ৰূপজ্যোতি বৰা
১
কাজিৰঙাৰ প্ৰসিদ্ধ অৰণ্যৰ বুকুত পুৱাৰ সোনকালে মিঠা পুৱতিৰ কিৰণবোৰ পাৰত পাৰত পৰিছিল। জংঘলখনৰ শুৱনিৰ ভিতৰত শাল আৰু বৰগছৰ মাজত চিৰচেনা হৈ থকা গৰুগছৰ চাওঁ-পাৰা পখিলা উৰি ফুৰিছিল। বিনোদ বৰাই পুৱতিৰ বেলিকাই নিজৰ খাকি জাকেটটো গাত পেলাই ডিঙিত ৰঙা ৰুমাল বেঁধি কাজিৰঙাৰ মুখ্য বন পথত খোজ কঢ়াইছিল। তেওঁৰ চকু-কাণ তীক্ষ্ণ হৈ আছিল। অৰণ্যৰ শব্দবোৰ তেওঁ চিনিছিল—মোৰগৰ কুকুৰি, ধনেশ পখিলাৰ ডাক, আৰু দূৰত গঁড়ৰ কঢ়িয়াই খোৱা ডালপালাৰ শব্দ। সেইদিনা যেন বতাহটোও অশান্ত আছিল। জংঘলৰ ঠাণ্ডা হাওঁ বগাই গৈ আছিল, আৰু সেই হাওঁৰে আনি দিছিল এখন আশঙ্কাৰ বতৰা। হঠাৎ এটি কাঠছোৱাত লগোৱা বন কৰ্মী হৰেকৃষ্ণে জোৰে জোৰে চিঞৰি উঠিল, “বিনোদদা! আহক, ছাৰ! গণ্ডাৰ এজন মৃত দেখা গৈছে।” বিনোদৰ বুকু একেলগে হেঁপাহি উঠিল, তেওঁ পখিলা উৰা জংঘলখনৰ মাজেদি তৎক্ষণাৎ দৌৰিলে।
গছৰ শিপাত, পকা দলঙাৰ সমীপত, বৃহৎ গণ্ডাৰটো পৰি আছিল। গণ্ডাৰৰ মাটি লাল হৈছিল—তাজা তেজৰ ৰঙে মাটি ৰঙাইছিল। মৃত গণ্ডাৰৰ চকু খুলি আছিল, যেন মৃত্যুৰ পিছতো কোনো অজান শংকাই তাকে তাড়াইছিল। বিনোদ বহুত দিন এই অৰণ্যত আছে, কিন্তু এনে দৃশ্য কমেই দেখিছে। তেওঁ হাতৰ লাঠি লৈ মৃত গণ্ডাৰটো পৰীক্ষা কৰিলে। ডিঙিত গুলীৰ দাগ। খুব সতৰ্কতাৰ লগে বিনোদৰ চকু চৌদিশ ঘূৰি ফুৰিল, আৰু তেওঁৰ হৃদয়ৰ গতি বাঢ়ি গ’ল। কোনবা অজানাৰ কুকর্ম এই শান্তিপূর্ণ অৰণ্যত সঞ্চালিত হৈছে। তেওঁৰ মনত বহুত কথা আহিল — ই কি কেৱল এটা গণ্ডাৰৰ মৃত্যুমাত্ৰ নে কোনো ডাঙৰ চোৰাচালান চক্রৰ সলনি? হৰেকৃষ্ণৰ চকুত ভয় দেখা গৈছিল, আৰু সেও ফিছলি গ’ল—“ছাৰ, এইটো কোনে কৰিলে?”
জংঘলখনৰ সেই অঞ্চলটোত হঠাৎ এক অজান আতংক বিয়পি পৰিল। বিনোদ আৰু তেওঁৰ সহকৰ্মীসকলে গণ্ডাৰৰ মৃতদেহৰ চাৰিওফালে পদক্ষেপৰ চিন বিচাৰি ফুৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। নতুন চেৰেকি ভাঙি হোৱা ঘাঁইত মানুহৰ ভৰা জোতা দিছে, সেয়া স্পষ্ট দেখা গৈছিল। জংঘলৰ ঠাই বিশেষ চিনাকি বিনোদৰ বাবে; কিন্তু তেওঁ অনুভৱ কৰিলে যে এই পলাশ ফুল ফুৰা, কাঠ গছৰ শিপা আৰু গৰম বতাহৰে ভৰা কাজিৰঙাৰ বুকুত বৰ এক অশুভ ছায়া পৰিছে। দূৰতে এখন ধ্বংসস্তূপ গছৰ ফালে ধুমুহাৰ দৰে পখিলাবোৰ উৰি ফুৰিছিল। বিনোদৰ চকুত অজান চিন্তাৰ ছাঁ পৰিছিল, আৰু তেওঁৰ অন্তৰত এখন ধুনীয়াল বিয়পা জংঘলৰ মাজত এক বৃহৎ বিপদৰ বাণী বাজি উঠিছিল। তেওঁ তৎক্ষণাত উচ্চ আধিকাৰীক সংবাদ দিয়াৰ সিদ্ধান্ত ল’লে আৰু একে সময়তে তেওঁৰ মনত ঠিক কৰিলে—এই হত্যাৰ পিছে থকা কাহিনী যি নহওক, তাক পোহৰলৈ আনিবই।
দিনটোৰ বাকি সময়টো জংঘলখনৰ তলা-শিপা গমি চোৱাতেই কটাইছিল বিনোদ আৰু তেওঁৰ সহায়কসকলে। সোধপোছ কৰিছিল স্থানীয় বন কৰ্মী, অৰণ্যৰ গোটেই প্ৰান্তটোত চোকা চকু ৰখা হৈছিল। দিনটো উজলি গৈ গধূলি নেমে নেমে গ’ল, কিন্তু সেই গণ্ডাৰৰ মৃত্যুৰ কাহিনী স্পষ্ট নহ’ল। জংঘলখনৰ অন্তৰালৰ পৰা যেন অজান কিবা এটি চকু তেওঁলোকক চাই আছিল, আৰু কাজিৰঙাৰ শোভন প্ৰকৃতিৰ মাজতে লুকাই থকা এক গভীৰ ৰহস্যৰ কাহিনী আৰম্ভ হ’ল। বিনোদ জানিছিল, এইটো কেৱল আৰম্ভণি—অৰণ্যৰ গহীন অন্ধকাৰত লুকাই থকা ক’লা হাতবোৰক উন্মোচন কৰাৰ সময় আহিছে। জংঘলৰ নিৰৱতাৰ মাজত যেন গণ্ডাৰৰ সেই চকুৰ অভিসম্পাত বতাহৰ লগে লগে বিয়পি পৰিছিল।
২
কাজিৰঙাৰ বেলিকা পূবলৈ গৰমি-বতাহৰে বিয়পি পৰিছিল। বিনোদ বৰাই গণ্ডাৰৰ মৃতদেহৰ কাষত বহি থকা অৱস্থাত মাটিৰ ওপৰত আঙুলিৰে পুৰণি পদচিহ্নবোৰৰ খোঁজ ল’বলৈ চেষ্টা কৰিছিল। তেওঁ দেখিলে কিছুমান পদচিহ্ন বনৰ মাটিত গভীৰকৈ খোদাই থকা, যেন কোনো ডাঙৰ জোতা পিন্ধা মানুহে অতি গুৰুত্বপূৰ্ণ কামত তৎপর হৈ খোজ কঢ়াইছে। হঠাৎ বতাহৰ লগে লগে এটি চেনা কণ্ঠ শুনা গ’ল—“বিনোদ দা! আপোনাৰ এই ঠাইলৈ আহিবলৈ মোৰ বহু সময় লাগিল। সকলো কথাৰ কথা শুনিছোঁ। মই আপোনাৰ সহায় কৰিম।” চকু মেলিয়েই বিনোদ দেখি আচৰিত হ’ল। ওচৰৰ জিপৰ পৰা নমৰি আহিছিল ডিম্পী হাজৰিকা—মাজবোৰীয়া উজ্জ্বল চকুৰ এটি ডিঙিত ফেঁচা চাদৰ লগা যুৱতী। ডিম্পীৰ হাতত আছিল এখন ডাঙৰ দূৰবীন আৰু এখন পুৰণি নোটবুক। ডিম্পী আছিল অৰণ্যৰ জয়ী, অৰণ্যৰ সন্তান। তেওঁৰ পিতৃ আছিল বনকৰ্মীৰ জ্যেষ্ঠ ব্যক্তি, যাৰ মৃত্যু চোৰাশিকাৰীৰ গুলীত হৈছিল। সেইবাবে ডিম্পীৰ সপোন আছিল পিতৃৰ অসমাপ্ত কাম পূৰ্ণ কৰা। বিনোদ ডিম্পীৰ মুখত পঢ়িলে এক নিৰূপায় কিন্তু প্ৰতিজ্ঞাৰ পুৱা আভা।
