কণমানি আৰু জোনাকৰ সপোন

তৰালিকা দত্ত

গাঁৱখন একেবাৰে সৰু, কিন্তু নৈ–টিলা–বনৰ সমাহাৰে জীয়াই থকা। সৰু সৰু কুঁহিয়াৰ ঘৰৰ মাজেৰে আঁকাবাঁকা পথ, পথৰ কাষত ফুল–পাত, ঘাস–বুটলি, আৰু গোটেই পৰিবেশত শান্তি। সেয়েহে গাঁৱৰ মানুহবোৰৰ জীৱন ধীৰ, প্ৰকৃতিৰে মিলি গঢ়ি উঠা। সেই গাঁৱৰ মাজত কণমানি নামৰ এটা এপাটি জীয়ৰী আছিল। সি পৰিয়ালৰ একমাত্ৰ সন্তান, ঘৰৰ সকলোৰে মৰমৰ ধন। কণমানিৰ চকুত সদায় কৌতূহলৰ জোনাক জ্বলিছিল। আন পুৱাৰ বেলেগ বেলেগ কামত ব্যস্ত হ’লেও কণমানিৰ মন সদায় কেতিয়াবা মাটিত, কেতিয়াবা ফুলপাতত, আৰু বিশেষকৈ আকাশলৈ উৰি যাবলৈ ব্যাকুল হৈ পৰিছিল। বেলেগ ল’ৰা–ছোৱালীয়ে খেলপথাৰত খেলি ফুৰিলেও কণমানিৰ মন বেলেগ, সি আকাশৰ গহীন নীলা পিন্ধা মেখেলাত কি কি গোপন রহস্য আছে তাৰ খোজ লৈছিল।

আকাশৰ পৰা পোহৰ নামি আহিলে কণমানিৰ চকুত একেবাৰে নতুন দীপ্তি জ্বলিব। দিনত সূৰ্য্যৰ তেজৰ উজ্বলতাৰে সি মুগ্ধ হ’ব, কিন্তু দিনৰ আঁচলত ৰাতি নামিলেই কণমানিৰ প্ৰাণ সত্যই জগি উঠিছিল। আকাশত তৰা জ্বলিলে, অন্ধকাৰৰ বুকুত নীলা আভা ঢালিলে, কণমানি একেবাৰে চুপচাপ হৈ কাষত বহি থকা জোনাকফুল, মেঘ আৰু গগনৰ পৰা কি কি কথা শুনিবলৈ চেষ্টা কৰিছিল। যেন আকাশে তাৰ লগত কথা ক’ছে, আৰু সি সেই কথা হৃদয়ত লিপিবদ্ধ কৰি ৰাখিছে। মাটিৰ সান্নিধ্যৰ লগত গগনৰ আকর্ষণই কণমানিক এনে এক সুকীয়া শিশুৰ ৰূপ দিছিল যি পৰিয়ালৰ সকলোৱে উপলব্ধি কৰিছিল, কিন্তু ক’ত যাব এই কৌতূহলৰ অন্ত, তাৰ জবাব কেতিয়াও সঠিকভাৱে দিব নোৱাৰিছিল। মাকৰ মনত হয়তো চিন্তা আছিল—“এই জীয়ৰীৰ মনত আকাশতকৈও ডাঙৰ সপোন আছে।”

গাঁৱৰ আন মানুহে কণমানিক প্ৰায়ে হাঁহিৰ সুৰত “আকাশৰ সপোনীয়া” বুলি মাতি উঠিছিল। সেয়েহে সৰু জীয়ৰীৰ নামৰ লগত সুধা, কৌতূহল, আৰু সপোনৰ ছাঁ লাগি গ’ল। দিনত গৃহস্থালীৰ সৰু সৰু কামত সি মাতৃক সহায় কৰি ফুৰিছিল, কিন্তু হৃদয়ৰ সুধা সদায় আকাশৰ উৰুকণি বিচাৰি ফুৰিছিল। ৰাতি আহিলে, মাক বাটকাঠি ধৰি টানিলে, “এতিয়া ঘুমাবি”, কিন্তু কণমানিৰ চকু এৰি দিব নোৱাৰিছিল ওপৰ আকাশ। সেই ওপৰৰ নীলা অশেষত কি আছে? তাত কি গোপন আলো–অন্ধকাৰৰ কাহিনী আছে? কণমানিৰ কণ্ঠত সদায় সুধা উথলি উঠিছিল, কিন্তু কোনোবাই সঠিক উত্তৰ দিব নোৱাৰিছিল। কণমানিৰ দৃষ্টিত আকাশ শুধু দূৰৰ কোনো ঠাই নহয়, আকাশ মানে জীৱনৰ সৰু–ডাঙৰ প্ৰশ্নৰ এক থল। সেই আকাশলৈ চাই সি প্ৰতিদিনে নতুনকৈ জন্ম ল’লে, আৰু তেওঁৰ সুধাই নতুন অধ্যায়ৰ আৰ্হি দিলেহি।

