হিমাংশু কাকতি
অসম বিশ্ববিদ্যালয়ৰ জেড হোস্টেলৰ তিন নম্বৰ ব্লকৰ চৌপাশত গভীৰ নিশাৰ নীৰৱতা জাপ মাৰি আছিল। আকাশখনত খৰাসৰা জোনাকিয়ে হোস্টেলৰ টিনৰ ছাদত মিহলি আলোকেৰে এক অব্যক্ত রহস্যৰ আবৰণ সৃষ্টি কৰিছিল। ৰুম নম্বৰ 217 ত তিনিজন বন্ধুই বহি আছিল—অভিষেক, ঋত্বিক আৰু মীম। তেওঁলোকে সদায় ৰাতিপুৱা বসি আড্ডা মাৰিছিল, চাহ খাইছিল, কেতিয়াবা বিশ্ববিদ্যালয়ৰ নৱতম গুজব বা কেতিয়াবা নিজৰ কল্পনাৰ অভিযানে মগ্ন হৈছিল। সেয়াই চলি আছিল সেই নিশাটোতেও। অভিষেক এজন চঞ্চল আৰু কৌতুহলী ছাত্ৰ, যিজনে সদায় পুরণি কিতাপ বা নথিপত্র সংগ্ৰহ কৰিবলৈ ভাল পায়। সেই ৰাতি তেওঁ পুৰণি গ্ৰন্থাগাৰৰ এটা নিলামত পোৱা ১৯৭০ চনৰ অসম বিশ্ববিদ্যালয়ৰ আনুষ্ঠানিক আলোচনীখন লৈ আহিছিল। কিতাপখনত থকা ফটোৰ ভিতৰত এটা বিশেষ ভাবে অভিষেকৰ চকুত পৰে—একখন পুৰণি দলিলৰ ছবি, যাৰ পৃষ্ঠাত লালচে দাগৰ ভিতৰত এটা খোলা চিঠিৰ দৰে দেখা গৈছিল। অৱশ্যে বাস্তৱতে পৃষ্ঠাৰ দুটা পাত আটাইতকৈ পিছত এটা সুৰক্ষিত খাম আছিল, যিটো বৰ্ধমানৰ পাগুৰিৰ নিচিনাকৈ পৃষ্ঠাৰ সৈতে লাগি আছিল। মীমৰ তৎপৰতাত খামখন উলিয়াই খোলা হ’ল, আৰু তাৰ ভিতৰত এটা পুৰণি চিঠি—হাতেদি লিখা, পাতল কাগজত, কালি প্ৰায় মচি যোৱা অৱস্থাত।
চিঠিখনত ইংৰাজীত লিখা আছিল:
“If you’re reading this, you’ve already started the journey. Go to the window that never opens. Z is not the end, it’s the start.”
এইটুকু বাক্যতেই তিনিজন বন্ধুৰ ভিতৰত এক বিস্ময়, কৌতুহল আৰু উত্তেজনাৰ সৃষ্টি হয়। চিঠিৰ দ্বিতীয় অংশত কিছুমান সংখ্যাৰ ধাঁধা আৰু অক্ষৰৰ গড়মিল—A=1, B=2, Z=? এই ধৰণৰ এটা সংকেত থকা আছিল। ঋত্বিক, যি সাধাৰণতে বিজ্ঞানশাখাৰ গম্ভীৰ ছাত্ৰ, সদায় যুক্তি আৰু প্ৰমাণৰ পৃষ্ঠপোষক, সেয়া দেখে ক’লে—”ইয়াত কিবা গেম হ’ব পাৰে। হয়তো বিগত দশকত কোনো গোটে এক গুপ্ত ক্লাব চলাইছিল, আৰু এই চিঠি সেই সময়ৰ নিদৰ্শন।” কিন্তু অভিষেকৰ মত ছিল সম্পূৰ্ণ বেলেগ। তেওঁৰ মতে, এই চিঠি গুপ্ত ধনৰ সংকেত—যি হ’ব পাৰে কিবা দৰদামৰ বস্তু, অথবা কোনো গুৰুত্বপূর্ণ তথ্য, যাক কেতিয়াবা কোনোবাই লুকুৱাই থৈছিল। মীম, যিজন সাহসী আৰু যুক্তিবাদী ছাত্ৰী, ক’লে—”মানিলে পাৰা, কিন্তু জানো এইটো গম্ভীৰ কিবা নহয়? যদি এইবোৰ কেৱল সময় নষ্ট কৰাৰ এক উপায় হয়?” অভিষেক হাহি ক’লে, “সময় নষ্ট কৰিবলৈ তো আমি আড্ডা মৰো। আজিকালি কিবা রহস্য উলিওৱা নাই বহুদিন—চাওঁ আহা। ক’ত যে যায় চিঠিখন।” কথাৰ অন্তত তেওঁলোকে সিদ্ধান্ত লয়—চিঠিখনত উল্লেখ কৰা “window that never opens” চিনাক্ত কৰাৰ।
পৰদিনা পুৱা তিনিজন একেলগে পুৰণি পাঠাগাৰৰ ফটোৰ সৈতে তুলনা কৰি এটা ঘৰুৱা অনুসন্ধান আৰম্ভ কৰে। পাঠাগাৰৰ দোচলাত থকা এটা অদ্ভুত জানালাৰ ফটো তেওঁলোকৰ আগত থকা চিঠিৰ ছবিৰ সৈতে মিলে যায়। সেই জানালাখন অতি বেছি সময় ধৰি বন্ধ আছিল, কিয়নো সেই দিশখনত এতিয়া কোনো কাম-কাজ নাছিল। জানালাৰ ঠিক কাষত থকা এটি পাথৰৰ খুটিৰ ফাঁকত হাত দিছিল মীমে, আৰু অলপ মাটিৰ গাতত খুছলি থাকি থকা এখন সৰু শিলৰ বাকচ উলিয়াই আনে। সেই বাকচৰ ভিতৰত থাকে দ্বিতীয় টুকুৰা কাগজ—অন্য এখন চিঠি, যিটোত লিখা থাকে:
“Lies lie beneath the stone steps. Don’t trust everyone.”