ডিম্পীয়ে গণ্ডাৰৰ মৃতদেহখন পৰীক্ষা কৰি ক’লে, “এই কাম কোনো অসাধাৰণ চোৰাশিকাৰীৰ। পদচিহ্নবোৰ মন কৰি চাওক, বিনোদ দা। এইবোৰ স্থানীয় চোৰাশিকাৰীৰ নহয়। এনে ভঙ্গীত পিন্ধা জোতা এই জংঘলত দেখা নাযায়। আৰু মই চাইছোঁ, গুলি কৰা ঠাইটো দূৰৰ পৰা নিখুঁত নিশানা কৰা হৈছে।” তেওঁ দূৰবীনত জংঘলৰ গহীন দিশলৈ চাই থাকিল। ডিম্পীৰ তীক্ষ্ণ চকু বনৰ শিপাত কিছুমান নতুন চেৰেকি ভাঙি যোৱা গছৰ ডালৰ দিশত আটকাই থাকিল। ডিম্পীৰ কণ্ঠ কঠিন হ’ল, “অহা, বিনোদ দা। আমি সেই দিশলৈ যাওঁ। হয়তো কোনোবা প্ৰমাণ এতিয়াও পোৱা যাব।” বিনোদ কিছু নক’লে, মাথোঁ হাতত লাঠি মাৰি ডিম্পীৰ পাছে পাছে খোজ দিলে। দুইজন বন-পথে বাটালি, বৰগছ আৰু শালগছৰ মাজেদি আগবাঢ়ি গৈ গল। মাটিৰ ওপৰত কিছুমান সুৰঙ্গীয়া খোটালী পদচিহ্ন আৰু তাজা ছপ দেখা গৈছিল, যেন চোৰাশিকাৰীয়ে অলপ আগতেই সেই ঠাই পাৰ হৈছিল।
অৰণ্যৰ সেই অংশটোত বিৰাজ কৰিছিল এক গম্ভীৰ নিৰৱতা। বতাহৰ লগত কেতিয়াবা কিবা এটা ডালৰ ভাঙি পৰাৰ শব্দ আহি থাকিল। দূৰত এজন ধনেশ পখিলাই উৰিছে, কিন্তু ডিম্পী আৰু বিনোদৰ মনত আছিল এক আশঙ্কা। জংঘলৰ গহীনত ডিম্পীয়ে এটি অদ্ভুত বস্তু দেখিলে। গছৰ গোড়ালিত পৰি আছিল এটি ক’লা কাপোৰৰ চিৰা অংশ। তেওঁ কাপোৰটো মাটিৰ পৰা তুলিলে। কাপোৰৰ টুকুৰাটোত সৰু সৰু ৰক্তৰ ছপ আছিল। ডিম্পীয়ে কাপোৰটো বিনোদৰ ফালে দিছিল। “চাওক, বিনোদ দা! এই কাপোৰটো কোনো চোৰাশিকাৰীৰেই হ’ব। আৰু এই ছপবোৰ নতুন—অতি সঘনাই। হয়তো কোনো এক সংঘাত হৈছিল।” বিনোদৰ মুখ কঠিন হ’ল। সি জানিছিল যে এতিয়া বেপাৰত ভয় নকৰাকৈ সঁচাকৈয়ে চোৰাশিকাৰীৰ কাণ্ডৰ গভীৰলৈ যাব লাগিব। তেওঁ টেলিফোনত উচ্চ অধিকাৰীলৈ বতৰা দিলে আৰু সিদিনা সন্ধিয়া পূৰ্বে তেওঁলোকে সেই অঞ্চলটো চাৰিকাষে ঘেৰাও কৰিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে।
দিনটো গৈ গধূলি নেমে আহিল। চিপচিপীয়া জংঘলখনৰ মাজত থকা ছাঁবোৰ দীঘল-দীঘল হৈ গ’ল। ডিম্পী আৰু বিনোদৰ চকু চকুত এক কঠোৰ সিদ্ধান্তৰ আভা দেখা গৈছিল। তেওঁলোকে জানিছিল, এই ৰাতি বা ক’ৰবাত, চোৰাশিকাৰীৰ পিছু লোৱা অভিযান আৰম্ভ হ’ব। কাজিৰঙাৰ বুকুত নতুন এটি যুদ্ধ আৰম্ভ হৈছে—এইটো কেৱল জন্তু-প্ৰাণীৰ বাচি থাকিবলৈ নহয়, সেয়া কাজিৰঙাৰ মৰ্যাদা, অৰণ্যৰ আকাশত উৰি ফুৰা স্বাধীনতা আৰু জীৱন ৰক্ষা কৰিবলৈ লৰা এক যুদ্ধ। ডিম্পী নিজৰ মনত ঠিক কৰিলে, পিতৃৰ সেই অসমাপ্ত প্ৰতিজ্ঞা পূৰ্ণ কৰিবই, আৰু বিনোদো নিজৰ অভিজ্ঞতাৰ সকলো প্ৰয়োগ কৰি অৰণ্যৰ বুকুত লুকাই থকা অপৰাধীক ধৰিবই। জংঘলখনৰ গা-জুৰি বতাহখন বাগৰি গৈছিল, যেন এই নতুন যুদ্ধৰ আগমনী ঘণ্টা বাজাই আহিছিল।
৩
সন্ধিয়াৰ আকাশখনত লগনাৰ ৰঙেৰে সেউজীয়া অৰণ্যখনে যেন এক গভীৰ বেদনাৰ চাদৰেৰে ঢাকি ল’লে। জংঘলখনৰ বুকুত ৰাতিৰ চিৰচেনা শব্দবোৰে অলপ অলপকৈ বাজিবলৈ আৰম্ভ কৰিছিল। সেই সময়তে কাজিৰঙাৰ বন বিশ্রামগৃহৰ দিশৰ পৰা ধূলি উৰুৱাই এটি জিপ গাড়ী আহি থমকিল। গাড়ীৰ পৰা ওলাই আহিল এখন ডাঙৰ মুখৰ গোৰা মানুহজন—ডঃ লুকাস স্মিথ। উজ্জ্বল নীল চশমা পিন্ধা এই বিদেশী প্ৰাণীবিজ্ঞানীজন আছিল কাজিৰঙাৰ গণ্ডাৰৰ ওপৰত গভীৰ গৱেষণা কৰি থকা এজন নামী বিজ্ঞানী। তেওঁৰ হাতত আছিল এখন ডায়েৰী আৰু এখন দূৰবীন। বিনোদ আৰু ডিম্পী গণ্ডাৰৰ মৃতদেহৰ কাষতে থাকোঁতে লুকাস ওলাই আহি অলপ বেলি চুপ থাকি দৃশ্যটো পৰীক্ষা কৰি থাকিল। তাৰ পাছতে তেওঁ সঘনকৈ শ্বাস ল’লে আৰু গম্ভীৰভাৱে ক’লে, “বিনোদ, এইটো সাধাৰণ মৃত্যু নহয়। মই দূৰত থাকোতে বন্দুকৰ শব্দ শুনিছিলোঁ। মই ভাবিছিলোঁ পোহৰ বা বনকৰ্মীৰ কোনো কাৰ্য, কিন্তু এতিয়া দেখি সেয়া ভুল আছিল।”
লুকাসে মৃত গণ্ডাৰৰ গা ধৰি পৰীক্ষা কৰিলে। তেওঁৰ চকু বিশেষভাৱে গণ্ডাৰৰ ডিঙিত পোৱা গুলীৰ ঘাঁত আৱদ্ধ হ’ল। “দেখা গৈছে খুব অভিজ্ঞ শিকাৰীয়ে দূৰৰ পৰা নিশানা কৰি গুলীয়াইছে। এইটো কোনো নতুন চোৰাশিকাৰীৰ কাম নহয়। আৰু এইবোৰ প্ৰমাণ কৰি আছে যে গণ্ডাৰৰ সিংহটো কেৱল ধন লোভতে লৈ যোৱা হৈছে,” লুকাসৰ মুখত উদ্বেগৰ আভা দেখা গ’ল। তেওঁ হাতত থকা নোটবুকত কিছুমান লিখিবলৈ ধৰিলে। ডিম্পীয়ে ওচৰলৈ গৈ সুধিলে, “আপোনাৰ কিবা বিশেষ অনুমান আছে নেকি, ডঃ স্মিথ?” লুকাসে চকু দূৰত অৰণ্যৰ গভীৰ দিশত গচকালে আৰু ক’লে, “আমি যদি সঠিক বুজি পোৱা নোৱাৰোঁ, চোৰাশিকাৰী চক্রটো কাজিৰঙাৰ ভিতৰত নিজৰ ঘাঁটি বিস্তৃত কৰি পেলাব। এইবোৰ চোৰাচালানকাৰী চীন, ভিয়েতনাম বা অন্যান্য বিদেশী বজাৰত সিংহ বিক্ৰী কৰে। এতিয়া সময় আহিছে য’ত আমি সংঘবদ্ধভাৱে তদন্ত আগবঢ়াব লাগিব।”