~

এদিন গাঁৱৰ আঙণত সন্ধিয়াৰ ৰঙে গগন ঢাকি ধৰিছিল। আঁচলত পুৰণি দিনৰ গন্ধ, বতাহত পাতৰ মৃদু কঁপনি, আৰু দূৰত গছৰ ফাঁকে ফাঁকে জোনবিহীন আকাশত এক অচিনাকী নীচতা। কণমানি সেই সন্ধিয়া নিজৰ আঙণত বহি আছিল। মাকৰ ব্যস্ততা, গাঁওলোৱে গৃহস্থালীৰ কামত মগ্ন, কিন্তু কণমানি যেন কিছুমান অপেক্ষা কৰি বহি আছে। দিনৰ মলিনতা আঁতৰাই ধৰে ধৰে অন্ধকাৰ আহি পৰিছিল, আৰু তাৰ মাজে কেতিয়াবা এক শীতল আলো ফুটিবলৈ চাইছিল। হঠাৎ কণমানিৰ চকুত এক উজ্বল আভা পৰিল। ওপৰলৈ চাই সি সুধা–মুখেৰে চমক খাই গ’ল—আকাশৰ ওপৰত এক সোনালী মৃদু পোহৰ, যি ধীৰে ধীৰে পূৰ্ণ ৰূপ লৈ গগন দখল কৰিলে। সি আছিল জোনাক। দীঘলীয়া পথ চলি অহা ভ্ৰমণকাৰীৰ দৰে জোনাকে আকাশৰ বুকুত বহি পৰিল। কণমানিৰ হৃদয়ত সঁচাকৈয়ে একেবাৰে নতুন সুৰে ধ্বনি কৰিলে। মনে হ’ল যেন এদিন যাক খুজি ফুৰিছিল, সি আজি মুখামুখি হ’ল।

জোনাকে সেই সন্ধিয়াত যেন কণমানিৰ বাবে বিশেষকৈ উজ্বল হৈ উঠিছিল। জোনাকৰ মৃদু উজ্জ্বলতাই গাঁওখন ঢাকি ধৰিলে, গছ–পাতৰ ছাঁয়ে নাচি উঠিল, নদীৰ পানী চকচকি উঠিল। কিন্তু কণমানিৰ চকুত সি জগতৰ পোহৰ নহয়, সি যেন ব্যক্তিগত আহ্বান। কণমানিয়ে চুপচাপ জোনাকলৈ চাই আছিল, যেন কোনোৱে দীৰ্ঘদিনৰ পৰা আৱদ্ধ হৈ থকা হৃদয়ৰ কথা ক’ব বিচাৰিছে। চকুৰ পলকহীন চাহনিত সুধা পৰিল—“তুমি কোন? তুমি কিয় আহিলা? তুমি মাত্ৰ মোৰ লগত কথা ক’বলৈ আহিলানে?” সেইবেলা আকাশত মৃদু হাওঁৱাই বতৰা নিলে, পাতৰ সোঁসাই যেন উত্তৰ আহিছিল, আৰু কণমানিৰ হৃদয়ত নিশ্চিততা জন্মিল—জোনাকে সঁচাকৈয়ে কথা ক’ব খুজিছে। শিশুমনটোৱে বুজি পালে যে এদিনৰ সন্ধিয়াত তাৰ আকাশ–প্ৰেম সত্যৰ ওপৰত পদক্ষেপ লৈছে।

তেতিয়া কণমানিৰ ভাৱবিলাসে আকাশত ভাসি উঠিল। সি মনত চিন্তা কৰিলে—“সকলোয়ে কৈছিল আকাশত তৰা আছে, চন্দ্ৰ আছে, কিন্তু তেওঁলোকে কেতিয়াও কৈ নাছিল যে তাত জীৱন্ত বন্ধুত্ব লুকাই আছে। জোনাকে মাত্ৰ পোহৰৰ দিশেৰে আহে নহয়, জোনাকে মোৰ হিয়াৰ খালি ঠাই পূৰ্ণ কৰিবলৈ আহিছে।” সেই মুহূৰ্তত গাঁওখনৰ সকলো শব্দ যেন স্তব্ধ হ’ল, কেবল জোনাকৰ পোহৰ আৰু কণমানিৰ সুধা–ভৰা চকুৰ সংলাপ চলি থাকিল। কণমানিৰ অন্তৰত এক অব্যক্ত আনন্দ উঠিল, সি ভবা–বিহ্বল হৈ নিজৰ বুকুত হাত ৰাখিলে। হিয়াত লাগিল যেন জোনাকে চকুৰে পোহৰ দি সত্যই কথা কৈ আছে। সেই প্ৰথম সাক্ষাৎ কণমানিৰ জীৱনৰ এক মোড় ঘূৰাই দিয়া দিন আছিল। কণমানিয়ে সেই ৰাতি গভীৰ নিশ্বাস লৈ সুধা পূৰ্ণ দৃষ্টিৰে আকাশলৈ চালে আৰু প্রতিজ্ঞা কৰিলে—“যতদিনে মোৰ সপোন বাচি থাকে, ততদিনে মই জোনাকৰ লগত এই বন্ধুত্ব থিৰ কৰি ৰাখিম।”