সেই সময়তে এখন বৰষুণ আহে, আকাশ আঁতৰি যায়, আৰু হঠাৎ যেন সময় স্থবিৰ হৈ পৰে। তেতিয়াৰে পৰা তেওঁলোকৰ জীৱনত আৰম্ভ হয় এক ভিন্ন ধৰণৰ অধ্যায়—য’ত সকলো ধাপেই নতুন, বিপদজনক আৰু সন্দেহজনক। আৰু তেওঁলোক বুজি পায়—এইটো কেৱল এখন ধাঁধা নহয়, এইটো হ’ল এটা রহস্য, যাৰ অন্তত আছে ইতিহাস, ষড়যন্ত্ৰ, আৰু হয়তো গুপ্ত ধনৰ সন্ধান। Z হোস্টেলৰ সেই নিশা, সেই চিঠি, আৰু সেই বন্ধ জানালা—তেওঁলোকৰ জীৱনৰ গতি, বন্ধুত্ব আৰু সাহসৰ পৰীক্ষাৰ আৰম্ভণি হ’ব বুলি তেওঁলোকে কল্পনাও কৰা নাছিল।
–
সেই পুৱাটোৰ সোঁৱৰণি তেওঁলোক কেতিয়াও পাহৰি নোৱাৰিব—বিষণ্ণ আকাশ, হালধীয়া ৰঙৰ ছাঁতিপাতি, আৰু পুৰণি পাঠাগাৰৰ কাষত দাঁড়িয়ে থকা তেওঁলোক। পাঠাগাৰৰ বেয়া অৱস্থাৰ সৈতে লগ লাগি আছিল এক পৰিত্যক্ত গম্ভীৰতা—যেন তাত কেতিয়াও কিবা গুপ্ত কথা থোৱা আছে। জানালাখন যিটো চিঠিৰ ফটোত দেখা গৈছিল, সেয়া পাঠাগাৰৰ দোচলাৰ পশ্চিম-পাটীৰ শেষ খুন্তিত আছিল—শূন্য চকুৰ দৰে, বহুবছৰ ধৰি বন্ধ। অভিষেক আগবাঢ়ি গৈ মাটি চুই চুই পৰীক্ষা কৰোঁতেই দেখা পালে, জানালাৰ ঠিক তলত কিবা উজ্বল বস্তু এটা মাটিৰ গাতেৰে বাহিৰ হৈ আছে। সাৱধানে খুঁটিয়ে উলিয়াই চালে—এটা জং লগা শিলৰ বাকচ। তাৰ ওপৰত খোদাই কৰা আছিল এখন সৰু চিহ্ন—একটা চক্ৰ, যাৰ মাজতে “Z” অক্ষৰখন উলটি দিয়া অৱস্থাত। বাকচখন খুলিবৰ সময়ত মীমৰ মুখত চিন্তাৰ ছাঁ—”এইটো কি হয় যদি কিবা বিপদজনক বস্তু হয়? অথবা কিবা অসুখৰ দৰে কেমিকেল?” অভিষেকে হাঁহি দিলে—”তেতিয়া মই আগতেই মৰিম। তুমিএ মিউজিকেল ট্রিবিউট দিবা, ঠিক আছে?” বাকচখনৰ ভিতৰত এটা সৰু কাগজত কেবল একোটা বাক্য লিখা আছিল: “Lies lie beneath the stone steps. Don’t trust everyone.” সেই সময়ত, তেওঁলোকৰ চকুৰ আগত আচলতে সময় ৰৈ গ’ল যেন।
ঋত্বিকে চিঠিখন লৈ পুনৰ যাচাই কৰিল—”stone steps” মানে কি হ’ব পাৰে? পাঠাগাৰৰ দৰজাৰ সিঁড়ি, নে হোস্টেলৰ সিঁড়ি? কিন্তু কাগজখনৰ শেষ কথাটো তেওঁলোকক বেছি চিন্তিত কৰিলে—“Don’t trust everyone.” সেইটো যেন কিবা সাবধানবাণী, যেন কেৱল চিঠি খনেই নহয়, তেওঁৰ সৃষ্টিকাৰীয়ে জনাব খুজিছিল—এই গেমটোত সকলো নিসংকোচে বিশ্বাস কৰিব নালাগে। অভিষেকে পিছদিনা পৰ্যন্ত বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পুৰণি নথিপত্ৰ চুই চাই থাকিল—বুঝিবলৈ যে কোন সময়ছোৱাত পাঠাগাৰৰ অংশৰ কোনো পুনঃগঠন বা গুপ্ত ঘৰৰ ব্যৱহাৰ হৈছিল নেকি। অৱশেষত তেওঁ এটা ১৯৮৫ চনৰ মানচিত্ৰ উলিয়াই আনিলে, য’ত দেখা যায়—পাঠাগাৰৰ পিছফালে এটা অতিরিক্ত তল আছিল, যি এতিয়া বন্ধ। তেওঁলোকে ঠিক কৰে—আহি থকা শনিবাৰে ৰাতি, যাব পাঠাগাৰৰ সিঁড়িৰ তলত সন্ধান কৰিবলৈ, যেতিয়া কেইবাজনো কৰ্মচাৰী থাকিব নালাগে।
শনিবাৰৰ ৰাতি এখন দীঘল টৰ্চ, দুডাল কেঁচা গামোচা আৰু অভিষেকৰ সৰু ছেটা স্ক্ৰু-ড্ৰাইভাৰ লৈ তিনিজন বন্ধুই গ’ল পাঠাগাৰৰ গোপন সিঁড়িৰ ফালে। সিঁড়িখন পাথৰেৰে গঠিত, অন্ধকাৰ, আৰু স্পষ্ট দেখা গৈছিল—কিছুমান অংশত শিলৰ তলত ফাঁক আছে। মীমে বুটৰ আগভাগেৰে ঠেলি দেখিছিল, হঠাৎ এফালৰ শিলটো অলপ তললৈ দাঙি পৰে। সেই খুন্দনিৰে এটা সৰু গহ্বৰ দেখা যায়, য’ত হাত সোমালে অভিষেকে উলিয়ায় এটা কাগজ—এটা হাতেখতীয়া মানচিত্ৰ। মানচিত্ৰখন আছিল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ, কিন্তু তাত দেখুওৱা আছিল কিছুমান স্থান যি এতিয়া মানচিত্ৰত নাই—বিলুপ্ত ৰুম, গোপন কৰিডৰ, আৰু শেষত এখন লাল কালিৰে বৰ্গ কৰি লিখা আছিল: “Zero Point”। তাতেই তেওঁলোকে পুৰণি ইতিহাসৰ এক জটিল, অদ্ভুত গন্তব্যৰ দিশত আগবাঢ়া আৰম্ভ কৰে—Z যি শেষ নহয়, আৰম্ভণি। আৰু চিঠিখনৰ সন্দেহজনক বাক্য, “Don’t trust everyone,”—তেওঁলোকৰ ভিতৰতো সন্দেহৰ বীজ বপন কৰি থলে। হয়তো এই গেমত, এই পথত, সৰু ভুলেই হব পাৰে ভয়ংকৰ বিপদৰ আৰম্ভণি।