ডঃ লুকাস, বিনোদ আৰু ডিম্পীয়ে একেলগে গণ্ডাৰৰ মৃতদেহৰ কাষত থকা মাটিত পদচিহ্ন, ভাঙি পৰা ডাল আৰু কাপোৰৰ টুকুৰা সকলো বিচাৰি মনযোগে পৰ্যালোচনা কৰিবলৈ ধৰিলে। বিনোদ লক্ষ্য কৰিলে, কিছুমান পদচিহ্নৰ ভাজেই ঠিক যেন বুটৰ তলৰ বিশেষ ডিজাইন, যি স্থানীয় বন কৰ্মী বা কৃষকৰ নহয়। লুকাসে নিজৰ কেমেৰা উলিয়াই প্ৰমাণবোৰ ফটো তুলি ৰাখিলে। তেওঁ ক’লে, “মই এইবোৰ ছবি বন বিভাগ আৰু আন্তৰ্জাতিক সংৰক্ষণ সংস্থালৈ পঠাম। আমি বহি থাকি হেৰোৱাৰ সময় নাই।” সেই ৰাতি তেওঁলোকে জংঘলখনৰ এখন মানচিত্ৰ মেলি গণ্ডাৰৰ মৃত্যুৰ স্থান আৰু চোৰাশিকাৰীৰ সম্ভাব্য পলায়নৰ পথ চিহ্নিত কৰিলে। ডিম্পীয়ে কৈছিল, “এই চোৰাশিকাৰী চক্র কামোৰিকুছি পথ আৰু লাহৰীচাপৰি ৰাস্তাৰ ফালে পলায়নৰ চেষ্টা কৰিব। আমি এইবোৰ অঞ্চলত নজৰ ৰখা উচিত।” বিনোদ আৰু লুকাস এই পৰিকল্পনাক স্থিৰ কৰি ৰাতিৰ অভিযানৰ বাবে তৈয়াৰ হ’ল।
জংঘলখনত ৰাতি গভীৰ হ’লে জীপৰ পোহৰৰ তলত তিনিজনে চুপচাপ অৰণ্যৰ গহীন ফাললৈ আগবাঢ়ি গৈছিল। পথবোৰ চেপেটা, মাটিত কাঁইট আৰু শিকলীয়া লতা। বিনোদৰ হাতত আছিল এখন ৰাইফল, ডিম্পীৰ হাতত শ্বটগান আৰু লুকাসৰ কঁকালত ঝুলিছিল সৰু ফৰচা আৰু কেমেৰা। জংঘলখনৰ নিশা যেন এক বিশাল কাৰাগাৰৰ দৰে লাগিছিল, য’ত পোহৰে ভয় পাই আঁতৰ গৈছিল। হঠাৎ ডিম্পীৰ চকু অলপ আঁতৰত এখন উৰুৱাই থকা ছাঁত পৰিল। সি ফিছলি ক’লে, “বিনোদ দা, তেতিয়ালৈ চাওক! কিবা মানুহৰ দৰে লাগিছে।” তিনিজনে পুৱাৰ দৰে জীপৰ পোহৰে সেই দিশত নিক্ষেপ কৰিলে, কিন্তু সেয়া মুহূর্ততে অদৃশ্য হ’ল। সেই নিশা তেওঁলোকে স্পষ্ট বুজিলে—চোৰাশিকাৰী চক্র অৰণ্যখনৰ মাজত এক অদৃশ্য কুণ্ডলীৰ দৰে ঘূৰি ফুৰিছে। কাজিৰঙাৰ বুকুত যে এটা গভীৰ ৰহস্য আৰু মৃত্যুৰ কুয়া পাক লৈছে, সেয়া এতিয়া তিনিজনৰ বাবে স্পষ্ট হৈ পৰিল।
৪
ৰাতি কটল, কিন্তু জংঘলখনৰ বুকুত সেই নিশা যেন এক অশান্তি পাক লৈ আছিল। বিনোদ, ডিম্পী আৰু ডঃ লুকাস জীপখন থিয় কৰি খোজে খোজে অৰণ্যখনৰ গহীনলৈ আগবাঢ়ি গৈ আছিল। জীপৰ পোহৰ আঁতৰাৰ লগে লগে অন্ধকাৰৰ গভীৰতা তেওঁলোকক আৱৰি ধৰিছিল। হাওঁ বগাই ফুৰিছিল, যেন অৰণ্যৰ জীৱ জন্তুবোৰে শোকৰ সুৰত মাত দিছিল। ডিম্পী মাটিত চকু গালি পদচিহ্নবোৰ খোজি আছিল। তেওঁ চকু সঘনাই মিটমিটাই ক’লে, “বিনোদ দা, চাওক। এই পদচিহ্নবোৰ পুৱা যি চাৰিলে তাৰপৰা ই বেলেগ। নতুন পদচিহ্ন। কেইঘণ্টা আগতে চোৰাশিকাৰীচক্ৰটো ইয়াৰে গৈছে।” বিনোদ সেই দিশত ৰাইফল টান কৰিলে। তেওঁলোক ধীৰে ধীৰে গছৰ ডালত পৰা জোতালাৰ চিহ্ন, ভাঙি পৰা ডাল আৰু মাজত মাজত মাটিত সিঁচৰা তাজা ছপবোৰ ধৰি আগবাঢ়ি গৈছিল।
জংঘলখনৰ মাজত এটি সৰু সৰু ডাঙৰ শিলৰ মাজেদি পাৰ হৈ তেওঁলোকে এখন পুৰণি গোপন পথ পালে। সেই পথটোৰ ওপৰত শালগছৰ ডাল, ওৰিধৰীয়া লতা আৰু পৰি থকা পতা মাৰ পৰা বুজি পোৱা গৈছিল যে ই বহুদিন ধৰি ব্যৱহৃত নহয়। কিন্তু পদচিহ্নবোৰৰ কঁপনি, আৰু চিৰা কাপোৰৰ টুকুৰা বুজাই দিছিল—এতিয়া এই পথটি চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ পলায়নৰ মূল ৰাস্তা। লুকাস ক’বলৈ ধৰিলে, “চোৰাশিকাৰীচক্ৰবোৰ এইবোৰ গোপন পথ ব্যৱহাৰ কৰি কামোৰিকুছি ঘাঁই নকৰাকৈ বাহিৰলৈ ওলাই যায়। আমি যদি এতিয়াই আগ নাৱাঢ়োঁ, সিহঁত পলাই যাব।” ডিম্পীয়ে হাতত থকা শ্বটগান সামৰি দৃঢ় কণ্ঠে ক’লে, “অহা, বিনোদ দা। আজিৰ ৰাতিয়েই আমি সেই চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ গোটেই পৰ্দা উলঙা কৰিম।”
