হিমাংশু বৰুৱা
প্রথম পৰ্ব
বৰষুণৰ ভাৰী ধাৰাটোৱে ডিঙি মাৰি আহিছিল কঁকালত সোমাই থকা পথটোৰে। আজি তিনিদিন ধৰি নৰমণিষে মানুহ নেদেখা গাঁওখনৰ উপৰত মেঘজাক গামোচাৰ দৰে ওলমি আছিল। ভেজা ধোঁৱাৰে ঢকা সেই আঁতৰুৱা গাঁওখনক সঘন জঙলৰ মাজেৰে ছাঁকু বৰুৱাই ঘূৰি আহিছিল। ছাঁকু বৰুৱা—পৰীক্ষামূলক ডকুমেন্টাৰী চলচিত্রৰ এজন নতুনকৈ নাম উঠা নির্মাতা। তেওঁৰ মনত পৰি গৈছিল এক ডাঙৰ প্ৰকল্প, অসমৰ গাঁৱৰ ঠেকে ঠেকে থকা ভূতৰ কাহিনীসমূহ ধৰি চলচিত্র তৈয়াৰ কৰাৰ।
গাঁওখনৰ নাম আছিল দেউলগাঁও। কেতিয়াবা ডেকা ল’ৰাসকলে গাঁওখনক কাহিনীৰ গাঁও বুলি হাঁহি হাঁহি কৈ থাকিলেও, অচিন গাঁৱলৈ আহি ৰাতি পাৰ কৰা লোকৰ সংখ্যা সৰহ নহয়। লোকে কয়, গাঁওখনৰ পূবত থকা ভাঙি পৰা মন্দিৰটোৰ ভিতৰত নিশাৰ আন্ধাৰৰ লগে লগে কোনোবা কাণত ফুঁ ফুঁকৈ কথা কয়। সেই ধ্বনিয়ে মানুহক পথভ্ৰষ্ট কৰি লৈ যায় জংঘলৰ ভেতৰলৈ। কেতিয়াবা উভতি আহে কেৱল জাঙলীয়া গন্ধ আৰু থৰক-বকৰকণীয়া দেহ।
ছাঁকুৰ ক্যামেরা আৰু বেটাৰি ভৰ্তি থলাটো ভিজাই পেলাইছিল বৰষুণ। তেওঁ চিৰেকাই জাঙলৰ মাজৰ পৰা গাঁওখনৰ মেলত পৰা পুৰণি নামঘৰটোত আশ্ৰয় ল’লে। নামঘৰটোত কোনো সেউজীয়া আভা নাই, জোনাকৰ মাত্ৰা বিৰল, কিন্তু দেৱালবোৰত কালি খোৱা কাঠৰ মাটিৰ গন্ধত এক আশ্চৰ্য্য শীতলতা আছিল। ছাঁকুতে ভাবিলে, “ইমান ভৌতিক গন্ধেই কিবা দৃশ্য দিয়াব পাৰে।”
কিন্তু সোনকালে তেওঁ লক্ষ্য কৰিলে নামঘৰৰ মেঝত একো উজ্বল চিঞৰ দৰে চকচকীয়া পানীৰ ডাৱৰ। বৰষুণে চুই গৈছে বুলি ভাবিছিল প্ৰথমে। কিন্তু বেটাৰিৰ আলোক ফালে লগাতেই দেখা গ’ল, সেই পানীৰ মাজত যেন এটা ছায়া আছে। ছায়াটোৱে মানুহৰ দেহৰ আকাৰ লৈ থিয় আছে, কিন্তু কোনো মুখ নাই।
ছাঁকুৰ বুকুৰে একেবাৰে ঠাণ্ডা হ’ল। কিন্তু নিজকে সামৰি লৈ ক্যামেরাটো অন কৰিলে। লেন্সটো মুৰি পানীৰ ডাৱৰৰ ফালে তাকাই থাকিল। এক মিনিট…দুই মিনিট… কোনো শব্দ নোহোৱা বেলাতেই হঠাৎ ধপ কৰি বাতি নিভি গ’ল। নামঘৰৰ ভিতৰত ক’তকৈ যেনে এফালে পৰা কেতেকী গছৰ পাত কঁপি উঠিল।
“এয়া মই যিটো গাঁও বিচাৰি আহিছিলোঁ, সেইটো ঠিক নহয় নেকি?” ছাঁকুৱে মনে মনে ভাবিলে।
ঠিক তেতিয়াই নামঘৰৰ দুৱাৰৰ দিশৰ পৰা এটা সৰু পাখিৰ দৰে কণ্ঠস্বর আহিল—
“তুমি ক’ত আহিছা?”
ছাঁকু থৰকাই গ’ল। কোনো মানুহৰ লগত একো হোৱা নাছিল, কিন্তু কণ্ঠস্বৰটো নিঃসন্দেহে মানুহৰ আছিল।
“মই…মই চলচিত্রৰ কামত আহিছো। গাঁওখনৰ কাহিনী ধৰা চাইছিলোঁ।”
সেই কণ্ঠস্বৰটো এবাৰ চক্ৰাকাৰ হৈ নামঘৰৰ দেউলত গজা গজা বাজিল। তাৰপৰা শূন্যতাৰে যেনে প্ৰত্যুত্তৰ দিলে—
“কাহিনী ধৰা যায় নে… কাহিনীৰে তুমি ধৰা পৰা যাও।”
তেওঁৰ পিছে পৰা বৰষুণৰ গন্ধ গাঢ় হৈ গ’ল। যেন সৰহ দিনৰ পৰাই কিবা কেঁচা মাটি খুঁটি গন্ধেৰে সিঁচা হৈছে। ছাঁকুৰ বুকুৰ ঢোল যেনে ফুটিবলৈ লৈছিল। তেন্তে ক্যামেরাৰ লেন্সত হঠাৎ দেখা দিলে এক অদ্ভুত দৃশ্য—মেঝৰ পানী ডাৱৰৰ পৰা ছায়াটোৱে উভতি ওলাই আহিছে। ধোঁৱাৰ দৰে সোঁৱৰণি, হাত-পা থকা দেহ, কিন্তু কিবা আছল মানৱ আকৃতি নোহোৱা।
ছাঁকু চাই থাকিল, পৰ্দাত স্পষ্টকৈ দৃশ্য আঁকা হ’ল, যদিও তেওঁৰ চকুৰে কেৱল এক শূন্য ছাঁহে ধৰা দিছিল। তেন্তে এক ভৰকটোৱা শব্দৰ লগে লগে লেন্সত দৃষ্টিটো অদৃশ্য হ’ল।
“ইয়াত থাকিলে তুমি উভতি নোপোৱা যাওঁ,” কণ্ঠস্বৰটো পিনে আহিল।
ছাঁকুৱে নামঘৰৰ দেৱালত ঠেং লগাই দৌৰি বাহিৰ ওলাই গ’ল। মাটিত কাদাৰে ঢকা, ক’ত পাওঁচে ধৰা কঠিন। বতৰো থেমা নাই। জংঘলৰ মাজেদি জপ কৰি তেওঁ গাঁওখনৰ ভাঙি যোৱা মন্দিৰৰ ফালে গ’ল। ভাবিলে হয়তো মন্দিৰখনত সেউজীয়া ছাতি পাব। কিন্তু মন্দিৰখনত গোটেই আন এক পোনপটীয়া আভা। ভাঙি যোৱা গেটৰ মূৰত দুটা কালচেৰা দেউৰীৰ ভাস্কৰ্য্য যেন চকুৰে উঁকি মাৰি আছে।
মন্দিৰৰ ভেতৰলৈ পা মাত্ৰ লগাতেই এক টান বতাহে গছৰ পাত কাঁপাই দিলে। ছাঁকুৱে কিবা অচিন শীতলতা অনুভৱ কৰিলে। মন্দিৰৰ ভিতৰত কোঠাবোৰ ভাঙি পৰি থকা, কিন্তু মাজত একো অলেখ দুখদুখীয়া গীতৰ সুৰ। যেন কোনোবা প্ৰাচীন কণ্ঠত গাই আছে, কিন্তু শূন্য নামঘৰত সেই সুৰ গমেই নাথাকে।
ছাঁকু স্থিৰভাৱে চাই থাকিল, ক্যামেরা পুনৰ অন কৰিলে। লেন্সত এইবাৰ সুৰৰ উৎস ধৰা পৰিল—এক মহিলাৰ ছায়া। গামোচাৰ দৰে আঁচলত ঢকা, বুকুৰে শিশুটি ধৰা, আৰু চকুত তেজৰ দৰে ৰঙা আভা। মহিলাটোৱে মন্দিৰৰ দেৱালৰ ফালে বতাহেৰে বোৱা ধোঁৱাৰ সৈতে বিলীন হৈ গৈছিল।
“তুমি কিয় আহিলা?” মহিলাৰ ছায়াটোৱে কাণত ফুঁক দিয়াৰ দৰে ক’লে।
ছাঁকুৱে গিলি গিলি ক’লে, “মই… কাহিনী ধৰি নথকাকৈ যাম।”
কিন্তু তেতিয়াহে মহিলাৰ ছায়া দিয়া হাঁহিটোৱে গাঁওখনৰ নৈৰ ডাৱৰ দৰে গজা গজা বাজি উঠিল—
“এতিয়াৰ পৰা কাহিনীহে তোমাক ধৰি ৰাখিব।”
সেই গজা শব্দৰ লগে লগে বাহিৰত বজ্ৰপাতে আকাশ কপি উঠিল। মন্দিৰখনৰ ওপৰত পৰা গছবোৰ ধপ ধপাই পৰি গ’ল। ছাঁকুৱে নিজকে বচাবলৈ দৌৰ দিলেও মন্দিৰৰ দুৱাৰ একেবাৰে আঁতৰাই দিলে কোনো অদৃশ্য শক্তিয়ে।
প্ৰথম ৰাতি দেউলগাঁওত, আৰু ছাঁকু বৰুৱাৰ বাবে ভ্ৰমণ আৰম্ভ হ’ল… য’ত কাহিনী নলিখিলে মানুহ অদৃশ্য হৈ যায়।
দ্বিতীয় পৰ্ব
দেউলগাঁওৰ সেই মন্দিৰখনৰ দুৱাৰত আটকা পৰি ছাঁকু বৰুৱাই যেন অনুভৱ কৰিলে শ্বাসবোৰ সংকোচি গৈছে। কপালত জোৰেৰে ঘামৰ ফোঁটা, কিন্তু ঠাণ্ডা বৰষুণত সেই ঘামৰ গন্ধো শীতল হৈ পৰিছিল। তেওঁ মন্দিৰখনৰ ক’ণাত ঢুকি আশ্ৰয় ল’ব বিচাৰিছিল, কিন্তু এতিয়া মনে হৈছে কিবা অদৃশ্য শক্তিয়ে তাক বন্দী কৰি পেলাইছে।
কানত সেই একেটা কণ্ঠস্বৰ পুনৰ বাজি উঠিল—
“তুমি কাহিনী ধৰি নথকাকৈ যাব বুলি ক’লে। কিন্তু কাহিনীহে তোমাক ধৰি ৰাখিব বুলি নকলে নেকি?”