~

প্ৰথম সাক্ষাতৰ বিস্ময় এতিয়াও কণমানিৰ হৃদয়ত উজ্বল হৈ আছিল। দিনবোৰে মাত্ৰ সোঁসাইলৈ গৈছিল, কিন্তু জোনাকৰ সান্নিধ্যৰ চিন্তা কণমানিৰ প্ৰতি–প্ৰহৰক সপোনৰ দৰে পূৰ্ণ কৰি তুলিছিল। সেই ৰাতি আকাশত মৃদু জোনাক উঠিল, গাঁৱৰ মাটি সেউজীয়া ঘাঁহৰ মাজেৰে ছাঁ মেলি ধৰিল, নদীৰ পানীত হালকা ঢৌ গুৰি মাৰিলে। কণমানি একান্তে বহি আকাশলৈ চাই আছিল। মনত এক প্ৰশ্নৰ ঢেউ উথল–পাথল কৰিছিল, কিন্তু মুখেৰে ক’ব নোৱাৰিছিল। অলপ পাছত সাহস সংগ্ৰহ কৰি সি নীৰৱ নিশাক ভাঙি দিলে। কণমানিৰ কণ্ঠত সঁচাকৈয়ে কৌতূহল আৰু মৰমৰ মিশ্ৰণ আছিল—“তুমি কিয় মাত্ৰ ৰাতি আহা, জোনাক? কিয় দিনে তোমাক আকাশত দেখা নাযায়? কিয় তুমি সুধা লুকাই ৰাখা?” এই প্ৰশ্নটো শিশুমনৰ কৌতূহল নাছিল, ই আছিল একান্ত হৃদয়ৰ আগ্ৰহ, যেন জোনাকক সি নিজৰ সঁচা বন্ধুৰ দৰে প্ৰশ্ন কৰি আছে।

জোনাকৰ নীৰৱ পোহৰে গাঁওখন ঢাকি ধৰিল। এক মুহূৰ্তৰ বাবে আকাশত যেন সঁচাকৈয়ে হাঁহিৰ ঢেউ উঠিল। জোনাকে উজ্জ্বল ৰূপেৰে চকুত এক স্নেহৰ দৃষ্টি নিক্ষেপ কৰি কণমানিৰ প্ৰশ্নৰ জবাব দিলে। যেন কোমল মাতত আকাশৰে পৰা ধ্বনি পৰিল—“দিনত সূৰ্য আছে, কণমানি। সূৰ্যৰ উজ্জ্বলতাৰ আগত মোৰ মৃদু পোহৰ অদৃশ্য হৈ পৰে। সূৰ্যই দিনত মানুহক শক্তি, কামৰ প্ৰেৰণা আৰু নতুন দিশ দাঙি দিয়ে। মই সি নহয়। মোৰ কাম হৈছে ৰাতিৰ আঁধাৰত মানুহক শান্তি দিয়া। যেতিয়া সূৰ্য আঁতৰি যায়, মানুহ থকাহ–মৰান হয়, তেতিয়া মই আহি তোমাক আৰু সকলোকে কোমল পোহৰেৰে শান্তি দিওঁ। মই আঁধাৰৰ মাজত সপোনৰ পথ দেখুৱাওঁ, মনক নিৰৱ চেনেহৰ সুৰ দিওঁ।” জোনাকৰ সেই উত্তৰ শুনি কণমানিৰ হৃদয় একেবাৰে ভৰি পৰিল। এতিয়া সি বুজি পালে যে প্ৰকৃতিৰ প্ৰতিজন সত্বাৰ নিজৰ নিজস্ব দায়িত্ব আছে, আৰু সেয়েহে জীৱন সুন্দৰ আৰু পূৰ্ণ হয়।

কণমানি একাগ্ৰতাৰে শুনি থাকিল, আৰু মুখত মৃদু হাঁহি খেলা কৰিলে। তেওঁৰ দৃষ্টিত জোনাক মাত্ৰ আকাশৰ এজাক আলো নহয়, জোনাক হৈছে জীৱনৰ পথ–দৰ্শক। সি ভাবিলে, “দিনত সূৰ্যৰ দৰে দহিব পৰা শক্তি মোৰ নাই, কিন্তু মই জোনাকৰ দৰে কোমল হৈ অন্যক শান্তি দিব পাৰোঁ। মোৰ জীৱনৰ সপোনো সেই দিশে বাগৰিব।” শিশুমনৰ চকুত সঁচাকৈয়ে স্বপ্নৰ উজ্জ্বলতা জ্বলি উঠিল। আকাশৰ ওপৰত জোনাক মৃদু হিলহিলাই উঠিল, যেন কণমানিৰ ভাবনাত একমত হৈ হাঁহি মেলিছে। সেই ৰাতি দুয়োৰে মাজত কোনো শব্দতকৈও গভীৰ আলাপ হ’ল। কণমানিয়ে প্ৰথমবাৰ বুজিলে—প্ৰশ্নে জীৱনক আগবঢ়ায়, আৰু উত্তৰে জীৱনক পূৰ্ণ কৰে। সঁচা আলাপৰ এই ৰাতি তেওঁৰ জীৱনৰ গল্পত অমূল্য ৰূপেৰে লিপিবদ্ধ হৈ ৰ’ল।