–
“Zero Point” নামটো যেন তিনিজনৰ কাণত বাজি থকা এক গুপ্ত সংকেত। পুৰণি মানচিত্ৰখনৰ আঁচনি অনুসৰি, Zero Point আছিল এখন সৰু কক্ষ—যি অসম বিশ্ববিদ্যালয়ৰ প্ৰাচীন বিজ্ঞান শাখাৰ পুৰণি লেব’ৰেটৰিৰ তলত অৱস্থিত। কিন্তু আধুনিক মানচিত্ৰত সেই ঠাইৰ কোনো দৃষ্টান্ত নাই। অভিষেক ক’লে, “এইটা হয়তো সেই যুগৰ গোপন গবেষণাৰ স্থান, যি এতিয়া বিস্মৃত। কেতিয়াবা বিজ্ঞানীসকলে নিজ নিজ গৱেষণা গোপন কৰি ৰাখিছিল—অলপ যেন মুভি টাইপ হ’ব পাৰে, কিন্তু অসম্ভৱও নহয়।” মীমে সন্দেহেৰে ক’লে, “এই মানচিত্ৰটোত যি অংশ আছে, তাত আঁচনিৰ দৰে আকঁচৰ কৰা হৈছে এখন চক্ৰ—আরু তাৰ মাজত Z।” সেই A=1, B=2 ৰ ধাঁধাটো স্মৰণ কৰাত ঋত্বিকে উভতি ক’লে—“Z মানে 26, কিন্তু চিঠিখনত কোৱা হৈছে ‘Z is not the end, it’s the start’। হয়তো Z কোনো সংকেত, নে কোনো সংঘৰ চিহ্ন।” সেই সময়ত হঠাৎ এক গুৰুত্বপূৰ্ণ তথ্য সাঙুৰি ধৰে—অধ্যাপক দত্ত, যি এতিয়া ইতিহাস বিভাগৰ অধ্যাপক, ইতিপূৰ্বে সেই বিজ্ঞান শাখাত কৰ্মৰত আছিল। আৰু তেওঁ ১৯৯৫ চনত “Project Z” নামৰ এটা গৱেষণা নথি দাখিল কৰিছিল—যি গোপন ৰূপে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা আঁতৰাই লোৱা হয়।
অভিষেক আৰু মীম অধ্যাপক দত্তৰ বিষয়ে অধিক জানিবলৈ চেষ্টা কৰে। তেওঁলোকে পুৰণি শিক্ষাৰ্থী বুলেটিন চাৰ্চ কৰি পায়—অধ্যাপক দত্তৰ নাম এজন গুপ্ত সংঘৰ সদস্য হিচাপে উল্লেখ আছে। সেই সংঘৰ নাম আছিল “Sigma Circle”, যাৰ উদ্দেশ্য আছিল বিশ্ববিদ্যালয়ৰ ভৱিষ্যৎ গঠনত গুপ্ত তথ্য সংগ্ৰহ কৰা। এই তথ্য পোৱাৰ লগে লগে মীমৰ মূৰত এখন চিন্তা বাজে—“চিঠিখনত কোৱা হৈছে ‘Don’t trust everyone’। যদি অধ্যাপক দত্তে এই গুপ্ত ধনৰ সন্ধান আগততে পাইছিল আৰু কোনো কাৰণত লুকুৱাই থৈছিল?” ঋত্বিকে কয়, “তেওঁ হয়তো জানে Zero Point ক’ত, আৰু সেই বাবে মানচিত্ৰবোৰ, চিঠিবোৰ এতিয়া অগোচৰ কৰি দিছিল।” অভিষেকৰ উৎসাহ এতিয়া দ্বিগুণ—তেওঁ গোপনে অধ্যাপক দত্তৰ ক্লাচৰ শেষত তেওঁৰ লগ পাই প্রশ্ন কৰে, “Sir, is there really a place called Zero Point in the old Science Block?” অধ্যাপক দত্তৰ মুখত অদ্ভুত মিচিকিয়া হাঁহি—যেন তেওঁ এই প্ৰশ্নৰ অপেক্ষাত আছিল। তেওঁ কেবল কৈছিল, “Some doors are better left unopened, young man.” এই কথাটোৱে যেন চিঠিৰ বাক্যৰ প্ৰতিধ্বনি।
অধ্যাপক দত্তৰ আচৰণৰ সন্দেহপূৰ্ণ ভঙী আৰু Zero Pointৰ গুজব—এই দুয়ো মিলি অনুসন্ধানটোক ভয়ংকৰ কৰি তোলে। এতিয়া তিনিজন বন্ধুৱে সিদ্ধান্ত লয়—নিজে গৈ অনুসন্ধান কৰিব লাগিব। পুৰণি বিজ্ঞান শাখাত, ৰাতিপুৱা তিনিঘণ্টাৰ বাবে বিদ্যুৎ সংযোগ বন্ধ থাকে—সেই সময়ত তেওঁলোকে Zero Point চাবলৈ যাব। তেওঁলোকে বাহিৰৰ সহায় লৈছে—একজন IT ছাত্ৰ, হেমন্ত, যিয়ে তেওঁলোকৰ বাবে বিজ্ঞান শাখাৰ চাবি আৰু ভিতৰৰ নক্সা সংগ্ৰহ কৰে। হেমন্তে তেওঁলোকক অগ্ৰিম সাবধান কৰি কয়—“এইটো কেৱল খেলা নহয়। বহুবছৰ ধৰি যি তথ্য লুকুৱাই ৰাখা হৈছে, সেইটো জানিবলৈ গৈ যদি কেতিয়াবা কোনোজন উগ্ৰ হয়, ভয় পাব নালাগে।” এইবাৰ বন্ধুত্বৰ মাজত ছাঁ পৰে। মীম ভবা শুরু কৰে—সঁচাকৈয়ে কি অভিষেকৰ এই উৎসাহ নিছক অভিযানেৰে সীমাবদ্ধ, না কোনো ব্যক্তিগত লাভৰ আশাৰে তেওঁ আগবাঢ়িছে? ঋত্বিকৰো মুখ গম্ভীৰ—তেওঁ পাহৰি গৈছে চিৰকাল বিজ্ঞানৰ নিয়ম, এতিয়া তেওঁ বিশ্বাস কৰিব লগা হৈছে একোটা চিঠি, একোটা সংকেত। আৰু ঠিক সেই সময়ত, তেওঁলোকৰ মোবাইলত এটা অচিনাকী নাম্বাৰৰ পৰা এখন মেচেজ আহে:
“If you go to Zero Point, you may never come back.”
