অনিন্দিতা বৰা
পৰ্ব ১ : গোপন সূচনা
জোনাকী গাঁৱৰ পৰা দুৰ নোহোৱা চামুগুৰি চহৰখন সেইদিনা পুৱা আগৰ দৰে ধুমহা ক’লা মেঘত ঢাকি পৰিছিল। শীতৰ পুৱাত গছৰ পাতত শিশিৰৰ সৰু সৰু বিন্দুবোৰ যেন চকচকি কৰি উঠিছিল। এই চহৰখনত ছাঁ গাছেৰে ঘেৰাও কৰা এখন পুৰণি লাইব্ৰেৰী আছিল—সেউজীয়া ৰঙৰ কাঁচৰ সলনি দৰ্জাৰ মাজেদি সূৰ্যৰ অল্প অলোপ পোহৰ ভিতৰলৈ সোমাই পৰিছিল। সেই লাইব্ৰেৰীত কাম কৰিছিল চয়নিকা। বয়স ত্ৰিশৰ ওচৰ- পকেটমণি হিচাপে স্কুলীয়া দিনত কবিতা লিখিছিল, এতিয়া গৃহিণী জীৱনৰ জটিলতা আৰু দায়িত্বৰ মাজতো নীৰৱতা বিচাৰি এই লাইব্ৰেৰীটোক নিজৰ দ্বিতীয় ঘৰ কৰি তুলিছিল।
চয়নিকা বিবাহিতা। স্বামী হিমাংশু এটা সৰু সৰহীয়া উদ্যোগৰ ব্যৱসায়ী, সদায় ব্যস্ত, সদায় টেঙাপতিয়াই থকা ফোনৰ কলেৰে গৃহজীৱনৰ সময়বোৰ কঢ়াই নিত। বিয়াৰ প্ৰথমৰ কিছু বছৰৰ মিঠা মৰমৰ স্মৃতি থাকিলেও, এতিয়া দুয়োৰ মাজত যেন অদৃশ্যভাৱে প্ৰাচীৰ উঠি পৰিছিল। একে ঘৰত থাকি থাকিও তেওঁলোকে বেলেগ বেলেগ দ্বীপত বন্দী হোৱা মানুহৰ দৰে অনুভৱ কৰিছিল।
লাইব্ৰেৰীৰ ওপৰ তলাতেই সেইদিনা এঘটনা ঘটিল। বাটৰি টেবুলত লগোৱা নতুন কম্পিউটাৰবোৰ চাবলৈ এজন নতুন অধ্যাপক আহিছিল। নাম অৰণ্য দত্ত। বয়স চল্লিশৰ পৰা কেই বছৰৰ ওপৰ-শান্ত, কিন্তু চকুত এক বিশেষ উজ্জ্বলতা। তেওঁ কলেজত ইতিহাস পঢ়ায়, আৰু সৰুতে সাহিত্যেৰে গভীৰভাৱে জড়িত। প্রথম পৰিচয়টোৱেই যেন অনুকূল হোৱাৰ দৰে লাগিল।
চয়নিকা যেতিয়া তেঁওক লাইব্ৰেৰীৰ ক্যাটালগ দেখুৱাইছিল, অৰণ্য চকুত এক ধৰণৰ নৰম ধৰা ধৰি তাক চাইছিল। যেন বহুত দিনৰ পৰিচিত মুখ পায়।
—“আপুনি কবিতা পঢ়েনে?”—অৰণ্য হঠাতে সুধিলে।
চয়নিকা অল্পতম হকচকিয়াই গ’ল। “আঁ… হ’ব পাৰে, কেতিয়াবা।”
—“আপোনাৰ মাতত ইতিমধ্যেই এক ছন্দ আছে। কবিতা যদি নহয়, গোপন ডায়েৰীত হয়তো শব্দবোৰ থৈ দিয়ে?”
এইবাৰ চয়নিকা চকুত চকু পেলাই হাঁহি দিলা। বহুদিনত এক অচেনা মানুহে যেন তেওঁৰ ভিতৰৰ গোপন আলোকটোক ধৰি পেলালে।
অৰণ্যৰ লগত আলাপ দিনে দিনে গভীৰ হ’ল। প্ৰথমত বইৰ বিষয়ে আলোচনা, তাৰপিছত জীৱনৰ টানাটানিৰ কথা। কেতিয়াবা দুয়োজন একেলগে কফি খাইছিল, কেতিয়াবা গোপনে লাইব্ৰেৰীৰ বেলেকোণত বহি নিজৰ মৰম ভৰা স্বপ্নবোৰ ভাগ-বতৰা কৰিছিল। চয়নিকা হিমাংশুৰ লগত দূৰত্ব অনুভৱ কৰিছিল; কিন্তু অৰণ্যৰ লগত হঠাতে গঢ়ি উঠা এই অচেনা সান্নিধ্যত এক অভাবনীয় উষ্ণতা পাইছিল।
বেলেগ মানুহে বুজি নাপাওয়া সেই অভাবটোৱেই অৰণ্যে অল্প সময়তে পূৰণ কৰি দিলে। চয়নিকা নিজেও অনুভৱ কৰিলে—এইটো কি কেৱল বন্ধুত্ব? নে গোপনে আগবঢ়ি যোৱা এক নতুন অধ্যায়?
একদিন সন্ধিয়া লাইব্ৰেৰী বন্ধ কৰাৰ পিছত দুয়োজন বহি থাকিলে। বাৰে বাৰে বিদ্যুৎ উঠা-নোওঠাত অন্ধকাৰৰ মাজত চয়নিকা ভয়ত গোট খাই গ’ল। অৰণ্যে ওচৰলৈ আহি শাস্তে কণ্ঠে ক’লে—
“ডৰ নকৰিব, মই আছোঁ।”
সেই ক্ষণত দুয়োৰ মাজত দূৰত্ব নাম মাত্র থাকিল। মেঘেৰে আৱৰা চন্দ্ৰজ্যোতিত চয়নিকা অনুভৱ কৰিলে—নিজৰ বুকুৰ ভেতৰ থৰথৰনি, অৰণ্যৰ হাতত সান্ত্বনা বিচাৰি মেলি ধৰাটো কোনো ভুল নে সঠিক, তাৰ সিদ্ধান্ত ল’বলৈ তেওঁৰ সজাগ মগজুৱেই অক্ষম হৈ পৰিল।
তেতিয়াৰে পৰা এক অচিনাকৈ পথ আৰম্ভ হ’ল। দুয়োজনৰ হেঁপাহ, কথোপকথন, সৰু সৰু দুষ্টুমি—সমস্তৰে মাজত লুকাই থোৱা গোপন জালত দুয়োজন ধৰি পৰিল।
চয়নিকা ঘৰলৈ উভতি যোৱা ৰাতিবোৰত আৱিষ্কাৰ কৰিলে, হিমাংশুৰ লগত কোৱা কথাবোৰ কেৱল দায়বদ্ধতাৰ, অভ্যাসৰ; কিন্তু অৰণ্যৰ লগত থকা কথাবোৰে যেন বুকুৰ গভীৰতম কোণ জাগাই তুলিছিল। এই সজীৱ অনুভৱে তাক ভৰি তুলিছিল এক গুপ্ত দোষবোধ আৰু এক অপৰিহাৰ্য্য আনন্দত।
কিন্তু সমাজ, সংসাৰ, দায়িত্ব—এইবোৰে কি তেওঁলোকৰ পথ ৰোধ কৰিব নেকি?
চয়নিকা গোপনে নিজৰ ডায়েৰীত লিখিলে—
“এই সম্পর্কটো যদি পাপ হয়, তেতিয়াও এই পাপত মই জীৱন ভৰি বন্দী হৈ থাকিব বিচাৰোঁ। কিয়নো এই বন্ধনেই মোৰ শ্বাস-প্ৰশ্বাস, মোৰ জীৱনৰ গোপন সুৰ।”
অৰণ্যে এক দিন হাঁহি হাঁহি কৈছিল,
—“মানুহে সঁচা মৰম পালেই সঁচা কবিতা লিখিব পাৰে। আপুনি মোৰ জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ কবিতা হ’ব পাৰিব।”
চয়নিকা চকু বুৰবুৰাই মৰমত গল, কিন্তু হৃদয়ত এক শংকা বাঢ়ি আহিল—
এই পথ কোন দিশলৈ লৈ যাব?