~

সেই মধুৰ আলাপৰ পৰা কণমানিৰ জীৱন যেন নতুনকৈ ফুটিল। গাঁওখনৰ সৰু পথ, বনজঙলৰ ছাঁ, নদীৰ কুল, সকলোত একেবাৰে সেউজীয়া ৰূপেৰে পোহৰ বিয়পি পৰিছিল। যদিও দিনবোৰ সাধাৰণকৈ গুচি গৈছিল, কণমানিৰ অন্তৰত এটা গভীৰ পৰিবৰ্তন হৈছিল। এতিয়া সি জানিছিল যে আকাশৰ ওপৰত থকা জোনাক মাত্ৰ দূৰৰ কোনো আলো নহয়; জোনাক হৈছে তেওঁৰ সঁচা সখী। যিমানেই গাঁওখনৰ মানুহে হাঁহি–মজাকত তাক “আকাশৰ সপোনীয়া” বুলি মাতক, কণমানিৰ অন্তৰত জোনাকক লৈ থকা বিশ্বাস অটল হৈছিল। দিনে সি মাকৰ কামত সহায় কৰি ফুৰিছিল, কেতিয়াবা সৰু খেল–নলিখত অংশ লৈছিল, কিন্তু মনৰ এক কোণে সদায় জোনাকৰ লগত পুনৰ দেখা হোৱাৰ প্ৰতীক্ষা কৰিছিল। সন্ধিয়া নামিলে, গাঁওখনৰ ওপৰত আঁধাৰৰ আঁচল পৰিলেই, কণমানিৰ চকুত একেবাৰে দীপ্তি জ্বলি উঠিল। যেন তেওঁ জানিছিল—এই ৰাতিও তেওঁৰ নতুন সখীয়ে পোহৰেৰে স্নেহৰ কথা কৈ যাব।

কণমানিয়ে প্ৰতিদিনে আকাশলৈ চাই নতুন প্ৰশ্ন উত্থাপন কৰিছিল। কেতিয়াবা সি সুধিছিল—“জোনাক, তুমি কিমান দূৰত আছা? মই যদি তোমালৈ আহিবলৈ চাই, তেতিয়া কিদৰে আহিম?” কেতিয়াবা সি ভাবিছিল—“তুমি যদি ৰাতি আমাৰ লগত থাক, তেতিয়া আঁধাৰ কিয় থাকে?” আৰু কেতিয়াবা অলপ গম্ভীৰ সুধা উত্থাপন কৰিছিল—“জোনাক, মানুহবোৰৰ হিয়া আঁধাৰত কিয় বেলেগ বেলেগ দুখ থাকে?” শিশুমনৰ প্ৰশ্নবোৰ সাধাৰণ নহয়, সেয়া আছিল শুদ্ধ হৃদয়ৰ খোজ, য’ত কৌতূহলৰ সৈতে সৈতে এক নিষ্পাপ আত্মাৰ তৃষ্ণা লুকাই আছিল। আৰু বিস্ময়জনকভাৱে, প্ৰতিটো ৰাতি জোনাকৰ পোহৰে সেই প্ৰশ্নবোৰৰ কোনো ন কোনো জবাব দিয়ে যেন লাগিছিল। কেতিয়াবা জোনাকৰ কোমল উজ্জ্বলতাই কৈছিল—“সপোন কেতিয়াও আঁধাৰত হেৰাই নাযায়।” কেতিয়াবা পুনৰ সেয়াই বুজাইছিল—“দুখৰ আঁচল ছিঙি আনন্দৰ পোহৰ খুজিবলৈ হিয়াত সাহস লাগে।” কণমানিয়ে এইকেইটা সংকেত হৃদয়ৰ খাতাত লিখি ৰাখিছিল।

অৱশেষত কণমানি আৰু জোনাকৰ মাজৰ এই অব্যক্ত সংলাপ এক দৃঢ় বন্ধুত্বৰ ৰূপ লৈছিল। কণমানিৰ বাবে জোনাক বন্ধু, পথ–দৰ্শক, আৰু সপোনৰ সঙ্গী হৈ পৰিছিল। ৰাতি আহিলেই সি সোনকালে আঙণৰ কোনো কোণ চপচপীয়াকৈ ধৰিছিল, আৰু আকাশলৈ চাই থকাত সময়ৰ ধাৰণা মচি গৈছিল। মাক প্ৰায়ে হাঁহি হাঁহি ক’ত ক’ত কৈছিল—“এই জীয়ৰীৰ সখী হৈছে আকাশ।” কিন্তু কণমানিৰ বাবে সেয়া মাত্ৰ হাঁহিৰ বিষয় নহয়; সেয়া আছিল জীৱনৰ অমূল্য ধন। আকাশত থকা এক দূৰৰ আলোৰ লগত হোৱা বন্ধুত্বই কণমানিক শুদ্ধ কৰি তুলিছিল, সপোনত পূৰ্ণ কৰি তুলিছিল, আৰু মনত এক গভীৰ সঁচা আনন্দৰ জন্ম দিছিল। এই নতুন সখীত্বই তেওঁক প্রতিদিনে নতুন কিছুমান সুধা, নতুন কিছুমান বুজা আৰু নতুন কিছুমান স্বপ্নৰ পথত আগুৱাই লৈ গৈছিল।