–
Zero Point যাত্ৰাৰ আগৰ ৰাতি, Z হোস্টেলৰ বেছিভাগ ৰুমেই অন্ধকাৰত ডুবি গৈছিল, কিন্তু 217 নম্বৰ কোঠা সজাগতাৰে জ্বলি আছিল। অভিষেক কম্পিউটাৰৰ পৰ্দাত মানচিত্ৰখন পুনঃ পৰীক্ষা কৰি আছিল, ঋত্বিক ফ্লেচলাইট, মোটা দড়ি আৰু এণ্টি-ডাষ্ট মাক্স সাজু কৰি ৰাখিছিল, আৰু মীম জানালিৰ কাষত চুপচাপ বহি আছিল। তাৰ মুখত চিন্তাৰ ছাঁ, চকুত এক গভীৰ দ্বিধা। তেওঁ বৰ্ধিত কণ্ঠে ক’লে, “তুমি ভাবিছা এইটো কেৱল গুপ্ত ধনৰ খেলা। কিন্তু হেমন্তৰ মেছেজ পাইছা নে? যদি ইয়াৰ পিছুত কিবা ডেঞ্জাৰ থাকে?” অভিষেক লাফ দি উঠিল, “মীম, ভয় কৰি এতিয়া পিছু হঠি নোৱাৰি। আমি মানচিত্ৰত টোকা কৰা ঠিক স্থানটো পাইছোঁ—এইটো ইতিহাস, আৰু হয়তো…হয়তো এইবোৰ আমাৰ বাবে নহয়, কিন্তু আমি এতিয়া ইফালে হঁহিয়াই থমকি থাকিলেও এতিয়া পিছু হটা মানেই হ’ল ভয়ৰ আগত হাৰ মানা।” মীম ৰুখা স্বৰত উত্তৰ দিলে, “ভয় মানে হাৰ নহয়। আমি জানোনে কাক বিশ্বাস কৰিব পাৰোঁ? এই চিঠিবোৰ ক’ৰ পৰা আহিল, কিয় আহিল, আৰু কিয় এতিয়া? তই নে জান, অভিষেক—এইবোৰ হয়তো মাত্ৰ তথ্য নহয়, হয়তো কিছুমান মানুহৰ ইতিহাসক লুকুৱাই থোৱাৰ প্রচেষ্টা!”
এই মুহূর্তত বন্ধুত্বৰ মাজত গভীৰ দাৰি দেখা যায়। অভিষেকৰ সৃষ্টিশীল কৌতুহলক মীম সন্দেহৰ চকুত দেখা আৰম্ভ কৰে, আৰু ঋত্বিক, যিজনে দুয়োৰ মাজত সাধাৰণতে সেতু হিচাপে কাম কৰে, চুপচাপ থাকে। তেওঁ কেবল ভাবে—এই অভিযানে আমি তিনিজন একেলগে আছিলোঁ, কিন্তু এতিয়া যেন আমাৰ উদ্দেশ্য, মনোবৃত্তি, আৰু বিশ্বাসৰ মাজত পৰিস্ফুট হোৱা হোৱা বিভাজনে আমি আলাদা কৰি পেলাইছে। তেওঁ এক সময়ত মৃদুভাৱে ক’লে, “সঁচাকৈ যদি বিপদ থাকে, আমি তিনিও একেলগে মুখামুখি হম। কিন্তু আমি যদি এতিয়া পিছু হটোঁ, আমি জানিব নোৱাৰোঁ—Zero Pointত কি লুকাই আছে।” কথাষাৰ মীমৰ বুকুত বাজি গ’ল, তেওঁ মনত কৰিলে—বিশ্ববিদ্যালয়খনত এনে এটি সময় আহিছিল যেতিয়া তেওঁলোকে একেলগে হাৰ মানি থিয় দিছিল—নটিশ বোর্ডত ভুলেৰে নাম থকা হ’লে, নে কোনো শিক্ষক অন্যায়েৰে নম্বৰ কাটি দিছিল। সেই সময়তো তেওঁলোকে ৰাতি ভগা মেজত বহি ন্যায় বিচাৰি পথ খুজিছিল। সেয়া আজিও কি একে?
পৰদিনা পুৱা, তেওঁলোকে গোপনে বিজ্ঞান শাখালৈ আগবাঢ়ে। হেমন্তে তেওঁলোকক যি চাবি দিছিল, তাতে পুৰণি ল্যাবৰেটৰিৰ এক পেছলা দৰজা খুলা যায়। ভিতৰখন অন্ধকাৰ আৰু বেছি বেছি ধুলি-মাকুৰে ভৰপূৰ্ণ। তেওঁলোকে কেঁচা গামোচাৰে নাক-মুখ ঢাকি আগবাঢ়ে। জানো লগা নহ’লেও, ভাঁজ খোৱা লেপচাৰৰ তলত লুকাই থাকে এখন পাথৰৰ ফলক। সেই ফলকখন খুচুৰি ওপৰত তুলিলে দেখা যায় এখন গহ্বৰ, সিঁড়ি থকা এখন সৰু কোঠালৈ নামি যোৱাৰ পথ। মীম পিছেৰে হাঁপ ধৰি ক’লে, “এইটো সঁচাকৈ Zero Point নেকি?” অভিষেক ইতিমধ্যে নামিবলৈ আৰম্ভ কৰি দিছিল। যিমানেই তললৈ গৈছিল, তিমানেই শীতলতা, তিমানেই নিৰৱতা আৰু তিমানেই ধোঁকাজালৰ অনুভৱ। তললৈ নামি, তেওঁলোকে পায় এখন চৌকা কক্ষ—য’ত এজোপা লোহাৰ বাকচ, কেইটামান গছৰ বাকলি, আৰু বহুবছৰৰ ধুলি। কিন্তু কক্ষটোৰ চাৰিওফালে দেয়ালত অদ্ভুত চিহ্ন—Z, আকৃতিৰ বিন্যাস, আৰু সংযুক্ত ইংৰাজী বাক্য:
“They looked for gold. They never returned. Only those who look for truth may pass.”
এই বাক্যবোৰ দেখে তেওঁলোকৰ বুকু কাঁপিবলৈ ধৰিল। এতিয়া তেওঁলোকে জানে—এইটো কেৱল গুপ্ত ধনৰ অভিযান নহয়, এইটো সত্যৰ সন্ধান, আৰু হয়তো কোনো পাপৰ প্ৰতিকাৰ। বন্ধুত্বৰ পাত্ৰত পৰিক্ষাৰ জল ঢালি তেওঁলোকে এতিয়া প্ৰতিজ্ঞা কৰে—যি আহে, সেয়া একেলগে। পিছত নহয়, বেলেগ নহয়। Zero Point হ’ল কেৱল এটা স্থান নহয়, সেইটো হ’ল বন্ধুত্ব, সাহস আৰু সত্যৰ এক অগভীৰ কুয়া—য’ত নামি গ’লে উঠি অহা সহজ নহয়।
–
Zero Point-ৰ অন্ধকাৰ কক্ষখনৰ ভিতৰত থোৱা লোহাৰ বাকচখন খোলাত তেওঁলোকে পায় এটা বহুকালি পচা নথিপত্ৰৰ গোট—য’ত সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ আছিল এখন মানচিত্ৰৰ দৰে এটা তালিকা, যিটো কোনো সংগঠন বা ক্লাবৰ পঞ্জীভুক্ত সদস্যৰ নামৰ দৰে সাজি লেখা আছিল। কাগজখনৰ ওপৰত মিঠা পেঞ্চিলে দাঙি দাঙি থকা ছাত্ৰসকলৰ নামৰ লগত এটি শব্দ ঘাইকৈ লেখা আছিল—”Sigma-7″। এই নামটো মাত্ৰ অক্ষৰে নহয়, যেন এটি সংগঠন, এটি সংঘ, অথবা এজন গুপ্ত সংগঠকৰ নিৰ্দেশ। আৰু কাগজখনৰ শেষত থকা কোৰা ৰঙৰ কাগজৰ তলত উলমি থকা এটা QR ক’ড স্কেন কৰাৰ লগে লগে, অভিষেকৰ মোবাইলত খুলি যায় এখন অদ্ভুত ফাইল: “PROJECT Z – CLASSIFIED”। প্ৰচণ্ড উত্তেজনাৰে তেওঁলোকে সেই পিডিএফ খন চাবলৈ আৰম্ভ কৰে, য’ত বিজ্ঞান শাখাৰ ১৯৮৩-৮৮ চনৰ এক গুপ্ত গৱেষণাৰ বিষয়ে তথ্য আছিল। পৃষ্ঠা দুটাৰ পিছতেই এটা লাইন তেওঁলোকক থমকি ৰাখে—
“Final instructions and artifact hidden at base station — Sigma Club, Guwahati.”