পৰ্ব ২ : অন্তৰত জ্বলা অগ্নি
চয়নিকা সেইদিনা ৰাতি ঘৰলৈ উভতি আহি বিছনাত শুই থাকিলেও চকু মুদি ঘুম নপৰিল। হিমাংশু গোটেই দিনৰ দৰে ফোনত ব্যস্ত, ব্যৱসায়ৰ নতুন কন্ট্ৰাক্টৰ খবৰ লৈছিল। ওচৰতে শুই থকা স্বামীৰ কণ্ঠত একটুও সান্নিধ্য নাথাকিল, কেৱল কাগজৰ দৰে শীতল শব্দ। চয়নিকা বুকুৰ ভেতৰত দপদপীয়া জোনাকীয়া ৰঙৰ অনুভূতিটো গোপনে মুকলি কৰিব বিচাৰিলে—কিন্তু কাক? হিমাংশুৰে নহয়। কাষত শুই থকা মানুহজন কেতিয়াবা সঁচাকৈয়ে তেওঁৰ অনুভৱৰ ভাষা বুজি পাইছিল নেকি?
অৰণ্যৰ কথা মনলৈ আহিল। তেওঁৰ চকুত থকা গোপন স্নেহ, মাতত থকা উষ্ণতা—সেইবোৰে চয়নিকা ভিতৰৰ শূন্যতা পূৰ্ণ কৰি তুলিছিল। শীতল সংসাৰৰ মাজত অৰণ্যৰ লগত থকা ক্ষণবোৰে যে জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উপহাৰ দিছিল, তাক অস্বীকাৰ কৰিবলৈ তেওঁৰ পৰা সম্ভৱ নহ’ল।
পৰদিনা লাইব্ৰেৰীত উপস্থিত হোৱাৰ লগে লগে চয়নিকা অৰণ্যক চাই শীতল হাঁহি দিলে। অৰণ্যেও সুৰ্য্যৰ প্ৰথম পোহৰৰ দৰে চকুত এক মৃদু উজ্জ্বলতা মেলিলে।
—“গোটেই ৰাতি ঘুমাই নোৱাৰিলোঁ, আপোনাৰ কথাই মনলৈ আহি আহি বুৰবুৰাইছিল,”—অৰণ্য শাস্তে কৈ উঠিল।
চয়নিকা হাঁহিল, যদিও বুকুৰ ভেতৰত এক ধৰণৰ তীব্ৰ থৰথৰনি বাজি উঠিল।
—“আপুনি এফালে কৈছে, কিন্তু মইও কি ভিন্ন পৰিস্থিতিত আছে বুলি আপুনি ভবা নেকি?”
অৰণ্যে দীঘলীয়া নিশ্বাস ল’লে।
—“চয়নিকা, মই বুজো। সমাজ, সংসাৰ, দায়িত্ব—এইবোৰে আমাৰ পথ সলনি কৰিব। কিন্তু মনের আগুনি একেবাৰে নুম্বাই নাযায়। আপুনি যদি একো নকয়, মই মাত্ৰ এজন বন্ধু হৈ থাকিম। কিন্তু মোৰ হৃদয়ৰ গোপন অগ্নিটো আপুনি জানিবই লাগিব।”
চয়নিকা নীৰৱ হৈ পৰিল। উষ্ণ হাওঁৱাত জানলিৰ কপাট টুকিটুকি বাজিছিল। তেওঁৰ অনুভৱবোৰৰ ভিতৰত এফালে প্ৰবল আকর্ষণ, আনফালে দোষবোধ—দুয়ো হাতত টান খাই থকাৰ দৰে লাগিল।
সন্ধিয়া পৰিও দুয়োজন কথা পাতি বহি থাকিল। লাইব্ৰেৰী বন্ধ হোৱাৰ সময়ত অৰণ্যে সাৱধানতে চয়নিকার হাতত হাত ৰাখিলে। সেই মুহূৰ্তত চয়নিকা নিজক আটকাব নোৱাৰিল। উভয়ৰ চকুত একেই ধৰণৰ ব্যাকুলতা, একেই ধৰণৰ সঁচা তৃষ্ণা।
কিন্তু সেই মৰমৰ আগুনিত জ্বলিবলৈ আৰম্ভ কৰিয়েই যেন বাহিৰৰ বাস্তৱে হঠাতে আঘাত কৰিলে। লাইব্ৰেৰীৰ মেইন গেটত এহাল ছাত্ৰ আহি কড়া কঢ়াল। দুয়োজন ততালিকে দূৰ হৈ পৰিল। চয়নিকা বুকুৰ ভেতৰ দপদপীয়া হিয়াঁ হিয়াঁ ধ্বনিটো সুকাই ৰাখিলে।
ঘৰলৈ উভতি আহি চয়নিকা আয়নাত চকু পেলাই নিজক চাই বিস্মিত হ’ল। তেওঁৰ চকুত কেতিয়াবা দেখা নপোৱা এক ধৰণৰ উজ্জ্বলতা। গোপনে লাজ, কিন্তু সিহঁতৰ লগত লগত জন্ম লোৱা এক নতুন শক্তি।
হিমাংশু খবৰসম্ভাৰত মগ্ন আছিল। গোটেই সন্ধিয়া তেওঁ কেতিয়াও চয়নিকা ওচৰলৈ আহিলেই নাছিল।
চয়নিকা চুপেৰে কৈ উঠিল—
“হিমাংশু, তুমি কেতিয়াও বুজা নাপালা যে মই কিমান দিন ধৰি তোমাৰ হাতত সান্নিধ্য বিচাৰি আছোঁ।”
হিমাংশু চমক খাই ওচৰলৈ চাই হাঁহি দিলে, কিন্তু সেই হাঁহিৰ অন্তৰত কোনো সঁচা মৰম নাছিল।
—“তুমি অতিকেৰ ধাৰণা কৰা। ব্যৱসায়ত সময় দিব লাগেই। সংসাৰটো এইবোৰেৰে চলে।”
এই উত্তৰ শুনি চয়নিকা হৃদয়ত সিদ্ধান্ত লৈ নিলা—যি অনুভৱক হিমাংশু বুজি নাপায়, তাক অৰণ্যই যদি বুজে, তেতিয়া তেওঁ গোপনে সেই দিশে আগবাঢ়িবই লাগিব।
কিছুদিনতে অৰণ্য চয়নিকাক কলে,
—“চলক, আজি কলেজৰ পৰা ওলাবলৈ দেৰি নাই। আমাৰ ঘৰটোৰ ওচৰত এখন পুৰণি উদ্যান আছে। কেতিয়াও বহি থাকোঁ।”
চয়নিকা ভয়তে কঁপি উঠিল। কিন্তু অন্তৰত এক ধৰণৰ উন্মত্ত সুৰ বাজি উঠিল।
—“যদি মানুহে দেখি পেলায়?”
—“তেওঁলোক কি ক’ত জানিব? আমি কেৱল বন্ধু বুলি ভাবিব।”
উদ্যানখনৰ মাজত উভয়ৰে প্ৰথম গোপন সাক্ষাৎ হ’ল। গাছেৰে ঢকা পথত মাটি মাটিত শুকান পাতৰ কণ্ঠৰ সুৰ। অৰণ্য চয়নিকাৰ ওচৰলৈ নিকট হ’ল। দুয়োৰ মাজত অতিৰিক্ত দূৰত্ব নাথাকিল।
অৰণ্যে ধীৰে কৈ উঠিল—
“আপুনি জানেনে, এদিন আপোনাক চাবলৈ নাপালে মোৰ দিনটো শূন্য হৈ পৰে?”
চয়নিকা চকু মেলিব নোৱাৰিলে। হৃদয়ৰ কণ্ঠত ক’লে—
“এইটো কি সঁচাকৈয়ে পাপ নেকি? কিন্তু যদি পাপেই মোৰ হৃদয় পূৰ্ণ কৰে, তেন্তে মই এই পথ ত্যাগ কৰিব নোৱাৰিম।”
সন্ধিয়াৰ আঁচলত দুয়োজনৰ হাত গোটেই দীঘল সময় ধৰি একে থাকিল।
চয়নিকা উভতি আহি নিজৰ ডায়েৰীত লিখিলে—
“অন্তৰত জ্বলোৱা এই অগ্নিটো একেবাৰে নিভাবলৈ নাই। মই জানো, একদিন এই আগুনিয়ে মোৰ জীৱন অকলাই জ্বলাই দিবও পাৰে। তথাপি আজিৰ এই উষ্ণতা, আজিৰ এই মুহূৰ্ত মই সঁচাকৈয়ে উপভোগ কৰিছোঁ। অৰণ্য মোৰ জীৱনৰ গোপন আঁচল।”
পৰ্ব ৩ : বদ্ধ দুৱাৰ
শীতৰ দিনবোৰত চামুগুৰিৰ আকাশ সৰু সৰু ক’লা মেঘত সজাই থকা থাকে। সেইদিনা পুৱাই চয়নিকা জানলিৰ কপাট খুলিলে। ঠাণ্ডা হাওঁৱাই মুখ স্পৰ্শ কৰিলে। গাছেৰে ঢকা বাটত হাঁহি খেলি থকা শিশুৰা কিতাপৰ বেগ লৈ স্কুললৈ গৈছিল। চয়নিকা তাক চাই অদ্ভুত বেদনা অনুভৱ কৰিলে। সংসাৰৰ মধুৰতা, কোলাহল—এইবোৰ তেওঁৰ জীৱনত কেনেকৈ হেৰাই গ’ল?