~

এদিন অতি শান্তিপূৰ্ণ ৰাতি নামিল। গাঁওখনৰ পৰা গধূলিৰ কণ্ঠশব্দ আঁতৰি গ’ল, মাটিৰ পথত কেবল মৃদু ছাঁ জুৰুলা। কণমানি আগৰ দৰে আঙণতে বহি আকাশলৈ চালে। সি প্ৰশ্নত ভৰা চকুৰে জোনাকৰ ওপৰত দৃষ্টি পেলালে, যেন এইবাৰ নতুন উত্তৰ বিচাৰি আছে। কণমানিৰ মূৰত অসংখ্য সুধা ঘূৰি ফুৰিছিল—“জোনাক, তুমি একেলগে আকাশত কিমান দিন থাকিবা? তুমি মাত্ৰ মোৰ লগত আছানে, নে সকলোৰে লগতো কথা ক’বলৈ যাও?” শিশুমনৰ সেই নীৰৱ আহ্বান শুনি জোনাকৰ পোহৰে মৃদু দীপ্তি পেলালে, যেন সেই আলোমায়েই জবাবৰ আৰ্হি। অতি কোমল ভাৱে, আকাশৰে পৰা জোনাকে কৈ উঠিল—“কণমানি, আকাশত মাত্ৰ মই নহয়। মই এক অংশ, মাত্ৰ এটা আলো। আকাশৰ বুকুত অসংখ্য তারা আছে, যিবোৰে আঁধাৰৰ মাজত দীপ্তি আনে। সেইবোৰ একেলগে আকাশক মণিৰমালা কৰি তোলে। তাত আছে গঙ্গা, যাক তোমালোকে মিল্কিওয়ে বুলি কোৱা, য’ত কোটি কোটি তারা মিলি দীঘলীয়া আলোৰ পথ গঢ়ি তোলে। আৰু আছে ধুমকেতু, যিবোৰে হঠাতে দীপ্তি মেলি অচিনাকী সৌন্দর্য্য সৃষ্টি কৰে। আমি সকলোৰে নিজৰ নিজৰ দায়িত্ব আছে, আৰু সেই দায়িত্বতে আমাৰ সৌন্দর্য্য।”

এই কথা শুনি কণমানিৰ হৃদয়ত একেবাৰে নতুন চিন্তাধাৰা জন্মিল। এতিয়ালৈকে সি জোনাকক একক আলো, একক বন্ধু বুলি ভাবিছিল, কিন্তু আজি জোনাকে বুজাই দিলে যে প্ৰতিজনেই বৃহৎ আকাশৰ এটা ক্ষুদ্র অংশ। কণমানিয়ে ভবা–বিহ্বল হৈ মাটিৰ কাষত বেছিকৈ গোট খাই বহিল আৰু ভাবিলে—“মইও যদি এই আকাশৰ অংশ, তেন্তে মোৰো নিশ্চয় এটা দায়িত্ব আছে। মই যদি জোনাকৰ দৰে পোহৰ দিব নোৱাৰোঁ, তেন্তে নিশ্চয় মই কিবা এটা দিব পাৰিম।” শিশুমনৰ সেই খোজ–খোজে তাৰ অন্তৰত এক সুধাৰ সুৰ বেজাবলৈ ধৰিলে। আকাশৰ গভীৰ নিস্তব্ধতাই সি চিন্তাক আৰু দৃঢ় কৰিলে। এতিয়া জোনাক মাত্ৰ এক সখী নহয়, জোনাক হৈছে শিক্ষক, যি জীৱনৰ মূল কথা বুজাই দিছে। কণমানিয়ে মনত নিজকে প্রশ্ন কৰিলে—“মানুহৰ মাজতো কি একো দায়িত্ব আছে? যদি আকাশৰ প্ৰতিজনে নিজৰ কাম কৰি থাকে, তেন্তে মানুহে কিয় নিজৰ জীৱনলৈ সুধা নকৰে?”

জোনাকৰ কথা কণমানিৰ হৃদয়ত দীঘলীয়া সময়ৰ বাবে প্ৰতিধ্বনি হৈ থাকিল। শিশুমনে বুজিলে যে জীৱনৰ মহিমা ব্যক্তিগত সুখ–আনন্দত সীমাবদ্ধ নহয়, ই বৃহৎ আকাশৰ দৰে বহল আৰু শাশ্বত। জোনাকে নিজৰ কথা কৈ তেওঁক বুজাই দিছিল যে একেলগে থকা, পৰস্পৰক সহায় কৰা, আৰু নিজৰ নিজৰ পথত দীপ্তি মেলা—এইবোৰেই জীৱনৰ সঁচা অৰ্থ। কণমানিৰ সুধা আৰু সপোন সেই ৰাতিত এক নতুন বীজ বোনাৰ দৰে জন্ম নিলে। সি চুপচাপ আকাশলৈ চাই হাঁহি মেলিলে, যেন নিজে প্রতিজ্ঞা কৰিছে—“মইও মোৰ দায়িত্ব পালিম। মই যদি সৰু হোউ, তথাপি মোৰ আলো আঁধাৰত দীপ্তি মেলিব।” সেই ৰাতি কণমানি আৰু জোনাকৰ সংলাপই মাত্ৰ সখী–সখীৰ কাহিনী নাছিল, ই আছিল এক গভীৰ বুজা, এক অনন্ত শিক্ষা। জোনাকৰ কোমল কথাৰে কণমানিৰ অন্তৰত জন্ম ল’লে নতুন জোনাক—আশাৰ জোনাক, যি তেওঁৰ জীৱনৰ পথ দাঙি ধৰিলে।