ছাঁকুৱে হাতত থকা ক্যামেরাটো গুটাই ধৰি সামৰি ধৰিলে। হয়তো এইটোতে প্ৰমাণ থাকিব, হয়তো কিবা দৃশ্য ধৰা পৰিছে। কপালৰ ঘাম মুছি তেওঁৰ মনত একো নিৰ্দেশ উদয় হ’ল—যিবোৰ ঘটিছে তাক খতিয়ানত ৰাখিব লাগিব, নহ’লে ইয়াৰ প্ৰমাণ নাথাকিব।
মন্দিৰৰ ভিতৰৰ ভাঙি যোৱা শিলপত্থৰৰ মাজেৰে এটা পোৱালি কুকুৰ ভুকি উঠিল। গাঁওখনৰ ৰঙা চকু থকা ভ্ৰমণবিলাকৰ বিষয়ে কাহিনী শুনি আহিছিল ছাঁকুৱে, কিন্তু কুকুৰটোৰ ভুকনিতো আছিল অদ্ভুত এক সুৰ। ভুকনিৰ মাজতে এক ৰোদন, যেন কুকুৰটোৱে মানুহৰ দৰে কান্দি উঠিছে।
“কুকুৰবোৰে ইয়াত মানুহৰ আত্মা দেখি।” গাঁওখনৰ কোনোবা কাহিনী আনি দিলে তেওঁৰ মনত।
হঠাৎ বজ্ৰপাতে শিলপত্থৰৰ ওপৰত আঘাত কৰিলে। এক নিমিষত মন্দিৰখনৰ ভিতৰ চকুত অন্ধকাৰ ভৰি গ’ল। সেই আঁধাৰত তেওঁ বুজি নাপালোঁ কিমান সময় পাৰ হ’ল। হয়তো এক মিনিট, হয়তো এঘণ্টা। মাথোঁ কানত এজাক সুৰ বাজি থাকিল। যেন বীণাৰ তন্তি টান মাৰি গোৱা কোনো প্ৰাচীন গান।
সেই গীতৰ সুৰেৰে মন্দিৰখনৰ ভাঙি যোৱা দেউলত এগৰাকী মহিলাৰ ছায়া পুনৰ প্ৰকট হ’ল। এজাক উজ্বল আঁচলত ঢকা, দুখেৰে ভৰা চকু, আৰু হাতত এক শিশুটিৰ শুকান অস্থি। শিশুটোৰ হাড়বোৰৰ মাজেৰে পানীৰ ফোঁটাৰ দৰে সুৰ বাজি আহিছিল।
“তুমি মোৰ কথা লিখিবা নে?” মহিলাটোৱে ক’লে।
ছাঁকুৰ কণ্ঠ শুকান গ’ল। “মই লিখিম, মই ধৰিম… কিন্তু আপুনি কোন?”
“মই এই গাঁওখনৰ এসময়ৰ কাহিনী। মোৰ নাম আছিল ৰূপেশ্বৰী। মোৰ জীৱন আহুতিলৈ মন্দিৰখনত শেষ হৈছিল। মই আৰু মোৰ শিশুটি ইয়াত বন্দী হৈ আছো। এতিয়া তুমি আহিলা—লিখিবলৈ।”
ছাঁকুৱে অনুভৱ কৰিলে বুকুৰ ভিতৰত কিবা চেপি ধৰিছে। হয়তো ভয়েৰে, হয়তো সত্যৰ আগমনেৰে। তেওঁ কাগজৰ খাতাটো টান মাৰি উলিয়াই মহিলাটোৰ ছাঁৰ ফালে তাকাই থাকিল।
“তুমি কিয় বন্দী হৈ আছা?” ছাঁকুৱে সাৱধানে সোধালে।
মহিলাটোৰ মুখৰেখা অন্ধকাৰৰ মাজেৰে উজ্বল হৈ উঠিল।
“গাঁওখনত এক সময়ত মহামাৰী আহিছিল। মন্দিৰখনত পূজা চলিছিল, কিন্তু পূজাত মই অংশ ল’ব পৰা নাছিলোঁ—কারণ মই নাৰী। তেতিয়াৰ পূজাৰীয়ে ক’লে, যেতিয়া মহিলাই মন্দিৰৰ দেউল অতিক্ৰম কৰে, গাঁওখনত অশুভ নামি আহে। সেইসময়ত মই মোৰ অসুস্থ শিশুটিৰ লগত মন্দিৰখনত ঢুকিছিলোঁ। গাঁওবিলাকে মোক অভিশাপ দিছিল। আৰু পূজাৰীৰ হিংসাত তেওঁলোকে আমাক জীয়াই দগ্ধ কৰিছিল।”
এইবাৰ মন্দিৰৰ শিলপত্থৰৰ গন্ধেৰে ধোঁৱা উটিপুৰি উঠিল। যেন কোনোবা অগ্নিত পুৰি যোৱা শৰীৰৰ গন্ধ। ছাঁকুৰ কণ্ঠ শুকাই গৈছিল।
“এই মন্দিৰত আমাৰ কান্দোন বন্দী হৈ আছে। সকলো পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি, মই আৰু মোৰ শিশুটি ছায়াৰ দৰে উলিয়াই আহো। কাহিনী নলিখিলে, গাঁওখনত নৱীন অভিশাপ নামি আহে।”
ছাঁকুৱে ভয়ত থৰ থৰকৈ কাঁপিছিল। কিন্তু ডকুমেন্টাৰীৰ কাংক্ষিত সত্য এতিয়া তেওঁৰ আগত উপস্থিত। তেওঁ লালিতালৈ খাতাত লিখিবলৈ ধৰিলে—
“দেউলগাঁওৰ ৰূপেশ্বৰীৰ অভিশাপ।”
তেতিয়া হঠাৎ মন্দিৰখনৰ বাহিৰেৰে মানুহৰ পদশব্দ আহিল। ছাঁকুৱে ভাৱিলে হয়তো কোনো গাঁওবিলাক আহিছে। কিন্তু বাহিৰলৈ চাই থাকিলে, কোনো শাৰীমানৱ নাছিল। কেৱল কাদাৰে ভৰা পদচিহ্নবোৰ গেটৰ পৰা মন্দিৰলৈ সোমাই আহিছিল।
সেই পদচিহ্নবোৰত ক’তকৈ যেনে এক উষ্ণ লোহিত গন্ধ। যেন পদচিহ্নবোৰেৰে তেজেৰে ভিজা মাটি মলিয়াই আহিছে।
ছাঁকুৰ বুকুৰে ধপাধপাই উঠিল। কিন্তু মহিলাৰ ছায়াটোৱে সোনকালে শূন্যতাত বিলীন হৈ গ’ল। মাথোঁ কাণত এক শীতল সুৰ—
“লিখা অব্যাহত ৰাখা, নচেত গাঁওখনৰ সকলো অদৃশ্য হ’ব।”
এতিয়া ছাঁকু একান্তে মন্দিৰখনত, বহি-খাতা, ক্যামেরা, আৰু বৰষুণৰ গর্জন। কিন্তু তেওঁৰ মগজুৰে বাজি আছে ৰূপেশ্বৰীৰ অশুভ কাহিনী।
সন্ধিয়াৰ আঁচল নামি আহিল। মন্দিৰখনৰ উমাল সিঁদুৰীয়া আকাশত এক শ্মশান-শান্তি। ছাঁকুৱে জানিলে, দ্বিতীয় ৰাতি আৰু ভয়ঙ্কৰ হব।
তৃতীয় পৰ্ব
দেউলগাঁওত দ্বিতীয় ৰাতি নামি আহিল। বৰষুণৰ ধাৰা তেতিয়াও কমা নাই, গাঁওখনৰ পথবোৰ কাদা আৰু পানীয়ে মিশ্ৰিত হোৱাত গছগছনিৰ মাজেৰে কেৱল ভেজা গন্ধ বিয়পি আছিল। মন্দিৰখনৰ ভিতৰত ছাঁকু বৰুৱাই এক মুহূৰ্তৰো নিৰাপত্তা অনুভৱ নকৰিলে। ৰূপেশ্বৰীৰ ছায়া গুচি যোৱাৰ পিছতো মন্দিৰখনত গজগজাই থকা ভয়াৱহ সুন্যতাই তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত পাথৰৰ দৰে কঁপনি আনি দিছিল।
তেওঁৰ হাতত থকা খাতাটো ভিজা পাতত ফুলি উঠিছিল। তাত প্ৰথম দুপাতাত তেওঁ লিখা শব্দবোৰ স্পষ্টকৈ দেখা গৈছিল—
“দেউলগাঁও, ৰূপেশ্বৰীৰ অভিশাপ।”
কিন্তু দ্বিতীয় পাতাত হঠাৎ দেখা গ’ল অচিন লিখনী। ক’তকৈ যেনে কোনোবা শূন্যতাৰে কালি লৈ লিখি থৈছে।
“তুমি যেতিয়ালৈকে লিখা নপূৰা, তেতিয়ালৈকে তুমিও বন্দী।”
ছাঁকুৱে আঁতৰাই খাতাটো গুটাই থলে। তেওঁৰ বুকুৰ ধপধপনিতো এতিয়া শ্বাসহীনতা। হয়তো নিজৰ মানসিক অৱস্থা ভগাই গৈছে, হয়তো প্ৰকৃততে কোনো আত্মাই হাত ধৰি আছে—বুজিবলৈ উপায় নাছিল।
মন্দিৰখনৰ বাহিৰে ডিঙৰ চাউৰ হ’ল। দূৰত পুৱাৰ ফালে কোনোবা মেলাৰ ডোলৰ দৰে শব্দ গজা গজা বাজি আহিল। গাঁওখনত কোনো মেলা নহয়, তেন্তে ক’ৰ পৰা এই ডোলৰ শব্দ? ছাঁকুৱে ভাৱিলে, হয়তো ভ্ৰম। কিন্তু শব্দ ধীৰে ধীৰে মন্দিৰৰ ফালে আহি থমকি ৰ’ল।
বাহিৰলৈ চাই থাকিলে, ক’তকৈ যেনে মানুহৰ শাৰী আহি মন্দিৰখনৰ গেটত দাঁতিছে। কালি-কালচেৰা দেহ, মুখত শূন্য। বতাহৰ লগেৰে সেই দেহবোৰ মেলাৰ শোভাযাত্ৰাৰ দৰে হাঁহি হাঁহি গমে গমে গুছি আহিছে।
“এবাৰ কাহিনী ধৰি ৰাখা, নহ’লে শোভাযাত্ৰাত তোমাকো লৈ যাব।” একে কণ্ঠস্বৰ ভৰি আহিল।
ছাঁকুৰ হাতৰ বেটাৰী পোহৰ মাত্ৰা দিয়াত দেখা গ’ল, মেলাৰ দেহবোৰে পুৰণি ঢোল বেজাইছে। ঢোলৰ চামুৰ মাজত মানুহৰ মুখ, লোহিত চকু লৈ তাক চাই হাঁহিছে।
ছাঁকুৱে পিছে ঘূৰি দৌৰিবলৈ ধৰিলে। কিন্তু মন্দিৰখনৰ ভিতৰতো সেউজীয়া পোহৰৰ দৰে উজ্বলতা উঠিল। মেজৰ পৰা সেই পানীৰ ডাৱৰ পুনৰ উত্থান হ’ল, আৰু ছায়াটোৱে মানুহৰ দৰে আকাৰ ল’লে।
এইবাৰ সেই ছায়াটোৱে কণ্ঠস্বৰেৰে ক’লে—
“তুমি লিখা আৰম্ভ কৰা নাছা। কাহিনী অর্ধেকত থমকি আছে।”
“মই লিখিম!” ছাঁকু হাঁফি হাঁফি ক’লে। “কিন্তু কাহিনী কিমান দীঘল?”