অৰণ্যৰ স্মৃতি বুকুত ঢাপলি মাৰিল। দুদিন ধৰি তেওঁলোকৰ দেখা হোৱা নাছিল। হিমাংশু গুৱাহাটীত কিছুমান দিনৰ কাৰবাৰত ব্যস্ত, ঘৰত কেৱল নীৰৱতা। কিন্তু এই নীৰৱতাই চয়নিকা ভিতৰত তীব্ৰ আগ্ৰহ জাগাই তুলিছিল—অৰণ্যৰ লগত দেখা কৰাৰ প্ৰবল ইচ্ছা।
লাইব্ৰেৰীত গ’লে সেইদিনা অৰণ্যে সিধাই তাক আগবঢ়ি গৈ হাঁহি দিলে।
—“আপুনি আজিকালি বেছি চুপচাপ হৈ পৰিছে। মোৰ কথা ভুলিলে নেকি?”
চয়নিকা হাঁহি দিলে।
—“ভুলিব পাৰিম নেকি? কিন্তু ভয় লাগিছে। আমাৰ মাজৰ এই সম্পর্ক যদি কোনোৱে ধৰি পায়?”
অৰণ্যে কিছু সময় নীৰৱ হৈ থাকি ক’লে—
—“প্ৰেমৰ দুৱাৰ মুকলি কৰিলে ভয়তো থাকিবই। কিন্তু আপুনি ভয়তে আটকে থাকিলে, জীৱনৰ সঁচা স্বাদ কেতিয়াও পাব নোৱাৰে।”
সেই দিনা দুয়োজন গোপনে সিদ্ধান্ত ল’লে—লাইব্ৰেৰীৰ কাষৰ সৰু কামৰাত লগ পাম বুলি। কামৰাটোৰ দুৱাৰ সদায় বন্ধ থাকে; ভিতৰত কিতাপ আৰু পুৰণি ডকুমেন্টৰ থোপা। কেতিয়াও কোনোবা প্ৰৱেশ নকৰে।
অৰণ্যে প্ৰথমে ভিতৰলৈ গৈ থলাটোক সৰি পেলালে। তাৰ পিছত চয়নিকা আহিল। কামৰাটোৰ অন্ধকাৰ, জানলিৰ ফাঁকৰ পৰা সোমোৱা অলপ সূৰ্য্যৰ পোহৰে দুয়োজনৰ চকুত উজ্জ্বলতা মেলিলে। দুৱাৰ বন্ধ হ’ল। সেই বন্ধ দুৱাৰৰ আড়ালে জীৱনৰ এক গোপন অধ্যায় আৰম্ভ হ’ল।
চয়নিকা প্ৰথমে কঁপি উঠিল। কিন্তু অৰণ্যৰ হাতৰ উষ্ণতাই সেই ভয় গিলাই পেলালে। তেওঁ অনুভৱ কৰিলে—বহু বছৰ ধৰি হৃদয়ত থকাকৈ চেপা মৰম যেন উজাই গৈছে।
অৰণ্য কণ্ঠত শাস্তে ক’লে—
—“চয়নিকা, আপুনি মোৰ জীৱনৰ গোপন পৃষ্ঠা। মই ইয়াক কেতিয়াও জনতাৰ আগত মেলিব নোৱাৰোঁ, কিন্তু মোৰ বুকুৰ গভীৰত সৰ্বদা সঁচা হৈ থাকিব।”
চয়নিকা চকু টলমল কৰি উত্তৰ দিলে—
—“হিমাংশুৰে কেতিয়াও মোক এনে কথা নক’লে। মই কি সঁচাকৈয়ে ভুল কৰি আছোঁ? কিন্তু এই ভুলতে মোৰ জীৱনৰ একমাত্ৰ সঁচা সুখ আছে।”
দুৱাৰৰ আড়ালত অৰণ্যৰ বুকুত মুখ গুজি চয়নিকা নীৰৱ হৈ ৰ’ল। বাইরে শিশিৰৰ টপটপ ধ্বনি, ভিতৰত দুয়োজনৰ সপোনৰ ৰঙত ভৰা নীৰৱতা।
কিছুদিনে সেই কামৰাটো দুয়োজনৰ গোপন আশ্ৰয় হৈ পৰিল। লাইব্ৰেৰীৰ লোকসকল কেতিয়াবা সন্দেহ কৰিলে—চয়নিকা আৰু অৰণ্য কেনেকৈ একেলগে অতিৰিক্ত সময় বহি থাকে। কিন্তু প্ৰমাণ নোহোৱাত কিজানিও নকৰিলে।
ঘৰত উভতি আহিলে চয়নিকা দুৱাৰ বন্ধ কৰি আয়নাৰ সন্মুখত বহি থাকিল। তেওঁৰ চকুত নৱযুৱতীৰ উজ্জ্বলতা। হিমাংশুৱে লক্ষ্য নকৰিলে, বা লক্ষ্য কৰিলেও কেতিয়াও সুধিলে নাছিল।
হিমাংশু কেৱল কামত নিমগ্ন, তেওঁক সুখ দিয়া, বেদনা বুজা—এইবোৰ যেন সংসাৰৰ প্ৰয়োজনীয়তা নহ’ল।
এদিন সন্ধিয়া অৰণ্যে ক’লে—
—“চয়নিকা, এই বদ্ধ দুৱাৰ হ’লেও মই অনুভৱ কৰোঁ, আমি দুয়োজন একে দিশলৈ গৈ আছোঁ। আপুনি কি কেতিয়াও চিন্তা কৰিছে—আমাৰ এই পথৰ অন্তত কি আছে?”
চয়নিকা মৃদু হাঁহি দিলে।
—“অন্তত থাকিবও পাৰে, নাথাকিবও পাৰে। কিন্তু এই মূহূৰ্তই মোৰ বাবে যথেষ্ট। মই জীৱনত প্ৰথমবাৰ সম্পূৰ্ণ অনুভৱ কৰিছোঁ।”
তেওঁলোকৰ হৃদয়ৰ গোপন অগ্নি দিনে দিনে প্ৰচণ্ড হৈ উঠিছিল। বাহিৰৰ সমাজ, সংসাৰৰ কণ্ঠস্বৰ হয়তো একদিনে সেই বদ্ধ দুৱাৰ ভাঙি প্ৰবেশ কৰিব। কিন্তু বৰ্তমানত দুয়োজনৰ বাবে কেৱল সেই গোপন কামৰাটোৰ নীৰৱতা, সেই বন্ধ দুৱাৰৰ আড়ালতে পোৱা জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ উষ্ণতা।
চয়নিকা নিজৰ ডায়েৰীত সেই নিশাই লিখিলে—
“মোৰ জীৱনৰ সকলো শূন্যতাৰ অন্তত এই বদ্ধ দুৱাৰ ভিতৰেই মই মোৰ নিজস্ব পাৱন মুক্তি বিচাৰি পালোঁ। হয়তো সমাজে ইয়াক কলঙ্ক বুলি জনাব, কিন্তু মোৰ বাবে ইয়াই সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ পৱিত্ৰতা।”
পৰ্ব ৪ : সন্দেহৰ ছাঁ
চামুগুৰি চহৰৰ আকাশৰ দৰে চয়নিকা আৰু অৰণ্যৰ অন্তৰৰ আকাশো দিন দিন বেলেগ ৰঙত আঁচল মেলি আহিছিল। একেদিন চয়নিকা ক’লা ছাতি লৈ লাইব্ৰেৰীৰ পৰা ওলাল, হঠাতে কাষত পৰশনিৰ দৰে শব্দ শুনিলে। কাষৰ দোকানত কিছুমান মানুহে তেওঁৰ ফিসফাছ শুনা গ’ল।
—“সেই অৰণ্য দত্ত আৰু লাইব্ৰেৰীৰ মহিলা কৰ্মীজনী, বৰ কাষ পাইছে নেকি?”
চয়নিকা চকুৰ কোণৰে তাক চাই ততালিকে মুখ ঘূৰাই লৈ গ’ল। বুকুৰ ভেতৰত ডমৰুৱা মাৰি উঠিল। এতিয়া কি সঁচাকৈ সন্দেহৰ ছাঁ সমাজৰ চকুত ধৰা আৰম্ভ হৈছে?
লাইব্ৰেৰীৰ সৰু কামৰাটোৱে দিনকেইটাতেই তেওঁলোকৰ প্ৰেমৰ গোপন আসন হ’ল। দুৱাৰ বন্ধ হলেই সময় থমকি ৰোৱা যেন লাগিছিল। কিন্তু বাহিৰৰ দৃষ্টিত সেই নীৰৱ মুহূৰ্তবোৰে অচিনাকৈ সন্দেহৰ ধোঁৱা তুলিছিল।
এদিন চয়নিকা ঘৰলৈ উভতি আহি দেখিলে হিমাংশু টেবুলত বহি আছে। কাগজপত্ৰৰ মাজত নিমগ্ন নোহোৱাকৈ, আজিৰ দিনটোত সি তেওঁৰ মুখত এক ধৰণৰ গভীৰ দৃষ্টি লৈ চাই আছিল।
—“চয়নিকা, ক’ত আছিলা ইমান বেলি?”