অৰণ্যখনৰ গহীনলৈ বাট ধৰি গ’লত তেওঁলোকে লক্ষ্য কৰিলে—গছৰ ওপৰত সৰু সৰু কাপোৰৰ টুকুৰা, বুটৰ পুৰণি তলাৰ ছপ আৰু মাজে মাজে বুলেটৰ খালী খোল। জংঘলখন যেন তেওঁলোকক ৰহস্যৰ গহীনলৈ ডাকি আছিল। বিনোদৰ বুকু ধপধপাই আছিল; সি বুজি আছিল এই অভিযান এতিয়া জীৱন-আসনৰ যুদ্ধ। সেই গোপন পথটোৰ শেষত তেওঁলোকে এখন সৰু পুকুৰীৰ দাঁতিলৈ উপস্থিত হ’ল। সেই পুখুৰীৰ কাষত দেখা পালে এখন পুৰণি ঘাঁটিৰ অৱশেষ। ঘাঁটিখনত পৰি আছিল কিছুমান খালী সিংহ কাটা বাকচ আৰু ভাঙি পৰা বন্দুকৰ অংশ। লুকাস চকু বিস্ফাৰিত কৰি ক’লে, “চাওক, সেয়া চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ অস্থায়ী শিবিৰ আছিল। সিহঁত এইখিনিত গণ্ডাৰৰ সিংহ কাটি, বাকচত ভৰাই পলায়নৰ আয়োজন কৰিছিল।” ডিম্পীয়ে মাটিৰ পৰা সিংহৰ এটি সৰু টুকুৰা উদ্ধাৰ কৰিলে। তেওঁৰ চকুতে জলমলাই উঠিল। “এইখিনিত বহু গণ্ডাৰৰ আত্মা শইকত হৈ আছে, বিনোদ দা,” তেওঁ ক’বলৈ ধৰিলে।
অন্ধকাৰ গহীনেৰে বাট পাৰ হৈ তেওঁলোকে পুকুৰীৰ পাৰতে এটি বুলেটৰ খোল পালে, যাৰ ওপৰত বিদেশী কোম্পানীৰ ছাপ আছিল। লুকাসে ক’লে, “এইটো আন্তর্জাতিক চোৰাচালান চক্রৰ কাম। আমি এতিয়াই বন বিভাগ আৰু আৰক্ষীক খবৰ দি এই অঞ্চলটো ঘেৰাও কৰাও।” বিনোদ ৰেডিঅ’ত খবৰ দিলে আৰু বন কৰ্মীৰ এটি দল অতিৰিক্ত সহায়ৰ বাবে ৰাতি সেই পথলৈ আহিবলৈ আৰম্ভ কৰিলে। কাজিৰঙাৰ বুকুত সেই নিশা বতাহৰ সৰে বাজি থাকিল এক যুদ্ধৰ বাটৰ সংকেত। তেওঁলোক জানিছিল, সেই গোপন পথ আৰু শিবিৰৰ পিছু লই এতিয়া সিহঁতৰ অভিযানৰ দ্বিতীয় অধ্যায় আৰম্ভ হ’ব। ডিম্পী লঘু হাঁহি মাৰি ক’লে, “অৰণ্যৰ বুকুত লুকাই থকা চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ দিন গণনা আৰম্ভ হ’ল, বিনোদ দা।”
৫
জংঘলখনৰ বুকুত সেই ৰাতি যেন এক অদ্ভুত নীৰৱতা বিয়পি পৰিছিল। বিনোদ, ডিম্পী আৰু ডঃ লুকাস পুখুৰীৰ দাঁতিৰ শিবিৰৰ চিহ্নবোৰ মনত ৰাখি সেনা আৰু বনকৰ্মীৰ দল আহিললৈ অপেক্ষা কৰি আছিল। আকাশখনত আঠুৰূপে জিলিকি থকা জোনাকিত অৰণ্যখনৰ পুৰণি গছবোৰৰ ছাঁ বিৰাট দৈত্যৰ দৰে লাগিছিল। বতাহত লতা-পাতা কঁপি উঠিছিল, যেন অৰণ্য নিজেই নিশা হোৱা ঘটনাৰ সাক্ষী হৈ উঠিছে। বিনোদৰ কাণে কাণে পুলিস ৰেডিঅ’ৰ সংকেত বাজিছিল—অতিৰিক্ত দল আহি উপস্থিত হ’বলৈ অতি সোনকালে আহি আছে। ডিম্পীৰ হাতত বন্দুকৰ শক্তি আৰু চকুত প্ৰতিজ্ঞাৰ জুই দেখা গৈছিল। তেওঁ ধীৰে ক’লে, “বিনোদ দা, মই কেতিয়াও ভাবিছিলোঁ যে অৰণ্যৰ বুকুত যুদ্ধ কৰিব লগা হ’ব, কিন্তু এইটো যি আহিছে, সেয়া মোৰ পিতৃৰ অসমাপ্ত যুঁজ।”
তেওঁলোকৰ দল বনখনৰ গহীন বাটত বুজি বুজি আগুৱাই গৈছিল। কেতিয়াবা গছৰ মাজৰ পৰা শালিকৰ ফুত্কাৰ বা কুঁৱলীৰ ফালি ফালি সৰু প্ৰাণী ওলাব লগা শব্দ শুনা গৈছিল। কিন্তু সেই নিশা তেওঁলোকে অচিন বুলেটৰ শব্দ শুনিলে। বুলেটৰ শব্দৰ প্রতিধ্বনি গছৰ শিপা ভেদ কৰি দূৰৰ পৰা আহি গৈছিল। দলটো চমকি উঠিল। বিনোদ গম্ভীৰ কণ্ঠে ক’লে, “চোৰাশিকাৰীচক্ৰ অৰণ্যখনত আছে। সিহঁত হয়তো কিবা নতুন গণ্ডাৰক লক্ষ্য কৰি শিকাৰ কৰিছে। আমি একে ক্ষণত আগুৱাই যাব লাগিব।” অতি সতৰ্কতাৰে তেওঁলোকৰ পইচা-চোকা সুমাই অৰণ্যখনৰ গোপন বাট বগাই গৈছিল। জংঘলখনৰ সোঁতবাহী গীত যেন সেই নিশা বন্ধ হৈ পৰিছিল; কেৱল ভয় আৰু মৃত্যুজনিত অচিন আশঙ্কাই বতাহত মিশ্ৰিত হৈ ফুৰিছিল।
ডিম্পী দূৰলৈ চাই ক’লে, “চাওক, পোহৰৰ জোনাকিত ওচৰৰ বনত কিবা নড়াচৰা আছে। সিহঁত হয়তো চোৰাশিকাৰী।” তেওঁলোকে সোঁৱৰণি গছ আৰু শালগছৰ ছাঁৰ মাজেদি আগবাঢ়ি গৈ পোহৰ নিক্ষেপ কৰিলে। পোহৰৰ ৰশ্মিত দেখা পালে দুইজন মুখ আঁৰি ধৰা মানুহ কিবা এটা টানি আনি আছিল। ডিম্পীয়ে বন্দুকৰ মুঠি শক্ত কৰি ধৰি বিনোদক ইঙ্গিত দিলে। লুকাসে কেমেৰাত দৃশ্যটো বন্দী কৰিলে, যাতে প্ৰমাণ থাকক। বিনোদৰ কণ্ঠ সতৰ্ক হ’ল, “হাত ওপৰলৈ উঠাও, পুলিস!” সেই লগে লগে চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ এজন গুলী চলালে। সেই গুলী গছত খুন্দি বিকট শব্দ কৰি বাজি উঠিল। জংঘলখনৰ বায়ুমণ্ডলত যেন মৃত্যুৰ আতঙ্ক ফুটি পৰিল। বিনোদ আৰু তেওঁৰ দল মাটি সৰি আৱৰিলে আৰু ফিৰাল গুলী চলালে। চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ এজন আহত হ’ল আৰু বাকী দুজন অন্ধকাৰত পলাই গ’ল।
চোৰাশিকাৰীৰ লগত এই মুখামুখি সংঘাতৰ পাছত অৰণ্যখনৰ বুকুত ৰাতিটো কঠিন উত্তেজনাৰ মাজত পাৰ হ’ল। আহত চোৰাশিকাৰীজনক বন্দী কৰি তেওঁলোক জীপত তুলি আনিলে। লুকাস আৰু ডিম্পীয়ে তেওঁৰ সন্মুখত প্ৰশ্ন আৰম্ভ কৰিলে। চোৰাশিকাৰীজন ক’লে, “আমি মাত্ৰ বাহিৰৰ লিংকৰ অংশ। মূল মাষ্টাৰমাইণ্ড অৰণ্যখনৰ গহীনত শিবিৰ পাতি আছে। সিহঁতৰ সংগ্ৰহ কৰা সিংহ ইতিমধ্যে চোৰা বাটে কামোৰিকুছি সীমান্ত পাৰ কৰাৰ চেষ্টা চলাইছে।” বিনোদৰ বুকু কেঁপে উঠিল। সি তৎক্ষণাত ফোনত বন বিভাগ আৰু সীমান্ত সুৰক্ষা বাহিনীক খবৰ দিলে। ডিম্পীৰ চকুত জ্বলন্ত প্ৰতিজ্ঞা, “আমি সিহঁতৰ দিন গণনা শেষ কৰিম, বিনোদ দা। এই অৰণ্যত আৰু কোনো গণ্ডাৰ ৰক্তপাত হ’ব নোৱাৰি।” সেই ৰাতি জংঘলখনৰ বুকুত অভিযানৰ নতুন পৰিকল্পনা আঁকিব পৰা হ’ল—অৰণ্যৰ অন্ধকাৰত লুকাই থকা অপৰাধীৰ খোঁজত এক নিৰ্ণায়ক যুদ্ধৰ সূচনা হ’ল।