মীম বিস্ময়ৰে চিঞৰি উঠে, “গুৱাহাটী! এইবোৰ গুৱাহাটীৰ সংগঠন আছিল নে?” অভিষেক চুপচাপ মূৰ নিদি কয়, “হয়। আৰু এই CLUB আজি যদি থাকেই, তেন্তে তাৰ ভিতৰত পুৰণি ‘Z’ সংঘৰ মূল চাবিকাঠি থাকিব পাৰে।”
তেওঁলোকে গুৱাহাটীৰ খবৰ ঘাঁহিবলৈ আৰম্ভ কৰে—Sigma-7 নামৰ কোনো ক্লাব বা সংগঠন। ইন্টাৰনেটত কোনো অতি পৰিচিত তথ্য পোৱা নাযায়, কিন্তু হেমন্তৰ সহায়ত অভিষেক পায় এখন পুৰণি ব্লগ পোষ্ট—“সত্তৰ দশকত গুৱাহাটীত থকা এখন গোপন সাংস্কৃতিক গোষ্ঠী, যি ছাত্ৰ আৰু গৱেষকৰ গুপ্ত সংহতি হিচাপে কাম কৰিছিল।” ঠিকানা উল্লেখ আছিল—“Shantipur Road, Maligaon, Guwahati – Sigma Basement Archives.” এই শ্বাসকষ্টজনক তথ্যৰে তেওঁলোকে ৰিজাৰ্ভেশ্বন লয় শিলচৰৰ পৰা গুৱাহাটীৰ বাবে, নাম লুকুৱাই বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা এটা অনুমানৰ নিৰ্দেশত। ৰেলযাত্ৰা আৰু চলাফৰা যেন এটা গুপ্ত মিছনৰ অংশ হৈ পৰে—জানো তেওঁলোকে কোনো বৃহৎ ষড়যন্ত্র উন্মোচন কৰিবলৈ ওলাইছে। গুৱাহাটীত উপস্থিত হোৱাৰ লগে লগে তেওঁলোকে মালিগাঁৱৰ শান্তিপুৰ ৰোডত যায়, য’ত পুৰণি এক-তলা ঘৰ এখন দেখা যায়—তালাবদ্ধ, বনজংগলেৰে ঘেৰা। কাষৰ ঘৰজোপাত এখন জুতা মেন্ডৰ দোকানৰ গৰাকী কয়, “এইটো পুৰণি SIGMA CLUB আছিল, সোনকালে বন্ধ হৈ গ’ল। বহুবছৰ ধৰি কাকো দেখা নগ’লে।”
তেওঁলোকে সেই তালা খোলা চেষ্টা নকৰি চৌপাশ চাই দেখে—ঘৰৰ পিছফালে এটা জানালাৰ ফাল ধ্বংস হৈ আছে, যি পথেদি সহজে ভিতৰ সোমাই যাব পাৰি। মীম প্রথমে সংকোচ অনুভৱ কৰিছিল, কিন্তু অভিষেকৰ দৃঢ়তাই তেওঁক সাহস যোগায়। ভিতৰত সোমাই তেওঁলোকে দেখে এখন অন্ধকাৰ, ধুলি-ঢকা ৰুম—য’ত বিছিন্ন কাঠৰ তাকত এখন পুৰণি খাতা পোৱা যায়। সেই খাতাত লেখা থাকে Sigma Club ৰ ৭টা মূল সদস্যৰ নাম—এজনৰ নাম তাত অতি পৰিচিত: Dr. Shankar Dutta। মীমৰ কণ্ঠত স্পষ্ট তীব্ৰতা, “অধ্যাপক দত্ত নিজেই এই সংঘৰ সদস্য আছিল, আৰু তেওঁ সেই জানিও আমাৰ আগত গোপন কৰিছিল।” এই তথ্য যেন বন্ধুত্বৰ ভিতৰত নতুন উত্তেজনা সৃষ্টি কৰে। অভিষেক খাতাৰ শেষ পৃষ্ঠাৰ তলত অনুভৱ কৰে এক টান, যি শিলৰ ফালৰ নিচিনাকৈ এটা সৰু খোপ খুলি দিয়ে। তাৰ ভিতৰত থাকে এখন সৰু বাকচ—য’ত এটি আঁক-বাঁকযুক্ত কাঠৰ চাবি, আৰু এক চিঠি—“Return the key to where it belongs. Z will be unlocked only then.”