চয়নিকা হকচকাই গ’ল।—“লাইব্ৰেৰীতেই… নতুন কিতাপবোৰ চাব লাগিছিল।”
হিমাংশু কিছু সময় নীৰৱে চাই থাকি মাত্ৰ হাঁহি দিলে। কিন্তু সেই হাঁহিৰ আড়ালত অচিনাকৈ কিবা প্ৰশ্ন লুকাই থকা বুলি চয়নিকা বুজিলে।
সন্ধিয়া তিনি দিনৰ পৰা চয়নিকা হিমাংশুৰ এই নিস্তব্ধ হাঁহিৰ ভয়ত আছল, কিন্তু তেন্তেও অৰণ্যৰ লগত দেখা কৰা এৰিব নোৱাৰিলে।
অৰণ্যে ক’লে—
—“ভয় নকৰিব। সন্দেহ যদি জন্মে, তাক আমাৰ দৃঢ়তাই মচি দিব লাগিব।”
চয়নিকা চকুত চকু পেলাই মৃদু মাতত ক’লে—
—“কেতিয়াবা মোৰ মনে হয়, আমাৰ এই আগুনিত গাঁওটোৰ সকলো মানুহে হাত মেলিছে।”
অৰণ্যে হাঁহি দিলে।
—“প্ৰেম মানুহে লুকাব বিচাৰিলেও, গোপনে সুবাসেৰে ছটিয়াই পৰে। কিন্তু আমি যদি সত্যতাই বাচি লওঁ, সন্দেহৰ ছাঁয়ে আমাক কেতিয়াও ধৰি থাব নোৱাৰে।”
তথাপিও সন্দেহৰ বীজ ইতিমধ্যে গোপনে গঢ় লৈ আছিল। লাইব্ৰেৰীৰ বাটত চয়নিকা কেতিয়াবা অনুভৱ কৰিলে—চকু কেইটামান সদায় তেওঁৰ পিঠিত লাগি আছে।
গৃহিণীৰ দায়িত্ব পালনে নিদিয়া কথাবোৰো গোপনে ঘৰত প্ৰতিধ্বনি হৈছিল। হিমাংশু চুপচাপ হৈ পৰিছিল, কিন্তু তেওঁৰ নীৰৱতাই চয়নিকা বেছি আতঙ্কিত কৰিছিল।
একদিন হিমাংশু সিধাই ক’লে—
—“চয়নিকা, মই একেলগে কিছুদিনৰ বাবে গুৱাহাটীত ৰ’ব লাগিব। তুমি একেলগে যাবনে?”
চয়নিকা ততালিকে ক’লে—“নাই, লাইব্ৰেৰীৰ কাম আছে।”
হিমাংশু চকু বুৰবুৰাই চাই ৰ’ল।—“কাম… নে আন কিবা?”
চয়নিকা বুকুত ডমৰুৱা মাৰিলে। কিন্তু মুখেৰে ক’লে—
—“তুমি কিয় এনেকুৱা ভাবা? মই সঁচাকৈ কামতেই বেয়া নাই।”
হিমাংশু হাঁহি দিলে, কিন্তু সেই হাঁহি আগৰ দৰে নাছিল। তাত সন্দেহৰ ছাঁ স্পষ্ট দেখা গ’ল।
অৰণ্যক সকলো কথাই কৈছিল চয়নিকা। অৰণ্যে তেওঁৰ হাত ধৰি ক’লে—
—“মই তোমাৰ লগত আছোঁ। সন্দেহৰ ছাঁ আহিলে আহক, আমাৰ মনৰ আলোতেই তাক মচি পেলাম।”
কিন্তু সমাজৰ কাণ-নাকৰ মূখৰ পৰা মুক্তি পোৱা সহজ নাছিল। লাইব্ৰেৰীৰ সহকৰ্মী কেইজনেও বৰ বেছি ফিসফিছ আৰম্ভ কৰিছিল।
এজনী চুটিয়া মাতি উঠিছিল—
—“মহিলা জনী আৰু অধ্যাপকজনী একেলগে সদায়, এয়া কোনো সাধাৰণ ব্যাপাৰ নেকি?”
চয়নিকা এইবোৰ শুনি বুকুৰ গভীৰত গুজি ৰ’ল। ঘৰৰ আয়নাৰ সন্মুখত দাঁড়াই নিজক চাই ভাবিলে—
“প্ৰেমৰ আঁচলত মই গোপনে মুক্তি বিচাৰিছোঁ, কিন্তু সমাজৰ চকুত মই কেৱল কলঙ্ক হবলৈ ধৰিছোঁ।”
সন্ধিয়া তেখেতৰ ডায়েৰীত লিখিলে—
“সন্দেহৰ ছাঁয়ে যদি মোৰ জীৱনৰ ওপৰত পৰে, মই ভয় কৰিম নে? নকৰিম। কিয়নো এই আগুনিত মই নিজেই জ্বলিবলৈ সাজু। কিন্তু ভয় লাগে—হিমাংশুৰ চকুত এই ছাঁ যদি স্পষ্ট হৈ পৰে?”
অৰণ্যে ফোনত ক’লে—
—“চয়নিকা, ভয় নকৰিব। মই যিমান দিন আছোঁ, আপুনি একেলগে থাকিব। আমি দুয়ো জনে যদি দৃঢ় হ’ব পাৰো, কোনো সন্দেহৰ ছাঁ আমাৰ আঁচলত নামি নাহে।”
চয়নিকা চকু মুদিলে। হিয়াত উষ্ণতা আৰু শংকা একেলগে ভৰি পৰিল। বদ্ধ দুৱাৰৰ গোপন আনন্দ আৰু সমাজৰ মুক্ত আকাশত ঘূৰি ফুৰা সন্দেহৰ ছাঁ—এই দুয়োৰ মাজত তেওঁলোকৰ জীৱন এজাক ধুমুহাৰ আগমুহূৰ্তৰ দৰে থমকি ৰ’ল।
পৰ্ব ৫ : কলঙ্কৰ কাষত
চয়নিকা আৰু অৰণ্যৰ সম্পর্কটো এতিয়ালৈকে কেৱল ফিসফিছৰ মাজত সীমাবদ্ধ আছিল। কিন্তু সন্দেহৰ ছাঁয়ে একে সময়তে দিশবোৰ উলটাই দিছিল। লাইব্ৰেৰীৰ কামৰাটোৰ দুৱাৰেই যেন চহৰখনৰ ওচৰত এক গোপন ৰহস্য হৈ পৰিছিল।
এদিন লাইব্ৰেৰীৰ সহকৰ্মী কুমুদই সরাসৰি সুধি পেলালে—
—“চয়নিকা দিদি, আপুনি আৰু অৰণ্যদা ইমান বেলি একেলগে কিয় থাকেন? ঘৰত মানুহে কিবা নকয় নেকি?”
চয়নিকা চকু মেলি উত্তৰ দিয়া নাই। বুকুত দপদপীয়া শব্দত হাঁহি এটাই দিলেও, ভিতৰত শীতল ভয়াৱহতা ধৰি পৰিল। সেইদিনা দুৱাৰ বন্ধ কৰাৰ সময়ত অৰণ্যক ক’লে—
—“এতিয়া আমাৰ সতৰ্ক হ’ব লাগিব। মানুহৰ মুখৰ আগত আমি যিমান গোপনেও থাকো, একদিনে সত্যতাই উলি উঠিব।”
অৰণ্যে মৃদু হাহি দিলে—
—“প্ৰেমক সমাজৰ ভয়ত লুকাই ৰখাটো কি সঁচাকৈয়ে প্ৰেম? মই তোমাক বাচিছো, বাকি সকলো হ’লে মাত্ৰ শব্দ।”
কিন্তু হিমাংশুৰ নীৰৱতাই দিন দিন বেছি বেদনাদায়ক হৈ উঠিছিল। সেইদিনা ৰাতি ভাতৰ টেবুলত সি সোজাকৈ সুধিলে—
—“চয়নিকা, তোমাৰ মুখত সেই আগৰ দীঘলীয়া হাঁহিটো নাই কিয়? কাক চাই তোমাৰ চকুত এনেকুৱা উজ্জ্বলতা?”