৬
সন্ধিয়াৰ লগে লগে কাজিৰঙাৰ অৰণ্যখনৰ বতাহ যেন গাঢ় হৈ আহিছিল, আৰু বনৰ বুকুত অজান শংকাৰ গন্ধেৰে পৰিপূর্ণ হৈছিল। বিনোদ, ডিম্পী আৰু লুকাসৰ নেতৃত্বত বনকৰ্মী আৰু পুলিসৰ এক মিলিত অভিযানিক দল গঢ়া হৈছিল। তেওঁলোকে বন্দী কৰা চোৰাশিকাৰীৰ কাছৰ পৰা সংগৃহীত তথ্যৰ ভিত্তিত অৰণ্যৰ গভীৰত থকা মূল চোৰাশিকাৰী চক্রৰ শিবিৰৰ দিশে আগবাঢ়ি গৈছিল। পথৰ দুখুৱাবোৰ ভাঙি থকা ডাল-পাত, খালী বুলেটৰ খোল আৰু গছৰ গাঁথনিৰ লগত চোকা ৰশিৰ টুকুৰাৰে চিন খোজ দি থাকিছিল। অৰণ্যখনৰ বুকুত জোনাকিবিলাকে নিজৰ পোহৰ মেলিছিল, কিন্তু সেই পোহৰ যেন অপৰ্যাপ্ত আছিল এই যুদ্ধক্ষেত্ৰ যেন হোৱা জংঘলখনত সত্য প্ৰকাশ কৰিবলৈ। দলটোৰ প্ৰত্যেকে বন্দুক সামৰি, সজাগ চকুৰে সাৱটি খোজ কঢ়াইছিল।
হঠাৎ ডিম্পীয়ে দূৰত কিবা এটা সন্দেহজনক নড়াচৰা লক্ষ্য কৰিলে। তেওঁ হাত উঠাই দলটো ৰখালে আৰু নিজেই সামান্য আগুৱাই গৈ দূৰবীনযোগে চাই চালে। গছৰ শিপাত, পুকুৰীৰ দাঁতিৰ ওচৰত এখন তামাচুৰ দৰে বান্ধি তোলা শিবিৰৰ কিবা একাংশ দেখা গৈছিল। শিবিৰখনৰ চাৰিওফালে মাটিত মুঠ মুঠ সিংহৰ খোল, ভাঙি পৰা বাকচ আৰু বহুত চোৰা অস্ত্রৰ অংশ ছটিয়াই পৰি আছিল। লুকাস গম্ভীৰস্বৰে ক’লে, “এইটোই মূল শিবিৰ। চোৰাশিকাৰীচক্ৰ ইয়াৰ পৰা কাম কৰি আছে। আমি এতিয়াই আঘাত হানিব লাগিব।” বিনোদৰ কণ্ঠ দৃঢ় হৈছিল। তেওঁ বনকৰ্মী আৰু পুলিচক আগতীয়া বুজাই দিলে। তেওঁলোকে গছৰ তলত মুকলি বাটৰ দিশে সাৱটি আগুৱাই গৈ শিবিৰখন ঘেৰাও কৰিলে।
শিবিৰখনত থকা চোৰাশিকাৰীচক্ৰ চমক খাই উঠিল। সিহঁত চিনাকিব নোৱাৰিলে যে এদিনত বনকৰ্মীসকল ইমান আগুৱাই আহিব। এজন চোৰাশিকাৰী বন্দুক উচলাই বিনোদৰ দিশে গুলী চলালে। গুলী গছৰ ডাল ভেদ কৰি বিফল হ’ল, কিন্তু দলটো চোকা হৈ উঠিল। বিনোদ আৰু ডিম্পীয়ে ওলটাই গুলী চলালে। লুকাস শিপাৰ আড়ালত থকাৰ সময়তো দৃশ্যবোৰ কেমেৰাত বন্দী কৰি আছিল যাতে এই অপৰাধৰ প্ৰমাণ সৃষ্ট হ’ব পাৰে। সংঘাতত এখন গছৰ পটা ভাঙি পৰিল, আৰু বন্দুকৰ আওাজে জংঘলখনৰ নিৰৱতা ভাঙি দিছিল। চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ এজনৰ পায়ে গুলী লাগিল আৰু সি মাটিত পৰি গ’ল। বাকীসকলে অন্ধকাৰৰ সুযোগ লৈ পলাব চেষ্টা কৰিলে, কিন্তু অৰণ্যখনৰ বুকুত সাজু থকা পুলিচ আৰু বনকৰ্মীৰ বেষ্টনী সিহঁতক বাধা দিলে।
অৱশেষত এক দীঘল সংঘাতৰ অন্তত চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ সকলো সদস্য ধৰা পৰিল। তেওঁলোকৰ কাষত পোৱা গ’ল বহু গণ্ডাৰৰ সিংহ, বিদেশী বন্দুক আৰু নক্সা, যি কাজিৰঙাৰ গোপন বাট আৰু শিকাৰৰ স্থান চিনাক্ত কৰিছিল। বিনোদ আৰু ডিম্পীয়ে শ্বাস উলিয়ালে। ডিম্পীৰ চকুত অশ্রু মুকলি হ’ল—উদ্বেগৰ, আনন্দৰ আৰু পিতৃৰ অসমাপ্ত যুদ্ধ শেষ কৰাৰ অনুভৱৰ অশ্রু। লুকাসে জংঘলখনৰ পোহৰত এই দৃশ্য চাই ক’লে, “আজিৰ দিনটো কাজিৰঙাৰ ইতিহাসত অন্যতম মাহান দিন। আপুনি সকলোৱে গণ্ডাৰৰ জীৱন কেৱল ৰক্ষা নকৰি অৰণ্যৰ গৌৰৱ পুনৰুদ্ধাৰ কৰিছে।” জংঘলখনৰ বুকুত পুনৰ নিশাৰ পবিত্ৰ নিৰৱতা বিয়পি পৰিল, কিন্তু সেই নিৰৱতা আছিল বিজয় আৰু ন্যায়ৰ।
৭
অৰণ্যখনৰ বুকুত ৰাতি কটিল, আৰু পুৱতিৰ সূৰুযে জংঘলখনৰ শীৰ্ষত পোহৰ মেলিলে। পুৱাৰ সলিলে যেন কাজিৰঙা নতুনজনেৰে জীয়াই উঠিল। ডিম্পী, বিনোদ আৰু লুকাসৰ চকুত সেই পোহৰত এখন সন্তুষ্টিৰ ছাঁ। চোৰাশিকাৰীচক্ৰ বন্দী হোৱাৰ পিছত অৰণ্যখন যেন পুনৰ শান্তিৰ নিশ্বাস ল’লে। কিন্তু বিনোদ জানিছিল, কাৰ্য শেষ হোৱা নাই। বন্দী কৰা চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ সঞ্চালকক পুলিচ জীপত তুলি থানালৈ নি সোধপোছ কৰা হ’ল। সেই চোৰাশিকাৰী নেতা সুৰেশে ভাঙি পৰি কবলৈ ধৰিলে, “মই কেৱল মাজৰ লিংক আছিলোঁ। কামোৰিকুছি সীমান্তৰ এপাৰৰ এখন ডাঙৰ চোৰাচালান নেটৱৰ্কৰ আদেশত এই কাম কৰিছিলোঁ। বিদেশলৈ সিংহ চোৰা-ৰাস্তাৰে পঠোৱা হ’বলৈ সাজু কৰিছিলোঁ।” এই কথাই সকলো সন্দেহৰ মূলে গহীন সত্যক পোহৰলৈ আনিলে। কাজিৰঙাৰ বুকুত সংঘটিত হোৱা হত্যাকাণ্ড মাত্ৰ স্থানীয় অপৰাধ নাছিল; ই আছিল এখন আন্তর্জাতিক চোৰাচালান চক্রৰ অংশ।