~

জোনাকৰ গভীৰ বাণী শুনি কণমানিৰ অন্তৰত একেবাৰে নতুন আলো জন্মিল। এতিয়ালৈকে সি জোনাকক এক সখী বুলি ভাবিছিল, কিন্তু এতিয়া সি জানি গ’ল যে আকাশৰ প্ৰতিটো উপাদানৰ নিজৰ দায়িত্ব, নিজৰ অৰ্থ আছে। তাৰ লগত লগেই কণমানিৰ মনত এক অনন্য সপোন জাগি উঠিল। সি চিন্তা কৰিলে—“যদি আকাশৰ প্ৰতিজনে নিজৰ আলোৰে মানুহক পথ দেখুৱাব পাৰে, তেন্তে মই কিয় নোৱাৰোঁ? মই যদি জোনাকৰ কাষলৈ উৰি যাব পাৰোঁ, তেন্তে মই তেওঁলোকৰ সৈতে একেলগে নাচিব পাৰিম, খেলিব পাৰিম। মই যদি তাৰাবোৰৰ মাজত হৈ পৰোঁ, তেন্তে মোৰ জীৱনৰ সপোন পূৰ্ণ হব।” শিশুমনৰ হৃদয়ৰ সেই আকাংক্ষা সৰল আৰু শুদ্ধ আছিল। গাঁৱৰ সৰু আঙণত বহি থকা সত্ত্বেও কণমানিৰ মন গগনৰ সেউজীয়া সপোনত বিচাৰি ফুৰিছিল। সি আঙুলিয়াৰে আকাশৰ দিশে সূচাই দেখুৱাই মৃদু হাঁহি মেলিছিল, যেন ইতিমধ্যে সপোনৰ যাত্ৰা আৰম্ভ কৰিছে।

দিনবোৰে ক্ৰমে গুচি গৈছিল, কিন্তু কণমানিৰ সপোনৰ দীপ্তি ক্ৰমে বাঢ়ি গৈছিল। ৰাতি নামিলে, জোনাক উঠিলেই সি নীৰৱ আকাশত সপোন বুনিবলৈ ধৰিছিল। কেতিয়াবা সি নিজৰ চকু মেলি আকাশলৈ চাই ভাবিছিল—“যদি মই উৰিব পাৰিলোঁ, মই জোনাকৰ হাত ধৰি নাচিম।” কেতিয়াবা পুনৰ নিজকে কল্পনা কৰিছিল—“মই তাৰাবোৰৰ মাজত খেলি ফুৰিছোঁ, সিহঁতে মোৰ চাৰি ফালে চকচকি কৰি উঠিছে।” এই সপোনত কোনো ভয় নাছিল, কোনো সীমা নাছিল; ই আছিল শিশুমনৰ মুক্ত কল্পনা, যি প্ৰকৃতিৰ ওপৰত অটল বিশ্বাসত গঢ়ি উঠিছিল। কণমানিয়ে অনুভৱ কৰিছিল যে সপোনেই হ’ল জীৱনৰ সত্য শক্তি। যেতিয়া দেহে সীমাবদ্ধ কৰে, সপোনে সেই সীমা আঁতৰাই দিয়ে। যেতিয়া বাস্তৱত জীৱন প্ৰশ্ন তোলে, সপোনে উত্তৰ দিয়ে। আকাশৰ বিৰল আলোত কণমানিৰ মন মুক্ত হৈ পৰিছিল।

এদিন সি নীৰৱতাৰে আকাশলৈ চাই হাঁহি মেলিলে আৰু কণ্ঠত মৃদু ধ্বনি উচ্চাৰণ কৰিলে—“এদিন মই নিশ্চয় আকাশলৈ উৰি যাব। মই জোনাকৰ সৈতে খেলিম, তাৰাৰ সৈতে নাচিম, ধুমকেতুৰ দীপ্তিত সাৰ পাম।” শিশুমনৰ সেই উচ্চাৰণ যেন গগনৰ বুকুত প্ৰতিধ্বনি হৈ পৰিল। জোনাক মৃদু আলো মেলি উজ্জ্বল হৈ উঠিল, যেন সপোনৰ সেই প্রতিজ্ঞাক আশীৰ্বাদ জনালে। কণমানিৰ অন্তৰত দৃঢ় বিশ্বাস জন্মিল—“যি স্বপ্ন মোৰ হৃদয়ৰ গভীৰতাত জন্মিছে, তাক কোনো শক্তিয়ে দমন কৰিব নোৱাৰে।” সেই ৰাতি সি সপোনত সত্যই আকাশলৈ উৰিল। চকুৰে বুজিলে যে জোনাকৰ লগত হাত ধৰি উৰি ফুৰিছে, আৰু অসংখ্য তারা তেওঁৰ চাৰি ফালে দীপ্তিৰ মালা গঢ়িছে। বাস্তৱত সপোন আছিল, কিন্তু কণমানিৰ বাবে ই সঁচাকৈয়ে জীৱনৰ এক সত্য অভিজ্ঞতা। সপোনৰ সেই বীজে তেওঁৰ জীৱনক আগুৱাই লৈ যাবলৈ শক্তি দিলে। কণমানিয়ে আকাশলৈ শেষবাৰ হাঁহি মেলিলে আৰু হৃদয়ত এক নীৰৱ প্ৰতিজ্ঞা কৰিলে—“মই মোৰ সপোনতকৈ বেছি কিবা নহয়। মই সপোনৰ জীয়ৰী, আৰু মোৰ সপোনে মোক জীৱনৰ দীপ্তি দিব।”