চয়নিকা চমকি উঠিল। উত্তৰ বিচাৰি মুখত শব্দ নাহিল।
—“তুমি অতিকেৰ ধাৰণা কৰা,”—মাত্ৰ ক’লে।
হিমাংশু সিধাই চকুত চাই হাঁহি দিলে—
—“মানুহৰ চকু মিচি মিচি বহুত কথা বুজিব পাৰে। মই নীৰৱে আছোঁ মানে এইটো নকৰিব যে মোৰ হৃদয় অন্ধ।”
এই উত্তৰ চয়নিকা অন্তৰত বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত কৰিলে। এতিয়ালৈকে যি ভবা পাপ, কলঙ্ক—সেইটো একেবাৰে সংসাৰৰ দুৱাৰত খটখটাই উঠিছে।
অৰণ্যক সকলো ক’লে চয়নিকা। অৰণ্যে তেওঁৰ হাতত হাত ৰাখি উত্তৰ দিলে—
—“হিমাংশু যদি জানিবই লাগে, তেন্তে জানক। আমি সঁচা মৰম বিচাৰি পাইছোঁ। সমাজে ইয়াক কলঙ্ক বুলি জনলেও, আমাৰ হৃদয়ৰ বাবে ই অমূল্য সত্য।”
চয়নিকা বুকুৰ গভীৰত দ্বন্দ্ব অনুভৱ কৰিলে। এটা ফালে অৰণ্যৰ গাঢ় আকর্ষণ, আন ফালে সংসাৰৰ দায়িত্ব আৰু কলঙ্কৰ ভয়।
এদিন গোপনে দুয়োজন উদ্যানত বহি আছিল। শিশিৰ পৰি থকা সেউজীয়া ঘাঁহত দুয়োজনৰ হাত একেলগে ধৰি আছিল। অৰণ্যে কণ্ঠত নৰম মাতত ক’লে—
—“চয়নিকা, আমি যদি সত্যতে বিশ্বাস কৰো, তেন্তে এই পথ এৰি অহা নোৱাৰো। হয়তো সমাজ আমাৰ বিৰুদ্ধে যাব, কিন্তু মোৰ বুকুত তোমাৰ সন্মান কোনোদিন কলঙ্ক নহ’ব।”
চয়নিকা চকু টলমল কৰি ক’লে—
—“কিন্তু হিমাংশুৰ কি হব? তেওঁৰ চকুত মই কলঙ্কীয়া হ’ম। মই সংসাৰৰ বুকুত আগুনিত জ্বলিম।”
অৰণ্যে সোজাকৈ উত্তৰ দিলে—
—“প্ৰেম পাপ নহয়। প্ৰেমেই শুদ্ধতা।”
এই শব্দবোৰে চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰলৈ সুৰুৰি নামিলে। কিন্তু সমাজৰ আঁচলৰ ছাঁয়ে তেওঁৰ মনত শংকা বঢ়াই আনিছিল।
ঘৰত উভতি আহি আয়নাৰ সন্মুখত দণ্ডায়মান হৈ তেওঁ নিজকে পৰীক্ষা কৰিলে। চকুত উজ্জ্বলতা আছে, কিন্তু ওচৰত সমাজৰ কঠিন দৃষ্টি।
তেওঁ ডায়েৰীত লিখিলে—
“আজিৰ দিনটো মোৰ জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ সত্য আৰু সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ ভয়। অৰণ্যৰ হাতত মই মুক্তি বিচাৰিছোঁ, কিন্তু হিমাংশুৰ চকুত মই কলঙ্কীয়া হৈ পৰিম। হয়তো মোৰ জীৱনৰ বাকি পথ এই কলঙ্কৰ কাষতেই কটিব লাগিব।”
সেই নিশা হিমাংশু বিছনাত ওচৰলৈ গুচি আহি নীৰৱে ক’লে—
—“চয়নিকা, মোৰ প্ৰশ্নৰ উত্তৰ নাই। কিন্তু মনত ৰাখা, সত্য কেতিয়াও গোপন থাকি নাথাকে।”
চয়নিকা চকু মুদিলে। বুকুৰ ভেতৰত একে সময়তে আকাংক্ষা আৰু আতঙ্কেৰে পৰিপূর্ণ আগুনি। কলঙ্কৰ কাষত আহি তেওঁ জীৱনৰ গোপন আঁচলত বন্দী হৈ পৰিল।
পৰ্ব ৬ : দোষবোধৰ শল্য
চয়নিকা আৰু অৰণ্যৰ সম্পর্ক এতিয়ালৈকে গোপনেই আছিল, কিন্তু সন্দেহৰ মেঘ আকাশত দিনদিনে ঘনাই আহিছিল। হিমাংশুৰ চকুত দেখা সেই নিস্তব্ধ প্ৰশ্নবোৰে চয়নিকা বুকুৰ ভেতৰলৈ শল্যৰ দৰে সোমাই গ’ল। তেওঁ যিমানেই নিজকে বুজাব বিচাৰিল—“এইটো প্ৰেম, এইটো মুক্তি”—তথাপিও এক দোষবোধে নিত্য শ্বাসত আগুনিৰ দৰে জ্বলাই ৰাখিছিল।
লাইব্ৰেৰীত সেইদিনা কামৰাত সোমাৰ আগতে চয়নিকা ক’লে—
—“অৰণ্য, মই কেতিয়াবা ভয় পাইছোঁ। মোৰ বিবেক মোৰে বিৰুদ্ধে উঠিছে। মোৰ মনে হয় মই এক পাপৰ সোঁতত ভেসি আছোঁ।”
অৰণ্যে তেওঁৰ হাতত হাত ৰাখি শান্ত কণ্ঠেৰে ক’লে—
—“চয়নিকা, পাপ মানে কি? যি অনুভৱে মানুহৰ অন্তৰলৈ সুখ, সঁচা উষ্ণতা আনে—সেইটো কেনেদৰে পাপ হব পাৰে? দোষবোধটো সমাজে তোমাৰ বুকুত ঢুকাই দিছে।”
চয়নিকা নীৰৱে মাথো মুৰ দোলালে। কিন্তু হৃদয়ৰ গভীৰত সেই শব্দবোৰে এক মধুৰ সান্ত্বনা দি গৈছিল। তথাপিও হিমাংশুৰ মুখত দেখা থকাৰ ভাৱটোৱে তেওঁৰ মনৰ মাটি গোটেই দিন উজাৰি পেলাইছিল।
এদিন সন্ধিয়া হিমাংশু ক’লে—
—“চয়নিকা, মই তোমাৰ চকুত একো কথা দেখি আছোঁ। যি তুমি ক’ব নোৱাৰা, মই বুজি পাইছোঁ।”
চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰত ডমৰুৱা মাৰি উঠিল। হাঁহি দিয়াৰ চেষ্টা কৰিলে।
—“তুমি কেনেকৈ এনেকুৱা ভাবিলে?”
হিমাংশু মাত্ৰ নীৰৱে হাঁহি দিলে, আৰু কাগজৰ মুঠিত গোটাই ল’লে।
চয়নিকা সেই নিশাই ডায়েৰীত লিখিলে—
“দোষবোধ মোৰ শ্বাসত শল্যৰ দৰে থিতাপি ধৰিছে। মই জানো, মোৰ সকলো শব্দ একদিনে ভাঙি যাব। তথাপিও মোৰ অন্তৰৰ অৰণ্যলৈ টান একেবাৰে অপৰিহাৰ্য্য।”
অৰণ্যক সেইবোৰ ক’লে। অৰণ্যে দৃঢ় কণ্ঠেৰে উত্তৰ দিলে—
—“তুমি ভয় নকৰিবা। আমি দুয়োজন যদি একেলগে থাকো, দোষবোধও একদিনে উধাও হৈ যাব। তুমি তোমাৰ মনত সঁচা প্ৰেমৰ শক্তিত বিশ্বাস কৰা।”
কিন্তু দোষবোধ মাত্ৰ সমাজৰ বাবে নহয়, নিজৰ বুকুৰ ভিতৰেও জন্ম ল’লে। চয়নিকা বহু ৰাতি জেগা থাকি হিমাংশুক চাইছিল। কেতিয়াবা তেওঁৰ শুই থকা মুখত শান্তি দেখিলে, অন্তৰত কান্দিবলৈ মন গৈছিল।
“এই মানুহটোৰ লগত আমি একেলগে জীৱন গঢ়িছোঁ, তথাপিও মই কিয় আন এজনৰ হাতত মোৰ হৃদয় বিলাই দিলোঁ?”