ডিম্পীয়ে গভীৰ উদ্বেগেৰে লুকাসৰ ফালে চাই ক’লে, “ডঃ লুকাস, ইমান দিন আমি ভাবিছিলোঁ যে স্থানীয় কোনো চোৰাশিকাৰীৰ কাম, কিন্তু দেখা গৈছে কাজিৰঙা এটা বৃহৎ আন্তর্জাতিক ষড়যন্ত্রৰ কবলত আছিল।” লুকাসে মৃদু হাঁহি দি ক’লে, “ডিম্পী, আপোনালোকৰ সাহসে সেই ষড়যন্ত্রক পোহৰলৈ আনিলে। এতিয়া ইয়াৰ প্ৰমাণ বন বিভাগ আৰু আন্তৰ্জাতিক সংৰক্ষণ সংস্থালৈ প্ৰেৰণ হ’ব। কাজিৰঙাৰ ইতিহাসত আপুনি সকলোৱে এক নতুন অধ্যায় আৰম্ভ কৰিলে।” বিনোদ গম্ভীৰ স্বৰে ক’লে, “আমি ইমানতে থমকি থাকিব নোৱাৰোঁ। সুৰেশৰ মাধ্যামেৰে আমি সেই ডাঙৰ চক্রৰ মূলক সমূলি উৎপাটন কৰিব লাগিব।” সেই দিনা কাজিৰঙা বনকাৰ্যালয়ত এখন ডাঙৰ বৈঠক বহিল। বন বিভাগ, পুলিচ, আৰু কেন্দ্ৰীয় সংস্থা মিলি এক নিৰ্বাচনী দল গঠন কৰিলে, যি দল চোৰাচালান নেটৱৰ্কৰ মূলতালৈ অঘাত হানিব।
পুৱাৰ পৰা দিন ডুবালৈকে অভিযান চলিল। বিনোদ আৰু ডিম্পীয়ে কামোৰিকুছি সীমান্ত সংলগ্ন বাটবোৰত পৰ্যবেক্ষণ চলাই থাকিল। শালগছৰ ছাঁ, পুকুৰীৰ পাৰ আৰু কঁকাল বনত লুকাই থকা অপৰাধৰ দিশে তেওঁলোকৰ চকু সদায় সজাগ আছিল। সেই দিনা এখন পুৰণি পলাশ গছৰ ওচৰত তেওঁলোক এখন ছপৰা পালে, য’ত চোৰাচালান নেটৱৰ্কৰ কিছু অপৰাধমূলক নথিপত্ৰ, বিদেশী মুদ্ৰা আৰু পুৰণি বন্দুক গুজি ৰাখিছিল। সেইবোৰ উদ্ধাৰ কৰি তেওঁলোক কেন্দ্ৰীয় তদন্তকাৰীসকলৰ হাতত দিলে। ডিম্পীৰ কণ্ঠত উত্সাহৰ সুৰ, “আমাৰ কাম এতিয়াই শেষ নহয়, বিনোদ দা। যেতিয়ালৈ সীমান্ত পাৰ হৈ থকা মূল চক্রৰ নেতা ধৰা নপৰিব, তেতিয়ালৈ এই অৰণ্যত শান্তি নহয়।” কাজিৰঙাৰ বুকুত সোঁতবাহী বতাহটোৱে যেন সেই প্ৰতিজ্ঞা লৈ উৰি গৈছিল—অৰণ্য আৰু সেয়াৰ গণ্ডাৰবোৰৰ ন্যায় সুৰক্ষাৰ বাবে যুঁজ অব্যাহত থাকিব।
দিনটোৰ শেষত কাজিৰঙাৰ সূর্য ডুবি গ’ল, আৰু জংঘলখনৰ বুকুত পুনৰ জোনাকিত স্নান কৰিলে। ডিম্পী, বিনোদ আৰু লুকাস জংঘলখনৰ এক ঢাপত বহি জোনাকিত সিঁচৰা অৰণ্যখন চাই থাকিল। কাজিৰঙা সেই দিনা কেৱল চোৰাশিকাৰীৰ পৰা মুক্ত নহ’ল, ই জীয়াই উঠিল সেইসকল নীৰৱ গণ্ডাৰ আৰু অৰণ্য প্ৰাণীৰ আশা আৰু ন্যায়ৰ কাহিনী লৈ। লুকাসে ক’লে, “এই অভিযান মাত্ৰ অভিযান নহয়। এইটো কাজিৰঙাৰ বাবে এক নতুন যুগৰ আৰম্ভণি। যি যুগত গণ্ডাৰৰ সিংহৰ মূল্য কেবল সোনাৰ বা টকাৰ সৈতে নহয়, ন্যায়ৰ সৈতে মাপ হ’ব।” ডিম্পী চকু উজলাই ক’লে, “বিনোদ দা, এতিয়া পিতৃৰ অসমাপ্ত যুদ্ধ সম্পূৰ্ণ কৰিলে। এই অৰণ্য আমাৰ, আৰু আমি ইয়াক ৰক্ষা কৰি থাকিম।” জংঘলখনৰ বুকুত বতাহ বগাই ফুৰিছিল—এক বিজয়ৰ সুৰ লৈ।
৮
কাজিৰঙাৰ বুকুত এক সপ্তাহ অতিক্ৰম হোৱাৰ লগে লগে জংঘলখন যেন পুনৰ সজীৱ হৈ উঠিছিল। কিন্তু বিনোদ, ডিম্পী আৰু লুকাসৰ বাবে যুদ্ধ শেষ হোৱা নাছিল। চোৰাশিকাৰীচক্ৰৰ মূল নেটৱৰ্কক ধৰা বন্দী কৰাৰ বাবে তেওঁলোকে কামোৰিকুছি সীমান্তৰ নিকটৱৰ্তী জংঘল অঞ্চলবোৰত অভিযান অব্যাহত ৰাখিছিল। সীমান্তৰ বুকুত গাঢ় অৰণ্য আৰু পুখুৰীৰ পাৰৰ মাজত লুকাই থকা চোৰাচালান চক্রৰ ৰহস্য তেওঁলোকৰ চোঁচামুখত আছিল। পুৱা আৰু সন্ধিয়াৰ লগত লগত তেওঁলোক বনকৰ্মী আৰু কেন্দ্রীয় বাহিনীৰ সৈতে লগ হৈ সীমান্তত সজাগী আছিল। জংঘলখনত ঘূৰি ঘূৰি ফুৰা বতাহ, গছৰ ডাল কঁপোৱা হাওঁ আৰু পুখুৰীৰ পানীৰ শব্দ যেন প্ৰতিটো মুহূৰ্ততে কিবা অজান বিপদৰ সংকেত দিয়ে। ডিম্পী দূৰলৈ চাই থাকি মৃদুস্বৰে ক’লে, “এই সীমান্ত বাটেই আমাৰ শেষ অভিযানৰ থল। আমি যদি আজিও ব্যর্থ হ’ম, তেন্তে এই নেটৱৰ্ক পুনৰ গুটি মাৰি উঠিব।”
দিনটো দপদপাই কটাৰ পিছত নিশা নামিল। চিলিকনি জোনাকিত সীমান্ত অঞ্চলটো ক্ৰমশঃ অদ্ভুত ভাৱ লৈ পৰিণত হ’ল। সেই নিশা বিনোদৰ দল পায়ে পায়ে সীমান্তপথৰ পৰা এখন পুৰণি পকা বাটেদি গৈছিল। দূৰত দেখা পালে এক অচিন পোহৰ। সেই পোহৰৰ তলত আছিল এখন বাহনৰ পৰা সিংহৰ বাকচ নামি থকা দৃশ্য। লুকাসে কেমেৰাৰ জুমত দৃশ্যটো স্পষ্ট কৰিলে—সেই বাহন এখন বিদেশী চোৰাচালান চক্রৰ লগত জড়িত বুলি যি বাহনৰ বিষয়ে পুলিচৰ গোচৰ আছিল। বিনোদ মাটিত সৰি গ’ল আৰু দলটো আগবাঢ়িল। ডিম্পীয়ে বন্দুক সামৰি দলটোক আভাস দিলে। জংঘলখনৰ বুকুত পুনৰ মুখামুখি সংঘাত আৰম্ভ হ’ল। চোৰাচালানকাৰীয়ে গুলী চলালে, বনকৰ্মী আৰু পুলিচৰ দল প্ৰত্যুত্তৰ দিলে। গুলীৰ শব্দে অৰণ্যখনৰ বুকু কঁপাই তুলিলে।