~

সেই ৰাতি আকাশত অলপ বেলেগ ধৰণৰ শীতলতা আছিল। গাঁওখন নিস্তব্ধ, কেবল হাওঁৱাৰ সোঁসাই পাতৰ মাজেৰে কিবা কিবা সুৰ তুলিছিল। কণমানি অতি ক্লান্ত অৱস্থাত মাতৃৰ কোঁঠালীত ঢলি পৰিছিল, কিন্তু মূৰখন বালিশত পৰাৰ লগে লগে চকুত একেবাৰে সপোনেৰে ভৰা দৃশ্য উদয় হ’ল। হঠাতে সি অনুভৱ কৰিলে—দেহখন একেবাৰে হালকা, যেন কিবা শক্তিয়ে ওপৰলৈ টানি নিয়াৰ দৰে। কণমানিয়ে চকু মেলি চালে, দেখিলে সি আঙণত নহয়, সি উৰি উঠিছে, দেহখন ধীৰে ধীৰে গগনৰ দিশে গৈ আছে। বুকুত এক অনিৰ্বচনীয় উত্তেজনা, কিন্তু তাত কোনো ভয় নাছিল। সি জানিছিল—ই সপোনৰ যাত্ৰা, আৰু এই যাত্ৰা তেওঁৰ জীৱনৰ আটাইতকৈ সঁচা অভিজ্ঞতা হ’ব। আকাশত উৰিবলগীয়া অনুভূতিৰ মাজত কণমানিৰ চকুত দীপ্তি পৰিল। সি চালে—জোনাকে বহুত দীঘলীয়া পথৰ পৰা তেওঁৰ অপেক্ষাত আছে, পোহৰেৰে পথ দেখুৱাই আহি আছে।

কণমানি শেষত জোনাকৰ কাষত গ’ল। জোনাকে মৃদু হাঁহি মেলি তেওঁৰ আগমনৰ স্বাগতম কৰিলে। কণমানি জোনাকৰ কাষত বহি পৰিল, যেন বহুদিনীয়া সখীৰ লগত মিলন ঘটিল। সেই মুহূৰ্তত আকাশখন মণিময় হৈ উঠিল। অসংখ্য তারা চকচক কৰি উঠিল, আৰু প্ৰতিটো তৰাই যেন কণমানিক অভ্যর্থনা জনাইছিল। সি হালকাকৈ হাত মেলি এক, দুটা, তিনিটা… এৰিওৱা তৰা গুণিবলৈ ধৰিলে। কণমানিৰ মুখত হাঁহি, চকুত বিস্ময়—এইবোৰেই সেই সপোনৰ সত্য। সি ভাবিলে, “এতিয়ালৈকে মই মাত্ৰ মাটিৰ পৰা তাক চাব পাৰিছিলোঁ, কিন্তু আজি মই তেওঁৰ মাজতে বহি আছোঁ।” তাৰাৰ দীপ্তিৰ মাজত কণমানি একেবাৰে আনন্দত মজিল। সি হাত মেলি তাৰাবোৰৰ চকচকনি ধৰি ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিলে, যদিও সেয়া অসম্ভৱ। তথাপিও সি জানিছিল—প্ৰত্যেক তৰা হৈছে তেওঁৰ নতুন বন্ধু।

সপোনৰ যাত্ৰাই কণমানিক এক সম্পূৰ্ণ মুক্তি দিলে। সি জানিলে—স্বপ্নই জীৱনৰ আটাইতকৈ সত্য অভিজ্ঞতা, কাৰণ সপোনেই জীৱনৰ সীমা ভাঙি আকাশলৈ উৰিবলৈ দিশ দেখুৱায়। জোনাকৰ কাষত বহি সি তাৰাৰ সঙ্গত আনন্দ উপভোগ কৰিলে, আৰু অন্তৰত এক অনন্ত শান্তি অনুভৱ কৰিলে। সি ভাবিলে—“যদি মই সপোনত এতিয়াই উৰি আহিব পাৰোঁ, তেন্তে মোৰ বিশ্বাস, একদিন মই সঁচাকৈয়ে উৰিম।” শিশুমনৰ সপোনত জন্ম ল’লে দৃঢ় সংকল্প। সেই ৰাতি কণমানি ঘুমত থাকিলেও, তেওঁৰ অন্তৰত সপোনে এক নতুন অধ্যায় লিখি গ’ল। কণমানিৰ মুখত হাঁহি, চকুত দীপ্তি, আৰু হৃদয়ত অনন্ত আনন্দ—এইবোৰেই আছিল সপোনৰ যাত্ৰাৰ উপহাৰ। সেয়েহে কণমানিয়ে সি দিনৰ পৰা জানি গ’ল—প্ৰত্যেক সপোনে একো একোতে সঁচা যাত্ৰা, আৰু এই যাত্ৰাই জীৱনৰ পৃষ্ঠাত সুন্দৰ কবিতা লিখে।