এই আত্মপ্ৰশ্নই তেওঁক ভৰি তুলিছিল। অৰণ্যৰ সান্নিধ্যত সেই প্ৰশ্নবোৰ মচি যোৱা যেন লাগিছিল, কিন্তু একাকী ঘৰৰ নীৰৱতাত সিহঁতে পুনৰ বুকু ফাটি ওলাল।
একদিন লাইব্ৰেৰীৰ কামৰাটোৰ ভিতৰত বহি থাকোঁতে চয়নিকা ক’লে—
—“অৰণ্য, মই ভয় পাইছোঁ। এই দোষবোধৰ ওজন মই বেয়া নপৰোঁ।”
অৰণ্য তেওঁক বুকুত টানি লৈ ক’লে—
—“মোৰ বুকুত বিশ্ৰাম লওঁক। ইয়াত কোনো দোষ নাই। ইয়াত আছে কেৱল মৰম।”
বাহিৰত মেঘৰ বজ্ৰপাতৰ শব্দ। ভিতৰত দুয়োজনৰ হৃদয়ৰ গোপন বাণী। সেই সন্ধিয়াত দুয়োজনৰ নীৰৱ মিলনত চয়নিকা অনুভৱ কৰিলে—দোষবোধে যিমানেই বেদনাদায়ক হ’ক, মৰমৰ শল্যৰ আগত সেইবোৰ গলি গৈ থাকে।
কিন্তু সমাজৰ চকুত সেইবোৰ গলি নাযায়। পৰদিনা লাইব্ৰেৰীৰ সহকৰ্মী কুমুদে খঙেৰে মাতি উঠিল—
—“আপুনি কি ভাবিছে, চয়নিকা দিদি? আমাৰ সকলোৰে আগত লাজ-শৰম নাই নেকি?”
চয়নিকা মুখত শব্দ পালে নে নাই। বুকেৰে মাটিত পৰি যাব খুজিল। সেই দিনাই তেওঁ অনুভৱ কৰিলে—দোষবোধ এতিয়া কেৱল অন্তৰলৈ সীমাবদ্ধ নহয়, বাহিৰৰ সমাজেও তাক সুৰে সুৰে কটাৰ দৰে প্ৰচণ্ড কৰি তুলিছে।
ঘৰলৈ উভতি আহি হিমাংশুৰ চকুত পুনৰ সেই নিৰৱ প্ৰশ্ন।
চয়নিকা বুকুৰ গভীৰত কেঁচা হাঁহি লগালে, কিন্তু ভিতৰত ক্ৰন্দন।
ডায়েৰীৰ পৃষ্ঠাত লিখিলে—
“প্ৰেম আৰু দোষবোধ—এই দুয়ো হাতত মই একেলগে থিয় হৈ আছোঁ। কোনটো সঁচা, কোনটো মিছা—এতিয়া বুজা শক্ত।”
পৰ্ব ৭ : অন্তৰ্দ্বন্দ্ব
চামুগুৰি চহৰত পুৱা উদয় হোৱাৰ আগতেই সেইদিনা বজ্ৰপাতৰ শব্দত আকাশ কঁপাই উঠিছিল। ক’লা মেঘত ঢকা আকাশ যেন চয়নিকা অন্তৰৰ চাপেৰে মিল খাই আছিল। তেওঁৰ বুকুৰ ভিতৰত এইবেলা এক ধৰণৰ বিক্ষোভ, এক ধৰণৰ ছাইফালে টান খোৱা দ্বন্দ্ব।
অৰণ্যৰ সৈতে কাটোৱা সময়বোৰ তেওঁৰ বাবে জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ সপোন যেন। কামৰাটোৰ বদ্ধ দুৱাৰৰ আড়ালত তেওঁ অনুভৱ কৰিছিল এক মুক্তি, এক সঁচা প্ৰেম। কিন্তু ঘৰত উভতি আহিলে হিমাংশুৰ মুখত দেখা নিস্তব্ধতা, তেওঁৰ চকুত দেখা দৃষ্টিয়ে চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰলৈ বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত কৰিছিল।
এদিন ৰাতি হিমাংশু শুই থাকিল। চয়নিকা উলটি পৰি তেওঁৰ মুখত চাইছিল। বহুদিনত শুই থকা হিমাংশুৰ মুখত শান্তিৰ আভা দেখিছিল। তাৰেই কাষত শুই থকা তেওঁ আকৌ অৰণ্যৰ কথা ভাবিছিল।
“এইজন মোৰ স্বামী, মোৰ সংসাৰৰ দায়িত্ব; কিন্তু অৰণ্য মোৰ বুকুৰ সঁচা স্বৰ। মই দুয়োৰ মাজত ক’ত থিয় আছোঁ?”
চয়নিকা চকু মেলিব নোৱাৰিলে। তেওঁৰ চকুত উজলা উজলা জল। তেওঁ গোপনে বিছনাৰ পৰা উঠি ডায়েৰী লৈ লিখিলে—
“মোৰ ভিতৰত দুখন নদী বহি গৈছে। এজনত দায়িত্বৰ সোঁত, আনজনত মৰমৰ সোঁত। এই দুয়ো মিলি অহা গাঁঠিটো মোৰ বুকুৰ ভিতৰত বজ্ৰপাতৰ দৰে ফুটি উঠিছে।”
লাইব্ৰেৰীত অৰণ্যৰ সৈতে দেখা হ’লেই এই দুঃখবোৰ উজাই গ’লে। অৰণ্য তেওঁৰ চকুত চাই হাঁহি দি ক’লে—
—“তুমি কিমান ক্লান্ত লাগিছা। তোমাৰ মনৰ ওপৰত দুখন যুদ্ধ একেলগে চলিছে। কিন্তু তুমি জানিবা, মই তোমাৰ লগত আছোঁ।”
চয়নিকা মৃদু মাতত ক’লে—
—“অৰণ্য, মই ভয় পাইছোঁ। মই যে হিমাংশুক ধোঁকা দিছোঁ। মই নিজেই মোৰ পথ বুজি নাপাওঁ।”
অৰণ্য দৃঢ় কণ্ঠেৰে উত্তৰ দিলে—
—“ধোঁকা ক’ত? যদি হৃদয়ত মৰম জন্মে, তাক ধোঁকা বুলি কোৱা যায় নে? তুমি হিমাংশুৰে সৈতে দায়িত্বৰ সংসাৰ গঢ়িছা, কিন্তু তুমি মোৰ লগত জীৱনৰ সঁচা সুৰ পাইছা। এই দুয়ো বেলেগ।”
চয়নিকা অশ্রু টোপোলাই উঠিল।
—“কিন্তু মই একেলগে দুয়ো পথত কেনেকৈ চলিম?”
অৰণ্যে তেওঁৰ চকুত চকু পেলাই ক’লে—
—“মানুহৰ জীৱন সদায় সৰল নহয়। কেতিয়াবা এফালে দায়িত্ব, আনফালে মৰম। কিন্তু তুমি যদি তোমাৰ বুকুৰ কণ্ঠত সত্য বুজা, তেন্তে পথ বাচি ল’ব পাৰিবা।”
সন্ধিয়া উভতি আহি হিমাংশুৰ ওচৰত বহিলেও চয়নিকা সাৱধানে কথা ক’বলৈও ভয় কৰিলে। হিমাংশু সেইদিনা কোনো কথা নক’ল, কেৱল তেওঁৰ বুকুৰ দিশত এক ধৰণৰ গম্ভীৰ দৃষ্টি ৰাখি ৰ’ল।
চয়নিকা অন্তৰত ভাবিলে—
“মই কিমান দিন এই দৰে চলিব পাৰিম? মোৰ অন্তৰৰ দ্বন্দ্বই মোৰ জীৱন চুৰ্নবিচূর্ণ কৰি পেলাইছে। মই যদি অৰণ্যক এৰি দিওঁ, মোৰ বুকুৰ সপোন মৰি যাব। যদি হিমাংশুক এৰি দিওঁ, মোৰ সংসাৰৰ দিশ শেষ হ’ব।”
এই দ্বন্দ্বে দিনৰ পাছত ৰাতি, ৰাতিৰ পাছত দিনলৈ তেওঁক গিলি খাইছিল।
ডায়েৰীত সেই নিশা লিখিলে—
“প্ৰেম আৰু দায়িত্ব—এই দুয়োখন পাহাৰ মাজত মই আটকা পৰিছোঁ। মই ক’ত যাব, ক’ত নযাব, সেয়া মোৰ বাবে বজ্ৰপাতৰ দৰে অস্পষ্ট। মই জানো, মই যি পথ বাচিছোঁ, তাকেই পথ মোৰ জীৱনৰ অন্তিম সপোন হব।”
অৰণ্যক পুনৰ সেইবোৰ ক’লে। অৰণ্য ক’লে—
—“তুমি ভয় নকৰিবা। আমি যি বাচিছোঁ, তাকেই সত্য কৰি তুলিম।”
কিন্তু চয়নিকা জানিছিল—এই অন্তৰ্দ্বন্দ্ব কোনোদিন সৰল নোহোৱা। সমাজৰ সন্দেহ, হিমাংশুৰ নীৰৱ চকু, আৰু নিজৰ বুকুৰ গোপন আগুনি—এই তিনিয়ে একেলগে তেওঁৰ জীৱনৰ পথক জটিল কৰি তুলিছিল।
পৰ্ব ৮ : উন্মোচনৰ দুৱাৰ
চামুগুৰি চহৰৰ আকাশত সেইদিনা উজলা পোহৰেৰে ৰঙিন কিৰণ বেলি মেলিছিল। কিন্তু চয়নিকা বুকুৰ ভেতৰত কোনো উজলা নাই। বহুদিনৰ সন্দেহ আৰু অন্তৰ্দ্বন্দ্ব এতিয়া যেন বজ্ৰপাতৰ দৰে পৰিস্ফুটিত হ’বলৈ লৈছিল।
হিমাংশুৰ আচৰণ দিন দিন সলনি হৈ আহিছিল। আগতে যি নীৰৱ হাঁহিৰ আড়ালত প্রশ্ন আছিল, এতিয়া সেই হাঁহি আঘাতকৰ গম্ভীৰতালৈ পৰিণত হৈছিল। এদিন ৰাতি ভাতৰ টেবুলত হিমাংশু ক’লে—
—“চয়নিকা, মই তোমাৰ চকুত যি দৃষ্টি দেখি আছোঁ, সেইটো মোৰ বাবে নহয়। তুমি কাকলৈ তাক উজলাই দিছা?”