“যেতিয়ালৈকে গাঁওখনৰ অভিশাপ পূৰ্ণ হোৱাৰ কথা তোমাৰ হাতত লিখা নহয়, তেতিয়ালৈকে তোমাৰ মুক্তি নাই।”
ছাঁকুৰ চকু উজ্বল হৈ উঠিল। তেওঁ খাতাটো উলিয়াই পাগলামিৰ দৰে লিখিবলৈ ধৰিলে। “ৰূপেশ্বৰী, শিশুটি, গাঁওবিলাকৰ অভিশাপ… সকলো লিখিম।”
কিন্তু সেইমাত্ৰাত গেটৰ বাহিৰে শোভাযাত্ৰাৰ দেহবোৰে একেলগে হাঁহি উঠিল। সেই হাঁহিৰ শব্দ বজ্ৰপাতৰ দৰে আকাশ কপি দিলে। ছাঁকুৰ হাত কঁপা কঁপিতে লিখা অশুদ্ধ হৈ গৈছিল। খাতাত শব্দবোৰেৰে বুলিবুলিৰে আন শূন্য শব্দও প্ৰকট হ’ল।
“ৰূপেশ্বৰী অকল নাছিল।”
ছাঁকুৱে থৰ লাগিলে। শব্দবোৰ তেওঁৰ হাতৰ পৰা নহয়। কোনোবা অদৃশ্য হাত খাতাত লিখিছে।
তেওঁ তৎক্ষণাৎ কণ্ঠ খোলিলে, “আৰু কোন আছিল?”
উত্তৰ অহা নাছিল। কিন্তু মন্দিৰখনৰ মেজত এক নতুন ছায়া গঢ় লৈছিল। এইবাৰ এটা পুৰুষৰ ছায়া—দীঘল গামোচাৰে দেহ ঢকা, মুখত শূন্য গৰ্জন।
“মই পূজাৰী আছিলোঁ।” কণ্ঠস্বৰ গজাই উঠিল।
“গাঁওখনৰ উদ্ধাৰৰ বাবে মই ৰূপেশ্বৰী আৰু শিশুটিক অগ্নিত সমৰ্পণ কৰিছিলোঁ। কিন্তু অভিশাপে মোকো বন্দী কৰি পেলালে। এতিয়া মই পূৰ্ণিমা ৰাতি এই শোভাযাত্ৰাৰ নেতৃত্ব দিওঁ।”
ছাঁকুৰ চকুৰে এক তীব্ৰ উজ্বলতা পোহৰ লগা কৰিলে। পূজাৰীৰ মুখত লোহিত আভা। তেওঁৰ কণ্ঠ গজাই গজাই ক’লে—
“তুমি কাহিনী ধৰি নথকাকৈ যাব নোৱাৰিবা। আমি সকলো শ্বাস তোমাৰ দেহত বন্দী কৰি থওঁ।”
এইবাৰ শোভাযাত্ৰাৰ দেহবোৰে গেট ফাটাই মন্দিৰৰ ভিতৰলৈ প্ৰৱেশ কৰিলে। একো ঠেলা-ধাক্কা নোহোৱা, কেৱল ভেজা পানীৰ শব্দ, কিন্তু চকুত দেখা দেহবোৰে চাহি থকা ভয়াৱহ হাঁহি।
ছাঁকুতে অনুভৱ কৰিলে গৰদৰ পৰা ঠাণ্ডা শীতলতা উঠিছে। তেওঁ কপালত হাত দি কঁপা কঁপিতে উঠি আহিলে। “মই লিখিম, মই তোমালোকৰ সকলো লিখিম।”
কিন্তু তেতিয়াহে পূজাৰীৰ ছায়া হাতত জপ মাৰি থকা অগ্নিৰ লগেৰে আগবাঢ়ি আহিল।
“নোহ’লে কাহিনী তোমাকেই ধৰি ৰাখিব।”
আঁধাৰটোৱে গৰ্জন কৰিলে। বজ্ৰপাতৰ একে লগেৰে মন্দিৰখনৰ ছাদৰ একাংশ ভাঙি পৰিল। বৰষুণৰ ধাৰা ভিতৰলৈ সোমাই গ’ল। ছাঁকুৰ বুকুৰে এক নিমিষত ৰক্তৰ উষ্ণতা অনুভৱ কৰিলে।
তেওঁ জানিলে, দেউলগাঁওত দ্বিতীয় ৰাতিৰ পৰা তেওঁৰ যাত্ৰা মাত্ৰ আৰম্ভ।
চতুৰ্থ পৰ্ব
বজ্ৰপাতৰ শব্দ থমকি থমকি পৰিছিল, কিন্তু মন্দিৰখনৰ ভিতৰত ছাঁকু বৰুৱাৰ বুকুৰ ঢোল একো থমকাই পোৱা নাছিল। পূজাৰীৰ ছায়া, ৰূপেশ্বৰীৰ অভিশাপ, আৰু শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি—এই সকলোবোৰে তেওঁৰ মগজুত এক ধোঁৱাৰ বৰষুণ সৃষ্টি কৰিছিল।
তেওঁ থলেটোত হাত ঢুকাই ক্যামেরাটো উলিয়ালে। কঁপি থকা আঙুলিৰে অন বাটন টিপাতেই লেন্সত এক উজ্বল দৃশ্য ধৰা পৰিল। বাহিৰত পূৰ্ণিমাৰ অচিন আভা, যদিও আকাশত মেঘৰে মেঘ। গাঁওখনৰ ৰাস্তাবোৰত পানী ভৰি গৈছে, আৰু সেই পানীৰ ওপৰত প্রতিফলিত হৈছে শোভাযাত্ৰাৰ লোহিত হাঁহি।
কিন্তু ক্যামেরাত ধৰা পৰা দৃশ্যত ভিন্ন এক কথা। লেন্সৰ মাজত দেখা গ’ল—মানুহৰ শোভাযাত্ৰা নহয়, গাঁওখনৰ মানুহৰ আসল মুখ। বুঢ়া, বুঢ়ী, ল’ৰা, ছোৱালী—যেনে জীবিত, কিন্তু চকুত শূন্যতা। যেন সকলো গাঁওবাসী একেই লগে মৃত্যুৰ পিঠিত যাত্ৰা কৰি আছে।
ছাঁকুৱে কপালত ঠাণ্ডা হাত মাৰি বুজিলে—এই ডকুমেন্টাৰীৰ সাৰাংশ সাধাৰণ ভৌতিক নহ’ব। ইয়াত সত্যৰে কোনো অশুভ ইতিহাস আছে।
তেতিয়া মন্দিৰখনৰ দেউলত খুটুৰ খুটুৰ শব্দ হ’ল। কিবা নখেৰে খোঁচি থকা দৰে। তেওঁৰ বুকুৰে ধপাধপাই উঠিল। খাতাটো মেজত থৈ লিখিবলৈ ধৰিলে—
“পূজাৰী এজনী মহিলাক দগ্ধ কৰিছিল। মহিলাৰ নাম ৰূপেশ্বৰী। অভিশাপে গাঁওখনক বন্দী কৰিলে। পূৰ্ণিমা ৰাতিত মৃত শোভাযাত্ৰা গাঁওখনত উলিয়াই আহে।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ খাতাটোৰ পাত কঁপি উঠিল। যেন কোনোবা পোহৰীয়া বতাহে পাতা উৰুৱাই লৈ গৈছে। পৃষ্ঠাৰ তলত নতুনকৈ লিখা অচিন বাক্য পৰিল—
“এতিয়াও কাহিনী পূৰ্ণ নহয়।”
“কি পূৰ্ণ নহয়?” ছাঁকুৱে কণ্ঠ খুলি সুধিলে।
উত্তৰ অহা নাছিল। কিন্তু গেটৰ বাহিৰৰ পৰা উজ্বল উল্কাৰ দৰে এফালে পৰা পোহৰ মন্দিৰখনৰ ভিতৰলৈ সোমাই আহিল। সেই পোহৰত দেখা গ’ল এটা নতুন ছায়া।
এইবাৰ এটা ল’ৰা—বয়সত প্ৰায় সাত। শুকান দেহ, চকুত অশ্ৰু। হাতেৰে খেলা-কৌতুকৰ বাঁহী ধৰি আছে।
ল’ৰাটোৱে মিচিকিয়া হাঁহি কৰি ক’লে—
“তুমি মোৰ মাকৰ কাহিনী লিখিলা, কিন্তু মোৰ কাহিনী নোলিখিলা।”
ছাঁকুৰ বুকু হেঁপাহেৰে কঁপিবলৈ ধৰিলে। “তুমি… ৰূপেশ্বৰীৰ শিশুটি?”