এই মুহূর্তত তেওঁলোকে বুজি পায়—এতিয়াও শেষ নহ’ল। চাবিখন কোনো স্থানৰ, কোনো আঁতৰ পৃথিৱীৰ ধাৰাজানিতে লুকাই থকা সত্যৰ দিশত তেওঁলোকক ল’য়ে যাব। আৰু Z—যি তেওঁলোকে ভাবিছিল শেষ বর্ণ, সেয়া এতিয়া হ’ল এক সূচনা বিন্দু, য’ত পৰা আৰম্ভ হ’ব এক গভীৰ ষড়যন্ত্রৰ মূল উন্মোচন। গুৱাহাটীৰ অন্ধকাৰ কোঠাৰ ভিতৰত, ধুলি-মাকুৰ আৰু সময়ৰ স্তব্ধতাৰ মাজত, তেওঁলোকে নিজৰ বন্ধুত্বৰ নতুন ৰূপ উপলব্ধি কৰে—এতিয়া তেওঁলোক কেৱল বন্ধু নহয়, তেওঁলোকে হৈছে এক অনুসন্ধানী দল, যি কেবল ধন বা গোপন কাহিনী বিচাৰি নহয়, সত্যৰ গভীৰতা স্পৰ্শ কৰিবলৈ ওলাই পৰিছে।
–
গুৱাহাটী যাত্ৰাৰ পৰা শিলচৰলৈ ঘূৰি আহি তেওঁলোকে Z হোস্টেলত সোমাইছিল সন্ধিয়া। অভিষেকৰ হাতত আছিল সেই কাঠৰ চাবিখন, মীমৰ ব্যাগত গোপন খাতা, আৰু ঋত্বিকৰ মোবাইলত Sigma Club ৰ চাবি সংশ্লিষ্ট QR ক’ডৰ স্কেন কৰা কপি। কিন্তু তেওঁলোকে জানিছিল—সেই কোষাগাৰখন খুলিবলৈ কেৱল চাবি নহয়, প্ৰয়োজন হ’ল সত্যৰ প্ৰৱেশপথ চিনাক্ত কৰাৰ। অভিষেকৰ চিন্তা এটা কথাতে ঘূৰি আহি থাকিল—চিঠিখনত লিখা আছিল, “Return the key to where it belongs.” মানে চাবিখন ঘূৰাই দিব লাগিব ক’লৈবা। আৰু সেই মুহূর্ততেই মীম একে সময়ত দুই কথাৰ মাজত সংযোগ ঘটালে—Sigma Club, Science Block, আৰু অধ্যাপক দত্ত। তেওঁ কয়, “যদি দত্তই Z সংঘৰ সদস্য আছিল, তেন্তে এই চাবিখন নিশ্চয় তেওঁৰ লগত জড়িত কোনো স্থানৰ। আৰু তেওঁ যদি চাবিখনৰ গুপ্ততা বৰ্তাই ৰাখিব খুজিছিল, তেন্তে তেওঁৰ ব্যক্তিগত জীৱন, তেওঁৰ কামৰ ঠাই—এইবোৰ বিচাৰি পোৱাটো আবশ্যক।” অভিষেক এক পৃষ্ঠালিপিৰ নিচিনা ভাবুক চেহেৰা কৰি ক’লে, “অধ্যাপক দত্তৰ বাসস্থান বিজ্ঞান শাখাৰ পিছফালে থকা শিক্ষক হোষ্টেলত। যদি কোনো গুপ্ত সংকেত থাকে, তেন্তে সেই বাসগৃহতে থাকিব পাৰে।”
তেওঁলোকে প্ৰাৰ্থনা কৰি ঠিক কৰে—এদিন ৰাতি অধ্যাপক দত্তৰ বাহিৰলৈ যোৱাৰ সুযোগ লৈ তেওঁৰ কোঠাৰ ভিতৰ সোমাব। সেই দিনটো আছিল বুধবাৰ, যেতিয়া অধ্যাপক দত্ত প্ৰতিদিনৰ দৰে নগাঁওগামী ট্ৰেইন ধৰি বিশেষ বক্তৃতাৰ বাবে গুছি গৈছিল। হেমন্তৰ সহায়ত তেওঁলোকে শিক্ষকৰ কোঠালৈ প্ৰৱেশ কৰাৰ ছাবি পায়। দত্তৰ কোঠাখন অতি সাধাৰণ—কেতবোৰ পুৰণি বই, এবিধ বিয়লি বেলি পৰ্যন্ত মুখ নখোলা জানালা, আৰু এখন ডাইনিং টেবুলৰ ওপৰত ধূলি-ঢকা ৰেকর্ডপ্লেয়াৰ। মীম চকুৰে স্পষ্ট গম পায়—বিছনাৰ ওচৰত থকা পুতলি আলমাৰীত এটা খালি ফটো ফ্রেম আছে, কিন্তু তাৰ পৃষ্ঠত ফিতাৰ নিচিনাকৈ কিবা আঁচ। ফটোত হাত দিয়া মাত্ৰেই, আঁচলতে সেয়া এজোপা গোপন ঘুৰ্নীয়াকৈ চলা তাক আছিল। তাৰ ভিতৰত আছিল এখন পুৰণি চিঠি—ড: শংকৰ দত্তৰ নিজ হাতে লিখা—
“They should not find it. Project Z was never meant to be discovered. If the key has surfaced, it must be returned to its origin before it’s too late.”
চিঠিখনৰ পাছফালে দিয়া আছিল এখন সৰু নক্সা, য’ত উল্লেখ আছিল—“Z basement vault, Science Block—Lower Tunnel Access.” মানে সেই গুপ্ত কক্ষ, য’ত তেওঁলোকে আগতে গৈছিল, তাত আছে আন এটা গুপ্ত চেম্বাৰ। সেইটোৱেই হ’ব পাৰে Project Z-ৰ মূল গোপন ভাণ্ডাৰ। অভিষেকৰ মুখত এখন বিস্ময়ৰ ছাঁ—“মেইন চাবিখন এই চেম্বাৰ খুলাৰ বাবে। আৰু হয়তো দত্তই সেইটো পুনৰ লুকুৱাই থৈছিল, যাতে কোনোবাই পোৱা নহয়।” কিন্তু একেটা সময়ত মীমৰ মুখত তীব্ৰ উদ্বেগ—“যদি দত্ত জানে যে আমি চাবিখন পাইছোঁ, তেন্তে তেওঁ কি কৰিব? যদি তেওঁ গম্ভীৰ ভাবে এই খোজবিলাকক বিপদ হিচাপে বিবেচনা কৰে?” কথাটো স্পষ্ট—অধ্যাপক দত্ত সন্মানীয়, কিন্তু গুপ্ত সংঘৰ সদস্য হিচাপে তেওঁৰ উদ্দেশ্য নিসংকোচ নহয়। হয়তো তেওঁ বিশ্ববিদ্যায়ৰ ইতিহাসৰ অন্ধকাৰ অধ্যায় এজোপা গোপন ৰাখিব খুজিছিল, যি এতিয়া প্ৰস্ফুটিত হৈছে।