চয়নিকা শীতল হৈ পৰিল। মুখত শব্দ ওলাব নোৱাৰিলে। মাথো চুপচাপ ভাতৰ থালিত চকু গুঁজি ৰাখিলে।
হিমাংশু পুনৰ ক’লে—
—“মই তোমাৰ হৃদয়ত ঠাই নাপালোঁ। যদি তুমি আন এজনৰ হাতত সেই ঠাই দিয়া, তেন্তে সত্যটো ক’ব লাগিব।”
চয়নিকা নিশ্বাসত কঁপিল। কিন্তু তেতিয়াই মুখত কিবা ক’ব নোৱাৰিলে।
পরদিনা লাইব্ৰেৰীত অৰণ্যৰ লগত দেখা হ’ল। চয়নিকা সকলো কথাই ক’লে।
অৰণ্যে মৃদু হাঁহি দি ক’লে—
—“অবশেষত সত্যৰ দুৱাৰ খোলিবলৈ হিমাংশু আগবাঢ়িছে। তুমি যদি হৃদয়ৰ প্ৰেমক বাচিছা, তেন্তে গোপন কৰি থাকিবলৈ কোনো কাৰণ নাই। উন্মোচন অবশ্যম্ভাবী।”
চয়নিকা আতংকত ক’লে—
—“কিন্তু সমাজ? গাঁও? মানুহৰ মুখ? মই কলঙ্কীয়া হৈ পৰিম।”
অৰণ্যে দৃঢ় কণ্ঠেৰে উত্তৰ দিলে—
—“কলঙ্ক মানে কি? যদি তুমি প্ৰেমক কলঙ্ক বুলি মানি লওঁ, তেন্তে জীৱনৰ সকলো সপোন অন্ধকাৰ। আমি যদি সঁচা প্ৰেমত বিশ্বাস কৰো, তেন্তে উন্মোচনই আমাৰ মুক্তি।”
সেই দিনা দুয়োজন উদ্যানৰ সেউজীয়া গাঁঠিলত বহি ৰ’লে। পাখীৰ সুৰ, শিশিৰে ভিজা মাটিৰ গন্ধ—সমস্তৰে মাজত দুয়োজনৰ হৃদয়ৰ এক প্ৰচণ্ড কম্পন। চয়নিকা ক’লে—
—“অৰণ্য, মই ভয় পাইছোঁ। যদি হিমাংশু মোক ত্যাগ কৰে? যদি সমাজ মোক অপমান কৰে?”
অৰণ্যে হাতত হাত ধৰি ক’লে—
—“তুমি ভয় নকৰিবা। আমি একেলগে আছোঁ। সমাজে যি ক’ব, আমি একেলগে শুনিম। কিন্তু আমি যদি গোপনে আগবাঢ়ি থাকো, তেন্তে এই দোষবোধে আমাৰ জীৱন জ্বলাই দিব।”
তেওঁলোকৰ কথাত এক ধৰণৰ নিশ্চয়তা আহিল। কিন্তু সেই নিশ্চয়তাৰ আড়ালত আছিল এক গভীৰ ভয়।
ঘৰলৈ উভতি আহি চয়নিকা আয়নাৰ সন্মুখত দণ্ডায়মান হ’ল। মুখত দেখা এক ধৰণৰ দীপ্তি—ভয়ৰ দীপ্তি, মুক্তিৰ দীপ্তি। হিমাংশু তেতিয়াই ওচৰলৈ আহি ক’লে—
—“চয়নিকা, তোমাৰ চকুত আজিও সেই একে উজ্জ্বলতা। কোৱা, তুমি কাক ভালপোৱা?”
চয়নিকা এইবাৰ নীৰৱ হৈ থাকিব নোৱাৰিলে। চকুৰ কোণত জলেৰে উত্তৰ দিলে—
—“হিমাংশু… মই দোষী। মোৰ হৃদয়ত আন এজনৰ ঠাই হৈছে।”
হিমাংশুৰ চকুত বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত। কিছুমান সময় সি মাত্ৰ নীৰৱে চাই থাকিল। তাৰ পিছত মৃদু হাঁহি দি ক’লে—
—“মই জানিছিলোঁ। সত্যটো মাত্ৰ শুনিবলৈ বিচাৰিছিলোঁ।”
চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰত জ্বলন্ত দহন অনুভৱ কৰিলে। উন্মোচনৰ দুৱাৰ খুলি গ’ল। এতিয়া সেই দুৱাৰৰ পিছে থকা পথ ক’ত লৈ যাব, তেওঁ নিজেও বুজি নাপালোঁ।
ডায়েৰীৰ পৃষ্ঠাত লিখিলে—
“আজিৰ দিনটোত মই জীৱনৰ সৰ্বশ্ৰেষ্ঠ সত্য উন্মোচিত কৰিলোঁ। মই দোষী, মই কলঙ্কীয়া, কিন্তু মই মুক্তিও। মোৰ হৃদয় যাক বিচাৰে, তাকেই মই স্বীকাৰ কৰিলোঁ। সমাজ যি ক’ব, হিমাংশু যি কৰিব—তাক সময়ৰ ওপৰত ছাৰি দিলোঁ।”
পৰ্ব ৯ : ভাঙন
উন্মোচনৰ দুৱাৰ খুলাৰ পাছত চয়নিকা যেন নৱজীৱনৰ আঘাতত বুৰ বুৰাই উঠিল। বহুদিন ধৰি বুকুত গোপনে লুকাই থকা সত্যটো হিমাংশুৰ আগত ক’ব পাৰি তেওঁ নিজে এক প্রকাৰৰ মুক্তি অনুভৱ কৰিছিল। কিন্তু সেই মুক্তিৰ মিঠা স্বাদৰ লগে লগে আহিল বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত।
হিমাংশু সেই ৰাতিৰ পাছৰে পৰা সলনি হৈ পৰিল। আগৰ দৰে হাঁহি নাছিল, নীৰৱ হাঁহিৰ আড়ালত প্রশ্নো নাছিল—আজি কেৱল নিৰৱতা। সেই নিৰৱতাই চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰত দগ্ধ আগুনিৰ দৰে হ’ব লাগিল।
—“চয়নিকা, তোমাৰ সত্য মই শুনিলোঁ। এতিয়া মই তোমাৰ ওপৰত একো বলৱৎ কৰিব নোখোজোঁ। কিন্তু মনত ৰাখা—এই সংসাৰ মোৰ লগত গঢ়া। সেই সংসাৰ ভাঙি দিওঁ মানে কেৱল মই নহয়, তোমাৰ জীৱনো গলি যোৱা।”
চয়নিকা চকুৰ পানী সামৰি ৰাখিলে। সি জানিছিল হিমাংশুৰ কথাত সত্য আছে। সমাজ, গাঁও, আত্মীয়, দায়িত্ব—এইবোৰৰ মাজত তেওঁ যদি অৰণ্যক বাচে, তেন্তে গোটেই জীৱন সমাজৰ চকুত কলঙ্কীয়া হৈ যাব। তথাপিও অন্তৰৰ আগুনি নুমাব নোৱাৰিলে।
অৰণ্যক সকলো ক’লে চয়নিকা।
অৰণ্যে হাতত হাত লৈ দৃঢ় কণ্ঠেৰে ক’লে—
—“তুমি ভয় নকৰিবা। ভাঙন যদি আহিবই লাগে, আহক। প্ৰেমৰ বাবে যদি সংসাৰ ভাঙিব, তেন্তে সেই ভাঙনেই আমাৰ মুক্তিৰ পথ হব।”
কিন্তু সেই মুক্তিৰ পথত আছিল শত বাধা। চামুগুৰি চহৰত ফিসফিছবোৰ এতিয়া খোলাখুলি গুজবলৈ পৰিণত হৈছিল। লাইব্ৰেৰীৰ গেটত ছাত্ৰ-ছাত্ৰী, সহকৰ্মী সকলৰ মুখত একেটা শব্দ—
—“চয়নিকা আৰু অৰণ্য।”
চয়নিকা সেই কথা শুনি মাটিত পৰি যাব খুজিছিল। ঘৰৰ দিশতো আত্মীয়-বান্ধৱীৰ ফোন, গোপন দৃষ্টি, আঙুলিৰ টিপ।
এদিন হিমাংশু সোজাকৈ কৈ উঠিল—
—“চয়নিকা, মই এই কলঙ্কৰ সৈতে একেলগে বাঁচি নোৱাৰোঁ। তুমি যদি সত্যতে অৰণ্যক বাচিছা, তেন্তে মই তোমাক মুক্তি দিয়োঁ।”
চয়নিকা চকুত চকু পেলাই চমকি উঠিল।
—“মুক্তি মানে?”