সংঘাত চলি থাকোঁতে এখন গছৰ আড়ালৰ পৰা ডিম্পীয়ে এজন চোৰাচালানকাৰীক বন্দুকৰ মুখত ধৰিলে। সেই চোৰাচালানকাৰী মুখত ভয় আৰু লাজৰ ছাপ লৈ ক’লে, “মই কেৱল চালান কৰোঁ, হুকুম উচ্চতাৰ পৰা আহে।” বিনোদ গম্ভীৰ স্বৰে ক’লে, “উচ্চতা যে সৰ্বনাশক, সেইটো তুমিও বুজা উচিত আছিল।” সংঘাতৰ অন্তত কেন্দ্ৰীয় বাহিনীৰ সহায়ত চোৰাচালান চক্রটো সীমান্তত ধৰি পেলোৱা হ’ল। উদ্ধাৰ কৰা হ’ল বহু মূল্যৱান গণ্ডাৰৰ সিংহ, বিদেশী মুদ্ৰা, আৰু চোৰা অস্ত্ৰ। সেই নিশা সীমান্ত অঞ্চলখন যেন বিজয়ৰ উল্লাসত কঁপি উঠিল। লুকাস মৃদু হাঁহি মাৰি ক’লে, “ডিম্পী, বিনোদ, আপুনি সকলোৱে ইতিহাস সৃষ্টি কৰিলে। আজিৰ দিনত কাজিৰঙাৰ বুকুত চোৰাশিকাৰীৰ নেটৱৰ্কৰ শেষ অধ্যায় লিখা হ’ল।”
পুৱতিৰ সূরুযে সীমান্ত অঞ্চলটোত নতুন পোহৰ মেলিলে। ডিম্পী সেই পোহৰত গছৰ শিপা, অৰণ্য আৰু পুখুৰীৰ পানীলৈ চাই থাকি মৃদুস্বৰে ক’লে, “এই অৰণ্যত এতিয়া প্ৰাণৰ সুৰক্ষা নিশ্চিত হ’ল। পিতৃৰ অসমাপ্ত স্বপ্ন পূৰ্ণ হ’ল, বিনোদ দা।” বিনোদৰ চকুত দেখা গ’ল সন্তুষ্টিৰ দীপ্তি। সি ক’লে, “ডিম্পী, আমাৰ লড়াই শেষ নহয়। কিন্তু আজিৰ বিজয়ে অৰণ্যক নতুন আশা দিলে।” সীমান্তৰ পৱিত্ৰ বতাহজাকে সেই দিনা জংঘলখনৰ বুকুত ন্যায় আৰু নৈতিকতাৰ জয়ৰ গাথা লিখি গ’ল।
৯
সীমান্তত চোৰাচালান চক্রটো ধৰা পৰাৰ পিছত কাজিৰঙাৰ বুকুত যেন নতুন আশাৰ পোহৰ বিয়পি পৰিছিল। বিনোদ, ডিম্পী আৰু লুকাসৰ নেতৃত্বত বন বিভাগৰ অভিযানৰ গৌৰৱ সৰ্বত্ৰ ছটিয়াই পৰিছিল। কিন্তু বিনোদ জানিছিল, এই অভিযানত সংগৃহীত প্ৰমাণবোৰ সঠিকভাৱে ব্যৱহাৰ নকৰিলে পুনৰ অৰণ্যৰ বুকুত অপৰাধৰ কু-ছাঁ পৰিব। সেই কাৰণে সেইদিনাই পুৱা তেওঁ কেন্দ্ৰীয় তদন্ত সংস্থাৰ সৈতে মিলি সংগৃহীত সকলো প্ৰমাণ — বন্দী চোৰাচালানকাৰীৰ জবানবন্দী, উদ্ধাৰ হোৱা গণ্ডাৰৰ সিংহ, বিদেশী মুদ্ৰা আৰু অস্ত্ৰৰ ফটো-ভিডিঅ’ — সকলো দলিল প্ৰস্তুত কৰি দিলে। লুকাসে চোৰাচালান নেটৱৰ্কৰ অভ্যন্তৰীণ যোগাযোগৰ নক্সা তৈয়াৰ কৰিলে, যিয়ে দেখুৱাইছিল কিদৰে কাজিৰঙাৰ বুকুৰ পৰা চোৰা-সামগ্ৰী বিদেশলৈ গৈছিল। ডিম্পী মৃদুস্বৰে ক’লে, “বিনোদ দা, এই প্ৰমাণবোৰেই অৰণ্যৰ ন্যায় নিশ্চিত কৰিব।”
অইনফালে আৰক্ষী আৰু কেন্দ্রীয় গোয়েন্দা সংস্থা বন্দী চোৰাচালানকাৰীৰ পৰা অধিক সোধপোছ চলাইছিল। চোৰাচালান নেটৱৰ্কৰ মাজত থকা উচ্চপদস্থ লিংকসমূহৰ নাম-বর্ণনা ধৰি এজনা এজনে ভাঙি পৰি কথা ক’বলৈ ধৰিলে। তেওঁলোকে স্বীকাৰ কৰিলে — চীন, ভিয়েতনাম আৰু মায়ানমাৰৰ বজাৰত এই সিংহৰ কদৰ আকাশছে। সীমান্ত পাৰ হৈ বহু আগতে এই পথ চলি আহিছে। বিনোদ এই কথা শুনি ক’লে, “সঁচাকৈ, ই মাত্ৰ কাজিৰঙাৰ সমস্যা নহয়, ই সমগ্ৰ দেশৰ অৰণ্য সংৰক্ষণৰ বাবে এক চেতনা।” লুকাসে দলৰ ফাললৈ চাই ক’লে, “আপোনালোকৰ সাহসে মাত্ৰ চোৰাশিকাৰী নেটৱৰ্ক ধ্বংস কৰা নাই, সমগ্ৰ বিশ্বলৈ এটা বাণী প্ৰেৰণ কৰিছে — বনৰ জীৱন ধন নহয়, সেয়া জীৱন।” সেই দিনা কাজিৰঙা বন কাৰ্যালয়ত এখন ডাঙৰ বৈঠক বসিল, য’ত কেন্দ্রীয় মন্ত্ৰী, বন বিভাগৰ উচ্চ পদস্থ বিষয়া আৰু পুলিচ অধীক্ষকে অংশ গ্ৰহণ কৰিলে।
পুৱতি দিনবোৰত কাজিৰঙা আৰু কামোৰিকুছি সীমান্ত অঞ্চলত অভিযানৰ ফলাফল সমগ্ৰ ৰাজ্যত গুৰুত্ব সহকাৰে সংবাদ মাধ্যমত প্ৰকাশিত হ’ল। গণ্ডাৰৰ সিংহ উদ্ধাৰ হোৱাৰ খবৰতে বন সংৰক্ষণৰ ক্ষেত্ৰত নতুন চেতনা জাগ্ৰত কৰিলে। বিদ্যালয়, মহাবিদ্যালয় আৰু বিভিন্ন সমাজসংগঠন বন সংৰক্ষণৰ বাবে সচেতনতা সভা অনুষ্ঠিত কৰিলে। ডিম্পী বিশেষ অতিথি হিচাপে অংশগ্ৰহণ কৰি সকলোকে ক’লে, “বনৰ জীৱনৰ সংৰক্ষণ কেৱল বন কৰ্মী বা আৰক্ষীৰ দায়িত্ব নহয়; ই আমাৰ সকলোৰে নৈতিক কৰ্তব্য।” বিনোদৰ কণ্ঠত দৃঢ়তা — “আমি এই অভিযানত মাথোঁ একটো যুদ্ধ জিকিলোঁ; মূল যুদ্ধ হ’ল এই নেটৱৰ্কৰ মূলক ধ্বংস কৰা।” সেই সময়ত কেন্দ্রীয় চৰকাৰেও সীমান্ত অঞ্চলসমূহত অতিৰিক্ত সুৰক্ষা বাহিনী মুকলি কৰি চোৰাচালান বিৰোধী অভিযান চলাবলৈ নিৰ্দেশ দিলে। কাজিৰঙাৰ বুকুত অৰণ্য যেন পুনৰ জীয়াই উঠিল, কিন্তু সকলোৰে মূৰত আছিল এক নতুন দায়িত্ব — এই শান্তি সুৰক্ষা কৰি ৰাখা।