ল’ৰাটোৱে মাথোঁ হাঁত নিলগাকৈ বাঁহীটোত সুৰ ফুকিলে। সেই সুৰত মন্দিৰখনৰ ভিতৰ অচিন গীতৰে ভৰি গ’ল। যেন শ্মশানত কান্দা ৰুদন একেলগে বীণাৰ সুৰৰ সৈতে মিশ্ৰিত হৈছে।
“হয়, মই সেই শিশুটি। গাঁওবিলাকে মোকো দগ্ধ কৰিছিল। কিন্তু মোৰ প্ৰাণ এদিনো অশান্ত হৈ আছে। মই চাইছিলোঁ বাঁহীৰ সুৰত গাঁওখন মুক্ত হ’ব। কিন্তু পূজাৰীয়ে মাকক আগত ধৰি মোকো অগ্নিত সমৰ্পণ কৰিছিল।”
ছাঁকুৰ হাতৰ পৰা খাতা মাটি পাল্লে। ল’ৰাটোৰ সুৰত তেওঁৰ চকুত জল আহি পৰিল। “মই লিখিম, মই তোমাৰ কাহিনী লিখিম।”
তেওঁ পুনৰ খাতাটো উঠাই লিখিবলৈ ধৰিলে—
“শিশুটি দগ্ধ হৈছিল। শিশুটি বাঁহীৰ সুৰেৰে মুক্তিৰ আশাত আছিল। কিন্তু অভিশাপে মাক-শিশুকেই বন্দী কৰি থলে।”
লিখা শেষ হোৱাৰ লগে লগে বাঁহীৰ সুৰ থমকি গ’ল। কিন্তু তাৰ সলনি গাঁওখনৰ দিশৰ পৰা কান্দোনৰ সুৰ বাজি আহিল। যেন শতাধিক মানুহে একেলগে ৰোদন কৰিছে।
ছাঁকু সাৱধানে মন্দিৰৰ গেটখন খুলি বাহিৰলৈ ওলাল। গাঁওখনৰ ৰাস্তাত পানীৰ মাজেৰে পদচিহ্নবোৰ দেখিবলৈ পাইছিল—মানুহৰ পদচিহ্ন, কিন্তু ৰক্তেৰে ভৰা। সেই পদচিহ্নবোৰ একেবাৰে পূব দিশৰ জংঘললৈ গৈছিল।
তেওঁ জানিলে, পূৰ্ণ কাহিনী পোৱাৰ বাবে তেওঁক সেই পদচিহ্ন অনুসৰণ কৰিব লাগিব।
বাতাসত পুৰণি ধোঁৱাৰ গন্ধ। শাখা-প্ৰশাখা ভাঙি দৌৰাই গৈছিল ছাঁকু। ক’তকৈ যেনে কাণত কণ্ঠসুৰ বাজি আহিল—
“লিখা অব্যাহত ৰাখা। নচেত তুমি শোভাযাত্ৰাত শামিল হ’বা।”
অবশেষত পদচিহ্নবোৰে তেওঁক লৈ গৈ মিলা গাঁওখনৰ চৌপাশে থকা বুৰঞ্জীৰ জংঘলত। সি এক বিস্মৃত স্থান—কোনোতে ভাঙি পৰা স্তম্ভ, কোনোতে শ্মশানৰ আগুনৰ দাগ।
সেই ঠাইত থিয় হৈ ছাঁকুৱে বুজিলে—এয়া গাঁওখনৰ গুপ্ত ইতিহাস। ইয়াতহে পূৰ্ণ কাহিনী লুকাই আছে।
কিন্তু তেতিয়াহে হঠাৎ তেওঁৰ কাণত জোৰেৰে গজা শব্দ পৰিল। যেন মাটিৰ তলৰ পৰা শতাধিক হাত উলি উঠিছে। চকুত দেখি আছিল—পুৰণি অস্থিপঞ্জৰবোৰ মাটিৰ পৰা উলি আহিছে।
“আমাৰো কাহিনী লিখা।” অস্থিপঞ্জৰবোৰৰ শূন্য কণ্ঠেৰে সুৰে বাজি উঠিল।
ছাঁকুৰ বুকু কেঁপাই গ’ল। খাতা খুলি উন্মাদৰ দৰে লিখিবলৈ ধৰিলে—
“গাঁওখনত শতাধিক দগ্ধ দেহ। অস্থিপঞ্জৰবোৰ মাটিৰ তলত বন্দী। তেওঁলোকে মুক্তিৰ দাবী কৰিছে।”
বাতাসত জোঁৰ এক ঘূৰ্ণি আহিল। শব্দবোৰৰ মাজেৰে শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি আৰু ৰোদন একেলগে গজাই উঠিল।
ছাঁকুৱে জানিলে—ইয়াৰপিছত মাত্ৰ মুক্তিৰ পথ নাই, কিন্তু কাহিনী পূৰ্ণ হোৱাৰ লগে লগে তেওঁৰ জীৱনো পূৰ্ণ অন্ধকাৰত সোমাই যাব পাৰে।
পঞ্চম পৰ্ব
বুৰঞ্জীৰ জংঘলৰ মাজত অস্থিপঞ্জৰবোৰ উলি আহি থকা দৃশ্যত ছাঁকু বৰুৱাৰ বুকুৰে যেন অগ্নি-পৰীক্ষাৰ দৰে উষ্ণতা অনুভৱ কৰিলে। বৰষুণে তেতিয়াও থমকাই নাছিল, কিন্তু বৰষুণৰ পানীয়ে এই দৃশ্য ধুই নিদিয়াকৈ, উলমি থকা অস্থিবোৰৰ ওপৰত চকচকীয়া আভা দিবলৈ ধৰিছিল। যেন সময়ৰ খোলত সপোনৰ দৰে অদ্ভুত সত্য এজাক ভৰি গৈছে।
অস্থিপঞ্জৰবোৰে একেলগে শব্দ কৰিলে—
“আমাকো লিখা। আমাৰো মুক্তি বিচাৰি লোৱা।”
ছাঁকু কঁপি থকা হাতেৰে খাতাটো খুলি লিখিবলৈ ধৰিলে—
“দেউলগাঁওত দগ্ধ হোৱা লোক কেৱল ৰূপেশ্বৰী আৰু তেওঁৰ শিশুটি নহয়। শতাধিক লোক শাস্তি পাই দগ্ধ হৈছিল। পূজাৰীৰ উন্মাদ ধৰ্মান্ধতাই গাঁওখনক শ্মশানলৈ পৰিণত কৰিছিল।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ বাতাসত এক ভয়াৱহ হাঁহি বাজি উঠিল। শূন্য আকাশৰ পৰা বজ্ৰপাত নামি গছবোৰ জপ মাৰি ভাঙি পৰিল। মাটিৰ কঁপনিৰ মাজত অস্থিপঞ্জৰবোৰ হঠাৎ ধোঁৱাত বিলীন হৈ গ’ল। ছাঁকু হাঁফি উঠি মাটিত বহি পৰিল।
কিন্তু খাতাটোৰ পাতত নতুনকৈ অচিন শব্দ উদয় হ’ল—
“কাহিনী এতিয়াও অসম্পূৰ্ণ।”
ছাঁকুৱে কান্ধৰ ওপৰত উচুপি উঠা পোহৰৰ ঝিলিক দেখিলে। পিছফালে ঘূৰি চাই তেওঁৰ চকুত পৰিল—পূজাৰীৰ ছায়া। হাতত অগ্নি, চকুত উন্মাদ উজ্বলতা।
“তুমি কেৱল শিকাৰবোৰ লিখি আছা,” পূজাৰীৰ ছায়াটোৱে কণ্ঠ গজাই ক’লে। “কিন্তু আমি পূজাৰীৰ কাহিনী নোলিখিলে কাহিনী পূৰ্ণ নহয়। আমি কেৱল পাপী নাছিলোঁ। আমি আছিলোঁ দেৱালয়ৰ সুৰক্ষক।”
ছাঁকুৰ মুখ শুকান গ’ল। “তুমি সুৰক্ষক বুলি নিজকে ক’বা পাৰা, কিন্তু তুমি শতাধিক লোকক জীয়াই দগ্ধ কৰিছিলা!”
“তেওঁলোকৰ মৃত্যুতেই গাঁওখন উদ্ধাৰ হ’ব বুলি ভাৱিছিলোঁ। ঈশ্বৰৰ কণ্ঠ শুনিছিলোঁ মই। ঈশ্বৰে কৈছিল—অশুদ্ধ লোকৰ ত্যাগেই গাঁওখনক ৰক্ষা কৰিব।”
পূজাৰীৰ কণ্ঠ গজাই উঠিল। ছাঁকুৱে ভাৱিলে—এয়া হয়তো পাগলপন, হয়তো অশুভ শক্তিৰ প্ৰলাপ। কিন্তু তেওঁৰ সাংবাদিক মগজুৱে ক’লে—এইবোৰ প্ৰমাণ হিচাপে ধৰা-পকাই ৰাখিব লাগিব।
তেওঁ পুনৰ খাতাত লিখিলে—
“পূজাৰী নিজকে ঈশ্বৰৰ দূত বুলি বিশ্বাস কৰিছিল। ত্যাগৰ নামেৰে তেওঁ শতাধিক লোকক দগ্ধ কৰিছিল। সেই পাপেই অভিশাপলৈ গাঁওখনক ঠেলি দিলে।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ পূজাৰীৰ ছায়াটোৱে গৰ্জন কৰিলে।
“তুমি সত্য লিখা। মই পাপী আছিলোঁ। কিন্তু ঈশ্বৰৰ কণ্ঠ সঁচা আছিল। এতিয়া তুমিও শুনিবা।”
এটা ভয়াৱহ ধ্বনি বজ্ৰপাতৰ দৰে ছাঁকুৰ কাণত বাজি উঠিল। যেন অচিন ভাষাত কোনোবা প্ৰাচীন মন্ত্র পঢ়িছে। সেই মন্ত্রৰ শব্দেৰে আকাশত উল্কাৰ দৰে আঁচল ফালি এক নতুন ছায়া মাটিত নেমি আহিল।
এইবাৰ এক মহিলাৰ ছায়া নহয়, এক শিলপৰ আকাৰ। গাঁওখনৰ ভাঙি পৰা স্তম্ভৰ পৰা যেন পুৰণি দেৱদেৱীৰ প্রতিমাই জীয়াই উঠিছে। চকুত উজ্জ্বল আভা, মুখত কঠোৰতা।
“মই এই দেউলৰ দেৱতা। মন্দিৰখনত পূজা চলিছিল, কিন্তু মানুহৰ পাপে দেউল অশুদ্ধ হৈছিল। পূজাৰীৰ বলিদান সেই অশুদ্ধতা দূৰ কৰিবলৈ আছিল। কিন্তু অতিৰিক্ত ৰক্তপাতে দেউল শ্মশানলৈ পৰিণত কৰিলে। এতিয়া আমি সকলো অভিশপ্ত।”
ছাঁকুৰ বুকুৰে যেন কেতেকী পাতৰ দৰে কঁপিবলৈ ধৰিলে। দেৱতাৰ কণ্ঠ, পূজাৰীৰ উন্মাদনা, ৰূপেশ্বৰীৰ ৰোদন—এইবোৰে একেলগে গাঁওখনৰ অন্ধকাৰত মিশি গৈছিল।
“তুমি কাহিনী লিখি আছা,” দেৱতাৰ কণ্ঠ শীতল। “কিন্তু কাহিনীৰ অন্ত নাথাকিলে, তুমি মুক্তি নাপাবা।”
“অন্ত?” ছাঁকুৱে হাঁপৰি হাঁপৰি ক’লে। “অন্ত ক’ত?”