এই বাৰৰ অনুসন্ধান সহজ নহ’ব বুলি তেওঁলোকে জানে। বিশেষকৈ এতিয়া, যেতিয়া অধ্যাপক দত্তৰ দৰে কোনোবাই জ্ঞাতসারে এই যাত্ৰা ৰোধ কৰিবলৈ ওলাইছে। তেওঁলোকে চাবিখন লৈ পুনৰ সেই গুপ্ত কক্ষলৈ যায়—Zero Pointৰ গহীনত। কক্ষখনৰ ঠাণ্ডা ঠাণ্ডা পৰিৱেশ আৰু টিলটিলাই থকা বাতি যেন অৱচেতন শক্তিৰে টানি লৈ যায়। এক প্ৰান্তত থকা ঢেপসীয়া লোহাৰ বাটামৰ মুখত তেওঁলোকে চাবিখনটো লগাই দিয়ে। এক মৰ্মন্তুদ শব্দৰ সৈতে দুৱাৰ খুলে, আৰু তাৰ ভিতৰত দেখা যায় এখন শক্ত কনক্রিটেৰে বান্ধি থোৱা “Z-চিহ্নিত” কাঠামো—যাৰ ওপৰত লেখা থাকে, “For the Truth Seekers Only.” কিন্তু ঠিক সেই সময়তে, কক্ষৰ পিছফালৰ ছাঁৰ মাজৰ পৰা এটি পোনপটীয়া শব্দ শুনা যায়—এজন পুৰণি কণ্ঠ: “You should have stopped.” তেওঁলোকে ঘূৰি চায়—অধ্যাপক দত্ত, টর্চৰ পোহৰ ল’ই ওলাই আহিছে অন্ধকাৰৰ মাজৰ পৰা। তেওঁৰ চকুত বিৰক্তি, বিষাদ আৰু বিস্ময় একেলগে। মীম থৰপকাই ক’লে, “আপুনি কিয় গোপন ৰাখিলে এইবোৰ? Project Zত কি আছে?” দত্ত গম্ভীৰ কণ্ঠে ক’লে, “কারণ, কোনো সময়ত সত্যটো জানিবলৈ মনুষ্য সমাজ প্রস্তুত নহয়। আৰু সত্যটো যদি উলিয়ায়—সেইটোৱেই হ’ব আমাৰ পতনৰ আৰম্ভণি।”
–
অন্ধকাৰ আৰু শীতলতা Z ভল্টৰ ভিতৰত যেন কনকালি ধৰাই দিলে। অধ্যাপক দত্তৰ মুখত কোনো উগ্ৰতা নাছিল, কিন্তু তেওঁৰ কণ্ঠত আছিল এক বিষণ্ণ নিৰ্দেশ: “এইটো বন্ধ কৰি দিয়া। যি তোমালোকে খুলি পেলাইছা, সেয়া কোনো গুপ্তধন নহয়। সেইটো এটা অধ্যায়—যি বিজ্ঞান আৰু নৈতিকতাৰ সীমা উলংঘন কৰি সৃষ্টি হৈছিল।” অভিষেক আগবাঢ়ি ক’লে, “আপুনি যদি আগতে কৈছিল, আমি হয়তো থমকি থাকিলোঁহেঁতেন। কিন্তু এতিয়া আমি পিছ ফিরিবলৈ আগ্রহী নহয়। PROJECT Z কি আছিল, জানিব লাগিব।” অধ্যাপক দত্ত এক হতাশ নিঃশ্বাস লৈ চকু বন্ধ কৰিলে, যেন বহু বছৰ আগৰ সময়লৈ উভতি গ’ল। “৮৫ চনত,” তেওঁ ক’লে, “Sigma Club ৰ অধীনত এজন ব্ৰিলিয়ান্ট ছাত্র—জয়নাথ পাটগিরি—মানৱ মস্তিষ্কৰ বিকল্প তথ্য-ভাণ্ডাৰ বনোৱাৰ এক অভিনৱ প্ৰয়াস আৰম্ভ কৰিছিল। সেই প্ৰকল্পৰ নামেই আছিল Project Z। উদ্দেশ্য আছিল—মৃত দেহৰ কোষত তথ্য স্থায়ীভাৱে সংৰক্ষণ কৰি জীৱিত মগজুলৈ স্থানান্তৰ কৰা। এই প্ৰকল্প সফল হৈছিল…আংশিকভাৱে। কিন্তু ফলাফল ভয়ংকৰ আছিল।”
তেওঁলোকে স্তব্ধ হৈ শুনিছিল। মীম ধীৰে ক’লে, “মানে…মৃতদেহকো তথ্য সংৰক্ষণের যন্ত্ৰ হিচাপে ব্যৱহাৰ কৰা হৈছিল?” দত্ত মাথোঁ মূৰ দিছিল। “জয়নাথ নিজেই আছিল প্ৰথম ‘host’—তেওঁ নিজৰ মগজুত সংৰক্ষণ কৰিছিল পুৰণি গুপ্ত তথ্য, ইতিহাস, ৰাজনীতিৰ একেলগে বিপজ্জনক অভিজ্ঞান। তেওঁ ক’লে—‘আমি যদি ইতিহাস বুজি ৰাখো, ভুল নকৰোঁ।’ কিন্তু ধাতব চিপ আৰু জীৱন্ত মগজুৰ সংযোগটো ক্ষিপ্ৰ আৰু বিপজ্জনক হৈছিল। তাৰে পৰা জীৱনৰ বিভ্ৰান্তি আৰম্ভ হয়। সেয়া গৱেষণা নহয়, উন্মাদনা হৈছিল।” অভিষেক আকৌ ক’লে, “আপুনি সেয়া বন্ধ নকৰিলে?” দত্ত তৎক্ষণাৎ উত্তৰ দিলে, “আমি চেষ্টা কৰিছিলোঁ। কিন্তু জয়নাথ ১৯৮৭ চনত অন্তর্ধান যায়। আৰু তেওঁৰ লগত PROJECT Z-ৰ এক প্ৰোটোটাইপো হেৰুৱায়। তেতিয়াৰে পৰাই, আমি সকলো নথি ধ্বংস কৰিছোঁ। কিন্তু হয়তো কিবা এটা আমি বাদ দিছিলোঁ। চিঠিবোৰ, সংকেতবোৰ…সেয়া হয়তো তেওঁ আগতেই সাজি থৈছিল—পুনৰ উদ্বোধনৰ আশাৰে।”