নবম অধ্যায়ৰ অন্তত কাজিৰঙাৰ জংঘলখনৰ বুকুত পুৱতিৰ সূৰ্যৰ পোহৰ মেলিলে। বতাহজাক উৰি গৈছিল পলাশ গছৰ ফুলৰ মাজেদি, যেন বিজয়গাথা বতাহত মিশাইছিল। লুকাস, ডিম্পী আৰু বিনোদ এখন শালগছৰ দাঁতিত বহি জংঘলখন চাই থাকি চিন্তা কৰিছিল — এই অৰণ্যৰ বুকুত আৰু নে কেতিয়াও চোৰাশিকাৰী চক্রৰ শিকল নপৰিব। সেই দিনা ডিম্পীৰ চকুত পিতৃৰ মুখ যেন দেখা পাইছিল, যিয়ে যেন আশীৰ্বাদ দিছিল — “মই গর্বিত।” বিনোদ দীঘল নিশ্বাস ল’লে, আৰু ক’লে, “চল ডিম্পী, নতুন অভিযানৰ প্ৰস্তুতি লওঁ। এই লড়াই স্থায়ী। এই অৰণ্য আৰু ইয়াৰ প্ৰতিজন বাসিন্দা আমাৰ দায়িত্ব।” আৰু জংঘলখনৰ বুকুত জোনাকিত চুপচাপ বহি আছিল নতুন আশাৰ প্ৰতীক্ষা লৈ।
১০
কাজিৰঙাৰ জংঘলখনত নতুন দিনৰ পোহৰ পোহৰালে, আৰু সেই পোহৰত যেন জংঘলখনৰ সকলো গছ-লতা, প্ৰাণী আৰু সোঁতবাহী বতাহে একে স্বৰে ক’ব খুজিছিল — “অহা শান্তি, অহা আশাৰ বাণী।” সীমান্তত চোৰাচালান নেটৱৰ্ক ধ্বংস হোৱাৰ পাছত কাজিৰঙা যেন মুক্ত নিশ্বাস ল’লে। কিন্তু বিনোদ, ডিম্পী আৰু লুকাস জানিছিল, এই যুঁজ মাত্ৰ এক অধ্যায় শেষ হ’ল, মূল লড়াই আৰম্ভ হ’ব নতুন চৰ্চা, নতুন নীতি আৰু নতুন প্ৰজন্মৰ চেতনাৰ মাজেৰে। সেই দিনা কাজিৰঙা বন কাৰ্যালয়ত এখন বিশেষ সভা বসিল। বন বিভাগৰ উচ্চ পদস্থ বিষয়া, কেন্দ্রীয় চৰকাৰৰ প্ৰতিনিধি আৰু বন সংৰক্ষণ আন্দোলনৰ নেতা-নেত্ৰীসকলে অংশ গ্ৰহণ কৰিলে। ডিম্পী সেই সভাত দৃঢ় স্বৰে ক’লে, “আমাৰ দায়িত্ব কেবল চোৰাশিকাৰীৰ হাতৰ পৰা অৰণ্য বচোৱা নহয়, বৰঞ্চ ইয়াক ভৱিষ্যৎ প্ৰজন্মলৈ নিৰাপদ কৰি ৰাখা।” লুকাসে যোগ দিলে, “এই অভিযান সমগ্ৰ বিশ্বৰ বাবে এক শিকণি — বনৰ জীৱন বচোৱা মানে প্ৰকৃতি বচোৱা, আৰু প্ৰকৃতি বচোৱা মানে মানৱতা বচোৱা।”
সভাৰ অন্তত বিনোদ আৰু ডিম্পী জংঘলখন ফুৰিবলৈ ওলাল। গছবোৰৰ মাজেৰে জোনাকিত সিঁচৰাৰ দৰে বতাহ বগাই ফুৰিছিল। সিহঁত চুপচাপ থাকি অৰণ্যৰ বুকুত সেই বতাহৰ সংগীত শুনি আছিল। ডিম্পীয়ে মৃদুস্বৰে ক’লে, “বিনোদ দা, ই মোৰ বাবাৰ অসমাপ্ত স্বপ্ন আছিল। আজি মই অনুভৱ কৰিছোঁ — অৰণ্য, ইয়াৰ গণ্ডাৰ, ইয়াৰ শালগছ, ইয়াৰ পুখুৰী সকলো আমাৰ নিজৰ।” বিনোদৰ চকুত স্নেহৰ ছাঁ মেলা হাঁহি। সি ক’লে, “হয় ডিম্পী, আজি আমাৰ অভিযানৰ সাৰ্থকতা হ’ল। কিন্তু এই অভিযান চলি থাকিব। নতুন প্ৰজন্মৰ হাতত আমিয়ে এই অৰণ্যৰ কৰ্তৃত্ব সমৰ্পণ কৰিব লাগিব।” লুকাস তেওঁলোকৰ লগত যোগ দি ক’লে, “মই কাজিৰঙাক এইভাৱে সুখী আৰু নিৰাপদ দেখি অহা দেশলৈ এই কথাই লৈ যাব — অসমীয়া জংঘলে ন্যায়ৰ গাথা লিখিছে।” সেই দিনা জংঘলখনৰ বুকুত সকলো লতা-পাতা, চৰাই-প্ৰাণী যেন আনন্দৰে উৰি ফুৰিছিল, যেন অৰণ্যই নিজেই উৎসৱ উদযাপন কৰিছিল।
দিনবোৰ আগবাঢ়িল। সীমান্ত অঞ্চলত নতুন চেকপোষ্ট স্থাপন হ’ল, বন সংৰক্ষকৰ সংখ্যা বৃদ্ধি হ’ল, আৰু স্কুল-কলেজত বন সংৰক্ষণ শিক্ষা বাধ্যতামূলক কৰা হ’ল। ডিম্পী আৰু বিনোদ বিভিন্ন গাঁও আৰু বিদ্যালয়ত গ’লে, তেওঁলোকে ছাত্ৰ-ছাত্ৰী আৰু গাঁওবাসীক চোৰাশিকাৰীৰ বিপদ আৰু বন সংৰক্ষণৰ প্ৰয়োজনীয়তা বুজাবলৈ আগবাঢ়িলে। সেয়া মাত্ৰ বক্তব্য নহয়, সেয়া আছিল এক অনুভৱ, এক প্ৰতিশ্ৰুতি। ডিম্পী ক’বলৈ ধৰিলে, “এই জংঘল মোৰ পিতৃৰ বুকুৰ দৰে। ইয়াৰ প্রতিটো গছ, প্ৰতিটো প্ৰাণী মোৰ নিজৰ দৰে।” বিনোদ ক’বলৈ ধৰিলে, “এই অৰণ্যক ৰক্ষা কৰা আমাৰ বংশানুক্রমিক কৰ্তব্য। গণ্ডাৰৰ সিংহ চোৰাচালানত বিক্ৰী নহয়; সিংহ হ’ল গৰিমাৰ প্ৰতীক।” সেই কথা শুনি গাঁওবাসী, বিশেষকৈ শিশু আৰু যুৱক-যুৱতীসকলে নতুন আশা লৈ বন সংৰক্ষণৰ শপথ ল’লে। কাজিৰঙা জংঘলখন যেন জীয়াই উঠিল — ন্যায়, প্ৰতিশ্ৰুতি আৰু প্ৰেমৰ সংগীতত।
অন্তিম দিনৰ সাঁঝত জংঘলখনৰ বুকুত পুৱা আৰু নিশাৰ সীমানাত, বিনোদ, ডিম্পী আৰু লুকাস পুনৰ শালগছৰ তলত বহি জংঘলখন চাই থাকিল। সূৰ্য অস্ত গ’ল, আৰু জোনাকিত স্নান কৰা অৰণ্যখনে তেওঁলোকক সোঁৱৰণিৰে আৱৰি ধৰিলে। লুকাসে ক’লে, “মই বিদেশলৈ উভতি যাওঁ, কিন্তু কাজিৰঙা সদায় মোৰ হৃদয়ত থাকিব।” ডিম্পীৰ চকুত লুকাভোৱা অশ্রু; সি ক’লে, “এই অৰণ্যত যিবোৰ বিজয়ৰ পদচিহ্ন ৰাখিছোঁ, সেয়া কোনোদিন লোপ পোৱাৰ নহয়।” বিনোদ দীঘল নিশ্বাস লৈ ক’লে, “অৰণ্য সদায় বাঁচি থাকিব। এইটো আমাৰ প্ৰতিশ্ৰুতি।” আৰু সেই নিশা, কাজিৰঙাৰ বুকুত, গছ-লতা, চৰাই-প্ৰাণী আৰু বতাহজাক মিলি বিজয়গাথা গাই থাকিল — এক অম্লান জয়গাথা, এক অৰণ্যৰ প্ৰতিশ্ৰুতি।
___