উত্তৰ আহিল—
“গাঁওখনৰ সোঁমুখত থকা শ্মশানত। য’ত প্ৰথম বলিদান হৈছিল। সেই ঠাইতহে শেষ কাহিনী লিখিব পাৰিবা।”
ছাঁকুৱে খাতা-কলম গোটাই জপ মাৰি দৌৰি উঠিল। পথটো কাদা আৰু পানীৰে ভৰা। বজ্ৰপাতৰ গজাই গজাই বতাহ জপ মাৰি আহিছিল। গাঁওখনৰ প্ৰতিটো ঘৰ আঁধাৰত আৱদ্ধ, কেৱল জানলিৰ মাজেৰে শূন্য চকু উজ্বল হৈ চাই আছে।
শ্মশানলৈ গৈ উঠিল ছাঁকু। ঠাইটোত অগ্নিৰ গন্ধ এতিয়াও টানকৈ গাঢ় হৈ আছে। ভাঙি পৰা অস্থি আৰু জ্বলা কাঠৰ মাজত পুৰণি বেদীৰ ধ্বংসাৱশেষ।
তেওঁ গাত থকা কোটটো মাটিত থৈ খাতাটো খুলিলে। কলম ধৰি লিখিবলৈ ধৰিলে—
“শ্মশান। বলিদানৰ আৰম্ভণি। অভিশাপৰ মূল।”
তেতিয়াহে শ্মশানখনৰ আগুন পুনৰ জ্বলি উঠিল। আগুনৰ মাজৰ পৰা ৰূপেশ্বৰী, শিশুটি, পূজাৰী, আৰু শতাধিক মৃত আত্মা একেলগে প্ৰকট হ’ল।
“লিখা অব্যাহত ৰাখা। শেষ পৰ্যন্ত লিখা। নহ’লে তুমি আমাৰ সৈতে এখানত দগ্ধ হ’বা।”
ছাঁকুৰ হাতত কঁপুনি ধৰিলে। কিন্তু তেওঁৰ চকুত উজ্বল আভা আছিল। তেওঁ জানিলে—এই কাহিনীৰ অন্ত নোলিখিলে মুক্তি নাই।
তেওঁ খাতাত লিখিবলৈ ধৰিলে—
“দেউলগাঁওত পাপ আৰু পূণ্যৰ নামত বলিদান হৈছিল। পাপী-নিরপৰাধ সকলো জীয়াই দগ্ধ হৈছিল। সেই অগ্নিত গাঁওখন বন্দী হৈ পৰিল। পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি তেওঁলোকে পুনৰ উলিয়াই আহে—সত্য লিখিবলৈ দাবী লৈ। আমি সকলো শিকাৰ, আৰু আমি সকলো ন্যায্য বিচাৰ বিচাৰি ঘূৰি আছো।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ আগুনৰ ৰঙা আভাত সকলো ছায়া একেলগে গজাই উঠিল। বাতাসত মিশি গ’ল কান্দোন, হাঁহি, আৰু শ্মশানৰ সুৰ।
ছাঁকুৱে চকু মুদিলে। তেওঁ জানিলে—ইয়াতেই পঞ্চম ৰাতিৰ অন্ত। কিন্তু কাহিনী এতিয়াও শেষ নহয়।
ষষ্ঠ পৰ্ব
শ্মশানখনত জ্বলি উঠা আগুন ধীৰে ধীৰে নিভিবলৈ ধৰিলে, কিন্তু সেই অগ্নিশিখাই যেন ছাঁকুৰ মগজুত ক’তকৈ বেছি দাগ দিয়ে গৈছিল। ৰূপেশ্বৰীৰ কান্দোন, শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ, পূজাৰীৰ গৰ্জন, আৰু মৃত আত্মাবোৰৰ হাঁহি—এইবোৰ একেলগে তেওঁৰ কাণত বাজি আছিল। খাতাটোৰ পাতবোৰ বৰষুণৰ পানীত ভিজা ভিজা হৈ পৰিছিল, কিন্তু সেই পাতাত লিখা শব্দবোৰ কোনোবাৰো মোহাৰ দৰে মচি নাযায়।
ছাঁকু হাঁপৰি হাঁপৰি বহি পৰিল। বৰষুণত গা ভিজা, হাতত কঁপনি, আৰু বুকুৰ ঢোল যেন ফুটিবলৈ লৈছে। তেওঁৰ চকুত ভৰ-পেটাল আভা আছিল। হঠাৎ খাতাটোৰ পাত পুনৰ কঁপি উঠিল। এক অচিন শীতল পোহৰ পাতখনত পৰি নতুনকৈ শব্দ উদয় হ’ল—
“শেষ নোহোৱা পৰ্যন্ত মুক্তি নাই।”
ছাঁকুৱে কণ্ঠ শুকান হৈ ক’লে, “আৰু কি বাকী আছে? মই সকলো লিখিছোঁ নেকি? পূজাৰী, ৰূপেশ্বৰী, শিশুটি, অস্থিপঞ্জৰ… সকলো লিখিছোঁ।”
তেতিয়াহে শ্মশানখনৰ আগুনৰ আঁচলৰ পৰা কণ্ঠ আহিল—
“তুমি কাহিনী ধৰা লোক, কিন্তু কাহিনীত নিজেও বন্দী হৈ গছা। কাহিনীৰ অন্ত হ’ব নোৱাৰে তোমাক বাদ দি।”
ছাঁকু স্তম্ভিত হৈ পৰিল। “মোক বাদ দি মানে কি? মই তো কেৱল দৰ্শক!”
কণ্ঠৰ প্ৰতিধ্বনি গজা গজাই উঠিল—
“এইখনত আহি পৰা প্ৰতিজন outsider বন্দী হৈ গৈছে। তুমি কেবল একেটা শিকাৰহে। তুমি লিখা অব্যাহত ৰাখিবি, কিন্তু কাহিনী শেষ হ’ব তোমাৰ ৰক্তৰে।”
ছাঁকুৰ বুকুৰে যেন ধপধপাই মাটিৰ পৰা ওলাই আহিল। কপালৰ ঘাম বৰষুণৰ সৈতে মিশি পৰিছিল। তেওঁ খাতাটো আঁকোৱালি ধৰিলে। মনত এক বোৰবাট—যদি কাহিনী শেষ কৰিবলৈ নিজে শিকাৰ হ’ব লাগে, তেন্তে ইয়াৰ প্ৰমাণ মানৱ সমাজলৈ নোৱাৰি গৈ থাকিব। কিন্তু যদি লিখা নথাকে, তেওঁ শোভাযাত্ৰাৰ সৈতে জীয়াই দগ্ধ হ’ব।
তেওঁ গাত থকা কোটৰ থলি খুলি ভিতৰৰ বেটাৰী-চালিত ৰেকৰ্ডাৰটো উলিয়ালে। “যদি মই শেষ হওঁ, অন্তত প্ৰমাণ এটাই থাকিব।” তেওঁ নিজকে ফুঁক দিলে।
বাহিৰত বজ্ৰপাত একে লগেৰে আকাশ কপি গ’ল। গাঁওখনৰ আঁচলৰ পৰা শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি পুনৰ উঠি আহিল। শতাধিক ছায়া হাতত মোমবাতি লৈ একেলগে মন্দিৰৰ দিশে আগবাঢ়ি আহিছে। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ গাঁৱৰ গলীত বিয়পি গৈছে।
ছাঁকু কঁপি থকা হাতত খাতাটো উলিয়াই লিখিবলৈ ধৰিলে—
“শোভাযাত্ৰা পুনৰ আৰম্ভ। শতাধিক মৃত আত্মা মোমবাতি লৈ আগবাঢ়ি আহিছে। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰত আকাশ ভৰি গৈছে। পূৰ্ণিমাৰ আভাত গাঁওখন শ্মশানলৈ পৰিণত হৈছে।”
লিখা শেষ হোৱাৰ লগে লগে পৃষ্ঠাৰ তলত নতুন শব্দ ফুটিল—
“অন্ত তুমি নিজেই।”
ছাঁকু হাঁপ মাৰি উঠিল। চকুত অন্ধকাৰ গাঢ় হৈ আহিছে। তেওঁৰ মগজুত বাজি আছে এক প্ৰশ্ন—
“কাহিনীৰ অন্ত মইয়ে হ’ব মানে কি? মই মৰা নেকি লাগিব?”
তেতিয়াহে ৰূপেশ্বৰীৰ ছায়া শ্মশানখনৰ আগুনৰ মাজৰ পৰা উলিয়াই আহিল। চকুত ৰক্তৰ দৰে আভা, মুখত নিস্পৃহতা।
“তুমি outsider। outsider-এ কাহিনী ধৰি থকাই আমাৰ মুক্তি। কিন্তু মুক্তিৰ বাবে তোমাকো উৎসৰ্গ কৰিব লাগিব।”
ছাঁকুৰ গা শীতল হৈ পৰিল। পূজাৰীৰ ছায়া, শিশুটি, অস্থিপঞ্জৰ সকলো একেলগে গোট খাই তেওঁৰ চাৰিওফালে চক্ৰাকাৰ হৈ আহি থিয় হ’ল। হাঁহি আৰু কান্দোন একেলগে বাজি গ’ল।
ছাঁকু নিজকে সামৰি ল’লে। “যদি মই মৰা লাগে, তেন্তে মই শেষ লিখা লিখি যাব। অন্তত মানুহে জানিব—এই গাঁওখনৰ সত্য কি আছিল।”
তেওঁ খাতাটোত লিখিবলৈ ধৰিলে—
“মই ছাঁকু বৰুৱা, outsider। দেউলগাঁওৰ কাহিনী ধৰি থকাত এতিয়া নিজে শামিল হৈছো। এই গাঁওখনত বলিদানৰ নামত শতাধিক মৃত্যু হৈছিল। পূজাৰীৰ উন্মাদনা, ঈশ্বৰৰ অভিশাপ, আৰু ৰক্তৰ অগ্নিয়ে গাঁওখনক বন্দী কৰি থলে। এতিয়া মই এই কাহিনীৰ অন্ত লিখিছোঁ, জানি যে এই অন্তৰ লগে লগে মই নিজেও বন্দী হ’ম।”
লিখা শেষ হোৱাৰ লগে লগে বজ্ৰপাত শূন্য আকাশত মাৰি পৰিল। শ্মশানখনৰ আগুন ফুটি উঠি ছাঁকুৰ গাত উজ্বল আভা পৰিলে। চকুত এক নিমিষৰ বাবে সেউজীয়া পোহৰ।
তেওঁ অনুভৱ কৰিলে—শতাধিক হাত তেওঁৰ গা চেপি ধৰিছে। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰত বুকুৰ ঢোল থমকি আহিছে। পূজাৰীৰ কণ্ঠেৰে শ্মশান গজাই উঠিছে।
এটা শেষ ভাবনা তেওঁৰ মগজুত উজ্বল হ’ল—
“যদি মই বন্দী হওঁ, মোৰ লিখা পাতবোৰো বন্দী নহ’ব নেকি?”
খাতাটোৰ পাতবোৰ বৰষুণত উৰি গ’ল, শ্মশানৰ আগুনত অর্ধেক জ্বলি গ’ল, আৰু অর্ধেক পানীৰ তলত ভিজি গ’ল।
কিন্তু ৰেকৰ্ডাৰটো—সেইটো একেবাৰে নিৰৱে মাটি তলত পৰি থাকিল। তাৰ ভেতৰত বন্দী হৈ গ’ল ছাঁকুৰ শেষ কণ্ঠ—
“মই ছাঁকু বৰুৱা। এই গাঁওখনৰ কাহিনী মই ধৰি গ’লোঁ। যদি মোৰ কণ্ঠ কোনোবাৰ শুনা যায়, জানিবা—দেউলগাঁওত কাহিনী কেতিয়াও শেষ নহয়।”
বাতাসেৰে গাঁওখনত পুনৰ মোমবাতিৰ শোভাযাত্ৰা মিলি গ’ল। শ্মশানখনত মাথোঁ নিস্তব্ধতা। কিন্তু সেই নিস্তব্ধতাৰ মাজেৰে ৰেকৰ্ডাৰটোৰ বাটন এখন নিজে নিজে টিপি উঠিল। ৰাতি ফালি এক শীতল কণ্ঠ ওলাই আহিল—
“অন্ত কেতিয়াও নহয়। outsider অকল শিকাৰ।”
সপ্তম পৰ্ব
শ্মশানখনৰ আগুন নিভি গ’ল, কিন্তু গাঁওখনৰ আঁধাৰে কোনো শীতলতা নামি আহিল নহয়। বৰঞ্চ বতাহৰ সৈতে নতুনকৈ আহি পৰিল এক অচিন শীতলতা। যেন কিবা গোপন হাতবোৰ ছাঁকুৰ গাৰ ওপৰত আঁচল মাৰি আহিছে।
ছাঁকু বৰুৱা?—নাই। তেওঁৰ শৰীৰ আগুনৰ মাজত মিলি গ’ল। কিন্তু তেওঁৰ খাতাৰ পাতবোৰে হাওঁফাওঁ কৰি উৰি গ’লে। বৰষুণৰ পানীত ভিজা পাতবোৰ গাঁওখনৰ আঁঠু-ছিঞৰত, ভাঙি পৰা ঘৰবোৰত, আৰু শুকান গছৰ ডালত আঁকৰি পৰিল।
সেই ৰাতি দেউলগাঁওত শ্মশান শীতল হৈ গ’ল, কিন্তু গাঁওখনৰ বায়ুত নতুন এক অশান্তি বিহৰিবলৈ ধৰিলে।
দুই দিন পিছত।
জিলা সৰুপথৰ পৰা এখন সৰু কেমেৰা টীম দেউলগাঁওলৈ আহি উপস্থিত হ’ল। মুখ্য সাংবাদিক মাধুৰী দত্তই সংবাদৰ টোপনি লগাবলৈ ইচ্ছা কৰিছিল—“ভূতৰ গাঁও” বুলি যি নাম খবৰ কাগজত আহিছিল, তাৰ সত্যতা পৰীক্ষা কৰিবলৈ।
তেওঁ লগত আনি লৈছিল দুজন কেমেৰা মেন আৰু এজন স্থানীয় গাইড। গাইডজনৰ নাম কেতন। কেতনক লৈ বহু সাংবাদিকে ইয়াৰ আগেও গাঁওখনলৈ আহিছিল, কিন্তু তেওঁলোকৰ টোপনি একোখনো কাগজত প্ৰকাশ হোৱা নাছিল। কাৰণ—তেওঁলোক উভতি আহিছিল ততালিকে, অথবা সোনকালে উভতি অহাৰ নামো ক’ত নথকা হৈ গৈছিল।
“মেম, ইয়াৰ পৰা আগলৈ গৈলে জংঘল। গাঁওখনত ৰাতি থকাৰ সাৱটি নাই,” কেতন ধীৰে ধীৰে ক’লে।
মাধুৰীয়ে চকুত গম্ভীৰতা লৈ উত্তৰ দিলে, “ভয়ৰ বাবে আমি সাংবাদিক নহয়। সঁচা জানিব লাগিব।”
টীমটোৱে আগবাঢ়িল। জংঘলৰ পথত বৰষুণে কাদা কৰি পেলাইছিল। গছৰ ডালৰ পৰা পানীৰ ফোঁটা একে লগেৰে তললৈ জপ মাৰি পৰিছিল। বতাহত ভেজা মৃতপাতৰ গন্ধ।
তেওঁলোকে গাঁওখনৰ প্ৰৱেশপথত আহি ভাঙি পৰা নামঘৰটো দেখিলে। গেটত কেৱল এটা ভাঙি যোৱা ফলক—তাত অর্ধেককৈ মচি যোৱা নাম, “দেউল…”। বাকি অক্ষৰবোৰ গিলি দিছিল সময়।
“এটাই সেই গাঁও?” মাধুৰীয়ে কেতনক সুধিলে।
“হয়, কিন্তু সাৱধান। গাঁওখনত ঢুকিলেই তোমালোকৰ সকলো যন্ত্র গোটেই অনিয়মিত হৈ পৰিব।”
মাধুৰীয়ে হাঁহি ক’লে, “এয়া কি বিদ্যুতৰ সমস্যা নেকি?”