—“বিচ্ছেদ।”
শব্দটোৱে বজ্ৰপাতৰ দৰে বুকু ফালি গ’ল। সংসাৰৰ এতিয়া ভাঙন অনিবার্য।
চয়নিকা ৰাতি জাগি জাগি ডায়েৰীত লিখিলে—
“মই প্ৰেম বিচাৰি পথ আৰম্ভ কৰিছিলোঁ। কিন্তু সেই প্ৰেমেই আজি মোৰ সংসাৰ ভাঙি পেলাইছে। মই জানো, মই দোষী, মই কলঙ্কীয়া, তথাপিও মই মুক্তিৰ পথলৈ গৈ আছোঁ।”
অৰণ্যৰ লগত দেখা হ’ল। চয়নিকা কঁপা মাতত ক’লে—
—“হিমাংশু মোক মুক্তি দিব বিচাৰে। আমি কি কৰিব?”
অৰণ্যে দৃঢ় স্বৰত উত্তৰ দিলে—
—“মই তোমাৰ লগত আছোঁ। বিচ্ছেদ যদি হ’বই লাগে, হওক। মই তোমাক একেলগে লৈ নতুন জীৱন গঢ়িম।”
চয়নিকা চকু টলমল কৰি চাই আছিল। একফালে গোটেই সমাজৰ মুখ, আনফালে অৰণ্যৰ দৃঢ় হাত।
“ভাঙন যদি অনিবার্য হয়, তেন্তে মই অৰণ্যৰ লগত সেই পথত নামিবই লাগিব।”
সন্ধিয়া হিমাংশু ঘৰলৈ ওলাল। মুখত শান্তি নাছিল, কিন্তু সিদ্ধান্তত দৃঢ়তা আছিল।
—“চয়নিকা, মই বিচ্ছেদৰ কাগজ আনি থাকিম। তুমি তোমাৰ পথ বাচিবা।”
চয়নিকা আয়নাৰ সন্মুখত দণ্ডায়মান হৈ নিজৰ চকুত চাইছিল। সেই চকুত ছিল অশ্ৰু, ভয় আৰু মুক্তিৰ দীপ্তি। জীৱনৰ বতাহ এতিয়া একেবাৰে নতুন দিশলৈ ফুৰিবলৈ ধৰিছে।
পৰ্ব ১০ : অন্তিম আঁচল
চামুগুৰিৰ আকাশত সেইদিনা অচিনাকৈ এক শান্ত বতাহ বহি আছিল। হঠাতে যেন সকলো শব্দ স্তব্ধ। কিন্তু চয়নিকা বুকুৰ ভিতৰত বজ্ৰপাত চলি আছিল। হিমাংশুৱে যি কথা কৈছিল—“বিচ্ছেদ”—সেই শব্দটোৱে তেওঁৰ গোটেই জীৱন কাঁপাই দিছিল।
এদিন পুৱা টেবুলত কাগজৰ এডাল থিয় আছিল। হিমাংশু শান্ত স্বৰত ক’লে—
—“এইবোৰ বিচ্ছেদৰ কাগজ। তোমাৰ স্বাক্ষৰ দিলেই আমাৰ সংসাৰৰ যাত্ৰা শেষ। মই তোমাক আটকাব নোৱাৰোঁ। কিন্তু মনত ৰাখা—মই তোমাক ভাল নোপোৱাকৈ কেতিয়াও নাই।”
চয়নিকা কাগজখনৰ ফালে চাই চকুৰ পানী গড়াই আহিল। এফালে সংসাৰৰ দায়িত্ব, আনফালে হৃদয়ৰ গোপন আগুনি। হাতে কলম ধৰি বহু সময় স্থিৰ হৈ থাকিলেও স্বাক্ষৰ কৰিবলৈ মনত ভয় লাগিল।
তেতিয়াই অৰণ্য আহি উপস্থিত হ’ল। হিমাংশু ওচৰলৈ চাই শীতল স্বৰত ক’লে—
—“চয়নিকা, এই মানুহটো তোমাৰ প্ৰেম। মোক তুমি কলঙ্কীয়া কৰিলে, কিন্তু মই তোমাক মুক্তি দিলোঁ। এতিয়া তোমাৰ বাচনি তোমাৰ।”
চয়নিকা দুয়ো জনক চাই শূন্য চকুত হাঁহি দিলে। হৃদয়ৰ ভিতৰত বজ্ৰপাতৰ শব্দ।
—“মই জানো, মই দোষী। মই জানো, মই কলঙ্কীয়া। কিন্তু মোৰ বুকুত সঁচা প্ৰেম জন্মিছে। সেই প্ৰেমে মোৰ জীৱনৰ প্ৰতিটো শ্বাস ভৰাইছে।”
অৰণ্যে হাত ধৰি ক’লে—
—“চয়নিকা, তুমি ভয় নকৰিবা। আমি একেলগে নতুন জীৱন আৰম্ভ কৰিম।”
চয়নিকা কলম লৈ স্বাক্ষৰ দিলে। সেই এক মুহূৰ্ততেই সংসাৰৰ প্ৰাচীৰ ভাঙি গ’ল। হিমাংশুৰ চকুত এক বিন্দু অশ্ৰু ঝৰি পৰিল, কিন্তু সি নীৰৱে ওলোটাই গ’ল।
চয়নিকা বুকুত বজ্ৰপাতৰ দৰে আঘাত অনুভৱ কৰিলে।
“এজনৰ প্ৰেমৰ হাতত মই সুখ বিচাৰিছোঁ, আন এজনৰ বুকুত আমি দায়িত্বৰ খিলি ভাঙিলোঁ। মই সঁচাকৈয়ে মুক্ত নে পাপৰ আঁচলত বন্দী?”
অৰণ্যৰ লগত গাওঁৰ বাহিৰলৈ গ’লে চয়নিকা। নতুন জীৱনৰ পথ আৰম্ভ হ’ল। কিন্তু গাঁওৰ মুখৰ ফিসফিছ, সমাজৰ কটাৰ শব্দ—এইবোৰ এদিনে তেওঁলোকৰ পিচত আঁচলৰ দৰে টানি চলিবই।
গুৱাহাটীলৈ উভতি যোৱাৰ ৰাস্তাত বাচনীৰ মাজেৰে চয়নিকা আকাশত চাই থাকিল। আকাশত উজলা সূৰ্য্য উঠি আছিল, কিন্তু বুকুৰ ভিতৰত এক ধৰণৰ আন্ধাৰ জ্বলিছিল।
অৰণ্যে ওচৰলৈ চাই হাঁহি দিলে—
—“চয়নিকা, আমি মুক্ত। আমি আমাৰ জীৱন গঢ়িম।”
চয়নিকা হাঁহি দিলে, কিন্তু সেই হাঁহিৰ মাজত আছিল অশ্ৰুৰ শল্য।
ডায়েৰীৰ শেষ পৃষ্ঠাত তেওঁ লিখিলে—
“মোৰ জীৱনৰ অন্তিম আঁচলত মই বুজিলোঁ—প্ৰেম আৰু সমাজৰ মাজত আমি যিমানেই পলাহি চালো, কেতিয়াও সম্পূৰ্ণ মুক্ত নহয়। মই অৰণ্যৰ হাতত মোৰ সপোন দিছোঁ, কিন্তু হিমাংশুৰ চকুত মোৰ কলঙ্কৰ ছাঁ থাকিবই। জীৱন হৈছে গোটেই দোষ, গোটেই প্ৰেম, আৰু এক অন্তহীন আঁচল।”
আকাশত বতাহ বহি আছিল। গাঁওৰ মাটিত ফিসফিছ চলি আছিল। কিন্তু চয়নিকা অৰণ্যৰ হাতত হাত দি নতুন পথলৈ আগবঢ়ি গ’ল। সেই পথত থাকিব দোষবোধ, সমাজৰ দৃষ্টি, হিমাংশুৰ নিস্তব্ধতা—তথাপিও সেই পথেই তেওঁৰ জীৱনৰ একমাত্ৰ বাচনি।
সমাপ্ত