সেই মুহূর্তত মাটিৰ তলৰ ধাতুৰ বাকচখন খোলা হয়, যাৰ ভিতৰত থাকে এক ভয়ংকৰ বস্তু—এটা জৈৱ-ধাতব সিন্দুক, যাৰ ওপৰত খোদাই কৰা থাকে: “Cognitive Transmitter v1.0 – Z. PATGIRI”। সিন্দুকটোৰ কাচৰ মাজেৰে দেখা যায়—এটা আধা-পচা দেহৰ মাথা অংশ, য’ত ধাতৱ চিপ সংযুক্ত। মীম একেবাৰে পিছ হঠে, ঋত্বিক চিঞৰি উঠে—“এইটো অসম্ভৱ!” অভিষেক মাথোঁ তাক চায়—জ্ঞান, ভয় আৰু বিস্ময়ৰ সৈতে। অধ্যাপক দত্ত নিৰ্বিকাৰ কণ্ঠে ক’লে, “এইটো যদি সচল কৰা হয়, আমি হয়তো পাম এক নতুন যুগৰ জ্ঞান। কিন্তু একে সময়তে আমি উন্মুক্ত কৰিম এক অব্যক্ত বিভীষিকা—যি মগজুৰ ভিতৰত থকা সমস্ত তথ্য, সুখ-দুখ, উন্মাদনা—আমালৈ প্ৰেৰণ কৰিব।” দত্ত চকুত চকু দিয়া অভিষেক ক’লে, “এতিয়া সিদ্ধান্ত তোমালোকে ল’ব—এইটো বুজি থোৱা জ্ঞানৰ ভাণ্ডাৰ হব, না বন্ধ হ’ব চিৰদিনলৈ।” তিনিজনে একেলগে সন্মত হ’ল—এইটো কোনো গুপ্তধন নহয়, এইটো হ’ল এক নৈতিক দায়িত্ব। তেওঁলোকে সেই সিন্দুক পুনৰ লোহাৰ ভল্টত বন্ধ কৰি দিয়ে। চাবিখন তেওঁলোকে পেছত নিলৈ নিয়া নহয়—তেওঁলোকে সেইটো পুনৰ আগৰ ঠাইত, Sigma Club ৰ গুৱাহাটীৰ গহ্বৰখনত থৈ আহে—তাক পুনৰ জ্ঞান আৰু অনিয়মৰ সীমাৰ মাজত বন্দী কৰি।
–
শিলচৰলৈ উভতি অহাৰ সময়ত ট্রেনখন যেন তেওঁলোকৰ অন্তৰৰ ধ্বনিৰে একাত্ম হৈ বাজি আছিল—নিস্তব্ধ, ক্লান্তিকৰ, কিন্তু গভীৰকৈ কিছু এটা শিক্ষা দি যোৱা। অভিষেক, মীম, আৰু ঋত্বিক—তিনিজন বসি আছিল গাড়ীৰ এখন কোঠালীত, য’ত বহুবাৰ তেওঁলোকে একেলগে সপোন গঢ়িছিল, গীত গাইছিল, আৰু বিশ্ববিদ্যালয়ৰ চিন্তাৰ পৰা পৰাঞ্জলি মেলিছিল। কিন্তু আজিৰ যাত্ৰা আছিল অন্য। মীম ক’বলৈ ল’লে, “এইটো শেষ নে আৰম্ভণি?” অভিষেকে মিচিকিয়া হাঁহি দিলে, “চিঠিখনত যি লেখা আছিল—‘Z is not the end, it’s the start’, সেইটো হয়তো PROJECT Z-ৰ বাবে নহয়, হয়তো আমাৰ বাবে। আমাৰ মনৰ ভিতৰ এটা জানলা মুকলি হ’ল—আমি বুজিলোঁ, জ্ঞান পোৱাৰ আশাত কিমান মানুহ সীমা উলংঘন কৰিব পাৰে, আৰু আমি নিজেও কিমান পৰ্যন্ত আগবাঢ়াৰ সাহস ৰাখোঁ।” ঋত্বিকে পৃষ্ঠত মূৰ দি দিঠক দিয়েহে শুনি থাকিল। তাৰ চকুত ক্লান্তি, কিন্তু মুখত তৃপ্তি। তেওঁ তীব্ৰস্বৰত ক’লে, “আমি হয়তো গুপ্তধন পালোঁ নে নাই, সেইটো জানোঁ নহয়। কিন্তু আমি জানোঁ—আমি আমাৰ বন্ধুত্ব, আমাৰ বিবেক, আৰু আমাৰ ভিতৰৰ সাহসক চিনি পালোঁ। সেয়াই সকলোতকৈ মূল্যবান।”
বিশ্ববিদ্যালয়লৈ উভতি অহাৰ পাছত তেওঁলোকে নিজৰ আগৰ জীৱনত ঘূৰি আহিল। অভিষেক আগৰ দৰে ডিপার্টমেণ্টৰ পঢ়ুৱৈ, মীম গানৰ ক্লাছ চলাই, আৰু ঋত্বিক নাট্যদলৰ মহৰা চলায়। বাহিৰেৰে সকলো আগৰ দৰে, কিন্তু ভিতৰেৰে তেওঁলোকে এক বেলেগ লোক। অধ্যাপক দত্তৰ লগত তেওঁলোক পুনৰ দেখা নাপালে—তেওঁ অচিনকালে বিশ্ববিদ্যালয়ৰ পৰা অব্যাহতি লৈ গুছি গ’ল। কেইবামাহৰ পাছত মীম এটা চিঠি পায়—প্ৰেৰণ কৰা নাম নাই, ঠিকনাও নাই। মাত্ৰ ভিতৰত এখন কাগজত লিখা আছিল, “You made the right choice. Z is safe. Thank you.” আৰু লগত এখন ফটো—জয়নাথ পাটগিৰিৰ এটি পুৰণি ছবি, তেওঁৰ চকুত যেন এখন হাঁহি, যেন কোনো পুৰণি ভুলৰ প্ৰায়শ্চিত্ত। মীম সেই কাগজখিনি লগত ৰাখে, প্ৰতিটো পৃষ্ঠাৰ সৈতে যেন সময়ৰ বৰ্ণনাৰে বন্ধুত্বৰ সোঁৱৰণি বান্ধি ৰাখে।
বছৰ দুয়েকৰ পাছত, বিশ্ববিদ্যালয়ৰ এক অনুষ্ঠাত অভিষেক, মীম, আৰু ঋত্বিক পুনৰ মিলিত হয়। তেওঁলোকে এখন কাগজৰ ছাত্ৰ-সাহিত্যিকা বিশেষ সংখ্যাত যৌথভাৱে এখন লেখা প্ৰকাশ কৰে—“Z and Beyond: A Chronicle of Friendship”। সেই লেখাটোত PROJECT Z-ৰ কোনো গুপ্ত তথ্য উল্লেখ নাছিল, কিন্তু আছিল তিনিজন বন্ধুৰ অভিযানের গল্প—কেনেকৈ এটা চিঠিয়ে তেওঁলোকক বন্ধুত্বৰ পৰীক্ষা দিলে, বিপদৰ মুখামুখি কৰালে, আৰু শেষত সত্যৰ সন্ধানত লৈ গ’ল। পাঠকৰ মাজত লেখাটো সঁচাকৈ প্ৰচণ্ড জনপ্ৰিয় হয়—হয়তো তাৰ বাবে নহয় যে তাত গুপ্তধন আছিল, কিন্তু এজন পঢ়ুৱৈ, এজন সংগীতশিল্পী, আৰু এজন নাট্যকৰ্মীৰ বন্ধুত্ব, সাহস, আৰু বিবেকৰ গল্প আছিল। সেই দিনটোত, মঞ্চৰ পৰা ওলাই অহাৰ সময়ত, মীম ধীৰে ক’লে, “Z মানে আৰম্ভণি…হয়তো এইটো আমাৰ লেখক-জীৱনৰ Z।” অভিষেক ক’লে, “Z মানে Zero নহয়, সেয়া Zenith—সৰুতে সৃষ্টিৰ সৰ্বোচ্চ বিন্দু।” ঋত্বিক শেষত ক’লে, “Z মানে আমি।”
সেয়াই আছিল তেওঁলোকৰ সঁচা গুপ্তধন।
—-