~

সপোনৰ আকাশত কণমানি জোনাকৰ কাষত বহি আছিল। তাৰাৰ মেলা, আকাশৰ সেউজীয়া দীপ্তি, আৰু জোনাকৰ কোমল আলো—সকলো মিলি যেন এক স্বৰ্গীয় প্ৰেক্ষাপট সৃষ্টি কৰিছিল। কণমানিৰ চকুত শিশুসুলভ আনন্দ, মুখত বিস্ময় আৰু হৃদয়ত শুদ্ধ উল্লাস জ্বলিছিল। সি একো নকয়, মাত্ৰ চকুৰ ভাষাৰে নিজৰ অভ্যন্তৰীণ আনন্দ প্ৰকাশ কৰিছিল। সেই মুহূৰ্ততে জোনাক মৃদু আলোত দীপ্তি মেলি তেওঁৰ দিশে ওচৰিল, যেন শতাব্দীৰ পৰা কণমানিৰ বাবে সঁচা কথা থুপাই ৰাখিছিল। নীৰৱ আকাশত এক কোমল ধ্বনি পৰিল—“কণমানি, তই সপোন দেখি আগবাঢ়, কেতিয়াও ভয় নকৰিবি। মানুহৰ জীৱনত আঁধাৰ থাকিবই, কিন্তু আঁধাৰৰ মাজতো স্বপ্নৰ পোহৰে পথ দেখুৱায়। আকাশৰ দৰে বেলেগ বেলেগ সপোনত পোহৰ থাকে, আৰু সেই পোহৰে মানুহক নিজৰ লক্ষ্যলৈ আগবঢ়াই নিয়ে।” জোনাকৰ এই বাণী কণমানিৰ হৃদয়ত যেন উজ্বল অক্ষৰত খোদাই হৈ ৰ’ল।

এই আশীৰ্বাদত কণমানিৰ মনত একেবাৰে দৃঢ়তা জন্মিল। সি ভাবিলে—“যদি জোনাকে কৈছে, তেন্তে এইয়া নিশ্চয় সত্য। মোৰ জীৱনত যতেই আঁধাৰ আহক, মই সপোনৰ পথ আঁকিব। মই যদি ভয় নকৰোঁ, তেন্তে মোৰ সপোনে মোক গগনৰ দৰে অসীম কৰি তুলিব।” শিশুমনৰ হৃদয়ত এই বিশ্বাস একেবাৰে দৃঢ়ভাৱে গঢ় লৈ উঠিল। জোনাকৰ কোমল দৃষ্টিয়ে যেন প্ৰতিজ্ঞা জনালে—“মই সদায় তোৰ লগত থাকিম, তই আকাশলৈ চাইলেই মোক পাই যাবি।” কণমানিয়ে আকাশৰ সেই মৃদু শান্তি হৃদয়ত সঞ্চয় কৰিলে। তেওঁ জানিলে, যেতিয়ালৈকে সপোন বাচি থাকে, তেতিয়ালৈকে জীৱনৰ প্ৰতিটো আঁধাৰ জয় কৰা সম্ভব। তাৰাৰ দীপ্তিৰ মাজত সি হাত মেলি বুলিবলগীয়া বেলেগ বেলেগ সপোন ধৰি ৰাখিবলৈ চেষ্টা কৰিলে, যদিও ধৰা নাপালেও হৃদয়ত সেইবোৰ মুকলি আকাশৰ দৰে জ্বলি উঠিল।

অৱশেষত সপোনৰ সেই যাত্ৰা ধীৰে ধীৰে ফিকে হৈ গ’ল। কণমানিৰ চকু মেলি চালে—সপোন ভাঙি গৃহৰ আঙণত সি জেগি উঠিছে। ভাদোঁৰ সৰহজোপাৰ মাজেৰে পোহৰৰ এক টুকুৰা ধৰা পৰিছে, আৰু গাঁওখন মৃদু শব্দত জগাই উঠিছে। কিন্তু কণমানিৰ মুখত এতিয়াও মৃদু হাঁহি, চকুত দীপ্তি। সি জানিলে—ই সপোনৰ অবশিষ্ট আলো। জোনাকৰ আশীৰ্বাদ তেওঁক জীৱনৰ পথ দাঙি ধৰিছে। সেই দিনৰ পৰা কণমানি কেতিয়াও সপোন দেখা এৰিলে নহয়। দৈনন্দিন জীৱনৰ সাধাৰণ কামৰ মাজতো সি আকাশলৈ চাই মনে মনে ক’তবা বুলি কয়—“স্বপ্নই জীৱনৰ সত্য শক্তি।” আৰু সেয়েহে কণমানিৰ জীৱন মাত্ৰ এক সৰু গাঁৱৰ জীয়ৰীৰ কাহিনী নাছিল, ই আছিল সপোনৰ শক্তিৰ উদাহৰণ। জোনাকৰ সেই আশীৰ্বাদে তেওঁৰ অন্তৰত সপোনৰ আগুন জ্বলাই ৰাখিলে, আৰু সপোনৰ পোহৰে তেওঁৰ জীৱনক এক দীপ্তিময় কবিতাত পৰিণত কৰিলে।

___