কেতন কোনো উত্তৰ দিলে নে। মাথোঁ শূন্য চকুৰে গাঁওখনৰ দিশত চাই ৰ’ল।
গাঁওখনত ঢুকিলেই মাধুৰীৰ চকুত পৰিল—পথবোৰ খালী, কিন্তু প্ৰতিটো ঘৰৰ জানলিৰ ফাঁকৰ পৰা যেন চকু উজ্বল হৈ চাই আছে। গাঁৱত মানুহ নাই, তবু প্ৰতিটো ঘৰ জীৱিত।
“এডাল কাগজৰ পাতত শব্দ দেখা পোৱা গৈছে,” কেমেৰা মেনে হঠাৎ কৈ উঠিল।
সঁচাকৈ মাটিত এটা খাতাৰ পাত পৰি আছিল। বেছি ভিজা নহয়, যেন অতি নতুন। তাত লিখা আছিল—
“শোভাযাত্ৰা পুনৰ আৰম্ভ।”
মাধুৰীৰ বুকুৰে এক নিমিষৰ বাবে থৰ লাগিল। তেওঁ পাতখন মুঠি মাৰি ধৰি কণ্ঠ শুকানকৈ সুধিলে, “এয়া কার খাতা?”
কেতন এফালে চাই ক’লে, “বহু সাংবাদিক আহিছিল। কিন্তু কিবা নহয়—এয়া আপোনালোকৰ আগৰ মানুহ, ছাঁকু বৰুৱাৰ খাতা হব পাৰে।”
“ছাঁকু বৰুৱা?” মাধুৰীয়ে নামটো পুনৰাবৃত্তি কৰিলে। “চলচিত্র নির্মাতা?”
কেতন মাথোঁ শূন্য চকুৰে মাথোঁ মূৰ নৰালে।
সন্ধিয়া নামি আহিল। টীমটোৱে গাঁওখনৰ কেন্দ্ৰস্থ ভাঙি যোৱা মন্দিৰত আশ্ৰয় ল’লে। মাধুৰী কেমেৰা সাজু কৰি ক’বলৈ ধৰিলে, “দেউলগাঁও, ভূতৰ গাঁও। বহু বছৰৰ পৰাই ইয়াৰ কাহিনী চলে আহিছে…”
কিন্তু ঠিক তেতিয়াহে কেমেৰাৰ লেন্সত অদ্ভুত দৃশ্য ধৰা পৰিল। কোনোবা ছায়া, কিন্তু স্পষ্ট আকৃতি। হাতত মোমবাতি, চকুত ৰক্তৰ আভা।
“মেম, দৃশ্য ধৰা পৰিছে!” কেমেৰা মেনে হাঁফি উঠিল।
মাধুৰীয়ে স্ক্ৰিনলৈ চাই শীতল হৈ পৰিল। কেমেৰাত দেখা গ’ল শোভাযাত্ৰা। শতাধিক মানুহ, মোমবাতি লৈ আগবাঢ়ি আহিছে। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰত সোনকালে সকলো আঁধাৰ গজাই উঠিল।
কেতন থৰকাই উঠিল। “মই কৈছিলোঁ, গাঁওখনত ৰাতি থকাৰ সাৱটি নাই।”
“কিন্তু ইমান স্পষ্ট দৃশ্য… ইমান প্ৰমাণ…” মাধুৰীৰ কণ্ঠ শুকান হ’ল।
শোভাযাত্ৰা ধীৰে ধীৰে মন্দিৰখনৰ গেটৰ ফালে আহি থমকি ৰ’ল। পূৰ্ণিমাৰ আভাত তেওঁলোকৰ মুখত ৰক্তৰ লাল আভা।
হঠাৎ সেই শোভাযাত্ৰাৰ মাজৰ পৰা এটা ছায়া সোনকালে আগবাঢ়ি আহিল। হাতত খাতা, গাত বৰষুণত ভিজা কোট। মুখত এক অস্পষ্ট হাঁহি।
মাধুৰীৰ বুকুৰে এক নিমিষত ঠাণ্ডা হৈ পৰিল। কাগজৰ পাতত নাম স্পষ্টকৈ দেখা গ’ল—
“ছাঁকু বৰুৱা।”
“মই ছাঁকু,” ছায়াটোৱে কণ্ঠেৰে ক’লে। “মই কাহিনী ধৰি থকাই বন্দী হৈ গছো। এতিয়া তোমালোকো outsider। তোমালোকে কাহিনী শেষ কৰিব লাগিব।”
মাধুৰীৰ হাতত থকা মাইক কঁপি উঠিল। টীমটোৰ সকলো কেমেৰা নিজে নিজে ৰেকৰ্ড কৰিবলৈ ধৰিলে। স্ক্ৰিনত একে শব্দ দেখা পৰিল—
“শেষ নোহোৱা পৰ্যন্ত মুক্তি নাই।”
শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি একেলগে গজাই উঠিল। মন্দিৰখনৰ ভিতৰ আঁধাৰেৰে পূৰ্ণ হৈ পৰিল।
মাধুৰী বুজিলে—ছাঁকুৰ কাহিনী কেতিয়াও শেষ নহয়। প্ৰতিটো outsider এই গাঁওখনত আহিলে, নতুন অধ্যায় আৰম্ভ হয়। আৰু তেওঁলোকো বন্দী হৈ যায় সেই অভিশপ্ত গল্পৰ পাতত।
সেই ৰাতি দেউলগাঁওত আকাশত বজ্ৰপাত গজাই উঠিছিল। কিন্তু বজ্ৰপাতৰ শব্দতকৈ ডাঙৰ আছিল শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি আৰু শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ।
মাটিত পৰি থকা কাগজৰ পাতত নতুনকৈ শব্দ ফুটিল—
“অন্ত কেতিয়াও নহয়। প্ৰতিজন outsider—নতুন শিকাৰ।”
অষ্টম পৰ্ব
দেউলগাঁওৰ আঁধাৰত সেই ৰাতিটো মাধুৰী দত্তৰ টীমৰ বাবে এক দুঃস্বপ্ন হৈ পৰিল। মন্দিৰখনৰ দেউলত বহি থকা তেওঁলোকে শোভাযাত্ৰাৰ মোমবাতিৰ আভাত চকুৰ পাতা গোটাবলৈ সাহ নপালে। প্রতিটো কেমেৰাৰ স্ক্ৰিনেৰে একে দৃশ্য দেখাই আছিল—মৃতৰ হাঁহি, শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ, আৰু ছাঁকু বৰুৱাৰ ছায়া।
“এইটো… ই কেবল দৃশ্য নহয়, ই এক ধৰণৰ আটক,” মাধুৰীয়ে কণ্ঠ শুকানকৈ ক’লে। তেওঁৰ মগজুত সাংবাদিকতাৰ শপথ আৰু জীৱনৰ ভয় একেলগে গুলপাক খাই উঠিছিল।
কেতন মাটিত থৰ থৰকৈ কঁপি আছিল। “মেম, মই কৈছিলোঁ। দেউলগাঁও outsider-ৰ বাবে শ্মশান।”
মাধুৰীয়ে গম্ভীৰ চকুৰে তাক চাই সুধিলে, “তুমি জানিলা এইবোৰ আগতে?”
কেতন মূৰ নমাই সুধা নকৰাকৈ ক’লে, “মই গাঁওখনৰ শেষ বংশধৰ। মই কেতিয়াও সত্য নকওঁতে। কিন্তু আজিৰ ৰাতি… কাহিনী পূৰ্ণ কৰিবলৈ outsiderৰ প্ৰয়োজন।”
তেওঁৰ কথাত মাধুৰীৰ বুকুত শীতল এক সুৰ বাজি গ’ল। “মানে কি? তুমি আমাক ইয়াত আনি ফঁদ পাতিলা?”
উত্তৰ নাই। কিন্তু শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহিয়ে সকলোৰে প্ৰশ্ন গিলি নিলে।
কেমেৰা মেন দুজনতকৈ জ্যেষ্ঠজন, অনন্তে কঁপা কণ্ঠত ক’লে, “মেম, আমি ইয়াত থাকিলে মৃত্যু নিশ্চিত। আপুনি খাতা উলিয়াই লিখা আৰম্ভ কৰক। হয়তো মুক্তি মিলিব।”
মাধুৰীয়ে ভিজা মাটিৰ পৰা ছাঁকুৰ খাতাৰ পাতবোৰ জড়ো কৰিলে। পাতবোৰত আগতে লিখা শব্দবোৰ এতিয়াও স্পষ্ট আছিল। কিন্তু তলত ফুটি উঠিছিল নতুন বাক্য—
“নতুন outsider-এ কাহিনী অব্যাহত ৰাখক।”
মাধুৰীৰ হাতত কঁপুনি ধৰিলে। কিন্তু সাংবাদিকৰ সপোনে তেওঁৰ বুকুৰ শক্তি জাগ্ৰত কৰিলে। কলম ধৰি লিখিবলৈ ধৰিলে—
“আমি নতুন টীম। সাংবাদিক, কেমেৰা, গাইড। দেউলগাঁওত আহিলোঁ সত্য বিচাৰি। কিন্তু ইয়াত সত্য নহয়, কেবল মৃত্যু। শোভাযাত্ৰা জীয়াই আছে।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ বাতাসত ঠাণ্ডা পোহৰ পৰিল। শোভাযাত্ৰাৰ মাজৰ পৰা ছাঁকু বৰুৱাৰ ছায়া আগবাঢ়ি আহিল।
“ভাল। কিন্তু কাহিনী অসম্পূৰ্ণ। তোমালোকে কেৱল তোমালোকৰ কথা লিখিলা। গাঁওখনৰ পাপৰ মূল নোলিখিলা।”
মাধুৰীয়ে হাতত খাতা ধৰি সুধিলে, “মূল মানে কি? আমি কি জানো?”
