সংগঠনেৰে প্ৰতিবাদ কৰে”
এই কথা শুনি, দিল্লীৰ এখন NGO—”জন্মমাটি”—ৰ পৰা এজন প্রতিনিধি আহিল। তেওঁ ক’লে—
“আমাৰ পৰা আইনী সহায়, ৰিপৰ্ট প্রস্তুত, আৰু চাইটেশ্যন পাব। আপুনি যদি ইচ্ছা কৰে, ৰজনীজী, আপোনাৰ কথা আমরা সংসদীয় সমিতিলৈ আগবঢ়াম।”
এতিয়া ৰজনীৰ নামটো কেৱল চাহবাগিচাৰ পথত নহয়, বাতৰিৰ কাগজ, পডকাষ্ট, আৰু সাহিত্য আলোচনিত ছপিয়েই আছে। কিন্তু বিপদৰ ছাঁহে একোখনেও ৰেহাই দিয়া নাই।
এদিন বেলিকাত, ৰজনী বাগিচাৰ ওপৰেদি গৈ আছিল। হঠাৎ এজন ডেকাই পথ আটকালে—
“চাৰিয়ে চাৰিওফালে কোম্পানীৰ লোক। তুমি যিমান বেছি মাত দিবা, তেনেই বেছি বিপদ। এইটো লেখালেখি নহয়, যুদ্ধ।”
ৰজনীয়ে কোনো উত্তৰ নিদিয়ে খোজ ল’লে। কিন্তু মুখত অটুট একোটা কথা—
“যুদ্ধ যদি হয়, তেতিয়া কলমেৰে হ’ব। আৰু সেই কলম আমাৰ পিতৃ-মাতৃৰ ঘামত চোপা।”
ঠিক সেইদিনা পুৱা, গগৈ বুঢ়াৰ ওচৰলৈ এখন চিঠি আহে।
“আপোনালোকৰ মাটি অধিকাৰ সংক্রান্ত আবেদন গ্রহণ কৰা হ’ল। এই মাটিবোৰ কোনো বেআইনী বিক্ৰি চুক্তিত অর্ন্তভুক্ত নহয় বুলি ৰাজহ বিভাগৰ সিদ্ধান্ত।”
এই বাতৰিৰ লগে লগে গাঁওখনত যেন বিজয়ৰ উল্লাস।
চাহ বাগিচাৰ মাজৰ গছবোৰো যেন সেই দিনা সিহঁতৰ বংশধৰসকলক আশীৰ্বাদ দিলে।
কিন্তু ৰজনীৰ মনত এতিয়া এটা লক্ষ্য—এই কাহিনী পুথি ৰূপে ছপাব।
মিডিয়াত প্ৰথম সাক্ষাৎকাৰত তেওঁ ক’লে—
“আমি কেৱল চাহ নোবোৱো, আমি চাহৰ মাজেৰে জীৱনৰ স্বাৰ্থকতা বোৱা। সেইবাবে, মোৰ কিতাপৰ নাম হ’ব: ‘পাতৰ গীত’।”
পাতৰ গীত
শৰতৰ পুৱা। বোকাখাটৰ আকাশ নিস্পাপ সেউজ। চাহপাতবোৰে হাঁহি হাঁহি ৰোদ চুলি ধৰিছে। ৰজনীৰ গাৰ আঁচলত ছপা শব্দ—“পাতৰ গীত”। সেয়া আছিল তেওঁৰ প্ৰথম পুথিৰ নাম, যিটো আজি গুৱাহাটী সাহিত্য উত্সৱত উন্মোচন হ’ব।
এই উত্সৱত অংশ লৈছিল বহুজন। বিদেশৰ পৰা আহিছিল অধ্যাপক হান্স ফ্ৰেডৰিচ, দিল্লীৰ পৰা অসমীয়া সাহিত্য সমালোচক ৰেবতী হেমচন্দ্ৰ, আৰু অসমত সামাজিক ন্যায়ৰ বাবে কাম কৰা বহু সংগঠন।
ৰজনী মঞ্চত আহি ক’লে—
“এই পুথিখন মোৰ কথা নহয়, ই আমাৰ কথা। যিসকলে পাত কুটি গীত গায়, যিসকলে গছৰ হেঁপাহ বুজে, আৰু যিসকলে পাহাৰৰ বুকুত পোহৰৰ আশাৰে শুই থাকে—সিহঁতই ই কিতাপ।”
“চাহ মাত্ৰ এক উৎপাদন বস্তু নহয়। ই আমাৰ ইতিহাস, জীৱন, আৰু বিদ্ৰোহ। মোৰ মাত নুশুনিলেও পাতে পাতে সেই মাত জীয়াই থাকে।”
পুথিখনৰ মোহৰ পাতত আছিল এক ফটো—চাহ বাগিচাৰ মাজত ৰজনী, কাষত ৰাহুল আৰু গগৈ বুঢ়া, পিছফালে গাঁওবাসী। সেউজ, কেঁচা কঁহুৱা, আৰু সেউজীয়া পাটত মোৰা এই বোকাখাট গাঁৱৰ প্ৰতিচ্ছবি।
ইফালে, ইষ্টাৰ্ন গ্ৰীন কোম্পানী অসম চৰকাৰৰ পৰা অনুমোদন নোপোৱাৰ ফলত, নিজৰ আগ্ৰাসী পৰিকল্পনা স্থগিত কৰে। ৰজনীৰ প্ৰবন্ধ, অসীমৰ বুলেটিন, আৰু NGO-ৰ আইনী লড়াইয়ে এক মিলিত প্ৰতিবাদ গঢ়ি তোলে।
গাঁওখনৰ পৰা পঠোৱা চিঠিৰ আধাৰত কেন্দ্ৰীয় চৰকাৰে “চাহ বাগিচাৰ সাংস্কৃতিক অধিকাৰ” নামৰ এটা বিশেষ প্ৰকল্প আৰম্ভ কৰে।
‘পাতৰ গীত’ৰ পৰা এখন উদ্ধৃতি:
“আমি পোহৰৰ সাধ লোৱা মানুহ। পাতত সুৰ লুকুৱাই, গছত আশা গুজি ৰাখোঁ। কোম্পানী আহে যায়, কিন্তু পাতৰ বুকুত নাম লিখা মানুহবোৰ সদায় থাকি যায়।”
গাঁওখনৰ জীৱনত উলট-পালট পৰিৱৰ্তন আহে। ৰজনী গাঁওখনত এখন পাঠাগাৰ স্থাপন কৰে—“পাতৰ পাঠাগাৰ”—য’ত চাহ বাগিচাৰ শিশুসকলে গল্প পঢ়ে, গান গায়, আৰু নিজৰ কথাও লিখে।
একদিন, এজন সৰু ল’ৰা—নীলু—তেওঁক সুধিলে,
“ৰজনী বাপু, আপুনি চাহপাত লিখে নেকি?”
ৰজনী হাঁহিলে—
“চাহপাত লিখা নহয়, চাহপাতত লিখা কথা শুনিবলৈ শিকিছোঁ।”
শেষ দৃষ্টান্ত
এদিন বাটৰ পিনে চাহ গছৰ ফাঁকেৰে ৰজনীয়ে চাই থাকিল।
পখিলা এটা পাতত বহি আছিল। পাতটো নীৰৱ, কিন্তু তাৰ মাজত লিখা আছিল—“আছোঁ মই, ক’বলৈ মাত পালে।”
সেয়াই আছিল—
“পাতৰ গীত”।
-শেষ-