ছাঁকুৰ ছায়াটোৱে চকুত ৰক্তৰ আভাৰেৰে মন্দিৰখনৰ পূব দেউলত আঙুলিৰে ইশাৰা কৰিলে। “সেই দেউলৰ তলত। প্ৰথম বলিদান। প্ৰথম অভিশাপ।”
টীমটোৱে মাটিৰ কাদা ফালি দেউলৰ পূব দিশলৈ গ’লে। গাইড কেতন ধীৰে ধীৰে আগবাঢ়ি আছিল, যেন আগৰ পৰা পথ জনা। দেউলৰ তলত এটা ভাঙি পৰা বেদী আছিল। বেদীৰ গহ্বৰ ভাঙি যোৱা, ভিতৰত শুকান হাড় আৰু এক চপচপীয়া গন্ধ।
“ইয়াত প্ৰথম শিকাৰ হৈছিল,” কেতন ধীৰে ক’লে। “পূজাৰীয়ে গাঁওখনৰ প্ৰথম outsider-জনক ইয়াত জীয়াই দগ্ধ কৰিছিল। সেই সময়ৰ পৰা প্ৰতিটো outsider নতুন অধ্যায়।”
মাধুৰীৰ বুকু ঠাণ্ডা হৈ পৰিল। “মানে, কাহিনী outsider-এ আৰম্ভ হয়, outsider-এ শেষ হয়।”
উত্তৰ স্বৰূপে শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ বাজি উঠিল। গাঁওখনৰ আকাশত পূৰ্ণিমাৰ আভা উজ্বল হৈ পৰিল। শোভাযাত্ৰা আগবাঢ়ি আহি বেদীৰ ওচৰত চক্ৰাকাৰ হ’ল।
মাধুৰীয়ে খাতাত লিখিবলৈ ধৰিলে—
“পূৰ্ণিমাৰ ৰাতি। শোভাযাত্ৰা মন্দিৰত আহি থমকিল। বেদীৰ তলত প্ৰথম outsider দগ্ধ হৈছিল। গাঁওখনৰ অভিশাপ তাৰ পৰা আৰম্ভ। প্ৰতিজন outsider নতুন অধ্যায়।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ পাতত অচিন শব্দ ফুটিল—
“অন্ত নকৰে কেতিয়াও। শিকাৰ সলনি হয়।”
কেমেৰা মেনৰ সৰুজন, জয়নাল, হঠাৎ গৰদেৰে খসকাতি খাই পৰি গ’ল। তেওঁৰ বুকুৰে অদৃশ্য কিবা চেপি ধৰিছে। চকুত ভয়াৱহ আভা, মুখত ৰক্তৰ ফেনা।
মাধুৰী চিঞৰি উঠিল। কিন্তু শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহিয়ে সেই চিঞৰ গিলি নিলে। জয়নালৰ শৰীৰ মুহূৰ্ততে নিস্তব্ধ হৈ পৰিল। মাটিত পৰি থকা তেওঁৰ কেমেৰাত একে দৃশ্য ধৰা পৰিল—
“শিকাৰ আৰম্ভ হৈছে।”
অনন্ত আৰু মাধুৰীৰ মুখ শুকাই গ’ল। কেতন শূন্য চকুৰে শোভাযাত্ৰালৈ চাই থাকিল। যেন তেওঁ আগতকৈও বেছি শান্ত।
“তুমি সকলো জানিলা,” মাধুৰীয়ে কেতনক চিঞৰি উঠিল।
কেতন শান্ত কণ্ঠেৰে ক’লে, “মই শিকাৰ নহয়। মই বংশধৰ। মই গাঁওখনৰ পৰম্পৰাৰ অংশ। outsider-এহে শিকাৰ।”
শোভাযাত্ৰা ধীৰে ধীৰে বেদীৰ মাচত চমকি উঠিল। ৰূপেশ্বৰীৰ ছায়া শিশুটিৰ হাত ধৰি আগবাঢ়ি আহিল। পূজাৰীৰ উন্মাদ কণ্ঠ গজাই উঠিল—
“বলিদান অব্যাহত থাকিব। outsider-এ কাহিনী লিখিব। কিন্তু কাহিনীৰ শেষ outsiderৰ জীৱনৰ লগে লগে।”
মাধুৰীৰ চকুত জল আহি পৰিল। তেন্তে কণ্ঠত দৃঢ়তা আনি ক’লে, “মই সাংবাদিক। যদি মই শিকাৰ হওঁ, তেন্তে মোৰ শেষ লিখা বিশ্বলৈ যাব।”
তেওঁ খাতাত লিখিলে—
“মই মাধুৰী দত্ত। সাংবাদিক। যদি মই ইয়াত শেষ হওঁ, তেন্তে জনা যাব—দেউলগাঁও outsiderৰ ৰক্তত কাহিনী লিখি ৰাখে। সত্যৰ বাবে, আমি বেচি দিছো জীৱন।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ বজ্ৰপাত আকাশত মাৰি পৰিল। বেদীৰ মাটি ফাটিবলৈ ধৰিলে। গহ্বৰখনৰ মাজৰ পৰা আগুনৰ আভা উঠি আহিল।
জয়নালৰ নিস্তব্ধ শৰীৰ বেদীৰ দিশে টানি লৈ যোৱা পৰিল। হাঁহি আৰু বাঁহীৰ সুৰেৰে আকাশ কঁপিবলৈ ধৰিলে।
মাধুৰী চকুত উজ্বলতা লৈ কাগজৰ পাত আঁকোৱালি ধৰিলে। জানিলে—এই গাঁওখনত কাহিনীৰ অন্ত নাই। প্ৰতিজন outsider নতুন অধ্যায়।
অন্ধকাৰত শীতল কণ্ঠ বাজি উঠিল—
“অন্ত কেতিয়াও নহয়। প্ৰতিটো outsider—পৰৱৰ্তী বলিদান।”
নবম পৰ্ব
দেউলগাঁওৰ ৰাতিটো এতিয়া বহুত ডাঙৰ শ্মশানলৈ পৰিণত হৈছে। পূৰ্ণিমাৰ সেউজীয়া আভাত গাঁওখনৰ প্ৰতিটো পথ, প্ৰতিটো ঘৰ যেন শূন্য দৃষ্টি লৈ উভতি চাই আছে। মাধুৰী দত্ত আৰু তেওঁৰ টীম এতিয়া আঁতৰুৱা পাখীৰ দৰে গাঁওখনৰ আঁধাৰত গোট খাই আছে। জয়নালৰ মৃতদেহ ইতিমধ্যে বেদীৰ আগুনত মিলি গ’ল। গাইড কেতন নিস্পৃহ চকুৰে তাক চাই আছিল, যেন বহু প্ৰজন্মৰ পৰম্পৰা পূৰ্ণ হ’ল।
“মেম,” অনন্ত কেমেৰা মেনে কঁপা কণ্ঠেৰে ক’লে, “আমি এতিয়া পালাই যাব লাগে। যদি থাকোঁ, তেন্তে আমি নিস্চয় মৃত্যু পাম।”
মাধুৰীয়ে চকু উজ্বল কৰি উত্তৰ দিলে, “কিন্তু যদি পালাওঁ, সেই শোভাযাত্ৰা আমাৰ পিছত যাব। কেতনেই কৈছিল—outsider একবাৰ ঢুকিলে মুক্তি নাই।”
কেতন নিৰৱে মাটিৰ দিশে চাই থাকিল। তেওঁৰ ঠোঁটত এটা অদ্ভুত হাঁহি। “মুক্তি outsiderৰ বাবে নহয়। মুক্তি কেবল মৃতৰ বাবে।”
এই উত্তৰত মাধুৰীৰ বুকুত শীতলতা বহি গ’ল। তেওঁ খাতাটোৰ পাত উলিয়াই পুনৰ লিখিবলৈ ধৰিলে।
“দেউলগাঁওত বলিদান অব্যাহত। শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি আকাশত বাজিছে। outsider-এ পালাব নোৱাৰে।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ পাতখন কঁপি উঠিল। তলত নতুন বাক্য ফুটিল—
“নতুন শিকাৰ—অনন্ত।”
অনন্ত বুকুৰে আঁতৰাই মাধুৰীৰ হাতত ধৰি উঠিল, “না, মেম! মই শিকাৰ নহয়। মই পালাই যাব বিচাৰো।”
কিন্তু গাঁওখনৰ আকাশেৰে বাঁহীৰ সুৰ বাজি উঠিল। শোভাযাত্ৰা মন্দিৰখনৰ গেটত থমকি থাকি অনন্তৰ নাম একেলগে উচ্চাৰণ কৰিলে। মোমবাতিৰ আভাত তেওঁৰ ছায়া আঁকুৰি ধৰিলে।
“মই নাছোঁ! মই লিখা নকৰোঁ!” অনন্তৰ চিঞৰ বতাহত মিলি গ’ল। পৰৱৰ্তী মুহূৰ্তত তেওঁৰ দেহ বেদীৰ আগুনত মিলি গ’ল।
মাধুৰী হাতত খাতা আঁকোৱালি ধৰিলে। চকুত অশ্ৰু, মুখত দৃঢ়তা। “এইবোৰ মই বিশ্বলৈ জনাম।”
কেতন তেতিয়াহে কণ্ঠ মেলিলে। “মেম, আপোনাৰো পাল আহিছে। outsider-এ কেতিয়াও মুক্তি পোৱা নাই।”
মাধুৰীয়ে গম্ভীৰ কণ্ঠেৰে ক’লে, “যদি মই শিকাৰ হওঁ, তেন্তে মোৰ শব্দেই মোৰ মুক্তি।”
তেওঁ লিখিবলৈ ধৰিলে—
“দেউলগাঁওত দুজন টীম সদস্য ইতিমধ্যে বলিদান হ’ল। মাধুৰী দত্ত অকল। গাঁওখনৰ অভিশাপ outsiderক ৰক্তত লিখিব বাধ্য কৰে। আমি সাংবাদিক, কিন্তু এই গল্প সাংবাদিকতাৰ সীমা পাৰ হৈ গ’ল।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ বজ্ৰপাত আকাশত ফাটি পৰিল। গাঁওখনৰ প্রতিটো ঘৰ কান্দনিৰে গজাই উঠিল। জানলিৰ ফাঁকৰ পৰা মৃতৰ মুখ উলিয়াই আহিল।
তেতিয়াহে শোভাযাত্ৰাৰ মাজৰ পৰা ছাঁকু বৰুৱাৰ ছায়া পুনৰ আগবাঢ়ি আহিল। চকুত লাল আভা, হাতত খাতা।
“মই এই খাতাৰ পাতত বন্দী হৈ গছো। মই শেষ কৰিম বুলি ভাৱিছিলোঁ। কিন্তু কাহিনী outsiderৰ লগে লগে পুনৰ আৰম্ভ হয়। এতিয়া তুমি শিকাৰ।”
মাধুৰীৰ বুকু কঁপি উঠিল। “যদি মই শিকাৰ হওঁ, তেন্তে মোৰ শব্দেই ইতিহাস হব।”
তিনি গাঢ় শ্বাস লৈ তেওঁ শেষ লিখা আৰম্ভ কৰিলে।
“মই মাধুৰী দত্ত। সাংবাদিক। যদি মই ইয়াত অন্ত হওঁ, তেন্তে জনা যাব—দেউলগাঁওত কাহিনীৰ অন্ত নাই। প্ৰতিজন outsider, প্ৰতিজন নতুন শিকাৰ। সত্য জানিবলৈ আহিলে মৃত্যু নিশ্চিত।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ খাতাটোৰ পাতবোৰ জপ মাৰি উৰি গ’ল। বজ্ৰপাতৰ গজাই উঠা শব্দত শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি আৰু বাঁহীৰ সুৰ একেলগে বাজি উঠিল।
কেতন তেতিয়াহে আগবাঢ়ি আহি মাধুৰীৰ হাতৰ পৰা খাতাটো উঠাই নিলে। চকুত অদ্ভুত উজ্বলতা। “মেম, আপোনাৰ শব্দেৰে গাঁওখনৰ পৰম্পৰা অব্যাহত থাকিব। কিন্তু আপোনাৰ জীৱন এতিয়া আমাৰ।”
মাধুৰী শীতল হাঁহি মাৰি তাক চালে। “সাংবাদিকৰ মৃত্যু নহয়—সত্যৰ জন্ম।”
এই শেষ শব্দৰ লগে লগে মোমবাতিৰ শোভাযাত্ৰা মাধুৰীক চক্ৰাকাৰ কৰি ধৰি ল’লে। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰত তেওঁৰ শ্বাস থমকি আহিল।
কেতন নিৰৱে খাতাটোৰ পাত আঁকোৱালি ধৰিলে। গাঁওখনৰ আঁধাৰত পুনৰ নিস্তব্ধতা নামি আহিল। মাথোঁ কাগজত নতুন শব্দ ফুটিল—
“অন্ত কেতিয়াও নহয়। কাহিনী outsiderৰ লগে লগে পুনৰ জন্ম লয়।”
দশম পৰ্ব
দেউলগাঁওত সেই ৰাতি শেষ নাছিল। পূৰ্ণিমাৰ আভা আকাশত উজ্বল হৈ পৰিছিল, কিন্তু সেই পোহৰত কেবল শ্মশানৰ আভাস। মাধুৰী দত্তৰ মৃতদেহ বেদীৰ আগুনত বিলীন হোৱাৰ পাছত গাঁওখনৰ আঁধাৰত এক শীতলতা বহি পৰিল। শোভাযাত্ৰাৰ মোমবাতিবোৰ ধীৰে ধীৰে নিভি আহিছিল।
গাইড কেতন মাটিত বহি খাতাটো বুকুত আঁকোৱালি ধৰিলে। তেওঁৰ মুখত শান্তিৰ এক অদ্ভুত আভা। বহু প্ৰজন্মৰ ধাৰা অব্যাহত ৰাখি তেওঁ এতিয়া একমাত্ৰ বংশধৰ হিচাপে দাঁতিছে।
“অভিশাপ পূৰ্ণ,” কেতন ধীৰে ক’লে। “কিন্তু কাহিনী শেষ নহয়।”
পুৱা ফুটি উঠিল। বৰষুণ থমকি গৈছিল, আকাশৰ মেঘ ফাটি এক শীতল সেউজীয়া ৰং নেমি আহিছিল। গাঁওখনত কোনো মানৱৰ সুৰ নাছিল, কেৱল শুকান গছৰ পাতৰ মাজেৰে বতাহৰ ফোঁচফোঁচনি।
তেতিয়া জিলা আৰক্ষীৰ এখন টীম গাঁওখনৰ ফালে আহি উপস্থিত হ’ল। মাধুৰী দত্তৰ টীমৰ লগত যোগাযোগ বিচ্ছিন্ন হোৱাৰ খবৰ গুজব হৈ সংবাদ মাধ্যমলৈ যাবলৈ ধৰিছিল। সেই গুজবেৰে ডাঙৰ জ্যেষ্ঠ আৰক্ষী সুজিত বৰ্মণ নিজৰ সহকাৰী ল’ই গাঁওখনলৈ আহিছিল।
গাঁওখনত ঢুকিলেই তেওঁলোকে ভাঙি পৰা নামঘৰ আৰু মন্দিৰত শুকান কাগজৰ পাত উলিয়াই থকা দেখিলে। সুজিত তাতকৈ আশ্চৰ্য হ’ল—কাগজত স্পষ্ট লিখা শব্দবোৰ।
“প্ৰতিজন outsider—নতুন শিকাৰ।”
সহকাৰী এজন হাঁহি মাৰি ক’লে, “চাৰ, কোনো সাংবাদিকৰ নাটক হব পাৰে।”
কিন্তু সুজিতৰ বুকুৰে ঠাণ্ডা হ’ল। কাগজৰ পৰা শীতল বতাহ উঠিছিল, যেন কিবা অদৃশ্য হাতত ধৰা।
গাঁওখনৰ মাজত খাটাং ধ্বনি পৰিছিল। পূৰ্ণিমাৰ ৰাতিৰ কথা স্মৰণ কৰি থকা শ্মশানত তেওঁলোকে গ’ল। তাত মাটিত মোমবাতিৰ অবশিষ্ট, আৰু জ্বলন্ত হাড়ৰ গন্ধ।
“মেম, ইমান পুৰণি শ্মশানত হাড় কেনেকৈ এতিয়া জ্বলি আছে?” সহকাৰী এজন কঁপা কণ্ঠেৰে সুধিলে।
সুজিত উত্তৰ দিলে, “ইয়াত সাধাৰণ মৃত্যু নহয়। ইয়াত কিবা অচিন শক্তি আছে।”
গাঁওখনৰ একপাশে উজ্বল মাটিত কেতন থিয় আছিল। চকুত অদ্ভুত আভা, হাতত সেই খাতাটো।
“আপুনি নতুন outsider। আপুনিও কাহিনী লিখিব লাগিব।”
সুজিত বন্দুকৰ ট্রিগাৰ টানিবলৈ ধৰি আগবাঢ়িল। কিন্তু কেতন শান্ত কণ্ঠেৰে ক’লে, “বন্দুকত এই গাঁওখনৰ ওপৰত কোনো ক্ষমতা নাই। কেৱল শব্দ। কেৱল লিখা।”
সেই লগে লগে বতাহত বাঁহীৰ সুৰ বাজি উঠিল। শোভাযাত্ৰাৰ ছায়াবোৰ পুনৰ প্ৰতিফলিত হ’ল। সুজিতৰ সহকাৰীবোৰ থৰকাই উঠিল।
“মই বিশ্বাস নকৰোঁ,” এজন সহকাৰীয়ে হাঁহি মাৰি ক’লে। কিন্তু তাৰপিছত তেওঁৰ বুকুৰে এক অদৃশ্য হাত চেপি ধৰিলে। চিঞৰ বতাহত মিলি গ’ল। মাটিত পৰি থকা কাগজত নতুন শব্দ ফুটিল—
“শিকাৰ আৰম্ভ হৈছে।”
সুজিত ভয়ত থৰথৰকৈ কাঁপিলেও নিজৰ দেহত বল আনিলে। “যদি সত্য, তেন্তে মই লিখিম। কিন্তু মই শিকাৰ নহয়।”
তেওঁ খাতাটো কেতনৰ হাতৰ পৰা টানি লৈ লিখিবলৈ ধৰিলে।
“সুজিত বৰ্মণ, আৰক্ষী। আমি গাঁওখনত আহিছো তদন্ত কৰিবলৈ। গাঁওখনত ভূতৰ উপস্থিতি স্পষ্ট। outsider-এ পালাব নোৱাৰে।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি আকাশত গজাই উঠিল। সুজিতৰ চকুত আভা আহিল। তেওঁ বুজিলে—কেতন সত্য ক’ইছিল।
শোভাযাত্ৰাৰ মাজৰ পৰা ছাঁকু বৰুৱাৰ ছায়া পুনৰ আহিল। চকুত উন্মাদ আভা।
“মইও লিখিছিলোঁ, মাধুৰীও লিখিছিল। এতিয়া তোমাৰ পাল।”
সুজিত বুকুত কঁপনি লৈ কণ্ঠ উচু কৰি ক’লে, “যদি কাহিনী কেতিয়াও শেষ নহয়, তেন্তে তোমালোকে শিকাৰেই বিচৰা। কিন্তু মই নপৰোঁ। মই কাহিনী শেষ কৰিব।”
তেওঁ খাতাত লিখিবলৈ ধৰিলে—
“এই কাহিনী outsider-এৰে পূৰ্ণ নহয়। অভিশাপৰ অন্ত outsiderৰ বলিদানত নহয়। অভিশাপৰ অন্ত হ’ব সত্য প্ৰচাৰত। মই ইয়াৰ সাক্ষী হৈ বাহিৰলৈ কাহিনী কঢ়িয়াই নিব। অভিশাপ শেষ।”
লিখা শেষ হোৱামাত্ৰ বজ্ৰপাত গজাই উঠিল। আকাশ ফাটি পৰিল। শোভাযাত্ৰাৰ হাঁহি একেবাৰে থমকি গ’ল। শিশুটিৰ বাঁহীৰ সুৰ নিস্তব্ধ।
কেতনৰ চকুত ভয়াৱহ আভা। “নহয়! outsiderৰ মৃত্যু অব্যাহত থাকিব লাগিব!”
কিন্তু সুজিত বুকুৰ সাহেৰে খাতাটো আগুনত জ্বলাই দিলে। আগুনৰ শিখাই পাতবোৰ জ্বলাই খাই থলিয়াই দিলে।
শোভাযাত্ৰাৰ ছায়াবোৰ চিঞৰি উঠি ধোঁৱাৰ সৈতে আকাশলৈ মিলি গ’ল। পূজাৰী, ৰূপেশ্বৰী, শিশুটি—সকলো শূন্যতাত বিলীন হ’ল।
গাঁওখনত নিস্তব্ধতা নামি আহিল। বহু বছৰীয়াকৈ প্ৰথমবাৰ কেঁচা মাটিৰ গন্ধত অভিশাপৰ ক’লা ধোঁৱা নাই।
পুৱাৰ সূৰ্য্য উঠিল। দেউলগাঁও সোনালী আভাত ভৰি পৰিল। গাঁওখন খালী, কিন্তু আঁধাৰ নাথাকিল।
সুজিত বুকুত তীব্ৰ হাঁফনি লৈ মাটিত বহি পৰিল। সহকাৰীৰ মৃতদেহ একপাশে পৰি আছিল। কেতন অদৃশ্য হৈ গৈছিল।
খাতাৰ জ্বলন্ত অবশিষ্ট মাটিত থই, সুজিত গম্ভীৰ কণ্ঠেৰে ক’লে,
“অভিশাপ শেষ হ’ল। কিন্তু যদি কেতিয়াও পুনৰ জন্ম হয়, এই সত্যই প্ৰমাণ হব—outsiderৰ মৃত্যু নহয়, outsiderৰ শব্দেই মুক্তি।”
কাহিনী ইয়াত শেষ। দেউলগাঁও এতিয়া নিস্তব্ধ, কিন্তু কে জানে, পুনৰ কোনো outsider সত্য বিচাৰি আহিলে, নতুন অধ্যায় আৰম্ভ হব নে নাই…
শেষ।
